1-2. (a) Miinelo neili cwañi mwa Judea, muapositola Paulusi hanaañolezi Bakreste ba Maheberu? (b) Ki kabakalañi halukona kubulela kuli nebañolezwi liñolo leo ka nako yeswanela?

 BAKRESTE ba Maheberu bane bapila mwa Jerusalema ni mwa Judea nebakopani ni miinelo yetaata lilimonyana kuzwa fashwela Jesu. Ka nako yeo, puteho ya Sikreste neitomilwe, mi Bakreste nebanyandisizwe hahulu. (Lik. 8:1) Mi hamulaho wa lilimo zebato ba 20, balateleli ba Kreste nebakopani ni butata bobutuna bwa kutokwa masheleñi, mi kubonahala kuli butata bo nebutahisizwe ki lukupwe lone luambekile naha kwamulaho. (Lik. 11:​27-30) Kono ibato ba ka 61 C.E., Bakreste nebapilile mwa kozonyana, nihaike kuli kwapili nebaka kopana ni nyandiso. Ka nako yeo, nebaamuhezi liñolo lene lizwa ku muapositola Paulusi, mi liñolo leo nelitile ka nako yeswanela luli.

² Liñolo lene bañolezwi Bakreste ba Maheberu nelitile ka nako yeswanela, bakeñisa kuli kozo yene baikola Bakreste neli ya nakonyana feela. Paulusi naafile kelezo yende yeneka tusa Bakreste kuitiisa ka nako ya ñalelwa yene batuha bakopana ni yona. Sinyeho ya muleneñi wa Jerusalema ni tempele yaona ili yene ipolofitilwe ki Jesu, neiatumela. (Luka 21:20) Ki niti kuli Paulusi ni Bakreste ba mwa Judea nebasa zibi luli fone ikatela sinyeho yeo. Nihakulicwalo, Bakreste bao nebaka itusisa nako yenesiyezi kuli baitukiseze kuba ni tulemeno totucwale ka tumelo ni buitiiso.—Maheb. 10:25; 12:​1, 2.

3. Ki kabakalañi Bakreste kacenu habaswanela kuisa hahulu pilu kwa liñolo la Maheberu?

 ³ Lutuha lukopana ni ñalelwa yetuna hahulu kufita yene bakopani ni yona Bakreste ba Maheberu. (Mat. 24:21; Sin. 16:​14, 16) Kacwalo, halunyakisiseñi zeñwi za likelezo zanaafile Jehova kwa Bakreste bao ili zekona kulutusa ni luna.

“LUEZE KA TAATA KULI LUFITE FA BUHULU BWA KWA MOYA”

4. Ki butata mañi bone bakopani ni bona Majuda bane babile Bakreste? (Mubone ni siswaniso.)

⁴ Majuda bane babile Bakreste nebakopani ni butata bobutuna. Ka nako yeñwi, Majuda nebabanga sicaba sa Jehova sesiketilwe. Jerusalema neli ona muleneñi mone babuseza malena bane bayemela Jehova, mi tempele neli sona sibaka sesituna sene balapelelanga ku sona Jehova ka nzila yelukile. Majuda babasepahala kaufela nebamamela Mulao wa Mushe ni milao yene balutiwa ki baeteleli ba bulapeli bwabona. Milao yeo neiama lico zene baswanela kuca, mubonelo wabona ka za mupato, ni mone baswanela kuswalisanela ni batu bane basi Majuda. Kono hamulaho wa lifu la Jesu, Jehova naatuhezi kuamuhela matabelo ane bafanga Majuda. Kacwalo, nesi nto yebunolo kuli Majuda bane babile Bakreste bacince mone balapelelanga. (Maheb. 10:​1, 4, 10) Nihaiba Bakreste babahulile kwa moya babacwale ka muapositola Pitrosi, neku babezi taata kuamuhela zeñwi za licinceho zeo. (Lik. 10:​9-14; Magal. 2:​11-14) Bakreste bao nebanyandisizwe hahulu ki baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda, kabakala tumelo yabona yenca.

