Lipuzo Zezwa Kwa Babali
Kana kunani lico zeñwi zene bacanga Maisilaele mwa lihalaupa kwandaa maana ni makwali?
Maisilaele hane bali mwa lihalaupa ka lilimo ze 40, sico sene bacanga hahulu neli maana. (Exo. 16:35) Jehova hape naabafile makwali habeli. (Exo. 16:12, 13; Num. 11:31) Nihakulicwalo, nekunani lico zeñwi ze likani zene bacanga Maisilaele.
Ka mutala, Jehova fokuñwi naaetelelanga batu bahae kwa ‘sibaka sa kupumulela’ kone bafumananga mezi ni lico. (Num. 10:33) Sesiñwi sa libaka zeo ki sibaka sesibizwa Elimi, “kone kunani maweluwelu a mezi a 12 ni likota za nzalu ze 70,” mi kubonahala kuli likota za nzalu zeo, ki mufuta obizwa date palm. (Exo. 15:27) Hatiso yebizwa Plants of the Bible italusa kuli likota za nzalu zeo “limelanga mwa libaka zeñata, . . . mi liitusiswa hahulu sina sico mwa lihalaupa, litusa batu babañata-ñata kufumana lico, oli, ni makundamo.”
Maisilaele hape mwendi nebatibelezi mwa sibaka sesituna sa mwa lihalaupa mone kunani mezi ni limela sesi zibahala ka libizo la Feiran kacenu, ili kalulo ya mulapo obizwa Feiran. a Buka yebizwa Discovering the World of the Bible, neibulezi cwana ka za mulapo wo kamba musindi, kuli: “Mwa butelele ueza likilomita ze 130 mi ki omuñwi wa milapo yemitelele hahulu, yeminde, ni yezibahala hahulu mwa Sinai.” Buka yeo hape neibulezi kuli haiba mutu azamaya likilomita zebato ba 45 kuzwa fa sibaka foukopanela musindi ni liwate, ukafumana sibaka sesibizwa Feiran Oasis. Sibaka seo siumbukile ka limita zebato ba 610, mi sieza likilomita ze 4.8 mwa butelele. Kunani mwateñi likota za nzalu zeñata mi ki sesinde hahulu kuli mane siingiwa kuli siswana sina simu ya Edeni. Batu batutezi kwa sibaka seo kuzwa feela kwamulaho, bakeñisa kuli kufumaneha likota zeñata-ñata za nzalu zebizwa date palm.
Maisilaele habazwa mwa Egepita, nebashimbile fulaulo ni lilubelo, mi kubonahala kuli nebashimbile ni bubeke ni oli. Kono niti kikuli, lika zeo nelisike zaina nako yetelele. Batu hape nebashimbile “lingu ni likomu, ili palo yetuna ya limunanu.” (Exo. 12:34-39) Nihakulicwalo, mwendi palo ya limunanu neifukuzehile bakeñisa miinelo yetaata ya mwa lihalaupa. Hape mwendi nebabulayanga zeñwi za lifolofolo zeo ni kuca nama yazona. Mi zeñwi zona nelifiwanga sina sitabelo, mane nihaiba kwa milimu ya buhata. b (Lik. 7:39-43) Niteñi, Maisilaele nebautanga lifolofolo zeñwi sina mokuboniselizwe mwa manzwi a Jehova kwa batu bane babonisize kuli nebasina tumelo, aali: “Bana bamina bakaba balisana mwa lihalaupa ka lilimo ze 40.” (Num. 14:33) Kacwalo, kubonahala kuli nebahamanga mabisi kwa lifolofolo zabona mi fokuñwi nebacanga nama yazona, kono nelisa koni kufepa batu bane babato eza 3 milioni, ka lilimo ze 40. c
Lifolofolo nelifumananga kai lico ni mezi? d Ka nako yeo, mwendi pula neinelanga hahulu; kacwalo, nekunani limela zeñata mwa lihalaupa. Hatiso ya Insight on the Scriptures, Volyumu 1, ibulela kuli lilimo ze 3,500 kwamulaho, “nekunani mezi amañata hahulu mwa Arabia kufita kacenu. Mwa sibaka seo kunani milapo kamba misindi yemiñata yeomile, ili yetungile mone kubanga mezi kwamulaho, mi ki bupaki bwa kuli nako yeñwi, nekunelanga hahulu pula yenetahisanga kuli kube ni linukana za mezi.” Nihakulicwalo, hakuna batu bane bayahile mwa lihalaupa mi neli sibaka sesisabisa. (Deut. 8:14-16) Kambe Jehova naasika eza makazo kuli Maisilaele ni lifolofolo zabona bafumane mezi, nebakabe bashwile.—Exo. 15:22-25; 17:1-6; Num. 20:2, 11.
Mushe naataluselize Maisilaele kuli Jehova naabafepile ka maana “ilikuli [abazibise] kuli mutu hapili sinkwa feela, kono mutu upila ni ka linzwi kaufela lelizwa mwa mulomo wa Jehova.”—Deut. 8:3.
a Mubone Tawala ya Mulibeleli ya Sikuwa ya May 1, 1992, make. 24-25.
b Bibele ibonisa kuli Maisilaele hane bali mwa lihalaupa, nebafile Jehova lifolofolo sina sitabelo habeli. Nebaezize cwalo lwapili ka nako yenekutomiwa sebelezo ya buprisita; lwabubeli neli fa Paseka. Likezahalo zepeli zeo neliezahalile ka 1512 B.C.E., ili silimo sa bubeli kuzwa fobazwela Maisilaele mwa Egepita.—Liv. 8:14–9:24; Num. 9:1-5.
c Maisilaele nebahapile lifolofolo zeñata-ñata mwa ndwa, ibato ba kwa mafelelezo a lilimo ze 40 zene bainzi mwa lihalaupa. (Num. 31:32-34) Nihakulicwalo, nebazwezipili kuca maana kufitela bakena mwa Naha ya Sepiso.—Josh. 5:10-12.
d Hakuna bupaki bobubonisa kuli lifolofolo ni zona nelicanga maana, bakeñisa kuli batu nebataluselizwe kunopa maana kulikana ni tikanyo yanaakona kuca mutu ni mutu.—Exo. 16:15, 16.