Ku Eza Linto Kaufela Ku Ba Ze Nca—Ka Mo ku Polofitezwi

“Ya inzi mwa Lubona a li: A mu bone, linto kaufela ni li eza ze nca. Hape a li: . . . Manzwi ao a sepahala, ki a niti.”—SINULO 21:5.

1, 2. Ki kabakalañi batu ba bañata ka swanelo ha ba zina-zinanga ku nyakisisa ze ka ezahala kwapili?

KANA mu kile mwa bulela kamba ku hupula kuli, ‘Ki mañi ya ziba ze ka ezahala kamuso?’ Mwa kona ku utwisisa libaka batu ha ba kata-katanga ku nuha ze ka ezahala kwapili kamba ku sepa ba ba kana ba matukela ku ipapata ku polofita ze sa taha. Batu ha ba koni ku polofita ze ka ezahala mwa likweli kamba lilimo ze sa taha, ba sa bushi.

² Magazini ye bizwa Forbes ASAP ne i ketile ku ambola fela za nako mwa musulo o muñwi. Mwa musulo w’o, Robert Cringely, muzamaisi wa ze buhisanwa za fa TV, n’a ñozi cwana: “Nako kwa nalulelule ya lu swabisa kaufel’a luna, kono ha ku na ba ba swabiswa hahulu ki nako sina banuhi. Ku lika ku nuha ze sa taha ki nto ye lu palelwanga ibat’o ba kamita. . . . Niteñi, ba ba ipiza kuli ki bocaziba ba sa zwelapili ku nuha.”

3, 4. (a) Ba bañwi ba na ni sepo mañi ka za lilimo ze sikiti ze nca? (b) Ki ifi tibelelo ya ngana ye ba na ni yona ba bañwi ka za nako ya kwapili?

³ Mwendi mu lemuhile kuli kabakala ku isa hahulu mamelelo kwa lilimo ze sikiti ze nca, ku kana kwa bonahala kuli batu ba bañata ba  nahana za nako ya kwapili. Kwa makalelo a ñohola, magazini ye bizwa Maclean’s ne i bulezi cwana: “Buñata bwa bayahi ba Canada ba kana b’a nga silimo sa 2000 ku ba sina lilimo ze ñwi, kono mwendi si ka tahelela ni licinceho ze nca luli.” Caziba Chris Dewdney wa kwa York University n’a file libaka le, la sepo ye nde, a li: “Lilimo ze sikiti ha li ka t’o esha, lu ka itatula lika ze maswe-maswe ze ezahalile mwa lilimo za mwanda wo.”

⁴ Kana yeo i utwahala ku ba takazo-takazo fela? Mwa Canada, patisiso ye ñwi ne i bonisize kuli ki 22 pesenti fela ya be ne ba buzizwe ba “ba lumela kuli silimo sa 2000 si ka tisa licinceho ze nca mwa lifasi.” Mane, ibat’o ba licika ba “kulubela twanisano ye ñwi mwa lifasi,” ba kulubela ndwa ya lifasi, mwahal’a lilimo ze 50 ze sa taha. Kaniti, buñata ba ikutwa kuli lilimo za sikiti ze nca ha li koni ku feza butata bwa luna, ha li koni ku eza linto kaufela ku ba ze nca. Muñali Michael Atiyah, ya n’a li prezidenti wa sikolo sa kwa Britain sa Royal Society, n’a ñozi kuli: “Licinceho ze ezahala ka lubilo . . . li bonisa kuli lilimo za mwanda wa bu 21 li ka tisa milikotuna ku luna kaufela. Butata bwa ku ata kwa batu, kutokwa hande liitusiso, businyi bwa lifasi, ni bunjebwe bo bu kai ni kai ki kale bu lu unjama mi bu na ni ku tandaniswa ka bubebe-bebe.”

