Ndu ya Jehova I Tala “Bufumu”

“Ni ka [Jehova] nyanganyisa macaba kaufela; mi bufumu bwa macaba kamukana bu ka ta kwanu, kuli Ndu yeo i tale kanya ya ka [Jehova].”—HAGAI 2:7.

1. Ka nako ya kozi, ki kabakalañi ha lu nahananga pili za balatiwa ba luna?

NDU ya mina i tezi bufumu mañi? Kana mu na ni libyana ze buheha, kompyuta ya cwanoñu fa, ni mota ye nca? Nihaikaba kuli mu na ni zeo kaufela, kana ha mu lumeli kuli za butokwa hahulu mwa lapa la mina ki batu—ki lubasi lwa mina? Mu nge kuli zazi le liñwi busihu mu pasumunwa ki munko wa musi. Ndu ya mina ya ca mulilo, mi mu swanela ku zwa mwateñi honaf’o fela! Ki sifi se mu ka matela pili? Kana ki libyana za mina? Ki kompyuta ya mina? Ki mota ya mina nji? Kana haki kuli mu ka iyakatwa pili za balatiwa ba mina? Ee luli, kakuli batu ki ba butokwa hahulu ku fita libyana.

2. Ki lifi z’a bupile Jehova, mi ku ze bupilwe zeo ki lifi za n’a tabela hahulu Jesu?

² Cwale mu nahane ka za Jehova Mulimu ni Mwan’a hae, Jesu Kreste. Jehova ki yena “ya ezize lihalimu, ni lifasi, ni liwate, ni linto kamukana ze ku zona.” (Likezo 4:24) Mwan’a hae, ya “mu sebeleza,” ki yena ya n’a itusisizwe ki Jehova kwa ku eza linto kamukana. (Liproverbia 8:30, 31; Joani 1:3; Makolose 1:15-17) Ka niti Jehova ni Jesu ba tabela hahulu ze bupilwe kaufela. (Mu bapanye Genese 1:31.) Kono ze bupilwe ze mu nahana kuli ki za butokwa hahulu ku bona ki lifi—ki lika kamba batu? Ka ku taluswa ku ba yena butali, Jesu u li: “Ne ni wabelelwa ni bana ba batu,” kamba sina toloko ya William F. Beck mo i bulelela kuli, Jesu n’a “tabela batu.”

3. Ki bufi bupolofita bwa n’a bulezi Jehova ka Hagai?

³ Ku si na kakanyo, Jehova u tabela hahulu batu. Nto ye ñwi ye bonisa cwalo ki manzwi a bupolofita a n’a bulezi ka 520 B.C.E. ka Hagai mupolofita wa hae. Jehova n’a ize: “Ni ka nyanganyisa macaba kaufela; mi bufumu bwa macaba kamukana bu ka ta kwanu, kuli Ndu yeo i tale kanya ya ka. . . . Kanya ya Ndu ya mwamulaho i ka fita ya ya pili.”—Hagai 2:7, 9.

4, 5. (a) Ki kabakalañi ha ne ku si ke kwa utwahala ku nahana kuli linzwi la “bufumu” li talusa libubo la za sifumu? (b) Ne mu ka bulela kuli “bufumu” b’o kiñi, mi ki kabakalañi?

⁴ Ki bufi “bufumu” bo ne bu ka tala ndu ya  Jehova ni ku i tiseza kanya ye si ka bonwa kale? Kana ki libyana ze ñata-ñata ni likabiso ze buheha hahulu? Ki gauda, silivera, ni macwe a butokwa nji? Seo ne si si ke sa utwahala luli. Mu hupule kuli tempele ya pili, ye n’e kakuzwi lilimo ze bat’o ba ze 500 kwamulaho, ne i yahilwe ka ku itusisa lika ze kona ku leka mali a eza litrilioni za ma-Kwacha! * Ka niti, Jehova n’a si ke a libelela kuli tempele ye n’e yahilwe ki sikwatanyana sa Majuda bao be ne ba kutezi habo i fite temple ya Salumoni kwa libubo la za sifumu!