5. Ki nto mañi yene baswanela kutokomela hahulu Bakreste?

⁵ Bakreste ba Maheberu nebalwaniswa ki likwata zepeli za batu. Sikwata sesiñwi neli sa baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda bane baanga Bakreste bao kuba bakwenuheli. Kutuha fo, batu babañwi bane baipapata kuba Bakreste, nebabulela kuli Bakreste nebaswanela kuzwelapili kumamela Mulao wa Mushe, mi mwendi nebaikutwa cwalo kuli basike banyandiswa.  (Magal. 6:12) Ki lika mañi zeneka tusa Bakreste babasepahala kukumalela niti?

6. Paulusi naasusuelize Bakreste sina yena kuezañi? (Maheberu 5:14–6:1)

⁶ Mwa liñolo lahae kwa Bakreste ba Maheberu, Paulusi naasusuelize Bakreste bao kuli baitute ka tokomelo Linzwi la Mulimu ni kulinahanisisa. (Mubale Maheberu 5:14–6:1.) Ka kuitusisa Mañolo A Siheberu, Paulusi naatusize mizwale bahae kuutwisisa kuli nzila yene balapela ka yona Bakreste neifitela kwahule nzila yene balapela ka yona Majuda. a Paulusi naaziba kuli Bakreste hane bakaekeza kwa zibo yabona ni kuutwisisa hande litaba za niti, nebaka lemuha mihupulo ya buhata ni kuihanyeza ilikuli basike bakeluswa.

7. Ki miinelo mañi yetaata yelukopana ni yona kacenu?

⁷ Ka kuswana ni Bakreste ba Maheberu, ni luna lukopananga ni batu babahasanya litaba kamba mihupulo yelwanisana ni likuka za Jehova zelukile. Balwanisi ba hañata banyazanga tumelo yaluna yetomile fa Bibele ka za litaba zeama muzamao, mi babulelanga kuli lunani situhu kabakala kuli mutu yasalateleli likuka za Jehova wazwisiwanga mwa puteho. Munahanelo wa batu uzwelapili kushutana hahulu ni munahanelo wa Jehova. (Liprov. 17:15) Kacwalo, ki kwa butokwa kulemuha mihupulo yefosahalile ni kuihanyeza, mi haluswaneli kulumeleza balwanisi kuluzwafisa ni kutahisa kuli lutuhele kusebeleza Jehova.—Maheb. 13:9.

8. Ki lika mañi zekona kulutusa kuzwelapili kuhula kwa moya?

⁸ Lukaeza hande haiba lusebelisa kelezo yanaafile Paulusi kwa Bakreste ba Maheberu ya kuli baeze ka taata kuli bafite fa buhulu bwa kwa moya. Kueza cwalo kukopanyeleza kuba ni zibo yenepahezi ya kuziba niti ni kuunga lika sina mwaliingela Jehova. Luswanela kuzwelapili kueza cwalo mane niha seluneezi bupilo bwaluna ku Jehova ni kukolobezwa. Kusina taba kuli lubile mwa niti ka nako yekuma kai, kaufelaa luna luswanela kubanga ni nako ya kubala ni kuituta Linzwi la Mulimu kamita. (Samu 1:2) Kuba ni tomahanyo yende ya kuezanga tuto ya ka butu kuka lutusa kutiisa tumelo yaluna, kona kalemeno kanaakoñomekile Paulusi mwa liñolo lahae kwa Bakreste ba Maheberu.—Maheb. 11:​1, 6.

