Buikuhumuso Bu Tahisa Maswabi

“Ha ku taha buikuhumuso, ku taha ni maswabi; kono butali bu inzi ku ba ba [ishuwa, NW].”—LIPROVERBIA 11:2.

1, 2. Buikuhumuso kiñi, mi bu tahisize cwañi likozi?

MULIVI ya na ni muna u etelela sikwata se si kwenuhela baeteleli ba ba ketilwe ki Jehova. Nabi ya lakaza ku ipahamisa u ikezeza mulelo o maswe kuli a byangule ndat’ahe bulena. Mulena ya si na pilu-telele u keshebisa litaelo ze talusizwe hande za mupolofita wa Mulimu. Maisilaele ba balalu bao ba na ni butata bo bu swana, ili buikuhumuso.

² Buikuhumuso ki mukwa wa pilu o kona ku tisa kozi ye tuna ku mañi ni mañi. (Samu 19:13) Muikuhumusi u ikezezanga mw’a latela ka bundume a si ka fiwa m’ata a ku eza cwalo. Hañata nto yeo i tisanga kozi. Mane, buikuhumuso bu sinyisize malena ni ku wisisa mibuso. (Jeremia 50:29, 31, 32; Daniele 5:20) Mane se bu swasize batanga ba Jehova ba bañwi ni ku ba swabisisa.

3. Lu kona ku ituta cwañi ka za likozi za buikuhumuso?

³ Ki lona libaka Bibele ha i li: “Ha ku taha buikuhumuso, ku taha ni maswabi; kono butali bu inzi ku ba ba [ishuwa, NW].” (Liproverbia 11:2) Bibele i lu fa mitala ye paka kuli lishitanguti leo ki la niti. Ku nyakisisa ye miñwi ya yona ku ka lu tusa ku bona kozi ya ku tula likuka ze tomilwe. Kacwalo, ha lu nyakisiseñi ka m’o muna, takazo ya ku ipahamisa, ni ku sa ba ni pilu-telele ne  li tisize kuli banna ba balalu bao ba ba bulezwi kwa makalelo ba eze lika ka buikuhumuso, bo ne bu ba tahiselize maswabi.

Kora—Mukwenuheli Ya Na ni Muna

4. (a) Kora ne li mañi, mi ku si na kakanyo n’a li teñi kwa likezahalo lifi za kwaikale? (b) Mwa lilimo za hasamulaho, Kora n’a susuelize kezo ifi ye maswe?

⁴ Kora ne li Mulivi wa Mukohati, mwanahabo bo Mushe ni Aruni. Ku bonahala kuli n’a sepahalile ku Jehova ka lilimo-limo. Kora n’a na ni tohonolo ya ku ba mwahal’a be ne ba pilisizwe ka makazo fa Liwate le li Fubelu, mi mwendi n’a abani mwa ku fitisa katulo ya Jehova fahalimw’a Maisilaele be ne ba lapezi namani kwa Lilundu la Sinai. (Exoda 32:26) Kono hasamulaho, Kora a ba mueteleli wa be ne ba kwenuhezi bo Mushe ni Aruni, ili bo Datani, Abirami, ni Ono ba Marubeni, hamohocwalo ni manduna ba Isilaele b’a 250. * Ba bulelela bo Mushe ni Aruni kuli: “Mu na ni muipo hahulu; kanti Kopano kaufela i kenile, mutu ni mutu, mi [Muñ’a] Bupilo u mwahal’a bona; kiñi se mu ipahamisize fahalimw’a Kopano ya [Muñ’a] Bupilo?”—Numere 16:1-3.

5, 6. (a) Ki kabakalañi Kora ha n’a kwenuhezi bo Mushe ni Aruni? (b) Ki kabakalañi ha ku konwa ku bulelwa kuli mwendi Kora n’a keshebisize misebezi ya hae mwa tukiso ya Mulimu?

⁵ Ki kabakalañi Kora ha n’a kwenuhile, hamulaho wa ku sepahala ka lilimo-limo? Ka niti, Mushe n’a sa zamaisi Isilaele ka buhateleli, kakuli ne li “mutu ya musa hahulu, ku fita mutu ni mutu ya mwa lifasi.” (Numere 12:3) Kono ku bonahala kuli Kora n’a shwezi muna bo Mushe ni Aruni mi n’a sa ba lati kakuli ne ba bubana. Nto yeo ne i tisize kuli a bulele ka mafosisa kuli ne ba ipahamisize ka buitati fahalimw’a kopano.—Samu 106:16.

