1, 2. Mwa buka ya Genese kubulezwi za lifapahano ze cwañi, mi ki kabakalañi litaba zeo halili za butokwa?

KANA mukile mwanahana ka za batu bane bafapahani bababulezwi mwa Bibele? Mwa likauhanyo za makalelo feela za Genese, luituta kuli Kaine naabulaile Abele (Genese 4:3-8); Lameke naabulaile mucaha yanaamuholofalize (Genese 4:23); Balisana ba Abrahama nebakananisani ni balisana ba Lota (Genese 13:5-7); Hagare naaikutwile kuli naali wa butokwa kufita Sara, mi Sara naanyemezi Abrahama (Genese 16:3-6); Ishimaele naalwanisize babañata, mi babañata ni bona bamulwanisa.—Genese 16:12.

² Ki kabakalañi lifapahano zecwalo halibulezwi mwa Bibele? Ki kabakala kuli lwakona kuituta kwa mitala yeo ya batu babasika petahala bane banani matata. Ni luna halusika petahala, mi halukopana ni matata aswana mwa bupilo, lwakona kulikanyisa mitala yeminde yefumaneha mwa Bibele mi haluna kulikanyisa mitala yemaswe. (Maroma 15:4) Kueza cwalo, kukalutusa kuziba molukona kupilela ka kozo ni babañwi.

3. Ki litaba mañi zekanyakisiswa mwa taba ye?

³ Mwa taba ye, lukaituta libaka haluswanela kutatulula  lifapahano, ni molukona kuezeza cwalo. Hape lukaituta likuka zeñwi za butokwa za mwa Bibele zekona kulutusa kutatulula matata ni kuzwelapili kuba ni silikani sesinde ni Jehova ni batu babañwi.

4. Ki moya mañi one uyambile mwa lifasi kaufela, mi moya wo utahisize lika mañi?

⁴ Satani sihulu ki yena yatahisa kuli batu basike baswalisana mi babe ni lifapahano zeñata hahulu. Ki kabakalañi halubulela cwalo? Mwa Edeni, Satani naabulezi kuli batu kaufela bakona kuiketela isali bona sesinde ni sesimaswe mi baswanela kueza cwalo, ni kuli habatokwi kuetelelwa ki Mulimu. (Genese 3:1-5) Kono halutalima zeezahala mwa lifasi kacenu, lwaiponela hande kuli moya ocwalo utahisa feela matata. Batu babañata baikutwa kuli banani swanelo ya kuiketela isali bona sesinde ni sesimaswe. Ki batu babaikuhumusa, babanani buitati, ni babalata likangisano, mi habana taba ni kuli likatulo zebaeza litahiseza babañwi butata. Moya ocwalo utahisa lifapahano. Bibele iluhupulisa kuli haiba luhalifa kapili, lukaba ni lifapahano zeñata ni babañwi mi lukaeza libi zeñata.—Liproverbia 29:22.

5. Jesu naalutile cwañi batu mwakutatululela lifapahano?

⁵ Mwa ngambolo yahae ya fa lilundu, Jesu naalutile balutiwa bahae kuli bapile ka kozo ni babañwi mi baambuke lifapahano, niha nekuka bonahala kuli kueza cwalo nekusike kwa batusa sesiñwi. Ka mutala, naababulelezi kuli babe ni musa, bapile ka kozo ni babañwi, bafelise maikuto a cwale ka mabifi, batatulule lifapahano kapili, mi balate lila zabona.—Mateu 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kutatulula lifapahano kapili-pili? (b) Ki lipuzo mañi zebaswanela kuipuza batu ba Jehova kaufela?

⁶ Kacenu, lulapela Jehova haluitumela ku yena ka tapelo, halukutaza, ni haluya kwa mikopano. Haiba lusatatululi butata ni mizwale baluna ilikuli lupile ka kozo, Jehova haana kuamuhela bulapeli bwaluna. (Mareka 11:25) Kuli lube balikani ba Jehova, luswanela kuswalela babañwi habaeza mafosisa.—Mubale Luka 11:4; Maefese 4:32.