5. Lu kona ku fumana kai litaba ze sepeha ka za nako ya kwapili?

⁵ Mwendi mu ikutwa kuli, ‘Bakeñisa kuli batu ha ba koni ku polofita ze ka ezahala kwapili, kiñi ha lu sa libali fela za nako ya kwapili?’ Kalabo kikuli ha ku tokwahali ku eza cwalo! Kaniti, batu ha ba koni ku polofita ze ka ezahala kwapili ba sa bushi, kono ha lu swaneli ku nahana kuli ha ku na ya kona. Cwale ya kona ki mañi he, mi lu swanela ku belañi ni sepo ka za kwapili? Mwa kona ku fumana likalabo ze kolwisa mwa bupolofita bo bune bo bu nongile fa taba. Bu ñozwi mwa buka ye luwilwe ni ku balwa ki ba bañata ka ku fitisisa, kono ili ye sa utwisiswi kamba ku latelelwa ki ba bañata ka ku fitisisa, yona Bibele. Ku si na taba ni ze mu nahana ka za Bibele, ni mo mu ikutwela kuli mwa i ziba hande, mu ka tusiwa hahulu ki ku nyakisisa mañolo a mane a’ mutomo ao. Mane a polofita za nako ye nde ya kwapili. Hape, bupolofita bo bune b’o bo bu butokwa hahulu bu talusa mo li kona ku bela lika kwapili ku mina ni kwa balatiwa ba mina.

6, 7. Isaya n’a polofitile lili, mi bupolofita bwa hae ne bu talelelizwe cwañi ka ku komokisa?

⁶ Bwa pili bu mwa Isaya kauhanyo 65. Lu si ka i bala kale, mu utwisise simuluho ya teñi, ili fo ne li ñolezwi litaba zeo ni litaba ze li talima. Isaya mupolofita wa Mulimu, ya n’a ñozi manzwi ao, n’a pilile ha ne ku sa siyezi lilimo ze fitelela mwanda kuli mubuso wa Juda u feliswe. N’o felisizwe Jehova ha n’a amuhile Majuda ba ba sa sepahali silelezo, a tuhelela Mababilona ku sinya Jerusalema ni ku isa bayahi ba yona mwa buzike. Zeo ne li ezahezi lilimo ze fitelela mwanda ku zwa fa n’a li polofitezi Isaya.—2 Makolonika 36:15-21.

⁷ Ka za mo ne ku tezi kuli zeo li ezahale, mu hupule kuli Isaya ka ketelelo ya Mulimu n’a polofitile libizo la Muperesia ya n’a si ka pepwa kale, yena Sirusi, ya n’a til’o ngandumuna Babilona kwa mafelelezo. (Isaya 45:1) Sirusi n’a lukiselize Majuda kolo ya ku kondokela habo bona ka 537 B.C.E. Ka ku komokisa, Isaya n’a bulezi cimo ku kuta k’o, ka mo lu balela mwa kauhanyo 65. N’a tomile mamelelo fa muinelo o ne ba ka ba ku ona Maisilaele inze ba kondokezi habo bona.

8. Isaya n’a polofitile za nako ifi ya kwapili ya tabo, mi ki ifi pulelo ya butokwa hahulu?

⁸ Lu bala kwa Isaya 65:17-19 kuli: “Cwale ni ka eza mahalimu a manca ni lifasi le linca. Za kale ha li sa na ku hupulwa, nihaiba ku kutela mwa minahano. Kono mu ka taba ni ku wabelwa kamita kabakala ze ni eza; kakuli, a mu bone, ni se ni eza Jerusalema i be munzi wa tabo, ni sicaba sa hae i be sicaba se si tabile. Mi ni ka tabiswa ki Jerusalema, ni wabeliswe ki sicaba sa ka; ha ku sa na sililo se si ka tumuka mwahae, kamba batu ku bokolola.” Kaniti, Isaya f’o n’a talusa miinelo ye n’e ka ba ye minde  hahulu ku fita ye n’e wezi Majuda mwa Babilona. N’a polofitile za tabo ni ku wabelwa. Cwale m’u nge pulelo ye li “mahalimu a manca ni lifasi le linca.” Yeo ki ya pili kwa lipulelo ze cwalo z’e ne ze mwa Bibele, mi mañolo a mane ao a kona ku ama hahulu nako ya luna ya kwapili, mane ni ku i polofita.

