1. Nihaike kuli manyalo akalanga ka tabo yetuna, batu babanyalana baswanela kulibelela kutalimana ni ñi? (Mubone siswaniso sesi fahalimu.)

MUUNA habonanga musali yabuheha yanyalwa ku yena lwapili fa lizazi labona la sinawenga, sibeli sabona babanga ni tabo yetuna hahulu. Ka nako yene bali mwa libato, lilato labona nelihulile hahulu kuli mane nebabata kunyalana, mi nebasepisani kuli bakazwelapili kusepahala mwa linyalo. Niti kikuli, batu bababeli habataha kuto pila hamoho batokwa kueza licinceho kuli baswalisane hande mwa linyalo labona. Kono Linzwi la Mulimu, linani likelezo zende zekona kutusa Bakreste babaketa kunyalana, bakeñisa kuli Musimululi wa linyalo ubata kuli batu babanyalani kaufela bakondise ni kuba ni tabo mwa linyalo labona. (Liprov. 18:22) Niteñi, mañolo alubulelela ka kuutwahala hande kuli batu babasika petahala habanyalana “ba ka ba ni manyando mwa nama.” (1 Makor. 7:28) Manyando ao akona kukusufazwa cwañi? Mi ki nto mañi yekona kutusa Bakreste kukondisa mwa linyalo labona?

2. Ki mifuta mañi ya lilato yebaswanela kubonisa batu babanyalani?

 ² Bibele ibulela kuli lilato ki la butokwa hahulu. Kono kunani mifuta yeshutana ya lilato yebaswanela kubonisa batu babanyalani. Ka mutala, baswanela kubonisa lilato leli sishemo. (mwa Sigerike, lilato leo libizwa phi·liʹa), ni lilato la mwahalaa muuna ni musali (lelibizwa eʹros) lelitahisa tabo ni swalisano mwa lubasi. Hababa ni bana, baswanela kubonisa lilato la mwahalaa bana ba mba (lelibizwa stor·geʹ). Niteñi, lilato lelitomile fa likuka (lelibizwa a·gaʹpe) ki lona lelikona kubatusa kukondisa mwa linyalo. Hanaa ama kwa lilato leo, muapositola Paulusi naañozi kuli: “Yo muñwi ni yo muñwi wa mina a late musalaa hae ka mwa itatela; mi musali yena u swanela ku ba ni likute le lituna ku muunaa hae.”—Maef. 5:33.

3. Lilato la batu babanyalani liswanela kuba lelituna cwañi?

³ Paulusi naañozi kuli: “Baana, mu zwelepili ku lata basali ba mina, sina Kreste ni yena ha naa latile puteho mi a toboha bupilo bwa hae bakeñisa yona.” (Maef. 5:25) Bakreste kacenu balatelela mutala wa Jesu ka kulatana mwahalaa bona sina Jesu mwanaalatezi balutiwa bahae. (Mubale Joani 13:34, 35; 15:12, 13.) Bakreste babanyalani, baswanela kulatana hahulu kuli mane bakona kuitatela kushwa mwa sibaka sa mutu yebanyalani ni yena, haiba kueza cwalo kwa tokwahala. Kono batu babañwi, mwa linyalo labona hakuba ni butata bobutuna bwa kusalumelelana, bakona kuikutwa kuli lilato labona ki lelinyinyani. Ki nto mañi yekona kubatusa? Ki lilato lelitomile fa likuka, lelibizwa a·gaʹpe ili lilato ‘lelikwahela linto kaufela, lelilumela linto kaufela, lelisepa linto kaufela, leliitiisa mwa linto kaufela.’ Lilato lelicwalo “ha li feli.” (1 Makor. 13:7, 8) Batu babanyalani nebaitamile kuli bakazwelapili kulatana ni kusepahala mwa linyalo labona. Kuhupula taba yeo kukaba susueza kuzwelapili kukupanga tuso ku Jehova ni kuswalisana mwa kutatulula matata abona.

4, 5. (a) Ki buikalabelo mañi bwanani bona muuna yanyezi mwa lubasi? (b) Musali uswanela kuunga cwañi tamaiso ya muunaa hae? (c) Ki licinceho mañi zenebatokwa kueza bo muuna ni musalaa hae bababulezwi mwa paragilafu 5?

