Matabelo A N’a Tabisize Mulimu

“Muprisita yo mutuna kaufela u bewa kuli a tahiseze Mulimu limpo ni matabelo.”—MAHEBERU 8:3.

1. Ki kabakalañi batu ha ba bonanga tokwahalo ya ku kupa tuso ku Mulimu?

ALFRED EDERSHEIM, muituti wa za kwaikale za mwa Bibele, u ñola kuli: “Ku bonahala kuli ki nto ya ka taho batu ha ba eza matabelo sina mo ku bezi kwa ka taho ku lapela; ku eza matabelo ku bonisa mo ba ikutwela, ku lapela kona ku bonisa mo ba ikutwela ka za Mulimu.” Ku zwa fo ne si kenezi sibi mwa lifasi, si tahiselize batu ku ikutwa ku fosa, ku zwa ku Mulimu, ni ku ziyeleha. Ba tokwa ku kayutulwa kwa lika zeo. Ku bunolo ku utwisisa kuli batu ha ba ipumana mwa ziyezi ye cwalo, ba ikutwa kuli ba swanela ku kupa tuso ku Mulimu.—Maroma 5:12.

2. Ki matabelo afi a pili ku fiwa ku Mulimu e lu fumana mwa Bibele?

² Matabelo a pili ku fiwa ku Mulimu a’ ñozwi mwa Bibele ki a bo Kaine ni Abele. Lu bala kuli: “Ha ku nze ku ya, Kaine a tiseza [Muñ’a] Bupilo nubu ya lico ze beilwe ki mubu. Abele ni yena a mu tiseza ku za maizibulo a mitapi ya hae ni mafula a zona.” (Genese 4:3, 4) Ku tuha f’o, lu fumana kuli Nuwe, ya n’a silelelizwe ki Mulimu kwa Munda o mutuna o n’o kukisize ba ba maswe kaufela ba mwa miteñi ya hae, n’a susuelizwe ku ‘ezeza Jehova matabelo a ku cisa mwa mulilo fa aletare.’ (Genese 8:20) Ka linako ze ñwi, Abrahama mutanga ya sepahala ili mulikan’a Mulimu n’a ‘yahanga aletare ni ku lapela libizo la Jehova,’ ka ku susuezwa ki lisepiso ni limbuyoti za Mulimu. (Genese 12:8; 13:3, 4, 18) Hamulaho, tumelo ya Abrahama ne i likilwe hahulu ha n’a bulelezwi ki Jehova ku eza Isaka mwan’a hae sitabelo sa ku cisa. (Genese 22:1-14) Litaba zeo, nihaike ki ze kuswani, li lu tusa ku utwisisa hande taba ya za matabelo, sina mo lu ka bonela.

3. Matabelo a na ni kalulo mañi mwa bulapeli?

³ Litaba za Bibele zeo ni ze ñwi ze cwalo li bonisa hande-nde kuli ku eza matabelo ne li kalulo ya butokwa ya bulapeli mane kale-kale pili Jehova a si ka fa milao luli ya za matabelo. Ka ku lumelelana ni taba yeo, buka ye ñwi i talusa kuli “sitabelo” ki “sizo sa bulapeli sa ku fa nto ye ñwi ku Mulimu ilikuli mutu a itame silikani ni Mulimu, a tiise silikani seo, kamba a si bise hande.” Kono nto yeo i tisa lipuzo ze ñwi za butokwa ze lu swanela ku nahanisisa ka tokomelo, ze cwale ka ze: Sitabelo si tokwahalelañi mwa bulapeli? Mulimu u amuhela matabelo a cwañi? Mi matabelo a kwaikale a talusañi ku luna kacenu?

Sitabelo Si Tokwahalelañi?

