1, 2. (a) Ki butata bufi bobakopana ni bona bashemi, mi ki lika mañi zekona kubatusa kukondisa? (b) Ki lisupo mañi zeene zelukanyakisisa cwale?

MUUNA ni musalaa hae babapila kwa France, nebabulezi kuli: “Lunani tumelo ku Jehova, kono seo hasitalusi kuli ni bana baluna banani tumelo yeswana.” Nebaize: “Hakuna mutu yakona kuyola tumelo. Bana baluna babanga ni tumelo hanyinyani-hanyinyani.” Muzwale yomuñwi yapila kwa Australian naañozi kuli: “Kutusa mwanaa mina kuli abeni tumelo mwendi ikona kuba butata bobutuna hahulu ku mina. Mutokwa kuitusisa lika kaufela zemunani zona. Mukona kuikutwa kuli mwanaa mina uutwisisize kalabo yemumufile. Kono hamulaho mukalemuha kuli usamibuza puzo yeswana hape! Likalabo zakona kuutwisisa mwanaa mina kacenu, wakona kupalelwa kuliutwisisa hamulaho wa mazazi. Kuli akone kuutwisisa luli mwendi mukatokwa kuikambota taba yeswana ka kukuta-kutela.”

² Haiba mu bashemi, kana fokuñwi muikutwanga kuli hamukoni kupeta hande buikalabelo bwamina bwa kuluta bana bamina kuli babe baana ni basali babanani tumelo? Mane hane lukaitinga feela fa butali bwaluna, hakuna ku luna yakona kupeta hande buikalabelo bo! (Jer. 10:23) Kono haiba luiitinga ku Jehova kuli aluetelele, lukakona kupeta hande buikalabelo bo. Hamunyakisise lika zeene zekona  kumitusa hamunze mutusa bana bamina kuli babeni tumelo yetiile: (1) Muzibe hande bana bamina. (2) Mubalute kuzwelela kwa pilu yamina. (3) Muitusise liswanisezo zende. (4) Mubeni pilu-telele mi mulapelange.

3. Bashemi bakona kulikanyisa cwañi mutala wa Jesu habanze baluta bana babona?

³ Jesu naabuzanga balateleli bahae kuli azibe zenebalumela. (Mat. 16:13-15) Mulikanyise mutala wahae. Hamunze mueza lika zeñwi ni bana bamina, mubakupe kuli bamitaluseze maikuto abona fa litaba zeñwi. Mwakona kubakupa kuli bamitaluseze ni lika zebakakanyanga. Muzwale wa lilimo ze 15 wa kwa Australia naañozi kuli: “Hañata bo ndate baambolanga ni na litaba zenilumela mi banitusanga kulinyakisisa. Babuzanga kuli: ‘Bibele ibulelañi?’ ‘Kana walumela zeibulela?’ ‘Ki kabakalañi haulumela zeibulela?’ Babatanga kuli nialabe ka kuitusisa manzwi aka isiñi ka kukutela kubulela manzwi abona kamba a bo ma. Haneni zwelapili kuhula nenitokwa kuekeza kwa litaba zeneni bulelanga.”

4. Ki kabakalañi hamuswanela kuisa pilu kwa lipuzo zabuza mwanaa mina? Mufe mutala.

⁴ Haiba mwanaa mina hautwisisi tuto yeñwi, mubeni pilu-telele. Mumutaluseze taba yeo hande, musike mwa muhanyaukela. Ndate yomuñwi naabulezi kuli: “Muise hahulu pilu kwa lipuzo zabuza mwanaa mina. Musike mwa linyinyafaza, kamba musike mwapalelwa kulialaba ka libaka la kuli zamiutwisa maswabi.” Mane ki nto yende mwanaa mina hamibuza lipuzo, bakeñisa kuli lipuzo libonisa kuli ubata kuutwisisa litaba. Nihanani lilimo ze 12, Jesu naabuzize lipuzo za butokwa. (Mubale Luka 2:46.) Mutangana yomuñwi wa kwa Denmark wa lilimo ze 15, naabulezi kuli: “Hane nikakanyanga nji bulapeli bwaluna ki bwa niti, bashemi baka nebasa halifangi, nihaike kuli mwendi nebaikalelanga kuli hanina kuba ni tumelo yetiile. Nebaitusisanga Bibele kualaba lipuzo zaka kaufela.”

