‘Butali Bu Inzi ku Ba Ba Ishuwa’

“S’a bata ku wena [Muñ’a] Bupilo, haisi kuli u . . . zamaye ka [buishuwo, NW] ni Mulimu wa hao.”—MIKA 6:8.

1, 2. Buishuwo kiñi, mi bu shutana cwañi ni buikuhumuso?

MUAPOSITOLA ya tumile u hana ku ipubeka. Muatuli wa Muisilaele ya bundume u ipiza kuli ki yo munyinyani kwa bana ba ndat’ahe. Mutu yo mutuna ka ku fitisisa ya kile a pila fa lifasi-mubu u patulula kuli h’a na m’ata ote. Yo muñwi ni yo muñwi wa banna bao u bonisa buishuwo.

² Buishuwo bu shutana ni buikuhumuso. Mutu ya ishuwa ha ikuhumusezi buikoneli kamba butuna bwa hae mi h’a na mandabala kamba buikaco. Ku fita ku ikutwisisa, ku itumba, kamba ku ipahamisa, mutu ya ishuwa u ziba kamita bufokoli bwa hae. Kabakaleo, u kuteka ni ku nahanisisa maikuto ni mibonelo ya ba bañwi.

3. Butali bu “inzi ku ba ba ishuwa” ka mukwa ufi?

³ Kona libaka Bibele ha i bulela kuli: “Butali bu inzi ku ba ba [ishuwa, NW].” (Liproverbia 11:2) Mutu ya ishuwa u butali kakuli u latelela nzila y’a lumelela Mulimu, mi u pima moya wa buikuhumuso o tahisa maswabi. (Liproverbia 8:13; 1 Pitrosi 5:5) Butali bwa ku ishuwa bu pakilwe ki mupilelo wa batanga ba Mulimu ba bañata. Ha lu nyakisiseñi mitala ye milalu ye bulezwi mwa paragilafu ya pili.

Paulusi—‘Mutanga’ ni ‘Sikombwa’

4. Ki afi matohonolo a ipitezi a n’a ikozi Paulusi?

⁴ Paulusi n’a tumile hahulu mwahal’a Bakreste ba kwa makalelo, mi ha ku komokisi ha n’a tumile. Mwa bukombwa bwa hae, n’a zamaile libima ze likiti-kiti ka lisepe ni fafasi, mi n’a tomile liputeho ze ñata. Ku tuha f’o, Jehova n’a file Paulusi lipono ni mpo ya ku bulela lipuo li sili. (1 Makorinte 14:18; 2 Makorinte 12:1-5) Hape n’a buyelezi Paulusi ku ñola mañolo a’ 14 ao cwale a li kalulo ya Mañolo a Sigerike a Sikreste. Kaniti, ku konwa ku bulelwa kuli misebezi ya Paulusi ne i fitile ya baapositola ba bañwi kaufela.—1 Makorinte 15:10.

5. Paulusi n’a bonisize cwañi kuli n’a ishuwa?

⁵ Bakeñisa kuli Paulusi ne li yena ya n’a li kwapili mwa misebezi ya Sikreste, ba bañwi ba kana ba nahana kuli n’a tabela ku bubekwa, kamba mane ku ikuhumuseza m’ata a hae. Kono Paulusi n’a siyo cwalo, kakuli n’a ishuwa. N’a ipizize kuli ki “yo munyinyani kwa baapositola,”  mi n’a ekelize kuli: “Ha ni lukeli ku bizwa muapositola, kakuli ne ni nyandisize Keleke ya Mulimu.” (1 Makorinte 15:9) Bakeñisa kuli n’a kile a nyandisa Bakreste, Paulusi n’a si ka libala kuli ki ka sishemo fela se situna hahulu ha n’a konile ku itama silikani ni Mulimu, a sa buleli ku ikola matohonolo a sebelezo a’ ipitezi. (Joani 6:44; Maefese 2:8) Kacwalo, Paulusi n’a si ka ikutwa kuli ze ñata za n’a petile mwa bukombwa ne li mu bisize yo mutuna ku ba bañwi.—1 Makorinte 9:16.