⁶ Ku bonahala kuli nto ye ñwi ye n’e kataza Kora kikuli n’a si ka itebuha matohonolo a n’a filwe mwa tukiso ya Mulimu. Ki niti kuli Malivi ba Makohati ne si baprisita, kono ne li baluti ba Mulao wa Mulimu. Hape ne ba lwalanga libyana za tabernakele ha ne li tokwiwa ku lwaliwa. W’o ne si musebezi-sebezi fela, kakuli be ne ba swalanga fela libyana ze kenile ki batu be ne ba kenile mwa bulapeli ni muzamao. (Isaya 52:11) Kacwalo, Mushe ha n’a talimani ni Kora, za n’a mu buzize luli kikuli, Kana u’ nga musebezi o’ filwe ku ba nto ye nyinyani kuli hape u bate buprisita? (Numere 16:9, 10) Kora n’a si ka lemuha kuli tohonolo ye tuna ka ku fitisisa ki ku sebeleza Jehova ka busepahali ka ku ya ka tukiso ya hae, isi ku fumana mayemo kamba situlo se si ipitezi.—Samu 84:10.

7. (a) Mushe n’a ezize cwañi Kora ni sitopa sa hae? (b) Bukwenuheli bwa Kora ne bu tahisize cwañi kozi kwa mafelelezo?

⁷ Mushe a mema Kora ni sitopa sa hae ku kopana habusa kakusasana kwa tende ya kopano ba nze ba lwezi lipiza ni insense. Kora ni sitopa sa hae ne ba si ka fiwa tukelo ya ku cisa insense, kakuli ne si baprisita. Ha ne ba ka taha ni lipiza ni insense, ne ku ka bonisa hande-nde kuli banna bao ne ba sa ikutwa kuli ne ba swanela ku ba baprisita—nihaike kuli mwahal’a busihu mutumbi ne ba kabe ba konile ku nahanisisa taba yeo. Ha ne ba tile habusa kakusasana, Jehova ka swanelo a sulula buhali bwa hae. ‘Lifasi la atamisa mulomo wa lona, la miza Marubeni.’ Haili ba bañwi kaufela, ni Kora, ne ba cisizwe ki mulilo o zwa ku Mulimu. (Deuteronoma 11:6; Numere 16:16-35; 26:10) Buikuhumuso bwa Kora ne bu tahisize maswabi a matuna ka ku fitisisa—ona a ku haniwa ki Mulimu!

Mu Pime “Moya wa Muna”

8. “Moya wa muna” u kona ku iponahaza cwañi mwahal’a Bakreste?

⁸ Taba ya Kora ki temuso ku luna. Bakeñisa kuli batu ba ba si ka petahala ba na ni “moya wa muna,” moya wo wa kona ku ba nihaiba mwa puteho ya Sikreste. (Jakobo 4:5, NW) Ka mutala, mwendi lu lakaza litulo. Sina Kora, lu kana lwa shwela muna ba ba na ni matohonolo e lu lakaza. Kamba lu kana lwa ba sina Mukreste wa mwa lilimo za mwanda wa pili ya bizwa Diotrefi.  N’a nyefula hahulu m’ata a baapositola, kakuli ku bonahala kuli n’a bata buhulu. Mane, Joani n’a ñozi kuli Diotrefi u “lata ku ipeya kwapili.”—3 Joani 9.

9. (a) Ki ufi moya o lu tokwa ku pima ka za buikalabelo bwa mwa puteho? (b) Ki ufi mubonelo o lukile wa mayemo a luna mwa tukiso ya Mulimu?

⁹ Ka niti, ha ku si ka fosahala Mukreste wa munna ha satalala kuli a fiwe buikalabelo mwa puteho. Mane Paulusi n’a susuelize moya o cwalo. (1 Timotea 3:1) Nihakulicwalo, ha lu swaneli ku nga kuli matohonolo a sebelezo ki mendulu, inge kuli ha lu a fiwa, kipeto lu pahamisizwe inge fa musebezi. Mu hupule kuli Jesu n’a ize: “Ya lata ku ba yo mutuna ku mina, ibe yena mutang’a mina; mi ya lata ku ba wa pili, ibe yena muzike wa mina.” (Mateu 20:26, 27) Ka niti, neikaba mafosisa ku shwela muna ba ba na ni buikalabelo bo butuna, inge kuli “situlo” sa luna mwa kopano ya Mulimu ki sona se si lu bisa ba butokwa ku yena. Jesu n’a ize: “Mina kaufela mu bana hamoho.” (Mateu 23:8) Ee, bote ba ba sebeleza Jehova ka moyo kaufela ki ba butokwa mwa tukiso ya hae—ibe muhasanyi kamba paina, ya sa zo kolobezwa kamba ya sepahalile ka nako ye telele. (Luka 10:27; 12:6, 7; Magalata 3:28; Maheberu 6:10) Ki mbuyoti ye tuna ku sebeza hamoho ni bolule-lule ba ba satalala ku utwa kelezo ya Bibele ye li: “Mu ipeye ba bañwi kwatas’a ba bañwi kaufel’a mina, mi mu apale buikokobezo.”—1 Pitrosi 5:5.