⁴ Hanaatalusa za buikalabelo bwa muuna ni musali mwa linyalo, Paulusi naabulezi kuli: “Haike basali ba ipeye kwatasaa baana ba bona sina mo ba ezeza ku Mulena, kakuli muuna ki toho ya musalaa hae sina Kreste ha li toho ya puteho.” (Maef. 5:22, 23) Kono taba yeo haitalusi kuli muuna ki wa butokwa hahulu kufita musalaa hae. Jehova naatalusize ka za buikalabelo bwa butokwa bwanani bona musali hanaabulezi kuli: “Ha ku lukeli kuli mutu [yena Adama] a ine a nosi; ni ka mu ezeza mulikani ya swana ni yena.” (Gen. 2:18) Musali uswanela kuba mulikani yatusa muunaa hae kuba ndate lubasi yomunde. Mi muuna uswanela kulikanyisa mutala omunde wa Jesu, yena yali “toho ya puteho.” Muuna yanyezi haeza cwalo, musalaa hae ukaikutwa kusilelezwa, mi kukamubela bunolo kukuteka ni kuswalisana hande ni muunaa hae.

⁵ Bo Cathy babanyezwi ku bo Fred, ^[1] babulela kuli: “Hanenili likwasha, neniikezeza lika ninosi mi neniipabalela. Kono linyalo nelitahisize cinceho mwa bupilo bwaka kakuli nenitokwa kuitinga ku bo muunaaka. Kueza cwalo nesi nto yebunolo, kono lubile ni swalisano yetuna bakeñisa kueza lika ka mwalatela Jehova.” Bo Fred babulela kuli: “Nekusika ni bela bunolo kueza likatulo. Mwa linyalo, kueza lika zetusa batu bababeli kutata. Kono kabakala kulapelanga ku Jehova kuli anietelele ni kuteelezanga kwa liakalezo za bo musalaaka, zazi ni zazi lika lizwelapili kuba bunolo. Niikutwa kuli lwaswalisana luli!”

6. Mwa linyalo hakuba ni butata lilato likona kuba cwañi “tamo ye tamahanya batu ka ku petahala”?

 ⁶ Linyalo lakona kutiya haiba batu babanyalani bazwelapili “ku tuhelelana ni ku swalelana ka pilu kaufela.” Bakeñisa kuli batu babanyalani habasika petahala, yomuñwi ni yomuñwi wabona ukabanga ni linako za kaezanga mafosisa. Hakuba cwalo, bakona kuituta kwa mafosisa abona, kuituta kuswalela, ni kubonisa lilato lelitomile fa likuka za mwa Bibele. Mi lilato leo “ki tamo ye tamahanya batu ka ku petahala.” (Makolo. 3:13, 14) Batu babanyalani, bakona kubonisa lilato lelicwalo ka kuba ni “pilu-telele ni sishemo” ni ka kuambuka “ndimbelela.” (1 Makor. 13:4, 5) Batu babanyalani habasa lumelelani mwa taba yeñwi, baswanela kulika katata kufelisa kapili kusa lumelelana ko ilikuli basike ba likelelwa ki lizazi inze bahalifile. (Maef. 4:26, 27) Kutokwa kuba ni bundume ni buikokobezo kuli mutu abulele kuli, “muniswalele ni mifoselize,” kono kueza cwalo kufelisa lifapahano ni kutahisa kuli batu babanyalani baswalisane hahulu.

7, 8. (a) Bibele ifa kelezo mañi ka za somano mwa linyalo? (b) Ki kabakalañi batu babanyalani habaswanela kupilisana ka lilato?

⁷ Bibele ifa kelezo yende yekona kutusa batu babanyalani kuba ni mubonelo olukile ka za liswanelo za linyalo. (Mubale 1 Makorinte 7:3-5.) Ki kwa butokwa hahulu kwa batu babanyalani kuiyakatwa maikuto ni butokwi bwa mutu yebanyalani ni yena. Muuna hasabonisi lilato ku musalaa hae, musali yo haana kuikolanga somano. Baana babanyezi balaezwi kupilisana ni basali babona “ka kutwisiso.” (1 Pit. 3:7) Mutu haaswaneli kuhapelezwa kueza somano, kono uswanela kuitatela kueza cwalo. Ka sipepo, baana babanga kapili ni takazo ya somano kufita basali, kono muuna ni musali babanyalani baswanela kuba ni nako yeswanela yebaikutwa kuli sibeli sabona baitukiselize kueza cwalo.

⁸ Bibele haibuleli ka kunonga mufuta wa likezo zeo muuna ni musalaa hae baswanela kueza kuli babonisane lilato, niteñi, ibonisa kuli muuna ni musalaa hae baswanela kuba ni nako ya kubonisana likezo za lilato. (Pina 1:2; 2:6) Bakreste babanyalani baswanela kupilisana ka lilato.