9. Talelezo ya Isaya 65:17-19 ne i ezahezi cwañi kwa Majuda ba kwaikale?

⁹ Talelezo ya pili ya Isaya 65:17-19 ne i ezahezi kwa Majuda mi, sina Isaya mwa n’a polofitezi a sa bushi, luli ne ba kondokezi kwa naha ya habo bona, ku yo zusa bulapeli bo bu kenile. (Ezira 1:1-4; 3:1-4) Kono mwa bona kuli ne ba kondokezi habo bona kwa naha y’e li fa lifasi fa, isiñi kwa sibaka se siñwi mwa pupo. Ku lemuha nto yeo ku kona ku lu tusa ku ziba za n’a talusa Isaya ha n’a bulezi za mahalimu a manca ni lifasi le linca. Ha lu tokwi ku kabangisa, sina mo ba ezeza ba bañwi ka za bupolofita bo bu sa swalehi bwa Nostradamus kamba banuhi ba bañwi ba butu. Bibele yona ka sibili ya talusa hande-nde za n’a talusa Isaya.

10. “Lifasi” le linca la n’a polofitile Isaya li talusañi?

¹⁰ Mwa Bibele, linzwi la “lifasi” ha li talusangi fela pulaneti ye lu li ku yona. Ka mutala, Lipina 96:1 mwa Bibele ye Kenile ya 1984 i li: “Lifasi kaufela li opelele Muñ’a Bupilo!” Lwa ziba kuli pulaneti ye, ili lundandala ni mawate a matuna-tuna, ha li koni ku opela. Batu ki bona ba ba opelanga. Ee, Lipina 96:1 i talusa batu ba fa lifasi-mubu fa. * Kono Isaya 65:17 hape i bulela “mahalimu a manca.” Haiba “lifasi” li yemela nyangela ye nca ya batu mwa naha ya Majuda, “mahalimu a manca” ona kiñi?

11. Pulelo ya “lihalimu le linca” ne i talusañi?

¹¹ Buka ye bizwa Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature ya bo M’Clintock ni Strong, i li: “Kai ni kai k’o lihalimu li bulelwa mwa pono ya bupolofita, li talusa . . . babusi kaufela . . . ba ba fahalimu a babusiwa ni ku ba busa, sina lihalimu tenyene ha li li fahalimu a lifasi ni ku li busa.” Ka za pulelo ye kopanyeleza “mahalimu ni lifasi,” Cyclopædia yeo i talusa kuli ‘mwa bupolofita pulelo yeo i talusa puso ya bupolitiki mo ku na ni batu ba litulo ze fapana-fapana. Lihalimu li yemela  babusi; lifasi li yemela babusiwa, ili batu ba ba busiwa ki ba ba ba fita kwa m’ata.’

12. Majuda ba kwaikale ne ba bile cwañi ni “mahalimu a manca ni lifasi le linca”?

¹² Majuda ha ne ba kondokezi habo, ne ba keni mwa muinelo o ne lu ka li ki muinelo wa linto o munca. Ne ku na ni sitopa se sinca sa babusi. Zerubabele, muikuly’a Mulena Davida, n’a bile mubusisi, mi Joshua n’a bile muprisita yo muhulu. (Hagai 1:1, 12; 2:21; Zakaria 6:11) Bao ne li bona “mahalimu a manca.” N’a li fahalimu añi? “Mahalimu a manca” ao n’a li fahalimu a “lifasi le linca,” yona nyangela ye kenisizwe ya sicaba se ne si kutezi habo ku y’o yaha sinca Jerusalema ni tempele ya yona ya ku lapelela Jehova. Kacwalo, ka kutwisiso ya luli-luli yeo, ne ku na ni mahalimu a manca ni lifasi le linca mwa talelezo ye ne ezahezi kwa Majuda ka nako yeo.

13, 14. (a) Lu swanela ku nyakisisa pulelo ifi ye ñwi ya “mahalimu a manca ni lifasi le linca”? (b) Ki kabakalañi bupolofita bwa Pitrosi ha bu li bwa butokwa hahulu mwa miteñi ye?

¹³ Mu tokomele kuli ha mu shuti sisupo sa ze lu ambola. Fa ha lu liki ku talusa Bibele ka butali bwa luna fela kamba ku tatuba ka bukuswani ze ne ezahezi kale-kale. Mwa kona ku bona seo ka ku ya ko kuñwi ko ku bulezwi “mahalimu a manca ni lifasi le linca.” Kwa 2 Pitrosi kauhanyo 3, mu ka fumana nto yeo mi mu ka bona kuli nako ya luna ya kwapili i amilwe teñi.