⁵ Kacwalo he, ki bufi “bufumu” bo ne bu ka tala ndu ya Jehova? Ka niti, bu lukela ku ba batu. Lu hupule kuli ze tabisa pilu ya Jehova ki batu ba ba mu sebeleza kabakala lilato isi silivera kamba gauda. (Liproverbia 27:11; 1 Makorinte 10:26) Ee luli, Jehova u tabela hahulu banna, basali, ni banana kaufela ba ba mu lapela ka mw’a tokwela. (Joani 4:23, 24) Bao ki bona “bufumu,” mi ku Jehova ki ba butokwa hahulu ku fita lifi kamba lifi ze n’e kabisize tempele ya Salumoni.

6. Tempele ya Mulimu ya kwaikale ne i peta mulelo mañi?

⁶ Ku si na taba ni twaniso ye sa feli, tempele ne i felizwe ku yahiwa ka 515 B.C.E. Ku to fita ka nako ya sitabelo sa Jesu, tempele ya mwa Jerusalema ne li ona mutomo wa bulapeli bo bu kenile ku ba bañata ba ba li “bufumu” bo, ili Majuda ba ka sipepo ni Balicaba be ne ba li baproselite. Kono tempele yeo ne i swaniseza nto ye tuna ni ku fita, sina mo lu ka bonela.

 Talelezo ya mwa Lilimo za Mwanda wa Pili

7. (a) Tempele ya Mulimu ya kwaikale ya mwa Jerusalema ne i swanisezañi? (b) Mu taluse za n’a ezanga muprisita yo mutuna fa Lizazi la Swalelo ya Libi?

⁷ Tempele ya mwa Jerusalema ne i swaniseza tukiso ya bulapeli ye tuna hahulu. Ne i swaniseza tempele ya Mulimu ya kwa moya, y’a n’a tomile Jehova ka 29 C.E. ka ku eza Jesu ku ba Muprisita yo Mutuna. (Maheberu 5:4-10; 9:11, 12) Mu nyakisise misebezi ya muprisita yo mutuna wa Isilaele mo i swanela ni za n’a ezize Jesu. Ka silimo ni silimo fa Lizazi la Swalelo ya Libi, muprisita yo mutuna n’a yanga kwa aletare mwa lapa la tempele ku yo tahisa poho ya sitabelo bakeñisa libi za baprisita. Hamulaho, n’a kenanga mwa tempele ni mali a poho yeo, ku fitelela munyako o ne u kauhanya lapa kwa Sibaka se si Kenile kihona a fitelela lisila le ne li kauhanya Sibaka se si Kenile kwa Sibaka se si Kenile Hahulu. Mwa Sibaka se si Kenile Hahulu, muprisita yo mutuna n’a selaelanga mali fapil’a aleka ya bulikani. Hamulaho, ka ku latelela muezezo o swana, n’a tahisanga puli ya sitabelo bakeñisa libi za masika a Isilaele a’ 12 a’ si a buprisita. (Livitike 16:5-15) Tukiso yeo i ama cwañi tempele ya Mulimu ya kwa moya?

8. (a) Ku kala ka 29 C.E., Jesu n’a ezizwe sitabelo ka mukwa ufi? (b) Jesu n’a ikozi silikani mañi se si ipitezi ni Jehova mwahal’a bukombwa bwa hae kaufela bwa fa lifasi-mubu?

⁸ Ku swana inge kuli Jesu n’a ezizwe sitabelo fa aletare ya tato ya Mulimu ha n’a kolobelizwe ni ku toziwa ka moya o kenile wa Mulimu ka 29 C.E. (Luka 3:21, 22) Ka niti, ku zwelela ona f’o, Jesu n’a kalile bupilo bwa buitomboli mi n’a pilile cwalo ka lilimo ze talu ni licika. (Maheberu 10:5-10) Ka yona nako yeo, Jesu n’a ikozi silikani sa kwa moya ni Mulimu. Batu ne ba sa koni ku utwisisa ka ku tala silikani se si ipitezi seo Jesu n’a na ni sona ni Ndat’ahe wa kwa lihalimu. Ne li inge kuli lisila ne li kwahezi meto a bona a kutwisiso, sina lisila mo ne li tibezi be ne ba li mwa lapa la tabernakele ku bona Sibaka se si Kenile.—Exoda 40:28.

9. Ki kabakalañi Jesu ha n’a sa koni ku kena mwa lihalimu ha n’a li mutu wa fa lifasi-mubu, mi nto yeo ne i felisizwe cwañi?