Abisalomi—Mutu Ya N’a Bandamena Kolo ya ku Ipahamisa

10. Abisalomi ne li mañi, mi n’a likile cwañi ku hohela ku ili yena batu be ne ba taha ku mulena ku t’o atulwa?

¹⁰ Mupilelo wa Abisalomi, mwana wa bulalu wa Mulena Davida, u bonisa takazo ya ku ipahamisa. Yena mutu ya butali y’o n’a likile ku hohela ku ili yena batu be ne ba taha ku mulena ku t’o atulwa. Pili n’a bulelanga ka ku potoloha kuli Davida n’a sa ba isi pilu. Kihona a tuhela ku potoloha-potoloha ni ku bulela patalaza. Abisalomi n’a kuta-kutela ku bulela kuli: “Kabe ne ni ka bewa muatuli wa naha ye; ba ba na ni litaba ni mizeko kaufela kabe ba ka ta ku na; ne ni ka ba atulela.” Likezo za Abisalomi za ka sitalifi ne li fitelezi. Bibele i li: “Mutu h’a taha ku yena; a inamela fapil’a hae, Abisalomi n’a mu otololela lizoho, a mu swale, a mu tubete. Abisalomi n’a nz’a eza cwalo kwa bana ba Isilaele kaufela ba ba taha ku mulena ku t’o atulwa.” Ne ku zwileñi mwateñi? “Abisalomi a hapa lipilu za bana ba Isilaele.”—2 Samuele 15:1-6.

11. Abisalomi n’a likile cwañi ku byangula Davida bulena?

¹¹ Abisalomi n’a tukufalezwi ku byangula ndat’ahe bulena. Lilimo ze ketalizoho kwamulaho, n’a bulaisize Amnoni mwan’a Davida wa mweli, kuti kakuli Amnoni n’a kile a swala likalala Tamare kaizel’a Abisalomi. (2 Samuele 13:28, 29) Kono nihaiba f’o, mwendi Abisalomi n’a lakaza ku ba mulena, mi n’a nahana kuli ku bulaya Amnoni neikaba nzila ye nde ya ku bulaya mutu ya n’a ka lwanela ni yena bulena. * Za n’a lela kamba ki lifi, nako ha ne i fitile, Abisalomi n’a ngile muhato. N’a tisize kuli ku zibahazwe mwa naha kaufela kuli ki mulena.—2 Samuele 15:10.

12. Mu taluse ka m’o buikuhumuso bwa Abisalomi ne bu mu tahiselize maswabi.

¹² Abisalomi ka nakonyana n’a petile za n’a bata, kakuli “mulelo wa bafetuheli wa tiya; mi batu ba ba taha ku Abisalomi ne ba nze ba ekezeha.” Hasamulaho, Davida n’a sabile kuli a si ke a bulaiwa. (2 Samuele 15:12-17) Kono ku si ka fita nako, mulelo wa Abisalomi ne u yemisizwe ha n’a bulailwe ki Joabi, ku latelwa mwa musima, ni ku kwahelwa ka macwe. Mu nahane ka za teñi—mutu y’o ya n’a lakaza ku ipahamisa ku ba mulena n’a si ka bulukwa nihaiba ku bulukwa hande ha n’a shwile! * Kaniti buikuhumuso ne bu tahiselize Abisalomi maswabi.—2 Samuele 18:9-17.