¹⁴ Muapositola Pitrosi n’a ñozi liñolo la hae lilimo ze fitelela 500 ku zwa fo ne ba kutezi Majuda habo. Ka ku ba muapositola wa Jesu, Pitrosi n’a ñolela balutiwa ba Kreste, yena “Mulena” ya bulezwi kwa 2 Pitrosi 3:2. Mwa timana 4, Pitrosi u talusa za “ku [ba teñi, NW]” kwa Jesu, ili nto ye tisa kuli bupolofita b’o bu ame hahulu miteñi ye. Bupaki bo buñata bu bonisa kuli ku kala ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya I, Jesu s’a bile teñi ka ku ba ni m’ata a ku ba Mubusi mwa Mubuso wa Mulimu wa kwa lihalimu. (Sinulo 6:1-8; 11:15, 18) Butokwa bwa seo bwa hula kabakala se siñwi sa n’a polofitile Pitrosi mwa kauhanyo yeo.

15. Bupolofita bwa Pitrosi ka za “lihalimu le linca” bu talelezwa cwañi?

¹⁵ Kwa 2 Pitrosi 3:13, lu bala kuli: “Ka sepiso ya hae, lu talimezi lihalimu le linca, ni lifasi le linca, mo ku yahile Ku Luka.” Mwendi se mu itutile kuli Jesu kwa lihalimu ki yena Mubusi yo mutuna mwa “lihalimu le linca.” (Luka 1:32, 33) Kono mañolo a mañwi a Bibele a bonisa kuli h’a busi a nosi. Jesu n’a sepisize kuli baapositola ni ba bañwi ba ba swana ni bona ne ba ka ya kwa lihalimu. Mwa buka ya Maheberu, muapositola Paulusi n’a bulezi kuli bao ki ‘ba ba abezwi kwa pizo ya lihalimu.’ Mi Jesu n’a bulezi kuli ba ba balelwa kwa sitopa seo ne ba ka ina mwa mabona ni yena kwa lihalimu. (Maheberu 3:1; Mateu 19:28; Luka 22:28-30; Joani 14:2, 3) Sisupo kikuli ba bañwi ba busa ni Jesu ka ku ba kalulo ya mahalimu a manca. Cwale “lifasi le linca” la n’a bulezi Pitrosi kiñi?

16. Ki lifi “lifasi le linca” le li li teñi cwale?

¹⁶ Sina mo ne i bezi talelezo ya kale yani—kona ku kutela kwa Majuda habo—talelezo ya cwale ya 2 Pitrosi 3:13 i talusa batu ba ba ipeya kwatas’a puso ya mahalimu a manca. Mwa kona ku fumana bolule-lule kacenu ba ba ipeya kwatas’a puso yeo ka tabo. Ba tusiwa ki tukiso ya yona ya tuto mi ba satalala ku mamela milao ya yona ye mwa Bibele. (Isaya 54:13) Bao ki bona mutomo wa “lifasi le linca” kakuli ba mwa nyangela ya mwa lifasi kamukana ya macaba, lipuo, ni mishobo kaufela, mi ba sebeza hamoho ka ku ipeya kwatas’a Mulena ya busa, yena Jesu Kreste. Taba ya butokwa kikuli mwa kona ku ba yo muñwi wa bona!—Mika 4:1-4.

17, 18. Ki kabakalañi manzwi a kwa 2 Pitrosi 3:13 h’a lu fa sepo ka za nako ya kwapili?

¹⁷ Kono mu si nahani kuli ki fona fo li felela lika f’o, kuli ha lu na hande litaba ze tungile ka za nako ya kwapili. Mane, ha mu tatubisisa mutomo wa litaba za 2 Pitrosi kauhanyo 3, mu ka fumana lika ze bonisa kuli kwapili ku ka ba ni cinceho ye tuna. Mwa litimana 5 ni 6, Pitrosi u ñola ka za Munda wa mwa miteñi ya Nuwe, ona Munda o n’o yundisize lifasi le li maswe ka nako yeo. Mwa timana 7, Pitrosi u bulela kuli “lihalimu la cwale, ni lifasi la cwale,” zona  lipuso ni macaba, ba bulukezwi ‘lizazi la Katulo ni ku yunda kwa banyefuli.’ Nto yeo i paka kuli pulelo ya “mahalimu ni lifasi” i talusa batu ni lipuso za bona, isiñi lihalimu luli ni lifasi-mubu le.