‘LUNANI TUMELO YEPILISA BUPILO BWALUNA’

9. Ki kabakalañi Bakreste ba Maheberu hane batokwa kuba ni tumelo yetiile?

⁹ Bakreste ba Maheberu nebatokwa kuba ni tumelo yetiile kuli bapunyuhe ñalelwa yenetuha ibateñi mwa Judea. (Maheb. 10:​37-39) Jesu naalemusize balateleli bahae kuli baswanela kusabela kwa malundu habaka bona muleneñi wa Jerusalema inze upotolohilwe ki limpi. Bakreste kaufela nebaswanela kusebelisa kelezo yeo, ibe kuli nebapila mwa muleneñi kamba mwa mahae. (Luka 21:​20-24) Mwa linako zeo, batu hane batasezwanga ki mpi nebamatelanga mwa muleneñi opotolohilwe ki mamota inge cwalo Jerusalema kuli basilelezwe. Kelezo ya kusabela kwa malundu neikona kubonahala inge kuli neisike yabatusa; kacwalo, nebatokwa kuba ni tumelo yetiile kuli baeze cwalo.

10. Kuba ni tumelo yetiile nekuka susueza Bakreste kuezañi? (Maheberu 13:17)

¹⁰ Bakreste ba Maheberu hape nebatokwa kusepa batu banaaitusisa Jesu kwa kuetelela puteho. Kubonahala kuli bane baetelela nebafile litaelo zenongile kuli batuse batu kaufela mwa puteho kumamela taelo ya Jesu  ka nako yeswanela ni kueza cwalo ka nzila yeswanela. (Mubale Maheberu 13:17.) Linzwi la Sigerike lelitolokilwe kuli “muutwe” kwa Maheberu 13:​17, lifa muhupulo wa mutu yasusuezwa kuutwa bakeñisa kuli usepile mutu yamufa taelo. Kueza cwalo kuama zeñata isiñi feela kumuutwa bakeñisa kuli ufilwe maata a kufa litaelo. Kacwalo, Bakreste ba Maheberu nebatokwa kuikataza kusepa batu bane baetelela, pili ñalelwa isika taha kale. Bakreste hane bakaikataza kuutwa litaelo za batu bane baetelela ka nako ya kozo, nekuka babela hahulu bunolo kueza cwalo ka nako ya ñalelwa.

11. Ki kabakalañi Bakreste kacenu habaswanela kuba ni tumelo yetiile?

¹¹ Ka kuswana ni Bakreste ba Maheberu banaañolezi Paulusi, ni luna luswanela kuba ni tumelo. Lupila mwa nako ili yeo buñata bwa batu bahanyeza ni kusheununa zeibulela Bibele ka za kufela kwa lifasi le. (2 Pit. 3:​3, 4) Kutuha fo, nihaike kuli Bibele ilutaluseza litaba zeñwi ka za lika zekaezahala ka nako ya ñalelwa yetuna, kunani lika zeñata zelusa zibi. Luswanela kuba ni tumelo yetiile ya kuli mafelelezo a lifasi le akataha ka nako yeswanela ni kuli Jehova uka lubabalela.—Hab. 2:3.

12. Ki lika mañi zeka lutusa kupunyuha ñalelwa yetuna?

¹² Ni luna luswanela kuba ni tumelo yetiile ya kuli Jehova uluetelela ka kuitusisa “mutanga yasepahala yanani kutwisiso.” (Mat. 24:45) Ñalelwa yetuna haika kalisa, mwendi lukaamuhela litaelo zenongile zeka lutusa kupunyuha, sina feela mone kubezi kwa Bakreste ba Maheberu hane bataselizwe ki mpi ya Maroma. Ye ki yona nako yeluswanela kusepa hahulu babaetelela mwa kopano ya Jehova ni kumamela litaelo zelufiwa. Kuka lubela hahulu taata kumamela litaelo zeluka fiwa ka nako ya ñalelwa yetuna haiba kulubela taata kumamela litaelo zelufiwa ka nako ya cwale.