 Mu Pime ku Ipahamisa ka Buitati

13. Moya wa ku ipahamisa u kona ku toma cwañi mwa pilu ya Mukreste?

¹³ Ku ipeya bulena kwa Abisalomi ni ku wa kwa hae ki temuso ku luna. Mwa lifasi le, le li maswe, batu hañata ba colaulanga baeteleli ba bona, ba likanga ku bata ku shemubiwa ki bona ilikuli ba iponahaze kamba kuli mwendi ba fiwe tohonolo ye ñwi kamba ku pahamiswa. Hape ni bona ba kana ba bulela ka ku itumba ku ba ba mwatas’a bona, kuli ba lumbiwe ni ku yemelwa ki bona. Ha lu sa tokomeli, moya o cwalo wa ku ipahamisa u kona ku toma mwa pilu ya luna. Ku bonahala kuli seo ne si ezahezi ku ba bañwi ba mwa lilimo za mwanda wa pili, mi nto yeo ne i tisize kuli baapositola ba ba fe litemuso ze tiile.—Magalata 4:17; 3 Joani 9, 10.

14. Ki kabakalañi ha lu swanela ku pima moya wa ku ipahamisa?

¹⁴ Jehova, mwa kopano ya hae, ha lumelezi batu ba ba bata ku ipahamisa ili ba ba “ipatela ku bubekwa.” (Liproverbia 25:27, NW) Mane Bibele i lemusa kuli: “[Muñ’a] Bupilo u ka feza milomo ye lembeka, ni malimi a’ bulela ka buikuhumuso.” (Samu 12:3) Abisalomi n’a na ni milomo ye lembeka. N’a bulela ka buikuhumuso ku ba n’a bata kuli ba mu yemele, ilikuli a ipumanele situlo sa n’a ikumbuta. Kono lu litohonolo luli ku ba mwahal’a swalisano ya mizwale ba ba utwa kelezo ya Paulusi ye li: “Mu si ke mwa eza se siñwi ka kañi, kamba ka buipabazo kwa fela; kono ka buikokobezo mutu ni mutu a hupule kuli ba bañwi ba mu fita.”—Mafilipi 2:3.

Saule—Mulena Ya Si Na Pilu-Telele

15. Saule nako ye ñwi n’a bonisize cwañi kuli n’a ikokobeza?

¹⁵ Nako ye ñwi, Saule ya n’a bile mulena wa Isilaele hasamulaho, n’a ishuwa. Ka mutala, mu nahane ze n’e ezahezi ha n’a li mwanana. Samuele mupolofita wa Mulimu ha n’a mu babalize, Saule n’a alabile ka buikokobezo kuli: “Ha ni li, na, ni mutu wa lusika lwa Benjamine, lona lusika lo lunyinyani kwa masika a Isilaele? Mi lusikanyana lwa ndate ki lo lunyinyani kwa masikanyana a Benjamine. Kiñi ha u ni bulelela ze cwalo?”—1 Samuele 9:21.

16. Saule n’a bonisize cwañi ku sa ba ni pilu-telele?

¹⁶ Kono hasamulaho, Saule a tuhela ku ishuwa. Ha n’a lwana ni Mafilisita, a ya kwa Giligali, k’o n’a swanela ku y’o litela Samuele ya n’a ka t’o itilelela ku Mulimu ka matabelo. Samuele  ha n’a si ka taha ka nako ye tomilwe, Saule ka buikuhumuso a eza sitabelo sa ku cisa. A sa feza fela, Samuele a taha. Samuele a buza, a li: “U ezizeñi?” Saule a alaba kuli: “Ha ni boni kuli sicaba sa ni hasanela, ni wena u sa tahi mwa mazazi a’ tomilwe . . . Kiha ni ikapelelize, mi na ezeza [Muñ’a] Bupilo sitabelo sa ku cisa.”—1 Samuele 13:8-12.

17. (a) Ki kabakalañi mutu ka bubebe ha n’a ka nga kuli Saule n’a ezize hande? (b) Ki kabakalañi Jehova ha n’a halifezi Saule kabakala ku sa ba ni pilu-telele kwa hae?