⁷ Jehova utokwa kuli batanga bahae kaufela baswalelane mi bapilisane ka kozo ni babañwi. Luswanela kuipuza kuli: ‘Kana naswalelanga mizwale baka kapili-pili? Kana naikolanga haniinzi ni bona?’ Haiba mulemuha kuli mutokwa kuswalelanga babañwi, mulapele ku Jehova mi mumukupe kuli amituse kueza cwalo. Ndataa luna ya kwa lihalimu ukautwa litapelo zecwalo zefiwa ka buikokobezo mi uka lialaba.—1 Joani 5:14, 15.

8, 9. Ki lika mañi zeluswanela kueza alufoselizwe?

⁸ Kaufelaa luna halusika petahala, kacwalo batu bakona kubulela kamba kueza lika zekona kuluhalifisa. (Muekelesia 7:20; Mateu 18:7) Ki sika mañi semuka eza mwa muinelo ocwalo? Lwakona kuituta tuto ya butokwa kwa mutala olatelela: Kaizeli yomuñwi naalumelisize mizwale bababeli kwa mukiti.  Kono yomuñwi wa mizwale bao naaikutwile kufosezwa kabakala mukwa wanaaba lumelisize ka ona. Mizwale bababeli bao hane bali banosi, muzwale yanaaikutwile kufosezwa yo akala kubilaela ka za kaizeli. Nihakulicwalo, muzwale yomuñwi amuhupulisa kuli kaizeli yo naasebelelize Jehova ka lilimo ze 40 kusina taba ni matata amañata anaakopani ni ona. Muzwale wa bubeli naaikolwisize hande kuli kaizeli yo naasika lela kufoseza muzwale yo. Muzwale yanaaikutwile kufosezwa naaezize cwañi? Naaize: “Ubulezi niti.” Mi cwale aiketela kulibala feela zeneezahezi.

⁹ Taba ye, ilulutañi? Haiba mutu yomuñwi alufoseza, lwakona kuiketela zeluka eza. Mutu yanani lilato waswalelanga babañwi. (Mubale Liproverbia 10:12; 1 Pitrosi 4:8.) Haiba ‘lutuhelela mutu yalufoselize,’ yeo ki nto yetabisa ku Jehova. (Liproverbia 19:11, NW; Muekelesia 7:9) Nako yeñwi mutu yomuñwi hakabulela kamba kueza nto yemiutwisa bumaswe, muipuze kuli: ‘Kana nakona kutuhelela mafosisa a? Kana luli naswanela kuzwelapili kunahana ka za taba ye?’

10. (a) Kwa makalelo kaizeli yomuñwi naaezize cwañi babañwi haneba mubulezi maswe? (b) Ki litaba mañi za mwa Mañolo zenetusize kaizeli yo kuzwelapili kuba ni tabo?

¹⁰ Haiba batu babañwi balubulela maswe, kukona kuba taata kulibala feela manzwi ao. Munahane zeneezahezi ku kaizeli yali paina yeluka biza Lucy. Batu babañwi mwa puteho nebabulezi maswe ka za buikoneli bwahae mwa bukombwa ni ka mwaitusisezanga nako. Kaizeli naaikutwile hahulu bumaswe mi saakupa tuso kwa mizwale babahulile kwa moya. Ki lika mañi zenezwile mwateñi? Ubulela kuli nebaitusisize Bibele kumutusa kuli asike anahana hahulu ka za lipulelo zemaswe zebabulela babañwi ni kuli akale kunahana hahulu ka za Jehova. Naasusuelizwe hahulu hanaabalile liñolo la Mateu 6:1-4 (Mubale.) Litimana zeo nelimuhupulisize kuli kutabisa Jehova ki yona nto ya butokwa hahulu. Kacwalo aikatulela kutuhelela feela lipulelo zemaswe za babañwi. Ka nako ya cwale, babañwi ni habaka bulela zemaswe ka za bukombwa bwahae, utabile kakuli waziba kuli ueza ka mwakonela kaufela kutabisa Jehova.

