Ki Kabakalañi Tamaiso Ha I Sa Kutekiwi?

“Ku hanyeza tamaiso ye tomilwe, ibe ya bulapeli ni ya silifasi, ya mupilelo ni ya bupolitiki, ka ku ba yona nto ye atile mwa lifasi, zazi le liñwi i kana y’a ngiwa ku ba kezahalo ye zwile mubano ya mwa lilimo ze lishumi ze felile.”

SE KU fitile lilimo-limo ku zwa fo li felezi lilimo za ma-1960, ili lilimo z’a talusa f’o Hannah Arendt, muituti wa ze ezahezi ni wa za mihupulo. Kacenu, ku sa kuteka tamaiso ku zamaya ku hula hahulu ku fita lili kaufela.

Ka mutala, piho ya cwanoñu fa ya mwa mutende wa The Times wa kwa London ili: “Bashemi ba bañwi ha ba lati ku lumela kuli baluti ba zamaise mwan’a bona mi baluti ha ba lika ku kalimela mwan’a bona, ba bilaela.” Hañata, bana ba bona ha ba kalimelwa kwa sikolo, bashemi ba yanga kwateñi, isiñi fela ku yo bemba baluti, kono ni ku yo ba lwanisa.

Mubuleli yo muñwi wa katengo ka National Association of Head Teachers kwa Britain kutwi n’a ize: “Batu ba bulela kuli ‘Ni na ni litukelo,’ isiñi kuli ‘Ni na ni buikalabelo.’” Kwand’a ku palelwa ku luta bana ba bona ku kuteka hande tamaiso, bashemi ba bañwi ha ba sikululi bana ba bona—mi ha ba lati ku tuhelela ba bañwi kuli ba ba sikulule. Banana ba ba ikutwa kuli ba lukela ku ba ni “litukelo” za bona ba lumelezwa ku zwapaula tamaiso ya bashemi ni ya baluti ba bona, mi ze zwa mwateñi za izibelwa—ili “lusika lo lunca lo lu si na likute, lo lu sa zibi hande se si lukile ni se si fosahezi,” kona mw’a ñolela Margarette Driscoll, muñoli wa pampili ya makande.

Magazini ya Time mwa taba ya yona ya “Lost Generation” (Lusika lo lu Latehile) ne i bonisize mo ba lyanganezi ba banca ba bañata mwa Russia ka ku ñola za n’a bulezi muopeli wa lipina za ku mbombola ya latwa ki batu kuli: “Mutu ya pepezwi mwa lifasi le, le li sina se si ina nako ye telele ni se si lukile, u kona cwañi ku sepa nyangela?” Mikhail Topalov, muituti wa za mipilelo n’a lumelelana ni maikuto a, a’li: “Ba banca ba haki likuba. Ba boni m’o bashemi ba bona ba swalezwi fa meto ki mulonga, ba boni mo ba latehezwi ki mali a bona e ba bulukisize ni mo ba latehezwi ki misebezi ya bona. Mu li lu ka libelela kuli ba ka kuteka tamaiso?”

Kono haki niti k’u nga kuli ki ba banca fela ba ba sa kuteki tamaiso. Kacenu, batu ba lilimo za buhulu kaufela ha ba sepi, mane ba nyefula, tamaiso ya mufuta ufi ni ufi. Kana seo si talusa kuli ha ku na tamaiso ye kona ku sepiwa? Haiba i itusiswa hande, tamaiso, ye talusa kuli ki “m’ata kamba tukelo ya ku zamaisa, ku atula, kamba ku hanisa likezo za ba bañwi,” i kona ku ba nto ye tahisa ze nde. I kona ku tusa batu ka buñwi ni nyangela. Taba ye tatama i ka nyakisisa mo ku kona ku bela cwalo.