6. Paulusi n’a bonisize cwañi buishuwo ha n’a sebelisana ni ba kwa Korinte?

⁶ Buishuwo bwa Paulusi sihulu ne bu bonahezi ka mw’a n’a sebelisanezi ni ba kwa Korinte. Ku bonahala kuli ba bañwi ku bona ne ba tabela hahulu batu bao ne b’a nga ku ba baokameli ba ba tumile, ili bo Apolosi, Kefasi, ni Paulusi ka sibili. (1 Makorinte 1:11-15) Kono Paulusi n’a sa bati ku lumbiwa ki ba kwa Korinte kamba ku ikuhumuseza pabazo ya bona. Ha n’a ba potezi, n’a si ka taha ka “bunde bo butuna bwa manzwi, kamba bwa butali.” Kono Paulusi ka ku ipulela ni ku bulela balikani ba hae, n’a ize: “Mutu kaufela a lu talime kuli ki luna batanga ba Kreste, ni likombwa za ze patilwe za Mulimu.” *—1 Makorinte 2:1-5; 4:1.

7. Paulusi n’a bonisize cwañi buishuwo ni ha n’a fa kelezo?

⁷ Paulusi mane n’a bonisize buishuwo ha n’a fa kelezo ni ketelelo ye tiile. N’a kupile Bakreste ba bañwi “ka mukekecima wa Mulimu” ni “kabakala lilato” isiñi ka m’ata a hae a buapositola. (Maroma 12:1, 2; Filemoni 8, 9) Paulusi n’a ezelizeñi cwalo? Kakuli n’a ipona luli kuli n’a “tusa” fela mizwale ba hae, isikuli n’a ‘busa tumelo ya bona.’ (2 Makorinte 1:24) Ku si na kakanyo, buishuwo bwa Paulusi ki bona bo ne bu tahisize kuli a latiwe hahulu ki liputeho za Sikreste za mwa lilimo za mwanda wa pili.—Likezo 20:36-38.

 K’u Nga Matohonolo a Luna ka Buikokobezo

8, 9. (a) Ki kabakalañi ha lu swanela ku ishuwa? (b) Ba ba na ni buikalabelo bo buñwi ba kona ku bonisa cwañi buishuwo?

⁸ Paulusi n’a tomile mutala o munde kwa Bakreste kacenu. Ku si na taba kuli lu filwe matohonolo mañi, ha ku na ba ba swanela ku ikutwa kuli ba fita ba bañwi. Paulusi n’a ñozi kuli: “Mutu h’a ikupula kuli ki nto ye tuna, kanti hasi se siñwi, wa ipuma.” (Magalata 6:3) Kabakalañi? Kakuli ‘kaufela ba ezize sibi, mi ba kauhezwi kwa kanya ya Mulimu.’ (Maroma 3:23; 5:12) Ee, lu si libali kuli kaufel’a luna lu hozize sibi ni lifu ku Adama. Matohonolo a ipitezi h’a lu zwisi mwa muinelo wa luna wa sibi o’ kokobezi. (Muekelesia 9:2) Sina Paulusi, ki ka sishemo fela se situna hahulu batu ha ba kona ku itama silikani ni Mulimu, lu sa buleli ku mu sebeleza mwa mayemo a mañwi a ipitezi.—Maroma 3:12, 24.

⁹ Kabakaleo, mutu ya ishuwa ha ikuhumusezi matohonolo a hae kamba ku itumba ka z’a petile. (1 Makorinte 4:7) Ha fa kelezo kamba ketelelo, u i fa ka ku tusa fela yo muñwi, isi ka ku mu busa. Kaniti, neikaba mafosisa mutu ya ikonela mwa lika ze ñwi ha n’a ka bata ku lumbiwa ki balumeli ba bañwi kamba ku ikuhumuseza pabazo ye ba mu fa. (Liproverbia 25:27; Mateu 6:2-4) Tumbo fela ya ngana ki ye zwa ku ba bañwi—mi ha i swaneli ku kupiwa. Haiba lu i fiwa, ha i swaneli ku lu ezisa ku nahana kuli lu ba batuna hahulu ku fita mo lu inezi luli.—Liproverbia 27:2; Maroma 12:3.