13. Ki kabakalañi kelezo ye kwa Maheberu 13:5 hane iswanela?

¹³ Niha nebalibelela kuli batalusezwe kuli babalehe, Bakreste ba Maheberu hape nebatokwa kupila bupilo bobubunolo, ni kusaba ni “lilato la masheleñi.” (Mubale Maheberu 13:5.) Babañwi ku bona nebakopani ni butata bwa lukupwe ni bubotana. (Maheb. 10:​32-34) Nihaike kuli bakile baitiisa hane bakopani ni manyando kabakala taba yende, babañwi mwendi nebakalile kuikutwa kuli nebatokwa kuba ni sifumu kuli basilelezwe. Kono niha nebakaba ni masheleñi amañata, naasike akona kubasileleza muleneñi wa Jerusalema hane ukasinyiwa. (Jak. 5:3) Mane niti kikuli, batu kaufela bane balata hahulu lika za kwa mubili nekuka babela hahulu taata kubaleha ni kusiya mandu abona ni maluwo abona.

14. Kuba ni tumelo yetiile kukona kuama cwañi likatulo zelueza cwale ka za lika za kwa mubili?

¹⁴ Kuba ni tumelo yetiile ya kuli lifasi le lituha liyundiswa kwakona kulutusa kusalata hahulu sifumu. Ka nako ya ñalelwa yetuna, batu “bakalatakela silivera yabona mwa linzila” kakuli bakalemuha kuli “silivera yabona ni gauda yabona halina kukona kubapilisa mwa lizazi la buhali bwa Jehova.” (Ezek. 7:19) Kufita kuisa hahulu pilu kwa kuikubukanyeza sifumu, luswanela kueza likatulo zeka lutusa kupila bupilo bobubunolo. Kueza cwalo kukopanyeleza kuhanyeza muliko wa kuba ni likoloti zesaswaneli kamba kuitusisa nako yaluna yeñata kwa kubabalela lika za kwa mubili. Hape luswanela kutokomela hahulu kuli halulati hahulu lika zelunani zona cwale. (Mat. 6:​19, 24) Lika za kwa mubili ni lika zeñwi cwalo zakona kulika tumelo yaluna halunze lulibelela mafelelezo a lifasi le.

 “MUTOKWA KUBA NI BUITIISO”

15. Ki kabakalañi Bakreste ba Maheberu hane batokwa hahulu kuba ni buitiiso?

¹⁵ Bakreste ba Maheberu nebaka tokwa kuitiisa, tumelo yabona hane ikalikiwa kabakala kutotobela kwa miinelo mwa Judea. (Maheb. 10:36) Nihaike kuli Bakreste ba Maheberu babañwi nebanyandisizwe hahulu, babañata ku bona nebabile Bakreste ka nako yene kubile ni kozonyana. Paulusi naatalusize kuli nihaike kuli nebaitiisize, tumelo yabona hane ilikilwe hahulu, nebasika nyandiswa sina mwanaanyandiselizwe Jesu, fo kikuli, kuisa lifu. (Maheb. 12:4) Majuda bane bali balwanisi nebahalifile hahulu ni kutahisa mifilifili bakeñisa kuli palo ya Bakreste neisweli kuekezeha. Lilimo lisikai feela kwamulaho, Paulusi naalwanisizwe ki sikwata sa batu hanaakutaza mwa Jerusalema. Majuda babafitelela 40 “baitama ka luci, bali habana kuca kamba kunwa kufitela babulaya Paulusi.” (Lik. 22:22; 23:​12-14) Nihaike kuli nebaka toiwa ni kunyandiswa, Bakreste nebatokwa kuzwelapili kukopana hamoho, kukutaza taba yende, ni kuzwelapili kuba ni tumelo yetiile.