4. Ki sifi se ne si ezahezi ku bo Adama ni Eva ha ne ba ezize sibi?

⁴ Adama ha n’a ezize sibi, ne li ka bomu. Ha n’a ngile ni ku ca muselo wa kwa kota ya ku ziba bunde ni bumaswe, ne li ku sa utwa kwa  ka bomu. Koto ya ku sa utwa k’o ne li lifu, sina Mulimu mwa n’a bulelezi hande-nde kuli: “Nako y’o i ca, u ka shwa luli.” (Genese 2:17) Hasamulaho, bo Adama ni Eva ne ba fumani mupuzo wa sibi—ne ba shwile.—Genese 3:19; 5:3-5.

5. Jehova n’a ngeziñi muhato wa ku tusa bana ba Adama, mi N’a ba ezelizeñi?

⁵ Kono bana ba Adama bo? Bakeñisa kuli ba hozize sibi ni ku sa petahala ku Adama, ni bona ba zwile ku Mulimu, ku ziyeleha, ni ku shwa sina mo ne ku ezahalezi kwa batu ba babeli ba pili. (Maroma 5:14) Nihakulicwalo, Jehova haki Mulimu fela wa katulo ye lukile ni m’ata kono hape sihulu ki Mulimu ya lilato. (1 Joani 4:8, 16) Kacwalo, u nganga mihato ya ku felisa mafosisa. Bibele ha se i bulezi kuli “mupuzo wa sibi ki lifu,” i ekeza kuli, “kono mpo ya sishemo sa Mulimu ki bupilo bo bu sa feli ka Jesu Kreste Mulen’a luna.”—Maroma 6:23.

6. Jehova u lelileñi ka za sinyehelo ye si tahisize sibi sa Adama?

⁶ Sa n’a ezize Jehova Mulimu hasamulaho kuli a tahise mpo yeo ne li ku fa nto ye ne ka lifela sinyehelo ye si tahisize sibi sa Adama. Mwa Siheberu, linzwi la ka·pharʹ pili mwendi ne li talusa “ku lifela” kamba mwendi “ku takula,” mi hape li tolokilwe kuli “swalelo ya libi.” * F’o ku talusa kuli, Jehova n’a tahisize nzila ye swanela ya ku lifela ka yona sibi se si hozizwe ku Adama ni ku felisa sinyehelo ye ne si tahisize ilikuli be ne ba ka swanela mpo yeo ba kone ku liululwa kwa sikuto sa sibi ni lifu.—Maroma 8:21.

7. (a) Ki ifi sepo ye ne filwe ka nako yeo Mulimu n’a atula Satani? (b) Ki ifi tifo ye lukela ku lifiwa kuli batu ba lukululwe kwa sibi ni lifu?

⁷ Batu ba babeli ba pili ba sa zo eza fela sibi, ne ku bulezwi ka ku sa nonga za sepo ya ku lukuluha kwa butanga bwa sibi ni lifu. Jehova ha n’a atula Satani, ya n’a swaniselizwe ki noha, n’a ize: “Ni ka beya toyano mwahal’a mina, ni wena ni musali, ni mwahal’a peu ya hao ni peu ya musali; peu yeo i ka ku pyata toho, wena u i lume fa lisito.” (Genese 3:15) Manzwi a bupolofita ao ne a tahisize seponyana ku bote be ne ba ka lumela sepiso yeo. Nihakulicwalo, ku tokwahala tifo ye ñwi kuli tukuluho yeo i be teñi. Peu ye sepisizwe yeo ne i si ke ya taha ku t’o timeza fela Satani; Peu yeo i lukela ku lumiwa fa lisito, ili nto ye talusa kuli, i lukela ku shwa, nihaike haki ku shwelela.

8. (a) Kaine n’a bonisize cwañi kuli ne si yena Peu? (b) Ki kabakalañi Mulimu ha n’a amuhezi sitabelo sa Abele?