10. Mu taluse ka m’o ba bañwi ba ba bonahala ku fokola ba ‘fumile tumelo’ luli.

¹⁰ Ha lu fiwa buikalabelo bo buñwi, buishuwo bu ka lu tusa ku pima ku ikupula kuli lu ba batuna, ili ku bonisa ba bañwi kuli puteho i eza hande kabakala buikatazo ni buikoneli bwa luna. Ka mutala, mwendi lu baikoneli kwa ku luta. (Maefese 4:11, 12) Kono haiba lwa ishuwa, lu ka lemuha kuli lituto ze ñwi ze tuna hahulu ze itutiwanga kwa mukopano wa puteho ha li lutiwangi ku zwelela fa libulelelo. Ka mutala, kana ha mu susuezwangi ha mu bona mushemi wa likwasha ha tahanga kamita kwa Ndu ya Mubuso hamoho ni bana ba hae? Kamba mutu ya zwafile ha tahanga kamita kwa mikopano niha ikutwa kamita kuli ha na tuso? Kamba yo munca ha eza hande zwelopili ya kwa moya ku si na taba ni likukuezo ze maswe kwa sikolo ni kwa libaka ze ñwi? (Samu 84:10) Bona batu bao mwendi ha ba si ka tuma. Litiko z’e ba tahela hañata ha li zibwi ki ba bañwi. Kono mwendi ni bona ba ‘fumile tumelo’ sina batu ba ba tumile. (Jakobo 2:5) Mu hupule kuli ba ba ka shemubiwa ki Jehova kwa mafelelezo ki ba ba sepahala.—Mateu 10:22; 1 Makorinte 4:2.

Gidioni—“Yo Munyinyani” kwa Bana Ba Ndat’ahe

11. Gidioni n’a bonisize cwañi buishuwo ha n’a bulela ni lingeloi la Mulimu?

¹¹ Gidioni, mutangana ya tiile wa lusika lwa Manase, n’a pila mwa nako ya ziyezi ya Isilaele. Ka lilimo ze supile, batu ba Mulimu ne ba nyandisizwe ki Mamidiani. Kono ne li nako cwale ya kuli Jehova a lamulele batu ba hae. Kacwalo, lingeloi la taha ku Gidioni mi la li: “Munna wa sinata, [Muñ’a] Bupilo u na ni wena.” Gidioni n’a ishuwa, kacwalo n’a si ka ikutwisiseza tumbo yeo ya n’a filwe ka ku sa libelela. Kono a bulelela lingeloi leo ka likute, a li: “[Muñ’a] ka, [Muñ’a] Bupilo kabe u na ni luna, zeo kaufela kabe li lu tahela cwañi?” Lingeloi la talusa litaba ni ku bulelela Gidioni kuli: “U lamulele bana ba Isilaele mwa mazoho a Mamidiani.” Gidioni n’a ikutwile cwañi? Ku fita ku matela ku eza musebezi wo ilikuli a iponahaze mwa  naha kaufela kuli ki sinata, Gidioni n’a alabile kuli: “Mawe [Muñ’a] ka, bana ba Isilaele ni ba lamulele kañi? Bona, lusika lwa ndate ki lona lo lu botanile kwa masika a Manase, mi ki na yo munyinyani kwa bana ba ndate.” Ki buishuwo kwa butuna!—Baatuli 6:11-15.

12. Gidioni n’a bonisize cwañi maseme ha n’a eza musebezi wa n’a filwe?

¹² Pili Jehova a si ka luma kale Gidioni ku y’o lwana, n’a mu likile. Ka mukwa ufi? Gidioni n’a taluselizwe kuli a tube aletare ya Baale ya ndat’ahe ni ku lema likota za makombelo a kwatuko ni yona. Kuli a eze musebezi wo, Gidioni n’a ka tokwa bundume, kono hape mw’a n’a u ezelize, n’a bonisize buishuwo ni maseme. Ku fita ku iponahaza kwa nyangela, Gidioni n’a ezize musebezi wa hae busihu ili ka nako yeo batu ne ba si ke ba mu bona. Hape Gidioni n’a ezize musebezi wa hae ka tokomelo ye tuna. N’a ile ni batanga b’a lishumi, mwendi ilikuli ba bañwi ku bona ba be balibeleli ka nako yeo ba bañwi ne ba mu tusa ku tuba aletare ni likota za makombelo. * Niti kikuli ka tuso ya Jehova, Gidioni n’a petile musebezi wa hae, mi hasamulaho Mulimu n’a itusisize yena mwa ku lamulela Isilaele kwa Mamidiani.—Baatuli 6:25-27.

Ku Bonisa Buishuwo ni Maseme

13, 14. (a) Lu kona ku bonisa cwañi buishuwo ha lu fiwa tohonolo ye ñwi ya sebelezo? (b) Muzwale A. H. Macmillan n’a tomile cwañi mutala o munde wa buishuwo?