5. Niha kukabonahala kuli bana banani tumelo yetiile, ki lika mañi zebaswanela kueza bashemi?

⁵ Muzibe bana bamina hande, muzibe zebanahana, mobaikutwela, ni zebabilaeza. Musike mwanahana feela kuli bana bamina banani tumelo kabakala kuli bafumanehanga kwa mikopano ya Sikreste mi bayanga mwa sebelezo ya mwa simu ni mina. Hamueza misebezi mwahalaa lizazi, muikambotange ni litaba za Mulimu. Mulapelelange bana bamina mi mulapelange ni bona. Mulemuhe lika zesweli kulika tumelo yabona, mi mubatuse kutiyela miinelo yeo.

6. Bashemi habaka ituta niti ya mwa Bibele, bakatusiwa cwañi ka kuba baluti?

⁶ Jesu hanaalutanga batu, naabafitanga kwa lipilu bakeñisa kuli naalata Jehova, naalata Linzwi la Mulimu, mi naalata batu. (Luka 24:32; Joa. 7:46) Bashemi habakaba ni lilato leliswana ni lanaanani lona Jesu, bakakona kufita bana babona kwa lipilu. (Mubale Deuteronoma 6:5-8; Luka 6:45.) Kabakaleo, mina bashemi muitutange Bibele ni lihatiso zaluna zeluitusisanga kwa kuluta Bibele. Muzibe lika ze mwa pupo mi mubalange ni litaba ze mwa lihatiso zaluna zebulela za pupo. (Mat. 6:26, 28) Hamukaeza cwalo, mukaziba zeñata, mukaitebuha hahulu Jehova, mi mukakona kuluta hande bana bamina.—Luka 6:40.

7, 8. Haiba niti ya mwa Bibele itala mwa pilu ya mushemi, ki sika mañi sesikaezahala? Mutaluse.

⁷ Haiba niti ya mwa Bibele itala mwa pilu yamina, mukabata kuambola niti yeo ni lubasi lwamina. Musike mwaikambota feela litaba za Mulimu ni lubasi lwamina hamuitukiseza mikopano ya Sikreste kamba ka nako ya kulapela sina lubasi, kono muezange cwalo ka nako ifi kamba ifi. Musike mwahapeleza bana bamina, kono muambolange ni bona habalukuluhile, lingambolo zeo ibe kalulo ya litaba zemuambolanga ka zazi ni zazi. Muuna ni musalaa hae ba kwa United States babulelanga ka za Jehova ni lubasi lwabona hababona lika zebuheha za mwa pupo kamba habaca  lico zetabusa. Bashemi bao babulela kuli: “Luhupulisanga bana baluna kuli Jehova naalubonisize lilato hanaabupa lika kaufela zalufile. Muuna ni musalaa hae ba kwa South Africa habalimanga ni bana babona babasizana babeli, baikambotanga za maata amakaza atahisanga kuli peu imele ni kuhula kuba simela sesituna. Bashemi bao babulela kuli: “Lulutanga bana baluna babasizana kukuteka hahulu bupilo ni lika zemakaza za mwa pupo.”

