Kana Mulimu wa Amuhela ku Cinca kwa “Bukreste”?

MU NGE kuli ne mu ka fa muswanisi kuli a mi swanise. H’a feza ku swanisa, mu tabela hahulu; u mi swanisize ka mo mu inezi luli. Mu hupula kuli bana ba mina, baikulyenu, ni baikulyabo ba ka tabela hahulu ku bona siswaniso seo.

Kono hamulaho wa lilimo ze ñata-ñata, yo muñwi kwa baikulu ba mina u bona kuli milili ye kutile hahulu kwamulaho mwa siswaniso ha i bonahali hande, mi kacwalo u ezisa kuli ku ekezwe teñi milili. Yo muñwi h’a tabeli mo i bonahalela ngo, mi u ezisa kuli i cinciwe. Lilimo ha li nze li ya, lika ze ñwi ze twi ki ze nde z’a ekezwa teñi, kuli mane kwa mafelelezo, siswaniso seo ha si sa bonahala hahulu inge sa mina. Kambe ne mu zibile kuli nto yeo ne i ka ezahala, ne mu ka ikutwa cwañi? Kaniti ne mu ka halifa luli.

Ka bumai, likande la siswaniso seo, ka mo ku inezi luli ki la se si ezahezi ku ye twi ki keleke ya Sikreste. Litaba ze ezahezi li bonisa kuli hamulahonyana wa lifu la baapositola ba Kreste, “Bukreste” bo bu lumelelizwe bwa kala ku cinca, sina mo ne i polofitezi Bibele.—Mateu 13:24-30, 37-43; Likezo 20:30. *

Ki niti kuli kwa swanela ku itusisa likuka za Bibele ka ku ya ka lizo ni linako ze shutana-shutana. Kono ku cinca lituto za Bibele kuli li lumelelane ni mihupulo ye atile ki nto i sili. Niteñi, yona nto yeo ki yona luli ye ezahezi. Ka mutala, mu nyakisise licinceho ze ezizwe mwa likalulo li sikai za butokwa.

Keleke I Swalisana ni Naha

Jesu n’a lutile kuli puso, kamba Mubuso wa hae ki wa kwa lihalimu, w’o kwa mafelelezo ne u ka sinya lipuso za butu kaufela mi ona ne u ka busa lifasi kaufela. (Daniele 2:44; Mateu 6:9, 10) Ne u si ke wa busa ka ku itusisa m’ata a batu a bupolitiki. Jesu n’a ize: “Mubuso wa ka hasi wa lifasi le.” (Joani 17:16; 18:36) Kacwalo, balutiwa ba Jesu, niha ne ba latelela milao, ne ba sa ikenyi ku za bupolitiki.

Kono ka nako y’a to busa Constantine wa Muroma, mwa lilimo za mwanda wa bune, ba bañata be ne ba ipala ku ba Bakreste ne se ba katezi ku libelela ku taha hape kwa Kreste ni ku tomiwa kwa Mubuso wa Mulimu. Hanyinyani-hanyinyani, mubonelo wa bona ka za bupolitiki wa kala ku cinca. Buka ye bizwa Europe—A History i li, “Pili Constantine a si ka busa kale, Bakreste ne ba sa bati ku ba ni m’ata a bupolitiki kuli ba kone ku zwisezapili litumelo za bona. Hamulaho wa Constantine, Bukreste ni bupolitiki bo bu pahami ne li swalisani hahulu.” Bukreste bo bu cincizwe bwa “Katolika” kamba bwa “kai ni kai” bw’a ba bona bulapeli bo bu lumelelizwe bwa mubuso wa Maroma.

 Encyclopedia ye bizwa Great Ages of Man i talusa kuli kabakala yona swalisano ye tuna yeo ye mwahal’a keleke ni naha, “A. D. 385 ha i to fita, ili lilimo ze 80 fela ku zwa fo ne ba nyandiselizwe hahulu Bakreste lwa mafelelezo, yona Keleke ka sibili ne se i kalile ku bulaya be ne ba sa lumelelani ni yona, mi ba bahulu ba yona ne ba na ni m’ata a n’a swana ni a malena.” Cwalo ki mona mo ne i kalezi nako yeo lilumo ne li yolile susuezo kwa ku ba yona nzila ya ku cinca batu ka yona, mi bakutazi be ne ba ikokobeza ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba yolilwe ki ba bahulu ba bulapeli be ne ba na ni litulo ni m’ata. (Mateu 23:9, 10; 28:19, 20) H. G. Wells, muituti wa litaba ze ezahezi, n’a ñozi ka za “lishutano ze tuna ze n’e li mwahal’a” Bukreste bwa mwa lilimo za mwanda wa bune “ni lituto za Jesu wa mwa Nazareta.” Zona “lishutano ze tuna” zeo ne li amile ni lituto ze mutomo ka za Mulimu ni Kreste.