⁹ Niha n’a li Mwan’a Mulimu ya tozizwe ka moya, Jesu ya n’a li mutu wa fa lifasi-mubu n’a sa koni ku pila kwa lihalimu. Kabakalañi? Kakuli nama ni mali ha li koni ku yola sanda sa Mubuso wa Mulimu wa kwa lihalimu. (1 Makorinte 15:44, 50) Bakeñisa kuli mubili wa Jesu wa butu ne li tibelo, ne u swanisezwa hande ki lisila le ne li kauhanya Sibaka se si Kenile kwa Sibaka se si Kenile Hahulu mwa tempele ya Mulimu ya kwaikale. (Maheberu 10:20) Kono Jesu ha s’a shwile mazazi a malalu, Mulimu a mu zusa kwa bafu a li moya. (1 Pitrosi  3:18) Cwale n’a kona ku kena mwa Sibaka se si Kenile Hahulu sa tempele ya Mulimu ya kwa moya—ona lihalimu luli. Mi seo ki sona luli se ne si ezahezi. Paulusi u ñola kuli: “Kreste h’a si ka kena mwa Sibaka se si kenile se si ezizwe ka mazoho, sona siswaniso fela sa Sa niti; kono u keni mwa lihalimu luli, kuli, cwale a tahe fapil’a Mulimu ka luna.”—Maheberu 9:24.

10. Jesu n’a ezizeñi ha s’a kutezi kwa lihalimu?

¹⁰ Mwa lihalimu, Jesu n’a ‘selaezi mali’ a sitabelo sa hae ka ku tiseza Jehova teko ya tiululo ya mali a hae. Kono Jesu n’a ezize ze ñwi hape. Nakonyana pili a si ka shwa kale, n’a bulelezi balateleli ba hae kuli: “Ni sa y’o mi lukiseza sibaka. Mi ni sin’o ya, ni ku mi lukiseza sibaka, ni ka kuta, ni t’o mi nga, kuli mo ni inzi, ni mina mu be kwateñi.” (Joani 14:2, 3) Kacwalo Jesu ha n’a keni mwa Sibaka se si Kenile Hahulu, kamba lihalimu, n’a kwalulezi ba bañwi nzila ya ku mu latelela. (Maheberu 6:19, 20) Batu bao, ba ne ba ka ba b’a 144,000, ne ba ka ba baprisitanyana mwa tukiso ya tempele ya Mulimu ya kwa moya. (Sinulo 7:4; 14:1; 20:6) Sina muprisita yo mutuna wa Isilaele ha n’a isanga pili mali a poho mwa Sibaka se si Kenile Hahulu ku yo lifela libi za baprisita, ni teko ya mali a n’a suluzi Jesu ne i lifezi pili baprisitanyana bao b’a 144,000. *

“Bufumu” bwa mwa Miteñi Ye

11. Muprisita yo mutuna wa Isilaele n’a ezezanga bomañi sitabelo sa puli, mi ne si swanisezañi?

¹¹ Ku bonahala kuli 1935 ha i t’o fita, ku kubukanyiwa kwa ka nañungelele kwa batoziwa ne se ku felile. * Kono Jehova n’a si ka feza kale ku kanyisa ndu ya hae. “Bufumu” ne bu sa na ni ku taha mwateñi. Mu si libali kuli muprisita yo mutuna mwa Isilaele n’a tahisanga lifolofolo ze peli—poho bakeñisa libi za baprisita ni puli bakeñisa libi za masika a’ si a buprisita. Bakeñisa kuli baprisita ne ba swaniseza batoziwa be ne ba ka ba ni Jesu mwa Mubuso wa kwa lihalimu, masika a’ si a buprisita ne a swaniseza bomañi? Kalabo i fumaneha mwa manzwi a Jesu a kwa Joani 10:16, a’ li: “Ni sa na ni lingu ze ñwi ze si za mulaka wo; ni zona ni swanezi ku li tisa; mi li ka utwa linzwi la ka, mi ikaba mutapi u li muñwi, ni mulisana a li muñwi.” Kacwalo, mali a n’a suluzi Jesu a tusa likwata ze peli—pili a tusa Bakreste ba ba na ni sepo ya ku busa ni Jesu mwa lihalimu mi hape a tusa ba ba libelela ku pila ku ya ku ile mwa paradaisi fa lifasi-mubu. Ku bonahala kuli sikwata sa bubeli seo ki sona se si swanisezwa ki “bufumu” bwa mwa bupolofita bwa Hagai.—Mika 4:1, 2; 1 Joani 2:1, 2.

