Kana Mwa Ziba ku Libelela?

KANA mwa kona ku ziba kuli batu ba tandanga nako ye kuma kai ka silimo inge ba libelela fela? Ba libelelanga mwa milaini kwa lintolo kamba kwa libaka ko ku lekisezwa mafula a mwa limota. Ba libelela kuli ba fiwe za ku ca kwa macelo. Ba libelela kuli ba bonwe ki mualafi kamba dokota wa meno. Ba libelela kuli ba kwele mwa limbasi ni mwa litimela. Kaniti, nako ye ñata hahulu ya mwa bupilo bwa mutu i sinyehela fa ku libelela kuli lika li ezahale. Ka ku ya ka akalezo ye ñwi, ka silimo, Majelemani ba nosi ba sinyehelwa ki lihora ze eza 4.7 bilioni inge ba libelela fela mwa limota mikwakwa ha i patehile hahulu! Yo muñwi n’a akalelize kuli nako yeo i likana ni lilimo ze ba kona ku pila batu ba ba bat’o eza 7,000.

Ku libelela ku kona ku ba ko ku filikanya. Mazazi a, ku bonahala kuli ha ku na nako ye likani ya ku eza lika kaufela, mi ku libelela ku kona ku ba muliko ha lu hupula lika ze ñwi ze lu swanela ku eza. Muñoli ya bizwa Alexander Rose n’a kile a li: “Masitapilu a’ tahiswa ki ku libelela a eza kalulo ya licika mwa bupilo.”

Benjamin Franklin, munna ya cuukile ku za tamaiso ya naha wa kwa America, n’a lumela kuli ku libelela hape ku kona ku ba ko ku tula. Lilimo ze fitelela 250 kwamulaho k’o, n’a ize: “Nako ki ya butokwa hahulu.” Ki lona libaka ba lipisinisi ba bata mo ba kona ku ezeza kuli ba si sinya-sinyi nako ha ba nze ba sebeza. Ku panga lika ze ñata mwa nako ye kuswani ku kona ku tahisa mali a mañata. Ba lipisinisi ba ba sebelisana ni batu ka sibili ba lika ku eza lika kabubebe-bebe—ku lukisa lico kapili, k’u nga mali kamba ku a beya mwa panga ka ku yemisa fela mota fa sibaka fo ku tomilwe litukiso za ku eza cwalo mutu a sa zwi mwa mota, ni cwalo-cwalo—kakuli ba ziba kuli ku tabisa muleki ku kopanyeleza ni ku sa mu sinyeza hahulu nako.

Ku Sinya Bupilo bwa Luna

Ralph Waldo Emerson, muloki wa kwa America wa mwa lilimo za mwanda wa bu 18, n’a kile a bilaela kuli: “Bupilo bwa mutu bu sinyehela  hahulu fa ku libelela!” Cwanoñu fa, muñoli ya bizwa Lance Morrow n’a bilaezi kuli ku libelela kwa nyikwisa ni ku fipezwa. Kono cwale a bulela za “maswenyeho a sa lemusehi a ku libelela.” Kona kuliñi f’o? “Ki ku ziba kuli nako, ye ñwi ya lika za butokwa hahulu, ye eza kalulo ye nyinyani ya bupilo bwa mutu, i sweli ya sinyeha, ku sinyeha ku sinyehelela.” Ki bumai, kono ki niti. Nako ye sinyehela fa ku libelela i sinyeha ku sinyehelela.

Kono kambe bupilo ne bu si bo bu kuswani cwalo, ku libelela ne ku si ke kwa bilaeza hahulu. Kono bupilo ki bo bu kuswani. Lilimo ze likiti-kiti kwamulaho k’o, walisamu za mwa Bibele n’a bulezi kuli: “Bupilo bwa luna, mazazi a bona a eza myaha ye mashumi aketalizoho ka a mabeli, ku ba ba tiile ki myaha ye mashumi aketa-lizoho ka a malalu. Bo, [buikonelo] bwa yona ki bwa mikatazo ni butata fela. Kakuli bupilo bwa luna bu fela kapili, mi lu fufela ko.” (Samu 90:10) Ku sina taba ni ko lu pila ni kuli ki luna bomañi, bupilo bwa luna—mazazi, lihora, mizuzu ye lu ka pila ku zwa fo lu pepelwa—ki bo bu kuswani. Niteñi, ha lu koni ku pima miinelo ili fo lu sinya kwa nako yeo ya butokwa mwa ku libelela lika kamba batu.