⁸ Ku si na kakanyo, bo Adama ni Eva ne ba nahanisisize ka za ya n’a ka ba Peu ye sepisizwe yeo. Eva ha n’a pepile Kaine mwan’a hae wa mweli, n’a bulezi kuli: “Ni ipepezi munna ka tuso ya [Muñ’a] Bupilo.” (Genese 4:1) Esi mwendi n’a nahana kuli mwan’a hae n’a ka ba yena Peu? Ibe kuli n’a nahana cwalo kamba kutokwa, Kaine ni sitabelo sa hae, ne li bonisize kuli Kaine ne si yena Peu. Kono Abele munyan’a hae n’a bonisize tumelo mwa sepiso ya Mulimu mi n’a susuelizwe ku ezeza Jehova matabelo a za maizibulo a mutapi wa hae. Lu bala kuli: “Ka tumelo, Abele u tahisize fapil’a Mulimu sitabelo se si fita sa Kaine; mi kabakala tumelo, u pakilwe kuli ki ya lukile.”—Maheberu 11:4.

9. (a) Abele n’a lumelañi, mi n’a bonisize cwañi cwalo? (b) Sitabelo sa Abele ne si petileñi?

⁹ Abele n’a sa lumeli fela kuli Mulimu u teñi, sina mwa n’a lumelezi Kaine. Abele n’a lumela sepiso ya Mulimu ya za Peu ya n’a ka t’o pilisa batu ba ba sepahala. N’a si ka patululelwa mo ne ku ka ezahalela cwalo, kono sepiso ya Mulimu ne i zibisize Abele kuli mutu yo muñwi n’a ka lumiwa fa lisito. Ee, ku bonahala kuli n’a boni kuli mali n’a ka sululwa—mi wo ki wona muhupulo luli wa sitabelo. Abele n’a file Simbule sa bupilo mpo ye ama bupilo ni mali, mwendi kuli i bonise mwa n’a lakaleza  hahulu ni ku libelela talelezo ya sepiso ya Jehova. Poniso ya tumelo yeo ki yona ye ne tisize kuli sitabelo sa Abele si tabise Jehova, mi ne li swanisezo ye nyinyani ya sitabelo tota—se si konisa batu ba sibi ku atumela Mulimu kuli ba shemubwe ki yena.—Genese 4:4; Maheberu 11:1, 6.

10. Taluso ya sitabelo ne i bonisizwe cwañi hande Jehova ha n’a kupile Abrahama ku eza Isaka sitabelo?

¹⁰ Taluso ye tungile ya sitabelo ne i bonisizwe hande-nde muta Jehova n’a laezi Abrahama ku eza Isaka mwan’a hae sitabelo sa ku cisa. Nihaike kuli sitabelo seo ne si si ka eziwa luli, ne si bile swanisezo ya nto yeo Jehova ka sibili n’a ka eza kwapili—n’a ka fa Mwan’a hae wa libanda kuli a be sitabelo se situna ka ku fitisisa ilikuli a pete mulelo wa Hae kwa neku la batu. (Joani 3:16) Ka matabelo ni limpo za mwa Mulao wa Mushe, Jehova n’a tomile mitala ye polofita lika kuli a lute batu ba hae ba ba ketilwe ze ne ba lukela ku eza kuli ba swalelwe libi za bona ni ku tiisa sepo ya bona ya ku piliswa. Lu kona ku itutañi ku zeo?

Matabelo A’ Amuhela Jehova

11. Ki ifi mifuta ye mibeli ya matabelo ye ne fiwanga ki muprisita yo mutuna wa Isilaele, mi ne i felwañi?

¹¹ Muapositola Paulusi u li: “Muprisita yo mutuna kaufela u bewa kuli a tahiseze Mulimu limpo ni matabelo.” (Maheberu 8:3) Mu lemuhe kuli Paulusi u aba lika za n’a tahisanga muprisita yo mutuna wa Isilaele ya kwaikale, ili ku li eza lika ze peli. N’a ize “limpo” ni “matabelo,” kamba “matabelo bakeñisa libi.” (Maheberu 5:1) Batu kamita ba fanga limpo kuli ba bonise lilato ni buitebuho, ni ku bata bulikani, shemubo, kamba ku amuhelwa. (Genese 32:20; Liproverbia 18:16) Ka nzila ye swana, buñata bwa limpo ze talusizwe mwa Mulao li kona ku ngiwa kuli ki “limpo” ku Mulimu za ku bata ku amuhelwa ni ku shemubwa ki yena. * Mutu ha n’a loba Mulao, n’a tokwa ku itilelela, mi kuli a lukise litaba, n’a tokwa ku tahisa “matabelo bakeñisa libi.” Libuka za Bibele za pili ze ketalizoho, sihulu Exoda, Livitike, ni Numere, li na ni litaba ze ñata ze ama matabelo ni limpo ze fitana-fitana. Nihaike kuli ku kona ku ba t’ata ku utwisisa ni ku hupula litaba kaufela, lu swanela ku nyakisisa lisupo ze ñwi ze tuna ka za matabelo a fitana-fitana.

