Nto yeo neikalile hamulahonyana wa silimo sa 100 C.E. mi neifelile ka silimo sa 1919. Ki kabakalañi halutokwa kucinca kutwisiso yaluna?

Bupaki kaufela bubonisa kuli ka silimo sa 1919, Bakreste babatozizwe nebalukuluzwi kuzwa ku Babilona yo Mutuna mi nebakubukanyelizwe mwa puteho ye kenisizwe. Hamunahane ka za taba ye: Mubuso wa Mulimu haseukalile kubusa kwa lihalimu ka 1914, batu ba Mulimu nebalikilwe mi hanyinyani-hanyinyani nebakenisizwe kwa bulapeli bwa buhata. * (Mubone litaluso za kwatasi.) (Malaki 3:1-4) Mi ka 1919, Jesu naaketile “mutanga ya sepahala ya na ni kutwisiso” kuli afe “lico ka nako ye swanela” kwa batu ba Mulimu babakenisizwe. (Mateu 24:45-47) Ka silimo sesiswana seo, batu ba Mulimu nebalukuluzwi ka swanisezo kwa butanga bwa Babilona yo Mutuna. (Sinulo 18:4) Kono batu ba Mulimu nebahapilwe lili?

Kwamulaho, nelutalusize kuli batu ba Mulimu neli bahapiwa ba Babilona yo Mutuna ka nako ye kuswani kukala ka 1918. Tora ya ku Libelela ya March 1, 1992 neibulezi kuli sina feela Maisilaele hanebaisizwe mwa butanga kwa Babilona, ka 1918 batanga ba Jehova nebahapilwe ki Babilona yo Mutuna. Kono lipatisiso zeñata libonisa kuli batu ba Mulimu nebahapilwe lilimo zeñata pili silimo sa 1918 sisika fita kale.

Bupolofita bwa kwa Ezekiele 37:1-14 nebupolofitile kuli batu ba Mulimu nebakahapiwa ni kuli hasamulaho nebakalukululwa. Ezekiele naaboni pono ya musindi one utezi masapo. Jehova naabulezi kuli: “Masapo ao, ki ba ndu kamukana ya Isilaele.” (Timana 11) Bupolofita bo nebuama kwa sicaba sa Isilaele mi hasamulaho nebukaama ku “Isilaele wa Mulimu.” (Magalata 6:16; Likezo 3:21) Mwa pono, masapo ao naakalile kupila mi aba mpi yetuna. Nto yeo neibonisize ka mo batu ba Mulimu nebalukululezwi ku Babilona yo Mutuna ka 1919. Kono bupolofita bo bubonisa cwañi kuli nebahapilwe ka nako yetelele?

Pili, Ezekiele naalemuhile kuli masapo a litupu ao “naa omile hahulu.” (Ezekiele 37:2, 11) Taba yeo ibonisa kuli batu nese bashwile ka nako yetelele. Kuzwa fo, Ezekiele naaboni batu babashwile inze bakutela kwa bupilo hanyinyani-hanyinyani,  isiñi ka sipundumukela. Autwa ‘lilata, mulumo wa masapo, masapo kihaa ngungahana, lisapo kwa lisapo la lona.’ Hape abona “misifa ku ona, linama za mela.” Kuzwa fo, litalo lakwahela nama. Hasamulaho, “moya, wakena ku zona litupu; zakala kupila.” Kwa mafelelezo, batu hase bakutezi kwa bupilo Jehova abafa naha ya bona kuli bapile mwateñi. Nekukaanga nako kuli lika zeo kaufela liezahale.—Ezekiele 37:7-10, 14.

Sina feela mone kupolofitezwi, Maisilaele nebahapilwe ka nako yetelele. Kuhapiwa kwa bona nekukalile ka silimo sa 740 B.C.E., muta masika alishumi a Isilaele, ona mubuso wa kwa mutulo, naahapelelizwe kusiya naha ya ona. Hamulaho, ka silimo sa 607 B.C.E., Jerusalema neisinyizwe ki Mababilona mi masika amañwi amabeli, ona mubuso wa Juda wa kwa mboela, ni ona naahapelelizwe kusiya naha ya ona. Mi ka silimo sa 537 B.C.E., kuhapiwa kwabona nekufelile muta sikwatanyana sa Majuda nesikutile kuli siyo yaha sinca Tempele ni kulapela hape Jehova mwa Jerusalema.