Ku Ituta Mwa ku Libelela

Buñata bwa luna lu kile lwa ba mwa mota ni muzamaisi yo kamita n’a lika ku fitelela mota ye kwapil’a hae. Hañata, ha ku na libaka la ku akufa—muzamaisi y’o h’a na tumelelano ya ka putako. Niteñi, h’a koni ku tuhelela muzamaisi yo muñwi ku mu atulela lubilo lw’a ka matisa mota ya hae ka lona. Ku sa wa pilu kwa hae ku bonisa kuli h’a si ka ituta ku libelela. Ku ituta? Kaniti, ku ziba ku libelela ki tuto ye lukela ku itutiwa. Haki nto ya ku pepwa ni yona. Limbututu li tokwanga ku isezwa mamelelo honaf’o fela ha li utwa tala kamba simonyi. Li kona fela ku utwisisa kuli fokuñwi li na ni ku libelela lika ze li bata ha li nze li hula. Kaniti, bakeñisa kuli ku libelela ki kalulo ya mwa bupilo ye sa koni ku pimiwa, ku libelela ka pilu-telele ha ku tokwahala ku eza cwalo ki nto ye bonisa kuli mutu u hulile.

Kono ku na ni mwa miinelo ya ka putako m’o ku sa wa pilu ku kona ku utwahala. Kwa utwahala mutangana ya matiseza musal’a hae kwa sipatela ya tuha a puluha h’a fela pilu kapili haiba a liyehiswa. Mangeloi a n’a susueza Lota kuli a tunuhe Sodoma ne a s’a koni ku libelela Lota ha n’a zina-zina. Sinyeho ne i li fa ngo ni mulomo, mi Lota ni lubasi lwa hae ne ba li mwa kozi. (Genese 19:15, 16) Kono hañata, bupilo ha bu yo mwa kozi batu ha ba hapelezwa ku libelela. Mwa miinelo yeo, ne ku ka ba hande hahulu mañi ni mañi ha n’a ka ituta ku wa pilu—tiyeho niha ne i ka tahiswa ki ku sa kondisa hande lika kamba ku sa tabela ku eza lika kwa mutu. Hape, ne ku ka ba ko ku bunolo ku wa pilu haiba mañi ni mañi n’a ka ituta mwa ku itusiseza hande nako ye sinyehela fa ku libelela. Mwa sikwenda se si fa likepe 5, ku na ni liakalezo za mwa ku konela ku libelela, mane ni mwa ku eziseza nako yeo ku ba ye tusa.

Ha ku libalwi kuli ku sa ba ni pilu-telele ku kana kwa bonisa muikuhumuso, ili ku ikutwa kuli mutu u tompeha hahulu kuli h’a koni ku libeleliswa. Ba ba na ni moya o cwalo ba eza hande ku nyakisisa manzwi a, a fumaneha mwa Bibele: “Wa pilutelele ki yo munde ku fita ya ikankabeka.” (Muekelesia 7:8) Buikankabeki, kamba muikuhumuso, ki bufokoli bo butuna bwa butu, mi lishitanguti la mwa Bibele li li: “Mutu ufi ni ufi ya ikuhumusa mwa pilu, ki ya masila ku [Muñ’a Bupilo].” (Liproverbia 16:5) Kacwalo, ku ituta ku ba ni pilu-telele—ku ituta ku libelela—ku kana kwa tokwa kuli lu itatubisise ni ku tatubisisa liswalisano za luna ni batu be lu pila ni bona.

Pilu-telele I ka Tiseza Mupuzo

Hañata, ha lu lumela kuli se lu libelela sa swanela ku libelelwa ni kuli luli si ka taha kwa nalulelule, lu ka fumana kuli ku libelela ku bunolo. Kacwalo, ki nto ye nde ku yeya taba ya kuli balapeli ba Mulimu ba niti kaufela ba libelela talelezo ya z’a sepisize ze makaza ze fumaneha mwa Bibele. Ka mutala, samu ye buyelezwi ki Mulimu i lu bulelela kuli: “Ba ba na ni niti ba ka yola sanda sa naha, ni ku yaha mwateñi ku ya ku ile.” Muapositola Joani n’a kutezi ku bulela za sepiso yeo ha n’a ize: “Ya eza tato ya Mulimu u ina ku ya ku ile.” (Samu 37:29; 1 Joani 2:17) Kwa iponelwa hande-nde kuli kambe ne lu kona ku pila ku ya ku ile, ku libelela ne ku si ke kwa kataza. Kono cwale ha lu pili ku ya ku ile. Kana nihaiba ku bulela za bupilo bo bu sa feli kwa utwahala?