12. “Bufumu” bo buñata bu sweli ku kubukanyezwa cwañi kwa ndu ya Mulimu kacenu?

¹² Bona “bufumu” b’o bu sa sweli ku tala ndu ya Jehova. Mwa lilimo za cwanoñu fa, lu filwe tukuluho mwa Eastern Europe, likalulo ze ñwi za Africa, ni mwa linaha ze ñwi. Seo si tisize kuli taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu o tomilwe i shaelwe mwa libaka ze si ka sebelezwa kale. Batu ha ba nze ba taha mwa tukiso ya tempele ya Mulimu, ni bona ba ikataza ku tahisa balutiwa ba bañwi, ka ku utwa taelo ya Jesu. (Mateu 28:19, 20) Ha ba nze ba eza cwalo, ba fumana batu ba bañata, banana ni ba bahulu, ba ba kona ku ba “bufumu” ni ku kanyisa ndu ya Jehova. Mu nyakisise mitala i sikai fela ya mo ku ezahalela cwalo.

13. Kasizana ka kwa Bolivia ka bonisize cwañi tukufalelo ya kona ya ku shaela lushango lwa Mubuso?

¹³ Mwa Bolivia, kasizana ka lilimo ze ketalizoho ka ka na ni bashemi ba ba li Lipaki ne ka kupile bo muluti ba kona sibaka sa ku sa taha kwa sikolo mwahal’a viki ya n’a pota muokameli wa mupotoloho. Libaka? Ni kona ne ka bata ku ya mwa bukombwa viki mutumbi yeo ya musebezi o ipitezi. Seo ne si komokisize bashemi ba kona, kono ne ba tabezi mubonelo wa kona o munde wo. Kasizana kao cwale ka zamaisa lituto za Bibele za fa  mandu ze ketalizoho, mi baituti ba bañwi bao ba yanga kwa mikopano ya Sikreste. Mane ka kile ka tisa bo muluti ba kona kwa Ndu ya Mubuso. Mwendi kwapili, ba bañwi kwa baituti ba kona ba Bibele ba ka iponahaza ku ba “bufumu” bo bu ka kanyisa ndu ya Jehova.

14. Mwa Korea, pilu-telele ya kaizeli ku mutu ya n’a sa bonahali ku tabela ne i tisize cwañi ze nde?

¹⁴ Musali yo muñwi wa Mukreste kwa Korea ha n’a li fa siteshini sa litimela, a atumela mwan’a sikolo ya n’a teeleza kwa lipina ka mihala ya wailesi ya n’a comekile mwa mazebe. Kaizeli a buza kuli: “Mu ba bulapeli mañi?” Mwan’a sikolo a alaba a li: “Ha ni tabeli bulapeli kaufela.” Kaizeli n’a si ka zwafa. A zwelapili ku bulela kuli: “Kwapili mutu n’a kana a bata ku keta bulapeli. Kono haiba ha zibi se siñwi ka za bulapeli, mwendi a kana a keta bo bu fosahezi.” Mubonelo wa mwan’a sikolo y’o wa cinca, mi s’a kala ku teeleza ka cisehelo ku kaizel’a luna. Kaizeli a mu fa buka ye bizwa Is There a Creator Who Cares About You? mi a mu bulelela kuli hatiso yeo ne i ka mu tusa kwapili ha ka bata ku keta bulapeli. A amuhela buka yeo honaf’o. Viki ye n’e tatami a kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova, mi cwale s’a yanga kwa mikopano kaufela ya puteho.