¹⁷ Mutu ka bubebe a kana a nga kuli Saule n’a ezize ze lukile. Mu hupule kuli batu ba Mulimu ne ba “patisizwe,” ne ba “ziyelehile,” mi ne ba ngangama kabakala ziyezi ye n’e ba tahezi. (1 Samuele 13:6, 7) Ki niti, k’u nga muhato ka bubebe ha ku si ka fosahala haiba miinelo i tokwa cwalo. * Kono mu hupule kuli Jehova wa ziba ze mwa lipilu ni ku bona mihupulo ya luna ya mwa pilu. (1 Samuele 16:7) Kacwalo, mwendi n’a boni lika ze ñwi ka za Saule ze si ka ñolwa luli mwa Bibele. Ka mutala, mwendi Jehova n’a boni kuli ku sa ba ni pilu-telele kwa Saule ne ku tisizwe ki buikuhumuso. Mwendi Saule n’a nyemile hahulu kuli, yena mulena wa Isilaele kaufela, n’a litezi mutu ya n’a nga kuli ki mupolofita wa musupali, ya bunya! Kono niti kikuli, Saule n’a ikutwile kuli ku liyeha kwa Samuele ne ku mu file tukelo ya ku ikezeza mw’a n’a latela ni ku keshebisa litaelo ze talusizwe hande za n’a filwe. Ne ku zwileñi mwateñi? Samuele n’a si ka babaza muhato wa n’a ngile Saule. Kono n’a halifezi Saule, a li: “Bulena bwa hao ha bu na ku tiya . . . kakuli wena ha u si ka mamela s’a ku laezi [Muñ’a] Bupilo.” (1 Samuele 13:13, 14) Ni fona f’o, buikuhumuso ne bu tahisize maswabi.

Mu Pime ku Sa Ba ni Pilu-Telele

18, 19. (a) Mu taluse ka m’o ku sa ba ni pilu-telele ku kona ku tiseza mutang’a Mulimu wa cwale ku eza lika ka buikuhumuso. (b) Lu swanela ku hupulañi ka za mo i sebeleza puteho ya Sikreste?

¹⁸ Taba ya buikuhumuso bwa Saule i ñozwi mwa Linzwi la Mulimu kuli i lu tuse. (1 Makorinte 10:11) Ku bunolo hahulu ku nyemiswa ki bufokoli bwa mizwale ba luna. Sina Saule, lu kana lwa sa bi ni pilu-telele, lu kana lwa ikutwa kuli, kuli lika li ezwe hande, lu lukela ku li eza luna ka sibili. Ka mutala, lu nge kuli muzwale yo muñwi u ziba hahulu ku tamahanya lika. Ha liyehangi, wa ziba miezezo ya cwale ya lika mwa puteho, mi u ikonela ku bulela ni ku luta. Kono u lemuha kuli ba bañwi ha ba ezi hande sina mw’a ezeza yena, mi ha ba kondisi lika ka mw’a batela yena. Kana seo si mu fa tukelo ya ku sa ba ni pilu-telele? Kana u swanela ku nyaza-nyaza mizwale ba hae, mwendi ku bonisa kuli kambesi buikatazo bwa hae, kambe ha ku na ze ne ka eziwa mi puteho ne i ka fokola? B’o neikaba buikuhumuso!

¹⁹ Luli, se si tamahanisa puteho ya Bakreste kiñi? Kana ki ketelelo ye nde, bukwala bwa ku eza lika, kamba zibo ye tungile? Ki niti kuli lika zeo za tokwahala kuli puteho i sebeze hande. (1 Makorinte 14:40; Mafilipi 3:16; 2 Pitrosi 3:18) Nihakulicwalo, Jesu n’a bulezi kuli balateleli ba hae sihulu ne ba ka zibahala ka lilato la bona. (Joani 13:35) Kona libaka maeluda ba ba lilato, niha ba eza lika ka swanelo, ba lemuha kuli  puteho haki nto ye tokwa tamaiso ye t’ata; kono ki mutapi o tokwa ku babalelwa ka lilato. (Isaya 32:1, 2; 40:11) Ku keshebisa ka buikuhumuso likuka ze cwalo hañata ku tisanga mifilifili. Kono tamaiso ya silumeli i tahisa kozo.—1 Makorinte 14:33; Magalata 6:16.

20. Ki lifi ze ka nyakisiswa mwa taba ye tatama?

²⁰ Litaba za mwa Bibele za bo Kora, Abisalomi, ni Saule li bonisa hande-nde kuli buikuhumuso bu tahisa maswabi, ka mo i bulelela Liproverbia 11:2. Kono yona timana ya Bibele yeo i ekeza kuli: “Butali bu inzi ku ba ba ishuwa.” Buishuwo kiñi? Ki ifi mitala ya mwa Bibele ye kona ku lu tusa ku utwisisa mukwa w’o, mi lu kona ku bonisa cwañi buishuwo kacenu? Lipuzo zeo li ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

• Buikuhumuso kiñi?

• Muna ne u ezisize cwañi Kora ku eza lika ka buikuhumuso?

• Lu itutañi kwa taba ya Abisalomi ya n’a lakaza ku ipahamisa?

• Lu kona ku pima cwañi ku sa ba ni pilu-telele kwa n’a bile ni kona Saule?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Saule n’a si na pilu-telele mi n’a ezize lika ka buikuhumuso