12. Ki kakai mwa Bibele ko ku talusizwe ka bukuswani ka za matabelo, kamba linubu, za mwa Mulao?

¹² Lu ka lemuha kuli mwa Livitike likauhanyo 1 ku isa 7, ku talusizwe o muñwi ni o muñwi wa mifuta ye ketalizoho ya matabelo a matuna, ili sitabelo sa ku cisa, nubu ya bupi, sitabelo sa buitumelo, sitabelo bakeñisa sibi, ni sitabelo bakeñisa mulatu. Matabelo ao a talusizwe cwalo nihaike kuli a mañwi ne a fiwanga hamoho. Hape lu lemuha kuli matabelo ao a talusizwe habeli mwa likauhanyo zeo, ka milelo ye fapana. Pili a talusizwe kwa Livitike 1:2 ku isa 6:7, ko ku boniswa ze ne swanela ku fiwa fa aletare, mi hape a talusizwe kwa Livitike 6:8 ku isa 7:36, ko ku boniswa likalulo ze ne fiwanga baprisita ni ze ne siyelwanga mufi wa sitabelo. Ku tuha f’o, mwa Numere likauhanyo 28 ni 29, lu fumana ye lu ka li ki tomahanyo ye tungile, ye bonisa ze ne swanela ku fiwa ka zazi, ka viki, ka kweli, ni kwa mikiti ya ka silimo.

13. Mu taluse matabelo a n’a fiwanga ka ku itatela kuli a be limpo ku Mulimu.

¹³ Kwa matabelo a n’a fiwanga ka ku itatela  kuli a be limpo ku Mulimu kamba a ku bata ku shemubiwa ki yena, ne ku na ni matabelo a ku cisa, linubu za bupi, ni matabelo a buitumelo. Baituti ba bañwi ba lumela kuli pulelo ya Siheberu ya kuli “sitabelo sa ku cisa” i talusa “sitabelo sa ñambamo” kamba “sitabelo se si kambama.” Nto yeo ya swanela bakeñisa kuli sitabelo sa ku cisa ha ne si fiwanga, folofolo ye kañazwi ne i ciswanga fa aletare mi munko o munati ne u kambamelanga kwa lihalimu ku Mulimu. Nto ye ipitezi ka za sitabelo sa ku cisa kikuli mali a sona ha s’a hasakilwe kwa maneku kaufela a aletare, folofolo mutumbi ne i fiwanga ku Mulimu. Baprisita ne ba i ‘cisa kaufela yona fa aletare, ku eza nubu ya sitabelo se si ciswa ka mulilo, se si munko o munati ku Jehova.’—Livitike 1:3, 4, 9; Genese 8:21.

14. Nubu ya bupi ne i fiwanga cwañi?

¹⁴ Nubu ya bupi i talusizwe mwa Livitike kauhanyo 2. Seo ne li sitabelo sa ku itatela sa bupi bo bu nekile, hañata bo bu selilwe oli, ni ku ekezwa teñi insense. “Muprisita u ka ñwata hañwi ka lizoho bupi bo bu nekile, bo bu selilwe oli, u ka nga ni insense kaufela, mi u ka li cisa fa aletare, ibe kupuzo. Ki sitabelo se si ciswa ka mulilo, se si munko o munati ku [Muñ’a] Bupilo.” (Livitike 2:2) Insense yeo ne li ye ñwi ya lika ze ne itusiswa kwa ku eza insense ye kenile ye ne ciswanga fa aletare ya insense mwa tabernakele ni mwa tempele. (Exoda 30:34-36) Ku bonahala kuli Mulena Davida n’a hupula nto yeo ha n’a ize: “Tapelo ya ka i amuhelwe ki Wena sina insense, ni mazoho a ka h’a otololelwa ku Wena, ike sitabelo sa manzibwana.”—Samu 141:2.