Ku Cinca Mulimu

Kreste ni balutiwa ba hae ne ba lutile kuli ku na ni fela “Mulimu . . . a li muñwi, yena Ndate,” ya zibahala ka libizo la hae tota, la Jehova. Libizo leo li fumaneha h’a 7,000 mwa miputo ya kwa makalelo ya Bibele. (1 Makorinte 8:6; Samu 83:18) Jesu n’a bupilwe ki Mulimu; toloko ya Bibele ye bizwa Catholic Douay Version, kwa Makolose 1:15 i li, ki yena “mweli kwa libupiwa kaufela.” Kacwalo, ka ku ba sibupiwa, Jesu n’a bulezi ka buniti kuli: “Ndate ki yo muhulu ku na.”—Joani 14:28.

Kono lilimo za mwanda wa bulalu ha li to fita, ba bañwi ba bahulu ba bulapeli ba ba na ni kukuezo, ka ku ba be ne ba tabezi hahulu tuto ya silalu, ba kala ku cinca-cinca Mulimu kuli ba lumelelane ni tuto ya Silalu. Tuto yeo ne i tahisizwe ki Plato, Mugerike wa muhedeni ya n’a li muituti wa mihupulo ya batu. Mwa mianda ya lilimo ze n’e latelezi, yona tuto yeo ya hulisa Jesu ku mu bisa ya likana ni Jehova mi ya ezisa moya o kenile wa Mulimu, kamba m’ata a’ sebeza, ku ba mutu. Kono mañolo ha buleli cwalo.

New Catholic Encyclopedia i bulela cwana ka za kuli keleke i amuhezi tuto ya sihedeni ya Silalu: Mafelelezo a lilimo za mwanda wa bune a si ka fita kale, “muhupulo wa kuli ‘Mulimu u mwa Batu ba balalu’ ne u si na hande mutomo, mi kaniti ne u si ka amuhelwa ka ku tala mwa bupilo bwa Bakreste ni tumelo ya bona. Kono ki wona muhupulo wo luli o n’o tahisize pulelo ya tuto ya Silalu. Mwahal’a Bashemi ba Buapositola, ha ku na nto ni ye kana ye n’e bonahala ku sutelela nihaiba hanyinyani ku ona mubonelo w’o.”

Ka nzila ye swana, The Encyclopedia Americana i li: “Tuto ya Silalu ya mwa lilimo za mwanda wa bune ne i si ka bonisa ka ku nepahala lituto za Sikreste za kwa makalelo ka za mw’a inezi Mulimu; kono tuto yeo ne i lutile lika li sili.” Hatiso ye bizwa The Oxford Companion to the Bible i biza Silalu ku ba ye ñwi ku ze sikai za “lituto ze n’e tile hasamulaho.” Kono tuto ya Silalu haki yona tuto i nosi ya sihedeni ye n’e kenyizwe mwa keleke.

Ku Cinca Moyo

Kacenu ku lumelwa hahulu kuli batu ba na ni moyo o sa shwi o zwelangapili ku pila mubili ha u shwa. Kono kana mwa ziba kuli tuto yeo ya keleke ni yona ne i tile hasamulaho? Jesu n’a tiiselize niti ya Bibele ya kuli ba ba shwile “ha ba na se ba ziba,” kuli ku swana inge kuli ba lobezi. (Muekelesia 9:5; Joani 11:11-13) Bupilo ne bu ka kutiswa sinca ka zuho—ili ‘ku yema hape’ ku zwa mwa buloko bwa lifu. (Joani 5:28, 29) Kambe moyo o sa shwi u teñi, ne ku si ke kwa tokwahala zuho, kakuli ku sa shwa ku talusa kuli lifu ha li yo.