⁸ Mushemi yomuñwi wa muuna wa kwa Australia, naaisize mwanaa hae yanaanani lilimo ze 10 kwa miziyamu kuli amutuse kutiisa tumelo yahae ku Mulimu ni kuli azibe kuli lika nelibupilwe. Ubulela kuli: “Neluboni lifolofolo za mwa liwate za kwaikale zebizwa ammonoids ni trilobites ili zenebeilwe mwa magilasi a kubuhela. Nelukomokile hahulu hane lulemuhile kuli lifolofolo zeo zesiyo mwa linako zaluna neli zende, zenani lilama zekwanile, hona cwalo feela inge lifolofolo zelubonanga kacenu. Kambe lika zepila nelitile ka kuipilaula ili kukala ka folofolo yesina lilama zekwanile ni kuba folofolo yenani lilama zekwanile, ki kabakalañi lifolofolo zeo hanelinani lilama zekwanile ni kale? Taba yeo neinitabisize hahulu mi seniibulelela ni mwanaaka.”

9. Ki kabakalañi liswanisezo halitusa, mi musali yomuñwi yanani bana naabonisize cwañi taba yeo?

⁹ Jesu hañata naaitusisanga liswanisezo zenetusa bateelezi bahae kunahana, zenebafita kwa lipilu, ni zenebatusa kuhupula litaba zanaabulela. (Mat. 13:34, 35) Banana batabela kubona litaba zebulelwa. Kacwalo, bashemi muitusisange hahulu liswanisezo hamuluta bana bamina. Kona zanaaezize musali yomuñwi yanani bana yapila kwa Japan. Musali yo, naabata kuli bana bahae babashimani bababeli baitute kuli Jehova naabonisize lilato lahae ku luna ka mwanaabupezi mbyumbyulu. Yomuñwi wa bana bao nanani lilimo ze 8 mi yomuñwi nanani lilimo ze 10. Kuli abalute tuto yeo, naafile bana bahae bao muzilili, shuga, ni kofi. Kihona abulelela yomuñwi ni yomuñwi wabona kuli apange kofi. Musali yo, utalusa kuli: “Nebaezize kofi yeo ka tokomelo. Haneni babuzize kuli kiñi hane bapanga kofi yeo ka tokomelo cwalo, nebani taluselize kuli nebabata kupanga kofi yeneni ka tabela luli. Senibataluseza kuli Mulimu naakopanyize mioya ya mwa mbyumbyulu ka tokomelo yeswana, ili ka mulelo wa kuli lupile.” Nebautwisize hahulu swanisezo yeo mi nebasika ilibala kakuli nebaezize lika zene batusize kuihupula.

10, 11. (a) Ki swanisezo mañi yemukona kuitusisa kuli mutuse mwanaa mina kuba ni tumelo yetiile ku Mulimu? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 28) (b) Ki liswanisezo mañi zesemuitusisize zesebeza hande?

¹⁰ Hape mwakona kutusa bana bamina kubani tumelo ku Mulimu ka kuitusisa swanisezo ya kuapeha lico. Ka mukwa ufi? Hasemupangile keke kamba mambisiketi, mubataluseze butokwa bwa kulatelela litaelo za mwakupangela keke yecwalo. Kihona cwale mukaanga tolwana, mwendi apule, ni kubuza mwanaa mina kuli: “Kana waziba kuli apule ye neipangilwe ka kulatelela litaelo zeñwi?” Cwale mupazule apule fahali ni kumufa munjeke wayona. Mwakona cwale kumutaluseza kuli litaelo neli “ñozwi” mwa munjeke, kono mwa puo yetaata hahulu kufita puo yeitusiswa kwa kuñola  litaelo za mwa buka yebonisa mwakuapehela. Mwakona kumubuza kuli: “Haiba litaelo zebonisa mwakupangela keke kunani yanaaliñozi, ki mañi yanaañozi litaelo zetaata za mwakupangela apule?” Haiba mwanaa mina saahulile, mwakona kumutaluseza kuli litaelo za mwakupangela apule, mane ni za kota ya apule, neli kalulo ya litaelo zefumaneha mwa DNA. Mina hamoho ni mwanaa mina mwakona kubuha maswaniso amañwi a fa likepe 10 kuisa 20 a broshuwa yaluna ya The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