9. Ki kabakalañi hakuli kokufosahezi kulakaza kueza somano ni mutu yelusika nyalana ni yena?

⁹ Haiba lwalata hahulu Mulimu ni batu babañwi, haluna kulumeleza mutu ufi kamba ufi kamba nto ifi kamba ifi ku sinya linyalo laluna. Manyalo amañata abile ni butata kamba mane kufela bakeñisa kuli muuna kamba musali naanani mukwa wa kubuhanga maswaniso a mapunu. Luswanela kuambuka hahulu takazo ya kubuha maswaniso a mapunu kamba kulakaza mutu yelusika nyalana ni yena. Mane luswanela kuambuka kueza nto ifi kamba ifi yekona kubonisa kuli lueza linyawe ni mutu yelusika nyalana ni yena, kakuli kueza cwalo haki lilato. Luswanela kuhupulanga kuli Mulimu waziba mihupulo ni likezo zaluna kaufela. Kueza cwalo, kukalutusa kutiisa takazo yaluna ya kueza zemutabisa ni kuzwelapili kuba babakenile mwa likezo zaluna.—Mubale Mateu 5:27, 28; Maheberu 4:13.

10, 11. (a) Telekano iatile cwañi? (b) Bibele ibulelañi ka za kukauhana mwa linyalo? (c) Ki lika mañi zekatusa batu babanyalani kuli basike matela kukauhana?

¹⁰ Matata a matuna a mwa linyalo haiba hatatululwi, batu babañwi babanyalani bakona kuikatulela kukauhana kamba kulelekana. Mwa linaha zeñwi, manyalo amañata afelanga ka telekano. Mukwa wo hausika ata hahulu mwa puteho ya Sikreste, niteñi, kwa bilaeza kulemuha kuli matata azwelapili kuekezeha hahulu mwa manyalo a batu ba Mulimu.

¹¹ Bibele ibulela kuli: “Musali ya nyezwi ha swaneli ku kauhana ni muunaa hae. Kono haiba a kauhana ni muunaa hae, a ine honacwalo a si  ka nyalwa, hakusicwalo a kutisane hape ni muunaa hae; mi muuna ha swaneli ku siya musalaa hae.” (1 Makor. 7:10, 11) Batu babañwi babanyalani baikutwa kuli matata abona ki amatuna hahulu kuli mane batokwa kukauhana. Kono, Jesu naabonisize bumaswe bwa kukauhana hanaakutezi kubulela manzwi anaabulezi Mulimu kwa makalelo a kuli: “Sa kopanyize Mulimu, ku si ke kwa ba ni mutu ya si kauhanya.” (Mat. 19:3-6; Gen. 2:24) Taba ye ibonisa kuli nihaiba muuna yanyezi kamba musali yanyezwi haswaneli ‘kukauhanya sakopanyize Mulimu.’ Jehova uunga linyalo kuba swalisano yeinelela. (1 Makor. 7:39) Kaufelaa luna luswanela kuhupulanga kuli lukaikalabela ku Mulimu bakeñisa lika zelueza. Kueza cwalo, kwakona kulutusa kutatulula kapili matata asikaba kale a matuna.

12. Ki lika mañi zekona kutahiseza batu babanyalani kunahana za kukauhana?

¹² Ki kabakalañi batu babañwi babanyalani hababanga ni matata amañata hahulu? Ku babañwi, zeezahala mwa linyalo labona haki zona zene balibelela, mi baikutwa kuzwafa kamba kufilikana. Bakeñisa kuli batu babanga ni lisimuluho zeshutana-shutana, mi babanga ni maikuto ashutana mwa litaba, butata bukona kutiswa ki lubasi lwahabo musali kamba lwahabo muuna, mwa kuitusiseza masheleñi, ni mwa kuutela bana. Nihakulicwalo, kwatabisa kubona kuli Bakreste babanyalani batatululanga matata abona bakeñisa kuli balumela kuetelelwa ki Mulimu.

13. Ki mabaka mañi aswanela akona kutahisa kuli batu babanyalani bakauhane?

¹³ Fokuñwi kubanga ni mabaka aswanela akona kutahisa kuli batu babanyalani bakauhane. Mabaka ao akona kuba, kuhana ka bomu kubalalela lubasi, mifilifili yekona kutahisa kozi, kamba kupalelwisa Mukreste ya mwa linyalo leo kulapela Mulimu. Bakreste babanyalani babanani matata a matuna baswanela kubata tuso kwa baana-bahulu. Mizwale babanani yeloseli bao, bakona kutusa batu babanyalani kusebelisa likuka zefumaneha mwa Linzwi la Mulimu. Halutatulula matata a mwa manyalo, luswanela kulapelanga kukupa kuli Jehova alufe moya wahae ni kuli alutuse kusebelisa likuka za mwa Bibele ni kubonisa muselo wa moya.—Magal. 5:22, 23. ^[2]