11, 12. (a) Mukreste uswanela kuunga muhato mañi haiba alemuha kuli muzwale wahae ‘wa mu bilaela’? (b) Lukona kuitutañi ku Abrahama ka mwanaatatululezi fapahano yenebile teñi? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 3.)

¹¹ Bibele ili: “Kaufelaa luna lwa sitatalanga hañata.” (Jakobo 3:2) Ka mutala, haiba mulemuha kuli muzwale yomuñwi naasitatalisizwe ki nto yeñwi yene mubulezi kamba yene muezize. Muswanela kuezañi? Jesu naabulezi kuli haiba “u tisa mpo ya hao kwa aletare mi ha u li kwateñi u hupula kuli mwanahenu wa ku bilaela, u siye mpo ya hao fapilaa aletare, mi u ye. Pili u yo kutisana pilu ni mwanahenu, mi cwale ha se u kutile, u fe mpo ya hao.” (Mateu 5:23, 24) Kacwalo muikambote ni mwanahenu. Hamueza cwalo, mulelo wamina ibe wa kukutisana pilu kamba wa kueza kozo ni mutu yo.  Muswanela kuitumelela kuli nemufosize mi musike mwalika kumunyaza. Sabutokwa hahulu ki kupila ka kozo ni mizwale bamina.

¹² Bibele ibonisa ka mo batanga ba Mulimu bakona kubela ni kozo habasa lumelelani mwa taba yeñwi. Ka mutala, Lota ni malumaahe Abrahama, nebaluwile limunanu zeñata, mi balisana babona bakala kukananisana bakeñisa kuli nekusina sibaka sesituna sakufuliseza teñi limunanu. Kabakala kuli Abrahama naatabela kozo, naalumelelize Lota kuli aiketele naha yende hahulu. (Genese 13:1, 2, 5-9) Wo ki mutala omunde luli ku luna! Kana kikuli Abrahama naalatehezwi ki lika kaufela bakeñisa sishemo sahae? Batili. Hamulahonyana wa fo, Jehova asepisa kufuyaula Abrahama ka kumufa lika zeñata kufita zanaalatehezwi ki zona. (Genese 13:14-17) Luitutañi kwa taba yeo? Nihane lukalatehelwa ki lika zaluna, Jehova ukalufuyaula haiba lutatulula lifapahano zaluna ka nzila yelilato. ^[1]—Mubone litaluso za kwa mafelelezo.

13. Muokameli yomuñwi naaezize cwañi hamulaho wa kubulelelwa manzwi amaswe, mi lukona kuitutañi kwa mutala wahae?

¹³ Halunyakisiseñi mutala wa mwa linako zaluna. Muokameli yomunca wa mwa liluko leliñwi la fa mukopano omutuna, naakupile muzwale yomuñwi kuli aeze musebezi mwa liluko leo. Muzwale yo abulela lika zeñata zemaswe kabakala kuli naasanyemezi muokameli yanaabanga teñi sapili mwa liluko leo. Muokameli yomunca yo naasika ikutwa kufosezwa, kono naasika tuhelela feela taba yeo. Hamulaho wa hora, alizeza muzwale yo hape ni kumukupa kuli bakopane. Sunda yenetatami, mizwale bao bakopanela kwa Ndu ya Mubuso, mi hasebalapezi ku Jehova, baikambota ka hora. Muzwale atalusa zeneezahezi mwahalaa hae ni muokameli yanaali teñi sapili. Muokameli yomunca ateeleza ka musa mi anyakisisa mañolo akona kutusa. Zeneezwile mwateñi kikuli, mizwale bakutisana ka kozo mi babelekisana hamoho fa mukopano omutuna wo. Muzwale uitumela kuli muokameli naaikambotile ni yena ka sishemo ni ka lilato.

14, 15. (a) Ki lili fo luswanela kuitusiseza kelezo ye kwa Mateu 18:15-17? (b) Ki mihato mañi yemilalu yanaabulezi Jesu, mi luswanela kuilatelela ka mulelo ufi?