Mane Jesu n’a pakile tuto ya mwa Bibele ya zuho ka ku zusa batu kwa bafu. Mu nge mutala wa Lazaro ya n’a shwile ka mazazi a mane. Jesu ha n’a mu zusize kwa bafu, Lazaro n’a zwile mwa libita a li mutu ya pila, ya buyela. Ha ku na moyo o sa shwi o ne u kutezi mwa mubili wa Lazaro ku zwa kwa lihalimu ha n’a zuhile kwa bafu. Kambe ne ku li cwalo, kambe Jesu n’a si ka mu eza sishemo sa ku mu zusa kwa bafu!—Joani 11:39, 43, 44.

Kacwalo he, tuto ya moyo o sa shwi i simuluhile kai? Hatiso ye bizwa The Westminster Dictionary of Christian Theology i li muhupulo w’o “u simuluha sihulu kwa mihupulo ya batu  ya Sigerike ku fita kwa lisinulo za mwa Bibele.” Hatiso ye bizwa The Jewish Encyclopedia i talusa kuli: “Tumelo ya kuli moyo u zwelapili ku pila mubili ha se u shwile i tahiswa ki ku nahana za mihupulo ya batu kamba lituto za litaba za Mulimu, mi ha i tahiswi ki tumelo luli. Mi mwa Mañolo a Kenile, ha ku na fo i lutilwe.”

Hañata lishano li li liñwi li tahisanga lishano le liñwi, mi nto yeo i ama ni tuto ya ku sa shwa kwa moyo. Yona tuto yeo ne i tahisize tuto ye ñwi ya sihedeni ya kuli batu ba tukufazwa mwa lihele ku ya ku ile. * Kono Bibele i talusa hande kuli “mupuzo wa sibi ki lifu”—isiñi tukufazo ya ku ya ku ile. (Maroma 6:23) Kacwalo, toloko ye bizwa King James Version i talusa zuho ya bafu cwana: “Liwate la kutisa bafu ba ba ku lona; ni lifu, ni lihele za kutisa bafu ba ba ku zona.” Bibele ye bizwa Douay ni yona i bulela kuli “liwate . . . ni lifu ni lihele za kutisa bafu ba ba ku zona.” Ee, ka mubulelelo o bunolo, ba ba mwa lihele ba shwile, ba ‘lobezi’ sina mwa n’a bulelezi Jesu.—Sinulo 20:13.

Kana luli mwa kolwa kuli tuto ya ku yumbelwa mwa lihele ku ya ku ile ya hohela batu ku Mulimu? Kutokwa. Kwa batu ba ba lilato ili ba ba na ni katulo ye lukile, muhupulo w’o wa kasha! Kono Bibele i luta kuli “Mulimu u lilato” ni kuli u toile hahulu situhu, mane nihaiba kwa lifolofolo.—1 Joani 4:8; Liproverbia 12:10; Jeremia 7:31; Jonasi 4:11.

Ku Cinca “Siswaniso” mwa Linako za Cwale

Ku cinca Mulimu ni Bukreste ku sa zwelapili ni kacenu. Caziba yo muñwi wa za bulapeli n’a talusize kuli mwa keleke ya habo ya Protestanti ne ku na ni twanisano. “M’ata a Mañolo ni litumelo a lwanisana ni mihupulo i sili ya butu, busepahali bwa keleke kwa bubusi bwa Kreste bu lwanisana ni ku amuhela ni ku cinca Bukreste kuli bu lumelelane ni linako. Puzo ye li teñi luli ki ye: Ya tomela keleke likuka ki mañi . . . Ki Mañolo a Kenile kamba ki mihupulo ye li teñi ka nako yeo?”

Ka bumai, “mihupulo ye li teñi ka nako yeo” ki yona ye sa zamaisa. Ka mutala, kwa zibahala hande kuli likeleke ze ñata li cincize mayemo a zona mwa litaba ze ñata kuli li bonahale ku ba ze zwelapili ili ze sa kumaleli nzila i liñwi. Sihulu mwa litaba za muzamao, likeleke se li bile hahulu ni tukuluho, sina mo ne ku taluselizwe mwa taba ya makalelo. Kono, Bibele i talusa hande-nde kuli buhule, bubuki, ni kalombe ki libi ze tuna ku Mulimu ni kuli ba ba eza libi ze cwalo “ha ba na ku luwa sanda sa mubuso wa Mulimu.”—1 Makorinte 6:9, 10; Mateu 5:27-32; Maroma 1:26, 27.