16. Liñolo lene bañolezwi Bakreste ba Maheberu likona kulutusa cwañi kuba ni mubonelo oswanela ka za nyandiso? (Maheberu 12:7)

¹⁶ Ki lika mañi zeneka tusa Bakreste ba Maheberu kuitiisa hane bakanyandiswa? Paulusi naaziba kuli nebatokwa kuba ni mubonelo oswanela ka za miliko yene bakopana ni yona. Kacwalo, naatalusize kuli Mulimu fokuñwi wakona kutuhelela Bakreste kuli tumelo yabona ilikiwe sina kalulo ya kubaluta. (Mubale Maheberu 12:7.) Kulutiwa ka nzila yeo kukona kutusa Mukreste kubonisa hahulu tulemeno twa Mulimu. Bakreste ba Maheberu bao hane bakaisa pilu kwa lika zende zezwanga mwa kuitiisa, nekuka babela hahulu bunolo kuitiisa.—Maheb. 12:11.

17. Paulusi naaitutileñi ka za kutiyela nyandiso?

¹⁷ Paulusi naasusuelize Bakreste ba Maheberu  kuli batiyele miliko ka bundume ni kuli basike bazwafa. Naaswanela luli kubañolela ka za taba yeo. Bakeñisa kuli naanyandisize Bakreste kwamulaho, naaziba zene bakakopana ni zona. Hape naaziba mwakutiyela nyandiso. Esi mane naanyandisizwe hahulu hamulaho wa kuba Mukreste. (2 Makor. 11:​23-25) Paulusi naaziba hande zenetokwahala kuli mutu aitiise. Naahupulisize Bakreste bao kuli habatiyela nyandiso, nebaswanela kuitinga ku Jehova isiñi kuitinga fa maata abona. Paulusi naakona kubulela ka bundume kuli: “Jehova ki yena yanitusa; hanina kusaba sesiñwi.”—Maheb. 13:6.

18. Ki lika mañi zeluswanela kuziba ka za zekaezahala kwapili ili zekona kulutusa kutiyela nyandiso?

¹⁸ Mizwale baluna babañwi basweli kutiyela nyandiso ka nako yacwale. Lwakona kubatusa ka kubabeyanga mwa litapelo zaluna, mi ka linako zeñwi lwakona kubatusa ka kubafa lika zeñwi zebatokwa. (Maheb. 10:33) Nihakulicwalo, Bibele ibulela ka kuutwahala kuli: “Batu kaufela babalakaza kupila ka kusepahala ku Mulimu ka kuswalisana ni Kreste Jesu ni bona bakanyandiswa.” (2 Tim. 3:12) Kabakaleo, kaufelaa luna luswanela kuitukiseza zekaezahala kwapili. Haike luzwelepili kusepa Jehova ka kutala, ni kukolwa kuli uka lutusa kutiyela miinelo yetaata kaufela yelukona kukopana ni yona. Ka nako yeswanela, ukaimulula batu kaufela babasepahala ku yena.—2 Mates. 1:​7, 8.

19. Ki lika mañi zelukona kueza kuli luitukiseze ñalelwa yetuna? (Mubone ni siswaniso.)

¹⁹ Kusina kukakanya, liñolo la Paulusi kwa Bakreste ba Maheberu nelitusize Bakreste ba mwa linako za baapositola kuitukiseza ñalelwa yene bakakopana ni yona. Paulusi naasusuelize mizwale bahae kuli baitute Linzwi la Mulimu ka tokomelo ni kuliutwisisa hande. Kueza cwalo nekuka batusa kulemuha ni kuhanyeza lituto zeneka fokolisa silikani sabona ni Jehova. Naabasusuelize kutiisa tumelo yabona ilikuli bakone kulatelela kapili ketelelo ya Jesu ni ya batu bane baketilwe kuetelela mwa puteho. Hape naatusize Bakreste kuitiisa ka kuba ni mubonelo oswanela ka za miliko ni kuunga miliko yeo sina kolo ya kulutiwa ki Ndataa bona yalilato. Haike ni luna lusebelise kelezo yeo ya mwa Bibele. Haiba lueza cwalo, lukakona kuitiisa ka busepahali kuisa kwa mafelelezo.—Maheb. 3:14.