¹⁸ Pitrosi hasamulaho u talusa kuli lizazi la Jehova le li taha li ka tisa ku kenisa ko kutuna, ili ku lukisa lihalimu le linca ni lifasi le linca le li bulezwi mwa timana 13. Mu lemuhe mo i felela timana yeo—kuli, “mo ku yahile Ku Luka.” Kana seo ha si akalezi kuli licincehotuna ze nde li ka ezahala? Kana ha si hulisi tibelelo ya lika ze nca luli, ili nako f’o batu ba ka ikola hahulu ku pila ku fita mo ku inezi kacenu? Haiba mwa kona ku lemuha cwalo, u zibe mu utwisisize ze i polofita Bibele, ili nto ye utwisiswa ki ba sikai fela.

19. Ki mwa muinelo mañi m’o buka ya Sinulo i bulela za “mahalimu a manca ni lifasi le linca” ze taha?

¹⁹ Kono ha lu zweleñipili. Lu nyakisisize ko ku bulezwi “mahalimu a manca ni lifasi le linca” mwa Isaya kauhanyo 65 ni ko kuñwi kwa 2 Pitrosi kauhanyo 3. Cwale mu apule kwa Sinulo kauhanyo 21, k’o pulelo yeo i bulezwi hape mwa Bibele. Hape, ku utwisisa mutomo wa taba ku ka tusa. Ku kuta likauhanyo ze peli kwamulaho, mwa Sinulo kauhanyo 19, lu talusezwa za ndwa ka swanisezo ye m’ata—kono haki ndwa mwahal’a linaha ze peli ze sa utwani. Kwa lineku le liñwi ku inzi “Linzwi la Mulimu.” Lilumbatina leo mwendi mu ziba kuli li talusa Jesu Kreste. (Joani 1:1, 14) U mwa lihalimu, mi pono yeo i mu talusa a li ni limpi za hae za kwa lihalimu. Ba lwanisa bomañi? Kauhanyo yeo i bulela “malena,” “bazamaisi ba limpi,” ni batu ba mifuta-futa, “ba banyinyani ni ba batuna.” Ndwa yeo i ama lizazi la Jehova le li taha, ili ku timiswa kwa bumaswe. (2 Matesalonika 1:6-10) Ha lu zwelapili, Sinulo kauhanyo 20 i kala ka ku talusa ku zwiswa kwa “noha ya kale, ye li Diabulosi ni Satani.” Zeo li lu tisa cwale kwa ku nyakisisa Sinulo kauhanyo 21.

20. Sinulo 21:1 i bonisa kuli ki ifi cinceho ye tuna ye kwapili?

²⁰ Muapositola Joani u kala ka manzwi a, a’ nyangumuna: “Na bona lihalimu le linca ni lifasi le linca; kakuli lihalimu la pili ni lifasi la pili ne li felile; ni liwate ha li sa li yo.” Sina mo se lu bonezi kwa Isaya kauhanyo 65 ni 2 Pitrosi kauhanyo 3, lwa kona ku kolwa kuli seo hasi talusi ku yolisa mahalimu tenyene ni lifasi-mubu le, ni mandunga a’ ku lona. Ka mo ne li boniselize likauhanyo ze felile, batu ba ba maswe ni lipuso za bona, hamoho ni mubusi ya sa bonahali Satani, ba ka zwiswa. Ee, f’a ku sepiswa muinelo wa linto o munca o ama batu fa lifasi-mubu.

21, 22. Joani u lu kolwisa za limbuyoti mañi, mi ku takulwa miyoko ku talusañi?

²¹ Lwa ikolwisa ka za seo ha lu nze lu zwelapili mwa bupolofita bo bu tabisa bo. Timana 3 i fela ka ku bulela ka za nako f’o Mulimu a ka ba ni batu, ili ku isa mamelelo ya hae ye sishemo ku ba ba eza tato ya hae. (Ezekiele 43:7) Joani u zwelapili mwa litimana 4, ni 5, kuli: “[Jehova] u ka takula miyoko kaufela kwa meto a bona; mi lifu ha li sa na ku ba teñi; nihaiba ku tahelwa ki maswabi ni ku lila, ni ku utwa butuku; kakuli za pili li felile. Cwale Ya inzi mwa Lubona a li: A mu bone, linto kaufela ni li eza ze nca. Hape a li: Ñola; kakuli manzwi ao a sepahala, ki a niti.” Ki bupolofita kwa ku tabisa!