15. Musizana yo muñwi wa kwa Japan u kalisanga cwañi lituto za Bibele, mi buikatazo bwa hae bu fuyauzwi cwañi?

¹⁵ Mwa Japan, Megumi wa lilimo ze 12 u’ nga sikolo sa habo ku ba sibaka se sinde sa ku kutaza ni ku luta teñi. Mane s’a konile ku kalisa lituto za Bibele ze ñata. Megumi u ezanga cwañi cwalo? Bakeñisa kuli u balanga Bibele kamba ku itukiseza mikopano ka nako ya pumulo ya musihali, b’a kena ni bona sikolo hañata ba mu buzanga za eza. Ba bañwi ba buzanga Megumi libaka ha sa ezangi ze ñwi ze ezwanga kwa sikolo. Megumi wa ba alabanga ni ku ba bulelela hape kuli Mulimu u na ni libizo. Seo hañata si tisanga kuli bateelezi ba hae ba teeleze hahulu. Kihona a ba fa tuto ya Bibele. Megumi cwale u zamaisa lituto ze 20—ze 18 ku zona u li zamaisa ni b’a kena ni bona mwa sitopa.

16. Muzwale wa kwa Cameroon n’a konile cwañi ku kalisa lituto za Bibele ku ba bañwi mwahal’a sikwata sa basheununi?

¹⁶ Mwa Cameroon, sikwata sa banna b’a 8 ba ne ba sweli ku sebeza fa sibaka se siñwi ba biza muzwale ya n’a nz’a fa lihatiso za Bibele ku bolifitanzila. Ne ba bata ku sheununa muzwale y’o, kacwalo ba mu buza mabaka ha n’a sa lumeli Silalu, lihele la mulilo, kamba ku sa shwa kwa moyo. Muzwale wa luna a alaba lipuzo za bona zeo ka ku itusisa Bibele. Kabakaleo, ba balalu ku bona banna bao ba lumela ku ituta Bibele. Yo muñwi ku bona, ya bizwa Daniel, a kala ku yanga kwa mikopano mi mane a sinya tubongo-bongo twa hae kaufela twa za mioya. (Sinulo 21:8) Silimo si si ka fela kale, a kolobezwa.

17. Mizwale ba kwa El Salvador ne ba itusisize cwañi butali kuli ba kutaze ku mutu y’o sapili n’a sa bati ku utwa lushango lwa Mubuso?

¹⁷ Mwa El Salvador, mutu yo muñwi ha n’a bonanga Lipaki za Jehova ba atumela n’a tamelelanga nja ya hae ye luma fapil’a munyako. Munna y’o n’a libelelanga kuli Lipaki ba fitelele, kihona a kutisa nja mwa ndu. Mizwale ne ba palelwanga ku ambola ni munna y’o. Kacwalo ka zazi le liñwi se ba lika muatumelelo  u sili. Ka ku ziba kuli munna yo n’a kona ku ba utwa, ba lela ku kutaza kwa nja. Ba taha fa ndu yeo, ba lumelisa nja, mi ba talusa kuli ne ba tabile hahulu ku ba ni sibaka sa ku ambola ni yona. Ba ambola ka za nako yeo fa lifasi-mubu ku ka ba paradaisi, ha ku si ke kwa ba ni ya ka halifa—mane ni lifolofolo li ka ba ni kozo. Ku zwa f’o ba laeza nja yeo ka likute ni ku funduka. Ba komoka hahulu munna y’o ha zwela kwande ni ku inyaza kuli n’a si ka fa Lipaki bao sibaka sa ku ambola ni yena. A amuhela limagazini, mi tuto ya Bibele ya kaliswa. Munna y’o cwale se li muzwale wa luna—ki yo muñwi y’a li “bufumu”!

“Mu Si Ke Mwa Saba”

18. Ki afi matata a’ tahelanga Bakreste ba bañata, kono Jehova u’ nga cwañi balapeli ba hae?

¹⁸ Kana ni mina mwa eza musebezi wa butokwa wa ku kutaza za Mubuso ni ku tahisa balutiwa? Haiba mwa u eza, mu na ni tohonolo luli. Ka niti, ki ka musebezi w’o Jehova a kubukanyeza “bufumu” mwa ndu ya hae. (Joani 6:44) Ki niti kuli mwendi fokuñwi mu ka katalanga kamba ku zwafa. Fokuñwi, ba bañwi—nihaiba batanga ba Jehova ba ba sepahala—ba ikutwanga ku sa ba ni tuso. Kono mu si ke mwa tuhela! Jehova u tabela ufi ni ufi wa balapeli ba hae, mi u lata hahulu kuli mu to piliswa.—2 Pitrosi 3:9.