 Puzo yeo i si ka alabiwa kale, mu si libali kuli Mulimu ha n’a bupile bashemi ba luna ba pili, n’a ba file ni tibelelo ya kuli ba pile ku ya ku ile. Ne ba latehezwi ki yona tibelelo yeo kabakala kuli ne ba ezize sibi mi bana ba bona ni bona ba latehelwa ki yona—ku kopanyeleza cwalo ni luna. Niteñi, nakonyana ku zwa fo ne ba ezelize sibi, Mulimu a zibahaza mulelo wa hae wa ku fetula ze n’e tahisizwe ki bungulunde bwa bona. N’a sepisize za ku taha kwa “peu,” ye ne i bile Jesu Kreste.—Genese 3:15; Maroma 5:18.

Ku fumana tuso kwa luna ka butu lisepiso za hae ha li ka talelezwa ku itingile ku luna. Ku eza cwalo ku ka tokwa ku ba ni pilu-telele. Kuli lu tusehe ku ituta pilu-telele ye cwalo, Bibele i lu susueza ku yeya mutala wa mulimi. H’a hasa peu ya hae, u na ni ku libelela ni kwa lata ni kwa sa lati. U ka eza mwa konela ku babalela licalo za hae ku fitela li buzwa. Kihona a fumana mupuzo wa za n’a libelela, mi wa kutula za n’a shwela mabote. (Jakobo 5:7) Muapositola Paulusi u fa mutala o muñwi wa pilu-telele. U lu hupuza za banna ni basali ba kwaikale ba basepahali. Ne ba libelela kuli lisepiso za Mulimu li petahale, kono ne ba na ni ku libelela nako ye tomilwe ki Mulimu. Paulusi u lu susueza kuli lu ba likanyise, “ba ba fumani ku yola lisepiso, ka tumelo ni ka ku itiisa.”—Maheberu 6:11, 12.

Kaniti, ku libelela ki kalulo ya mwa bupilo ye sa koni ku pimiwa. Kono ha ku swaneli ku ba ko ku swenya kamita. Ku kona ku tisa tabo ku ba ba libelela fo li ka petahalela lisepiso za Mulimu. Ba kona ku itusisa nako ye ba tanda ku libelela mwa ku hulisa swalisano ye tuna ni Mulimu ni ku eza misebezi ye bonisa kuli ba na ni tumelo. Mi ka tapelo, tuto, ni ku yeya, ba kona ku hulisa sepo ye tiile ya kuli z’a sepisize Mulimu kaufela li ka petahala mwa nako ya hae ye tomilwe.

[Mbokisi fa likepe 5]

MU FUKUZE KWA MASITAPILU A KU LIBELELA!

Mu itukiseze cimo! Haiba mwa ziba kuli mu ka libelela, mu itukiseze ku bala, ku ñola, ku kinita, ku luka, kamba ku eza misebezi ye miñwi ya butokwa.

Mu itusise nako yeo fa ku yeya, ili nto ye zwelapili ku ba ye t’ata mwa lifasi la luna le li cinca-cinca hahulu.

Mu buluke za ku bala kwatuko ni luwaile kuli mu bale ha mu kupiwa ku libelela hanyinyani; mwa mizuzu ye ketalizoho kamba ye lishumi, mwa kona ku bala makepe a’ sikai.

Ha mu libelela mwa sikwata, mu itusise nako yeo, haiba ku eza cwalo kwa swanela, kwa ku kala ku ikambota ni ba bañwi ni ku abana ni bona litaba ze yahisa.

Mu buluke kabukanyana kamba litaba za ku bala mwa mota kuli mu bale ha ku ka ba ni nako ya ku libelela ye ne mu si ka libelela.

Mu itime, mu i katuluse, kamba mu lapele.

KU LIBELELA KO KU KONDILE KU ITINGILE HAHULU FA MUBONELO NI KU NAHANELA CIMO.