¹³ Lu kona ku ituta ze ñata kwa buishuwo bwa Gidioni. Ka mutala, lu ikutwanga cwañi ha lu fiwa tohonolo ye ñwi ya sebelezo? Kana nto ya pili ye lu nahananga ki libubo le lu ka ba ni lona? Kamba kana lu nyakisisanga ka buishuwo ni ka tokomelo ka za haiba lwa kona ku eza ze u tokwa musebezi w’o? Muzwale A. H. Macmillan,  ya n’a felize bupilo bwa hae bwa fa lifasi-mubu ka 1966, n’a tomile mutala o munde kwa neku la seo. C. T. Russell, ya n’a li prezidenti wa pili wa Watch Tower Society, n’a kile a buza Muzwale Macmillan ka za mutu ya n’a nahana kuli n’a ka etelela musebezi yena Muzwale Russell ha n’a ka ba siyo. Mwa ngambolo ye n’e latelezi, Muzwale Macmillan n’a si ka ipabaza, nihaike kuli n’a kabe a ezize cwalo hande hahulu. Hasamulaho, Muzwale Russell a kupa Muzwale Macmillan kuli a nahane za ku amuhela musebezi w’o. Lilimo-limo hasamulaho, Muzwale Macmillan n’a ñozi kuli: “Ne ni ziyelehile. Ne ni nahanile hahulu ni ku lapela ka za teñi ka nako ye telele, pili ni si ka mu bulelela kuli ne ni ka tabela ku eza mo ne ni konela kaufela ku mu tusa.”

¹⁴ Ku si ka fita nako, Muzwale Russell a timela, mi kacwalo ne ku si na prezidenti wa Watch Tower Society. Bakeñisa kuli Muzwale Macmillanan ki yena ya n’a etelela ka nako yeo Muzwale Russell n’a ile lwa mafelelezo mwa musipili wa ku kutaza, muzwale yo muñwi a mu bulelela kuli: “Mac, ki wena ya swanela ku ba prezidenti cwale. Muzwale Russell ha n’a ile, ne li wena muyemeli wa hae ya ipitezi, mi n’a lu bulelezi kaufel’a luna kuli lu eze mo u bulelela. N’a lu siile mi ha si ka kuta hape. Ku bonahala kuli ki wena ya swanela ku mu yola.” Muzwale Macmillan a alaba kuli: “Muzwale, ha lu swaneli ku nga cwalo taba ye. W’o ki musebezi wa Mulena mi buikalabelo bw’a fiwa mutu mwa kopano ya Mulena ki bo Mulena a bona kuli bwa mu swanela; mi ni nahana luli kuli ha ni swaneli musebezi w’o.” Muzwale Macmillan a keta mutu yo muñwi kuli a be fa buikalabelo b’o. Sina Gidioni, Muzwale Macmillan n’a ishuwa, mi ni luna lu ka eza hande ku ikokobeza.

15. Ki mwa linzila lifi ze ñwi mo lu kona ku itusisa temuho ha lu kutaza ku ba bañwi?

¹⁵ Ni luna lu swanela ku ishuwa ha lu nze lu peta musebezi o lu filwe. Gidioni n’a na ni butali, mi n’a likile ka t’ata ku sa nyemisa be ne ba mu lwanisa. Ka ku swana, mwa musebezi wa luna wa ku kutaza, lu swanela ku ishuwa ni ku talifa ha lu nze lu bulela ni ba bañwi. Ki niti kuli lu mwa ndwa ya kwa moya ya ku “wisa makwakwa” ni “milelo.” (2 Makorinte 10:4, 5) Niteñi, ha lu swaneli ku tompolola ba bañwi kamba ku ba ezisa kuli ba nyemele lushango lwa luna. Kono lu swanela ku kuteka maikuto a bona, ku koñomeka lika ze lu lumelelana, kihona lu ka bulela litaba ze nde ze mwa lushango lwa luna.—Likezo 22:1-3; 1 Makorinte 9:22; Sinulo 21:4.

Jesu—Mutala O Pahami wa Buishuwo

16. Jesu n’a bonisize cwañi kuli n’a ishuwa?

¹⁶ Mutala o munde ka ku fitisisa wa buishuwo ki wa Jesu Kreste. * Nihaike kuli n’a na ni swalisano ye tuna ni Ndat’ahe, Jesu n’a si ka zina-zina ku bulela kuli n’a si na tukelo ya ku eza lika ze ñwi. (Joani 1:14) Ka mutala, mahe Jakobo ni Joani ha n’a kupile kuli bana ba hae ba babeli bao ba ine kwatuko ni Jesu mwa mubuso wa hae, Jesu n’a ize: “Ku ni ina ku la bulyo, kamba ku la nzohoto, hasi na, ni ka fa mutu.” (Mateu 20:20-23) Nako ye ñwi hape Jesu n’a itumelezi kuli: “Ha ni koni ku eza se siñwi ili na . . . Ha ni ezi se si latwa ki na, kono ni eza se si latwa ki Ndate ya ni lumile.”—Joani 5:30; 14:28; Mafilipi 2:5, 6.