14. Bibele ibulelañi ka za Bakreste babanyezi kamba kunyalwa kwa batu babasi balapeli ba Jehova?

¹⁴ Bibele ibonisa kuli kunani mabaka amande batu babanyalani habaswanela kuzwelapili kupila hamoho kusina taba ni kuli yomuñwi wabona haki mulapeli wa Jehova. (Mubale 1 Makorinte 7:12-14.) Mutu yasalumeli yali mwa linyalo “u keniswa” ki mutu yanyalani ni yena yali mutangaa Jehova. Bana babona baangiwa kuli “ba kenile” mi banani mayemo amande fapilaa Mulimu. Paulusi naasusuelize Bakreste baba mwa manyalo acwalo kuli: “Wena musali, u ziba cwañi haiba nji u ka pilisa muunaa hao? Kamba wena muuna, u ziba cwañi haiba nji u ka pilisa musalaa hao?” (1 Makor. 7:16) Kunani mitala yeminde yemiñata ya baana ba Sikreste babanyezi ni basali ba Sikreste babanyezwi babatusize batu babanyalani ni bona kuba batanga ba Jehova.

15, 16. (a) Bibele ifa kelezo mañi kwa basali ba Sikreste babanyezwi kwa baana babasi batanga ba Mulimu? (b) Mukreste ukona kueza cwañi ‘haiba yasa lumeli a keta kumusiya’?

¹⁵ Muapositola Pitrosi ueleza basali ba Sikreste kuli baipeye kwatasaa baana babona “ilikuli haiba ba bañwi ku bona ha ba mameli linzwi, ite ba kolwiswe ku si na linzwi le li bulelwa kabakala muzamao wa basali ba bona, bakeñisa ku ba lipaki ze iponezi muzamao wa mina o kenile hamohocwalo ni likute le lituna.” Kufita kubulelanga za tumelo yahae nako kaufela, musali wakona kutusa hahulu muunaa hae kuituta niti haiba a bonisa “moya wa muombela ni o bunolo, ili wa butokwa hahulu mwa meeto a Mulimu.”—1 Pit. 3:1-4.

¹⁶ Kucwañi haiba mutu yasi mulumeli aketa kukauhana ni mulumeli? Bibele ibulela kuli:  “Haiba ya sa lumeli a keta ku siya mulumeli, ha ye; muzwale kamba kaizeli ha si ka tamwa ki miinelo ye cwalo, kono Mulimu u mi bizelize ku pila mwa kozo.” (1 Makor. 7:15) Nihaike kuli kukauhana kwakona kutahisa kozo, taba yeo haitalusi kuli cwale Mukreste yasiilwe unani tukuluho ya ka Mañolo ya kunyala kamba kunyalwa ku mutu usili. Kono haaswaneli kuhapeleza mutu yanyalani ni yena yo kuli bazwelepili kupila hamoho. Hamulaho wa nako, mwendi mutu yasi mulumeli yo wakona kuikatulela kukuta, ni kuto zwelapili mwa linyalo. Mi mwendi mutu yo kwapili wakona kuba mutangaa Jehova.

17. Ki lika mañi zebaswanela kubeya Bakreste babanyalani mwa sibaka sapili?

¹⁷ Bakeñisa kuli lupila “mwa mazazi a maungulelo,” lwaiponela “linako ze taata, ze ziyeza.” (2 Tim. 3:1-5) Ki lona libaka halutokwa kuba ni silikani sesitiile ni Jehova kuli lufumane silelezo. Paulusi naañozi kuli: “Nako ye siyezi ki ye kuswani. Ku zwa cwale ba ba na ni basali ba be inge ba ba si na, . . . mi ba ba itusisa lifasi le ba be inge ba ba sa itusisi lona ka ku tala.” (1 Makor. 7:29-31) Paulusi naasatalusi kuli batu babanyalani batuhele kuisa pilu kwa linyalo labona. Kono bakeñisa nako yekusufalizwe, baswanela pili kuisa mamelelo kwa kulapela Jehova.—Mat. 6:33.

18. Ki kabakalañi Bakreste habakona kuba ni tabo mwa linyalo ni kulikondisa?

¹⁸ Mwa linako zetaata ze, lwaiponela manyalo amañata inze ashandauka. Kana kwakonahala kuba ni tabo ni kukondisa mwa linyalo? Eni, kwakonahala haiba luzwelapili kuba ni silikani sesinde ni Jehova ni batu bahae, kusebelisa likuka za mwa Bibele, ni kuamuhela ketelelo ya moya okenile wa Jehova. Halueza cwalo, lukuteka “sa kopanyize Mulimu.”—Mare. 10:9.