Muapositola Paulusi fa n’a ñolela manzwi a bonisizwe fahalimu, Magerike ni Maroma ba mwa miteñi yeo, ne ba ikenyize hahulu mwa mifuta kaufela ya bumaswe. Paulusi n’a kana a nahanile kuli: ‘Ki niti kuli Mulimu n’a yundisize Sodoma ni Gomora kabakala libi ze tuna za buhule, kono nto yeo ne i ezahezi lilimo ze 2000 kwamulaho! Nto yeo kaniti ha i koni ku ezahala mwa nako ye zwezipili ye.’ Kono n’a si ka latelela mafosisa ao; n’a hanile ku silafaza niti ya Bibele.—Magalata 5:19-23.

Mu Itinge kwa “Siswaniso” sa Pili

Jesu ha n’a bulela ku ba bahulu ba bulapeli bwa Sijuda ba mwa linako za hae, n’a bulezi kuli bulapeli bwa bona ne bu ‘si na tuso kakuli ne ba luta tuto ya milao ya batu fela.’ (Mateu 15:9) Se ne ba ezize bona ba bahulu ba bulapeli bao kwa Mulao wa Jehova o n’o filwe ka Mushe ki sona se ba ezize ni ba bahulu ba Krestendomu kwa tuto ya Kreste, mi ba sa zwelapili ku si eza. F’o kikuli ba tampakile “mupende” wa lizo fahalimw’a niti ya Mulimu. Kono Jesu n’a takuzi mashano kaufela ili ku tusa batu ba lipilu ze buniti. (Mareka 7:7-13) Jesu n’a bulezi niti, ni ko ne i latiwa ni ko ne i sa latiwi. Nako kaufela n’a latelela Linzwi la Mulimu.—Joani 17:17.

Jesu n’a bonahalize hahulu ku ba ya shutana ni ba bañata ba ba ipala ku ba Bakreste! Bibele kaniti ne i bulezi cimo kuli: “Batu ba ka ba ni takazo ya lituto ze nca mi ba ka ikubukanyeza  . . . baluti ka ku ya ka litakazo za bona; mi, ba ka tuhela ku teeleza kwa niti, ba yembulukele kwa matangu.” (2 Timotea 4:3, 4, The Jerusalem Bible) “Matangu,” ili ao a mañwi ku ona se lu nyakisisize, a sinya kwa moya, hailif’o niti ya Linzwi la Mulimu ya yaha, mi i isa kwa bupilo bo bu sa feli. Yona niti yeo ki yona yeo Lipaki za Jehova ba mi susueza ku nyakisisa.—Joani 4:24; 8:32; 17:3.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 7]

Ko Li Simuluha Libizo la Bukreste

Ka lilimo ze bat’o ba ze lishumi ku zwa fa n’a shwezi Jesu, balateleli ba hae ne ba zibahala ku ba ba “Nzila ya Mulena.” (Likezo 9:2; 19:9, 23; 22:4) Kabakalañi? Kakuli ne ba pila bupilo bwa bona ka ku ya ka tumelo ku Jesu Kreste, yena ya li “nzila, ni niti, ni bupilo.” (Joani 14:6) Mi, nako ye ñwi hamulaho wa 44 C.E., kwa Antioke wa Siria, balutiwa ba Jesu ne “ba kalile ku bizwa Bakreste ka taelo ya Mulimu.” (Likezo 11:26, NW) Libizo leo la amuhelwa ka bubebe, mane nihaiba mwahal’a baeteleli ba sicaba. (Likezo 26:28) Libizo le linca leo ne li si ka cinca mupilelo wa Sikreste, o ne u zwezipili ku likanyisa wa Kreste.—1 Pitrosi 2:21.

[Maswaniso a fa likepe 7]

Ka bukombwa bwa bona bwa fa nyangela, Lipaki za Jehova ba libisa batu kwa Linzwi la Mulimu, yona Bibele

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 4]

Siswaniso sa bulalu ku zwa kwa nzohoto: Siswaniso sa United Nations se si swanisizwe ki Saw Lwin