Kacwalo, litaba ze kaufela libonisa kuli Bakreste babatozizwe nebahapilwe ki Babilona yo Mutuna ka nako yetelele isiñi kuzwa feela ka 1918 kuisa ka 1919. Jesu ni yena naamile kwa nako yeo yetelele hanaabulezi kuli mufuka, bona Bakreste ba buhata, neukahulelela hamoho ni buloto, bona “bana ba Mubuso.” (Mateu 13:36-43) Mwahalaa nako yeo, nekunani feela Bakreste ba niti basikai. Buñata bwa batu bane babulela kuli ki Bakreste nebaamuhezi lituto za buhata mi nebabile bakwenuheli. Ki lona libaka halukona kubulela kuli puteho ya Sikreste neihapilwe ki Babilona yo Mutuna. Kuhapiwa ko, nekukalile hamulahonyana wa silimo sa 100 C.E., kufitela nako yeo Tempele ya Mulimu ya kwa moya neikenisizwe mwa nako ya mafelelezo.—Likezo 20:29, 30; 2 Matesalonika 2:3, 6; 1 Joani 2:18, 19.

Mwahalaa lilimo zeñata zeo, baeteleli babulapeli ni baeteleli ba litaba za lifasi, nebabata kuzamaisa batu. Ka mutala, batu nebasa lumelezwi kuba ni Bibele kamba kubala Bibele mwa puo yene bautwisisa. Mane batu babañwi bane babalanga Bibele nebatamelelwanga kwa kota ni kucisiwa. Batu bane bahanyezanga zene baluta baeteleli babulapeli nebafiwanga koto ye situhu. Nekuli tata kuli mutu aitute niti kamba kuiluta babañwi.

Hape mwa pono ya Ezekiele luituta kuli batu ba Mulimu nebakutezi kwa bupilo mi nebalukuluzwi kwa bulapeli bwa buhata hanyinyani-hanyinyani. Kono lika zeo nelikalile kuezahala lili mi neli ka mukwa ufi? Mwa pono yeo kubulelwa za ‘mulumo  wa masapo.’ Lika zeo nelikalile kuezahala lilimo zeñatanyana pili nako ya mafelelezo isika fita kale. Mwahalaa lilimo zeo, nekunani batu babañwi babasepahala bane babata kufumana niti ni kusebeleza Mulimu kusina taba ni kuli nebapila mwahalaa batu bane baluta lituto za buhata. Nebaitutile Bibele mi nebaezize mone bakonela kuli bataluseze batu babañwi lika zene basweli kuituta. Babañwi nebasebelize ka taata kuli batoloke Bibele mwa lipuo zene bautwisisa batu.

Kacwalo, lilimo za ma 1800 hanelituha lifela, nekuswana feela inge kuli nama ni litalo neli kwahela masapo. Muzwale Charles Taze Russell ni balikani bahae neba sebelize ka taata kuli bafumane niti ya mwa Bibele ilikuli basebeleze Jehova. Hape nebatusize babañwi kuutwisisa niti ka kuitusisa magazini ya Zion’s Watch Tower ni lihatiso zeñwi. Hasamulaho, filimu ya “Photo-Drama of Creation” ya mwa silimo sa 1914, ni buka yebizwa The Finished Mystery ya mwa 1917, nelitusize batu ba Jehova kutiisa tumelo yabona. Kwa mafelelezo, ka silimo sa 1919, nekuswana feela inge kuli batu nebafilwe bupilo ni naha yenca. Kuzwa ka nako yeo, batu babanani sepo ya kupila kuya kuile fa lifasi baswalisani hamoho ni babatozizwe. Kaufelaa bona basebeleza Jehova, mi baswalisani hamoho sina “mpi ye tuna-tuna.”—Ezekiele 37:10; Zakaria 8:20-23. *—Mubone litaluso za kwatasi.

Kacwalo kwa utwahala hande kuli batu ba Mulimu neba hapilwe ki Babilona yo Mutuna hamulaho wa silimo sa 100 C.E. Ye ki yona nako yeo batu babañata nebabile bakwenuheli ka kuamuhela lituto za bulapeli bwa buhata ni kuhana niti. Ka lilimo zeñata, nekuli taata hahulu kusebeleza Jehova sina feela monekubezi kwa Maisilaele hanebali mwa tolongo. Kono ka nako ya cwale, niti isweli kukutazwa kwa batu kaufela. Lutabile hahulu kuli lupila mwa nako yeo “ba ba butali ba ka benya inge liseli”! Babañata cwale “ba ka tapiswa,” “ba keniswe,” mi bakaba mwa bulapeli bwa niti!—Daniele 12:3, 10.

Haluzibi luli kuli Satani naabonisize Jesu tempele ka mukwa ufi.

Mateu ni luka bañoli ba Bibele, bubeli bwabona nebañozi zeneezahezi. Mateu naabulezi kuli: “Diabulosi a” isa Jesu mwa Jerusalema, mi “a mu yemisa fa muongola wa tempele,” ili sibaka sesilumbile hahulu sa tempele. (Mateu 4:5) Luka naabulezi kuli: Diabulosi “a mu isa mwa Jerusalema, a mu beya fa muongola wa Tempele.”—Luka 4:9.