²² Mu kutumane inze mu katelwa ze i polofita Bibele fa. ‘Mulimu u takula miyoko kaufela kwa meto a bona.’ Yeo ha i koni ku ba miyoko ya ka taho ye banga mwa meto a luna, kamba  miyoko ya tabo. Miyoko yeo Mulimu a ka takula ki miyoko ye tiswa ki manyando, matomola, maswabi, ku tunkiwa, ni butuku. Lu kona ku kolwelañi cwalo? Kakuli sepiso ye nde-nde yeo ya Mulimu ya ku takula miyoko i bulezwi hamoho ni ‘ku feliswa kwa lifu, maswabi, ku lila, ni ku utwa butuku.’—Joani 11:35.

23. Bupolofita bwa Joani bu lu kolwisa kuli ki miinelo mañi ye ka feliswa?

²³ Kana seo hasi paki kuli matuku a kansa, a ku omelela ka sipundumukela, a pilu, nihaiba lona lifu li kabe li felisizwe? Ki mañi ku luna ya si ka latehelwa ki mulatiwa ya bituzwi ki butuku, kozi, kamba malila-lila? Mulimu fa u sepisa kuli lifu li ka fela, ili nto ye bonisa kuli bana ba ba ka pepwa nako yeo ha ba na ku supala ni ku shwa kwa nalulelule. Bupolofita b’o hape bu bonisa kuli ha ku sa na ku ba ni matuku a’ angabaza, ku kula mukokoto, litombo za zwalo, butukutuna bwa meto bo bu tisa bubofu kwa nalulelule, kamba mane suyi—ili matuku a welanga hahulu basupali.

24. ‘Lihalimu le linca ni lifasi le linca’ li ka tisa cwañi lituso, mi ki sifi se siñwi se lu ka nyakisisa?

²⁴ Kaniti mwa lumela kuli maswabi ni ku lila ne li ka ya li fela ha ne ku ka feliswa lifu, busupali, ni matuku. Kono ku cwañi ka za bunjebwe bo bu swenya, ku nyandiswa kwa banana, ni ketululo ye fipeza ye taha kabakala simuluho kamba mubala wa litalo? Lika ze cwalo ze atile hahulu kacenu ha ne li ka zwelapili, ne lu si ke lwa kakutulwa kwa maswabi ni ku lila. Kacwalo, bupilo mwa “lihalimu le linca ni lifasi le linca” ha bu na ku sinyiwa ki lika zeo ze tomohisa cwale. Ki cinceho kwa butuna! Kono lu nyakisisize ze talu fela kwa lipulelo z’e ne za mwa Bibele za “mahalimu a manca ni lifasi le linca.” Ku sa na ni ye ñwi hape ye tamani ni ze lu nyakisisize. Pulelo yeo i koñomeka libaka ha lu kona ku sepa nako yeo Mulimu a ka taleleza sepiso ya hae ya ku ‘eza linto kaufela ku ba ze nca’ ni mukwa w’a ka eza cwalo ka ona. Taba ye tatama i nyakisisa bupolofita bo ni mo bu kona ku lu tiseza tabo.

[Litaluso za kwatasi]

Mu Hupulañi?

• Ki kakai ko kulalu mwa Bibele ko ku polofitwa za “mahalimu a manca ni lifasi le linca”?

• Talelezo ya “mahalimu a manca ni lifasi le linca” ne i ezahezi cwañi kwa Majuda ba kwaikale?

• “Lihalimu le linca, ni lifasi le linca” ze bulezwi ki Pitrosi li talusañi?

• Sinulo kauhanyo 21 i lu fa cwañi sepo ka za nako ye nde ya kwapili?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Sina mwa n’a polofitezi Jehova, Sirusi n’a lukiselize Majuda kolo ya ku kondokela habo ka 537 B.C.E.