15. Ki ufi o n’o li mulelo wa sitabelo sa buitumelo?

¹⁵ Sitabelo se siñwi sa ku itatela ne li sitabelo sa buitumelo, se si talusizwe kwa Livitike kauhanyo 3. Pulelo yeo hape i kona ku tolokiwa kuli “sitabelo sa linubu za kozo.” Mwa Siheberu, linzwi la “kozo” ha li talusi fela ku sa ba mwa ndwa kamba mwa ziyezi. Buka ye bizwa  Studies in the Mosaic Institutions, i li: “Mwa Bibele, kwand’a zeo, pulelo yeo hape i talusa muinelo wa ku ba mwa kozo ni Mulimu, ku onyoka, ku ikola, ni ku taba.” Kacwalo, matabelo a buitumelo n’a sa felwangi ku bata ku eza kozo ni Mulimu, inge ki ku mu ombalisa, kono n’a felwanga ku itumela, kamba ku tabela muinelo wa ku ba mwa kozo ni Mulimu o ne ba li ku ona ba n’a lumelela yena. Baprisita ni mufi wa sitabelo ne ba canga nama ya sitabelo hamulaho wa ku fa mali ni mafula ku Jehova. (Livitike 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Ka nzila ye nde yeo ya swanisezo, mufi wa sitabelo, baprisita, ni Jehova Mulimu ne ba ca sico hamoho, ili nto ye swaniseza swalisano ya kozo ye ne li mwahal’a bona.

16. (a) Ki ufi o n’o li mulelo wa sitabelo bakeñisa sibi ni sitabelo bakeñisa mulatu? (b) Matabelo ao ne a fapana cwañi ni sitabelo sa ku cisa?

¹⁶ Matabelo a n’a fiwanga kuli mutu a kupe ku swalelwa sibi kamba ku lifela bufosi bwa ku loba Mulao ne li sitabelo bakeñisa sibi ni sitabelo bakeñisa mulatu. Nihaike kuli matabelo ao ni ona n’a ciswanga fa aletare, ne a fapana ni matabelo a ku cisa kakuli folofolo mutumbi ne i sa fiwi ku Mulimu, yena n’a fiwanga fela mafula ni lilama ze ñwi za yona. Lilama ze ñwi kaufela ne li yumbelwanga kwande a mafulo kamba fokuñwi ne li ciwanga ki baprisita. Mwa fapano yeo ku iputezi ze tuna. Sitabelo sa ku cisa ne li mpo ku Mulimu ye ne konisa mutu ku mu atumela, kacwalo kaufel’a sona ne si fiwanga ku Mulimu a nosi. Mane, hañata sitabelo sa ku cisa ne si latelelanga sitabelo bakeñisa sibi kamba sitabelo bakeñisa mulatu. Nto yeo i bonisa kuli, kuli Mulimu a amuhele mpo ya muezalibi, swalelo ya libi ne i tokwahala.—Livitike 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.

17, 18. Sitabelo bakeñisa sibi ne si ezezwañi, mi ki ufi o n’o li mulelo wa sitabelo bakeñisa mulatu?