¹¹ Bashemi babañata banyakisisanga ni bana babona litaba ze mwa magazini ya Mu Zuhe! zeli “Pupo Yemakaza.” Kamba bakona kuitusisa litaba zeo kuli balute bana babona babanyinyani ka nzila ye bunolo. Ka mutala, muuna ni musalaa hae babapila mwa Denmark nebabapanyize lifulai kwa linyunywani. Nebabulezi kuli: “Lifulai liswana ni linyunywani. Kono kana lifulai zakona kuzwala mai ni kundondola tufulai totunyinyani? Kana linyunywani zatokwa libala leliswana sina la lifulai folikona kululela? Mi kana wakona kubapanya mulumo wa fulai ni mulilelo wa nyunywani? Cwale ki mañi ya butali hahulu, kana ki mupangi wa lifulai kamba Mubupi wa linyunywani?” Litaba zecwalo hamoho cwalo ni lipuzo zende, zakona kutusa mwanaa mina kuba ni maata a kunahana ni kutiisa tumelo yahae ku Mulimu.—Liprov. 2:10-12.

12. Liswanisezo likona kutusa cwañi banana kulumela zeibulela Bibele?

¹² Liswanisezo zende likona kutusa mwana kulumela kuli Bibele inepahezi. Ka mutala, munyakisise Jobo 26:7. (Mubale.) Mukona kubonisa cwañi kuli liñolo le, neliñozwi ka susumezo ya moya wa Mulimu? Musike mwabulelela feela mwanaa mina kuli litaba ze mwa timana yeo nelizwa ku Jehova. Kono mwakona kutusa mwanaa mina kuitusisa maata ahae a kunahana. Mwakona kumubulela kuli ka nako yanaapila ku yona Jobo nekusina litelesikopo kamba lifulai. Mwanaa mina ukatokwa kutalusa libaka hakukona kuba taata kuli batu babañwi balumele kuli nto yetuna hahulu, inge cwalo lifasi, ine fa nto yesiyo. Mwanaa mina wakona kuiitusisa mbola kamba licwe kubonisa kuli lika zebukiti likona feela kuina fa nto yeñwi. Tuto yecwalo ikona kutusa mwanaa mina kuziba kuli Jehova naaboni teñi kuli litaba zeo zañolwa mwa Bible kwamulaho koo pili batu basika liziba kale.—Neh. 9:6.

13, 14. Bashemi bakona kutusa cwañi bana babona kuziba butokwa bwa likuka za Bibele?

¹³ Ki kwa butokwa kuli mutuse bana bamina kuitebuha hahulu likuka za Bibele. (Mubale Samu 1:1-3.) Kunani linzila zeñata zemukona kuiitusisa mwakueza cwalo. Ka mutala, mwakona kutaluseza bana bamina kuli baange kuli bakayo pila fa sioli fokusina batu mi batokwa kuiketela batu babakayo pila ni bona. Cwale, mubabuze kuli: “Yomuñwi ni yomuñwi wa batu ba mwa sikwata seo, utokwa kubani tulemeno totucwañi kuli bayo pila ka kozo ni kuutwana?” Hape mwakona kuba taluseza litaelo zende zefumaneha kwa liñolo la Magalata 5:19-23.

¹⁴ Hamueza cwalo, mukaluta bana bamina lituto zepeli za butokwa. Tuto yapili ki ya kuli, likuka za Mulimu litahisa kozo ni swalisano ni batu babañwi. Tuto ya bubeli ki ya kuli, Mulimu waluluta mwakuto pilela mwa lifasi lelinca. (Isa. 54:13; Joa. 17:3) Mwakona kutusa bana bamina kuutwisisa lisupo zepeli zeo ka kuitusisa zeezahezi zeñozwi mwa lihatiso zaluna. Mwakona kuketa taba iliñwi kwa litaba ze mwa Tawala ya Mulibeleli zeli: “Bibele ya Cincanga Bupilo Bwa Batu.” Kamba haiba mwa puteho yamina kunani muhasanyi yaezize licinceho zetuna mwa bupilo bwahae ka mulelo wa kutabisa Jehova, mumumeme kuli atahe kuto mitaluseza likande lahae. Mitala yecwalo, ilutusa kuutwisisa hande likuka za Bibele!—Maheb. 4:12.