¹⁴ Buñata bwa lifapahano zekona kubateñi mwahalaa Bakreste bababeli zakona kutatululelwa kwa mukunda, mi ki mona mokuswanela kubela. Kono ka linako zeñwi kueza cwalo kutaata. Miinelo yemiñwi itokwa tuso ya batu babañwi kulikana ni zelibulela liñolo la Mateu 18:15-17. (Mubale.) “Sibi” sanaabulezi Jesu mwa litimana zeo hasitalusi kusalumelelana kokunyinyani ko ku kona kubateñi mwahalaa Bakreste. Luziba cwañi cwalo? Jesu naabulezi kuli haiba muezalibi asabaki hamulaho wa kuikambota ni mwanahabo yena, lipaki, ni mizwale babanani buikalabelo, uswanela kuungiwa “sina mulicaba ni sina mutelisi.” Mwa linako zaluna, fo kutalusa kuli uswanela kuzwisiwa mwa puteho. Sibi seo sikona kukopanyeleza lika zecwale ka bupumi kamba kusinya mutu libizo, kono hasikopanyelezi libi zecwale ka bubuki, kalombe, bukwenuheli, kamba kulapela milimu ya maswaniso. Libi za mufuta wo zona liswanelwa kutalimwa ki baana-bahulu.

¹⁵ Mulelo wa Jesu hanaalufa kelezo ye, neli wa kulubonisa molukona kutuseza  muzwale waluna yelulata. (Mateu 18:12-14) Lukona kulatelela cwañi kelezo yeo? (1) Luswanela kukutisana ni muzwale waluna ka kozo kusina kutaluseza babañwi ka za teñi. Lukana lwatokwa kuikambota ni yena misipili isikai. Kono lukona kueza cwañi haiba kubonahala kuli ni fo hakuna kozo? (2) Lwakona kuambola ni muzwale waluna inze kunani mutu yomuñwi yaziba ka za muinelo wo kamba yakona kulemuha haiba kunani mafosisa anaaezizwe. Haiba butata butatululwa, “u zibe u pilisize mwanahenu.” Konji hase muikambotile ni muzwale wamina misipili isikai mi mwapalelwa kukutisana ni yena ka kozo, fo (3) mwakona kuzibisa baana-bahulu taba yeo.

16. Kiñi zebonisa kuli kulatelela mihato ya Jesu kwatusa mi ki nzila ya kubonisa ka yona lilato?

¹⁶ Mwa miinelo yemiñata hakutokwahali kuitusisa mihato kaufela yemilalu yefumaneha kwa Mateu 18:15-17. Taba yeo yasusueza. Ki kabakalañi halubulela cwalo? Kakuli hañata muezalibi walemuhanga mafosisa ahae ni kuahakulula, kuli mane hakutokwahali kuli azwisiwe mwa puteho. Mi yafoselizwe wakona kuswalela muzwale wahae kuli bapile mwa kozo. Kacwalo, ka kuya ka kelezo ya Jesu, kubonahala kuli halutokwi kuya kwa baana-bahulu kapili-pili. Luswanela kuzibisa taba yeo haselulatelezi mihato yemibeli yapili ni hakuna ni bupaki luli bwa kuli kunani mafosisa aezizwe.

17. Ki limbuyoti mañi zeluka ikola ‘halubata kozo’ ni batu babañwi?

¹⁷ Bakeñisa kuli halusika petahala, lukazwelapili kufosezanga babañwi. Mulutiwa Jakobo naañozi kuli: “Mutu ya sa sitatali mwa manzwi, ki mutu ya petahalile, ya kona ku zamaisa mubili wa hae kaufela.” (Jakobo 3:2) Kuli lutatulule lifapahano, lutokwa kueza molukonela kaufela ‘kubata kozo ni batu, ni kuitundamena.’ (Samu 34:14) Haluzwelapili kubata kozo ni babañwi, lukaba ni silikani sesinde ni mizwale ni likaizeli baluna, mi kueza cwalo kukalutusa kuzwelapili kuswalisana. (Samu 133:1-3) Sabutokwa ni kufita kikuli lukaba ni silikani sesitiile ni Jehova, yena “Mulimu ya fa kozo.” (Maroma 15:33) Lukaikola limbuyoti zeo kaufela haiba lutatulula lifapahano ka lilato.