¹⁷ Sitabelo bakeñisa sibi ne si amuhelwa fela haiba haki sa ku loba Mulao ka bomu, ili sibi se si ezizwe kabakala bufokoli bwa nama. “Mutu h’a ka fosa ka ku sa ziba, mi a tula o muñwi wa milao ya [Muñ’a] Bupilo,” muezalibi y’o n’a na ni ku fa sitabelo bakeñisa sibi ka ku ya ka mayemo a hae mwa silalanda. (Livitike 4:2, 3, 22, 27) Kono baezalibi ba ba sa baki ne ba bulaiwanga; ne ku si na matabelo a n’a lukiselizwe ba ba cwalo.—Exoda 21:12-15; Livitike 17:10; 20:2, 6, 10; Numere 15:30; Maheberu 2:2.

¹⁸ Taluso ni mulelo wa sitabelo bakeñisa mulatu li bonisizwe hande-nde mwa Livitike likauhanyo 5 ni 6. Mwendi mutu u ezize sibi ka ku sa ziba. Nihakulicwalo, mwendi ka ku eza foso yeo, u tulile litukelo za mutu yo muñwi kamba za Jehova Mulimu, mi foso yeo ne i na ni ku lukiswa. Libi za mifuta-futa li talusizwe. Ze ñwi ne li libi za ka butu (5:2-6), ze ñwi ne li za ku foseza “linto ze sumekezwi [Muñ’a] Bupilo” (5:14-16), mi ze ñwi nihaike ne si za ka bomu luli, ne li libi ze ne eziwa kabakala litakazo ze maswe kamba bufokoli bwa nama (6:1-3). Kwand’a ku itumelela libi ze cwalo, sifosi n’a tokwiwa ku lifa ha ne ku tokwahala ku lifa, kihona a ezeza Jehova sitabelo bakeñisa mulatu.—Livitike 6:4-7.

Ne Ku Ka Taha Nto Ye Nde ni ku Fita

19. Isilaele niha ne i na ni Mulao ni matabelo a ona, kiñi ha ne i si ka shemubwa ki Mulimu?

¹⁹ Mulao wa Mushe, hamoho ni matabelo ni limpo za ona ze ñata-ñata, ne u filwe Maisilaele ilikuli ba kone ku atumela Mulimu, ku bata shemubo ni mbuyoti ya hae ni ku li bukeleza ku fitela Peu ye sepisizwe ha ne i ka taha. Muapositola Paulusi, ya n’a li Mujuda ka sipepo, n’a  ize: “Mulao wa ba muhulisi wa luna ku lu isa ku Kreste, kuli lu beiwe ba ba lukile ka tumelo.” (Magalata 3:24) Ka bumai, sicaba sa Isilaele ne si si ka latelela muhulisi y’o kono ne si itusisize maswe tohonolo yeo. Kabakaleo, Jehova n’a nyenyize matabelo a bona a mañata-ñata, a li: “Ni tinilwe ki matabelo a ku ni ciseza litotolo, ni ki mafula a manamani a nunile; ha ni tabeli mali a likomu ni a lingu ni a bicembwe.”—Isaya 1:11.

20. Ne ku ezaheziñi ka 70 C.E. kwa Mulao ni matabelo a ona?

²⁰ Ka 70 C.E., muinelo wa Sijuda, hamoho ni tempele ni buprisita bwa ona, ne li felile. Hamulaho, matabelo n’a sa koni ku fiwa ka mo ne a taluselizwe mwa Mulao. Kana seo si talusa kuli matabelo, a n’a li kalulo ye tuna ya Mulao, ha sa na tuso ni ye kana kwa balapeli ba Mulimu kacenu? Lu ka nyakisisa seo mwa taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Kona ku Talusa?

• Kiñi ze ne susuelize basepahali ba kwaikale ku ezeza Jehova matabelo?

• Matabelo ne a tokwahalelañi?

• Ki ifi mifuta ye mituna ya matabelo ye ne fiwanga mwatas’a Mulao, mi milelo ya yona ne li ifi?

• Ka ku ya ka Paulusi, Mulao ni matabelo a ona ne li peta mulelo mañi o mutuna?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Sitabelo sa Abele ne si tabisize kakuli ne si bonisize tumelo ya hae mwa sepiso ya Jehova

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Kana mwa ziba taluso ya pono ye?