15. Hamuluta bana bamina, ki sikonkwani mañi semuswanela kubani sona?

¹⁵ Sisupo kikuli: Hamuluta bana bamina,  musike mwabani mukwa wakuezanga lika zeswana nako ni nako. Munahane linzila zenca. Mubalute ka nzila ye ka basusueza kuteeleza, kulikana ni lilimo zabona. Kuituta niti kube nto yetabisa, yetiisa tumelo. Ndate yomuñwi naabulezi kuli: “Muzwelepili kubata linzila zenca za kuikambota ni bana bamina litaba zeswana.”

16. Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kubani pilu-telele hamuluta bana? Mutaluse.

¹⁶ Kuli mutu abeni tumelo yetiile utokwa tuso ya moya wa Mulimu. (Magal. 5:22, 23) Sina litolwana halingaanga nako kuli libuzwe, ni tumelo itokwa nako kuli ihule. Kabakaleo, mukatokwa kubonisa hahulu pilu-telele hamunze muluta bana bamina. Ndate lubasi yomuñwi yanani bana bababeli, yapila kwa Japan naabulezi kuli: “Na ni bo musalaaka luisanga hahulu pilu bana baluna. Kuzwa ka nako yenebasali banana, neniitutanga ni bona ka mizuzu ye 15 zazi ni zazi, kwandaa feela mazazi eluyanga kwa mikopano ya Sikreste. Mizuzu ye 15 nesi nako yetelele hahulu ku luna bashemi kamba kwa bana baluna.” Muokameli yomuñwi wa mupotoloho naañozi kuli: “Hanenisali mwa lilimo za kunonoboka neninani lipuzo zeñata kamba lika zeñata zeneni kakanyanga. Kono hamulaho wa nako nenifumani likalabo kwa lipuzo zeo kwa mikopano, ka nako ya tuto ya lubasi, ni ka nako ya tuto ya ka butu. Ki lona libaka hakuli kwa butokwa kuli bashemi bazwelepili kuluta bana babona.”

17. Ki kabakalañi bashemi habatokwa kutoma mutala omunde, mi mutu ni musalaa hae babañwi batomezi cwañi bana babona babasizana mutala omunde?

¹⁷ Sa butokwa kikuli muswanela kutoma mutala omunde wa tumelo. Bana bamina bakabona zemueza mi lika zeo likabatusa kueza zende. Kacwalo, mina bashemi muzwelepili kutiisa tumelo yamina. Mutuse bana bamina kulemuha kuli muunga Jehova kuba wa luli. Muuna ni musalaa hae babapila mwa Bermuda hababanga ni butata, balapelanga ni bana babona kukupa Jehova kuli abaetelele mi basusuezanga ni bana babona kuitapelela. Babulela kuli: “Hape lubulelelanga mwanaa luna yomuhulu wa musizana kuli: ‘Usepe hahulu Jehova, upatehe mwa musebezi wa Mubuso, mi usike wa bilaela hahulu.’ Habonanga zezwa mwateñi, uzibanga kuli ki Jehova yasweli kulutusa. Nto yeo itahisize kuli tumelo yahae ku Mulimu ni ku zeibulela Bibele itiye hahulu.”

18. Bashemi baswanela kulemuha sisupo mañi sa butokwa?

¹⁸ Kono bana ni bona baswanela kutiisa tumelo yabona. Mina bashemi, mwakona kucala ni kuselaela tumelo ya bana bamina. Kono ki Mulimu feela yamelisa tumelo yeo. (1 Makor. 3:6) Kacwalo, mulapele ku Jehova kuli amife moya wahae, mi mubeleke ka taata kuluta bana bamina, mi hamukaeza cwalo Jehova uka mifuyaula.—Maef. 6:4.