Mwa lihatiso zaluna kwamulaho, nekutaluswanga kuli Satani mwendi naasika isa Jesu luli kwa tempele hanaamulikile. Tawala ya Mulibeleli ya Sikuwa ya March 1, 1961, neibapanyize taba yeo ku Satani hanaalikile Jesu ka kumubonisa mibuso kaufela ya lifasi inze ali fa lilundu lelitelele. Neibulezi kuli hakuna lilundu lelitelele hahulu fanaakona kuyema mutu ni kuli abone mibuso kaufela ya lifasi. Tawala ya Mulibeleli yeo hape kihona ibulela kuli ka nzila yeswana, Satani mwendi naasika  isa Jesu kwa tempele luli. Kono hamulaho, litaba zeñwi za mwa Tawala ya Mulibeleli nelitalusize kuli kambe Jesu naatulile kuzwa fa tempele, naakashwa.

Babañwi babulela kuli bakeñisa kuli Jesu nesi Mulivi, naasike alumelezwa kupahama fa sibaka sesikenile sa tempele. Kacwalo, babulela kuli Satani mwendi naalikile Jesu mwa pono. Lilimo zeñata-ñata pili nto yeo isika ezahala kale, Ezekiele ni yena naaisizwe kwa tempele mwa pono.—Ezekiele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kono haiba Jesu naaisizwe kwa tempele mwa pono, babañwi bakana babuza kuli:

• Kana Jesu naakabe aikutwile kuli naalikiwa kuli atule kuzwa fa tempele?

• Ka linako zeñwi Satani hanaalikile Jesu, naabulelezi Jesu kuli afetule macwe kuba buhobe mi naabata kuli Jesu amulapele. Kacwalo kana kwakonala kuli Satani ni yena naabata kuli Jesu atule kuzwa fa tempele?

Kono haiba Satani naasika lika Jesu mwa pono ka kumuisa fa tempele, babañwi bakana babuza kuli:

• Kana Jesu naalobile Mulao ka kuyema fahalimwaa sibaka sesikenile sa tempele?

• Jesu naazamaile cwañi kuzwa mwa lihalaupa kuya kwa tempele mwa Jerusalema?

Halunyakisiseñi litaba zeñwi zeekezehile zekalutusa kualaba lipuzo zepeli za mafelelezo.

Caziba D. A. Carson naañozi kuli linzwi la Sigerike la “tempele” leliitusisizwe kwa Mateu ni Luka mwendi liama kwa sibaka kaufela sa tempele isiñi feela sibaka sesikenile, ili sibaka konekukona kuya feela Malivi. Kwa kona ya mboela-upa wa tempele, nekunani sibaka sesitelele kakufitisisa fonekunani situwa sesipatami. Jesu mwendi naaisizwe fa situwa seo. Kuzwa fa situwa seo kuya fafasi ili mwa musindi wa Kidroni, nekueza limita ze 140. Caziba wa litaba zeezahezi ya bizwa Josephus naabulezi kuli, sibaka seo neli sesitelela hahulu kuli mane mutu hayema fateñi ni kutalima fa fasi, naakona “kuzinguluka fa meeto.” Nihaike kuli Jesu nesi Mulivi, naakona kuyema fa sibaka seo mi hakuna mutu yanaakona kumuhanisa.

Kono Jesu naazwile cwañi mwa lihalaupa ni kuya kwa tempele? Haluzibi hande. Bibele ibulela feela kuli Jesu naaisizwe kwa Jerusalema. Haibuleli kuli Jesu naainzi buhule bobukuma kai kuzwa kwa Jerusalema kamba kuli naalikilwe nako yekumai ki Satani. Kacwalo, kukona kuba kuli Jesu naazamaile kuya kwa Jerusalema, nihaike kuli musipili wo mwendi neutandile nako yetelele.

Satani hanaabonisize Jesu “mibuso kamukana ya lifasi,” mwendi neli mwa pono, kakuli hakukonahali kubona mibuso kaufela mutu inze ayemi fa lilundu lifi kamba lifi fa lifasi. Nto yeo ikona kuswana ni molukona kuitusiseza mushini omuñwi kuli lubonise mutu maswaniso a libaka zeñwi za lifasi. Satani mwendi naaitusisize pono, kono naabata kuli Jesu amukubamele ni kumulapela. (Mateu 4:8, 9) Kacwalo, Satani hanaaisize Jesu kwa tempele, mwendi naabata kuli Jesu abeye bupilo bwahae mwa kozi ka kutula kuzwa fa tempele. Kono Jesu naahanile. Kambe Satani naalikile Jesu mwa pono muliko wo neusike wa ba omutuna hahulu!

Kacwalo, lwakona kubulela kuli Jesu naaile luli kwa Jerusalema ni kuyo yema fa sibaka sa tempele sesilumbile hahulu. Kono sina mokutaluselizwe kwa makalelo a taba ye, haluzibi hande kuli Satani naabonisize Jesu tempele ka mukwa ufi. Kono lwakona kuikolwisa kuli Satani naazwezipili kulika Jesu kuli aeze nto yemaswe, ni kuli Jesu nako kaufela naahananga ka kutiya.