17. Jesu n’a bonisize cwañi buishuwo ka mw’a n’a sebelisanela ni ba bañwi?

¹⁷ Jesu n’a fita batu ba ba si ka petahala mwa lika kaufela, mi Jehova Ndat’ahe n’a mu file m’ata a matuna a’ sa koni ku ba ku mutu ufi kamba ufi mwa lifasi. Niteñi, Jesu n’a ishuwile ha n’a sebelisana ni balateleli ba hae. N’a si ka ba eshula ka zibo ye tuna-tuna. N’a nahananga maikuto a bona, n’a na ni mufelañeke, mi n’a beyanga mwa munahano litokwahalo za bona. (Mateu 15:32; 26:40, 41; Mareka 6:31) Kacwalo, nihaike kuli Jesu n’a li ya petehile, n’a sa tokwi bupetehi ku ba bañwi. N’a sa tokwi kuli balutiwa ba hae ba eze ze ne ba sa koni ku eza, mi n’a si ka ba bulelela ze ñata ze ne ba sa koni ku utwisisa. (Joani 16:12) Ki lona libaka buñata ha ne bu katuluhile ku ba ni yena!—Mateu 11:29.

 Mu Likanyise Mutala wa Jesu wa Buishuwo

18, 19. Lu kona ku likanyisa cwañi buishuwo bwa Jesu (a) ka mo lu iponela ili luna, ni (b) ka mo lu ezeza ba bañwi?

¹⁸ Haiba mutu yo mutuna ka ku fitisisa ya kile a pila fa lifasi-mubu n’a ishuwile, u zibe luna lu swanela ku ikokobeza hahulu. Batu ba ba si ka petahala hañata ba kata-katanga ku itumelela kuli ha ba na m’ata kaufela. Nihakulicwalo, Bakreste ba ba likanyisa Jesu ba lika ka t’ata ku ba ni buishuwo. Ha ba na buikuhumuso kuli ba palelwe ku fa buikalabelo ku ba ba bu swanela; mi hape ha ba ikaci ni ku sa tabela ku amuhela ketelelo ku ba ba filwe tukelo ya ku i fa. Ka ku bonisa moya wa swalisano, ba tisa kuli linto kaufela mwa puteho li ezwe ka “swanelo, ni ka mulao.”—1 Makorinte 14:40.

¹⁹ Buishuwo hape bu ka lu tusa ku sa tokwa ze ñata ku ba bañwi; hape bu lu tusa ku hupulanga ze ba tokwa. (Mafilipi 4:5) Mwendi lu na ni buikoneli bo buñwi bo ba si na ba bañwi. Niteñi, haiba lwa ishuwa, ha lu na ku tokwa kuli ba bañwi kamita ba eze mo lu batela luna. Ka ku ziba kuli mutu ni mutu u na ni mw’a fokola, ka buishuwo lu ka swalela ba bañwi mafosisa a bona. Pitrosi n’a ñozi kuli: “Sihulu mu latane ka lilato le lituna; kakuli lilato li kwahela libi ze ñata.”—1 Pitrosi 4:8.

20. Lu kona ku ezañi kuli lu tule mukwa wa ku hanelela ku ikuhumusa?

²⁰ Sina mo lu itutezi, butali kaniti bu inzi ku ba ba ishuwa. Kono ku cwañi haiba mu fumana kuli mu na ni mukwa wa ku sa ba ni buishuwo kamba wa ku ikuhumusa? Mu si ke mwa zwafa. Kono mu latelele mutala wa Davida, ya n’a lapezi kuli: “U tibele mutang’a hao kwa libi ze ezwa ka buikuhumuso; li si ke za ni busa.” (Samu 19:13) Ka ku likanyisa tumelo ya banna ba ba cwale ka Paulusi, Gidioni, mi sihulu-hulu Jesu Kreste, lu ka iponela buniti bwa manzwi a’ li: “Butali bu inzi ku ba ba ishuwa.”—Liproverbia 11:2.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

• Buishuwo kiñi?

• Lu kona ku likanyisa cwañi buishuwo bwa Paulusi?

• Lu kona ku itutañi ka za buishuwo kwa mutala wa Gidioni?

• Jesu n’a tomile cwañi mutala o pahami wa buishuwo?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Buishuwo bwa Paulusi ne bu tahisize kuli a latiwe ki Bakreste ba bañwi

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Gidioni n’a itusisize maseme mwa ku eza tato ya Mulimu

[Siswaniso se si fa likepe 31]

Jesu, Mwan’a Mulimu, u bonisanga buishuwo ku z’a eza kaufela