19. Jehova n’a file susuezo mañi ka Hagai, mi manzwi ao a kona ku lu tiisa cwañi?

¹⁹ Ha lu ikutwa ku zwafa, ibe kabakala twaniso kamba kabakala miinelo ye miñwi ye maswe, manzwi a Jehova kwa Majuda be ne ba kutezi habo bona a kona ku lu tiisa. Kwa Hagai 2:4-6, lu bala kuli: “Cwale, tiya pilu wena Zerubabele, ku bulela [Muñ’a] Bupilo; tiya pilu ni wena muprisita yo muhulu Joshua mwan’a Jozadaki! Mu tiye, ni mina sicaba kaufela sa mwa naha, ku bulela [Muñ’a] Bupilo, mi mu n’o sebeza; kakuli Na, ni inzi ni mina, ku bulela [Muñ’a] Bupilo wa limpi. Ka kutwano ya bulikani bo ni isweli ni mina ha mu zwile mwa Egepita, kuli Moya wa ka u ka ina ni mina, ni li: Mu si ke mwa saba! [Muñ’a] Bupilo wa limpi s’a bulela ki se, u li: Kaufinyana, ni ka nyanganyisa lihalimu, ni lifasi, ni liwate, ni mo ku omile.” Mu lemuhe kuli Jehova h’a lu laeli fela kuli lu tiye kono hape u lu fa nzila ya ku fumana ka yona m’ata. Ka mukwa ufi? Mu lemuhe manzwi a’ tiisa a’ li: “Na, ni inzi ni mina.” Kw’a tiisa tumelo luli ku ziba kuli ku si na taba ni matata a’ lu tahela, Jehova u inzi ni luna!—Maroma 8:31.

20. Kanya ye si ka bonwa kale i tala cwañi mwa ndu ya Jehova?

²⁰ Jehova kaniti u bonisize kuli u inzi ni batu ba hae. Luli, ku bile fela sina mwa n’a bulelezi ka mupolofita Hagai kuli: “Kanya ya Ndu ya mwamulaho i ka fita ya ya pili.” (Hagai 2:9) Ka niti, kanya ye tuna ka ku fitisisa kacenu i mwa temple ya Jehova ya kwa moya. Kakuli, likiti ze mianda ba selehanela kwa bulapeli bwa niti ka silimo. Ba fepiwa hande kwa moya, mi nihaiba mwa lifasi la misunga le, ba ikola kozo ye tuna ye ka fitiwa fela ki ye ka ba mwa lifasi le linca la Mulimu.—Isaya 9:6, 7; Luka 12:42.

21. Lu swanela ku ikatulelañi?

²¹ Jehova u ka tuha a nyanganyisa macaba fa Armagedoni. (Sinulo 16:14, 16) Kacwalo ha lu itusiseñi nako ye sa siyezi ku tusa batu ba bañata kuli ba to piliswa. Haike lu tiye ni ku sepa Jehova ka ku tala. Ha lu ikatuleleñi ku zwelapili ku lapelela kwa tempele ya hae ye tuna ya kwa moya, ni ku i taza ka “bufumu” bo buñata ku fitela Jehova a bulela kuli musebezi wa luna u felile.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

• Ki lifi za butokwa hahulu ku Jehova ku fita maluo?

• Mali a n’a suluzwi a Jesu a tusa likwata lifi ze peli za batu?

• Ki bufi “bufumu” bo ne bu ka taza ndu ya Jehova ka kanya?

• Ki sifi se si bonisa kuli bupolofita bwa Hagai bu sweli bwa talelezwa kacenu?

[Lipuzo za Tuto]

 [Siswaniso fa likepe 16]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Kana mwa ziba ze ne i swaniseza tempele ya Jehova ya kwaikale?

Lisila

Sibaka se si Kenile

Aletare

Sibaka se si Kenile Hahulu

Malibela

Lapa

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Muprisita yo mutuna n’a tahisanga poho ya sitabelo bakeñisa libi za Malivi ni puli bakeñisa libi za masika a Isilaele a’ si a buprisita

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Musebezi wa ku kutaza za Mubuso mwa lifasi kaufela u kubukanyeza batu ba bañata-ñata kwa ndu ya Jehova