“Nako I Fitile”
“Nako I Fitile”
“Nako ya hae s’e fitile ya kuli a siye lifasi, ku ya ku Ndat’ahe.”—JOANI 13:1.
1. Paseka ya 33 C.E. ha i li fakaufi, batu mwa Jerusalema ba nuhelelañi, mi ki kabakalañi?
JESU ha n’a kolobelizwe ka 29 C.E., n’a kalile mupilelo o n’o ka mu isa kwa “nako” ya hae ya lifu, zuho, ni ku bubekwa. Cwale se li maliha a mbumbi ya 33 C.E. Ku fitile fela livikinyana ku zwa f’o Kuta ye Tuna ya Majuda i lumelelani ku bulaya Jesu. Ka ku ziba mulelo wa bona, mwendi ku Nekudema, wa Kuta ye Tuna yeo ili ya li mulikan’a hae, Jesu u zwile mwa Jerusalema mi u ile mwa naha ye li mwa buse bwa nuka ya Jordani. Mukiti wa Paseka ha u li fakaufi, batu ba bañata ba zwa mwa naha kaufela ku ya kwa Jerusalema, mi batu mwa munzi kaufela ba sweli ku nuhelela ka za Jesu. Batu ba buzana ba li: “Mu hupula cwañi? Kana a si ke a taha kwa mukiti?” Baprisita ba bahulu ni Bafalisi ba ekelize kwa liyewa-yewa ka ku laela kuli mutu kaufela ya ka bona Jesu a ba bihele kw’a inzi.—Joani 11:47-57.
2. Maria u ezizeñi ze zusize kañi, mi kalabo ya Jesu ya ku mu yemela i bonisa cwañi kuli Jesu wa ziba “nako ya hae”?
2 La Nisani 8, ha ku siyezi mazazi a silezi kwa Paseka, Jesu u taha hape bukaufi ni Jerusalema. U taha kwa Betania—mwa munzi wa balikani ba hae ba ba latwa bo Mareta, Maria, ni Lazaro—ili munzi o’ li likilomita ze talu ku zwa mwa Jerusalema. Ki la Butanu manzibwana, mi Jesu u tola mwateñi la Sabata. Habusa manzibwana Maria ha mu toza mafula a sende a’ tula, balutiwa ha ba yemeli nto yeo. Jesu u alaba kuli: “Mu mu tuhele; seo, u si bulukezi zazi la kepelo ya ka. Kakuli babotana mu na ni bona kamita; kono ha mu na ku ba ni na kamita.” (Joani 12:1-8; Mateu 26:6-13) Jesu wa ziba kuli “nako ya hae s’e fitile ya kuli a siye lifasi, ku ya ku Ndat’ahe.” (Joani 13:1) Ku siyezi fela mazazi a ketalizoho kuli a “fe bupilo bwa hae, ku liulula ba bañata.” (Mareka 10:45) Ku zwa cwale, Jesu z’a eza ni ku luta kaufela, ki za ka putako. Wo ki mutala o munde luli ku luna ha lu nze lu libelezi ka cisehelo mafelelezo a muinelo wo wa linto! Mu nyakisise ze ezahala ku Jesu lizazi le li tatama.
Lizazi l’a Kena Jesu ka Tulo
3. (a) Jesu u kena cwañi mwa Jerusalema la Sunda, Nisani 9, mi buñata bwa batu ba ba mu potolohile ba ezañi? (b) Jesu u fa kalabo mañi kwa Bafalisi ba ba bilaela ze i eza nyangela?
3 La Sunda, Nisani 9, Jesu u taha kwa Jerusalema ka tulo. Ha nz’a atumela munzi—inz’a pahami mwan’a mbongolo ka ku taleleza Zakaria 9:9—buñata bwa batu ba ba mu potolohile ba yala liapalo za bona mwa nzila, mi ba bañwi ba lema mitai ya likota ni ku i yala fafasi. Ba huweleza ba li: “Ku lumbwe Muywandi ya taha ka Libizo la Mulena.” Bafalisi ba bañwi ba ba inzi mwa buñata ba bata kuli Jesu a kalimele balutiwa ba hae. Kono Jesu u alaba kuli: “Na mi bulelela, bao ha ba kuza, macwe a ka huweleza.”—Luka 19:38-40; Mateu 21:6-9.
4. Ki kabakalañi batu mwa Jerusalema ha ba yema maefe-efe Jesu ha kena mwa munzi?
4 Livikinyana fela ze felile, ba bañata kwa batu bao ne ba iponezi Jesu ha zusa Lazaro kwa bafu. Cwale bona bao ba bulelela ba bañwi ka za makazo yeo. Kacwalo Jesu ha nz’a kena mwa Jerusalema, munzi kaufela wa yema maefe-efe. Batu ba buza kuli: “Ki yena mañi?” Mi buñata bu zwelapili ku bulela kuli: “Ki Jesu, mupolofita ya zwa mwa Nazareta wa kwa Galilea.” Ha ba bona ze ezahala, Bafalisi ba liloka ba li: “Naha kaufela i mu latelezi.”—Mateu 21:10, 11; Joani 12:17-19.
5. Ki sifi se si ezahalanga Jesu ha ya kwa tempele?
5 Sina mwa ezezanga kamita ha li mwa Jerusalema, Jesu, yena Muluti yo Mutuna, u kena mwa tempele ku yo luta. Teñi m’o libofu ni bosusu ba taha ku yena, mi wa ba folisa. Baprisita ba bahulu ni bañoli ha ba bona zeo ni ku utwa bashimani ba ba huwa mwa tempele ba li, “Hosanna ku Mwan’a Davida!” ba nyema. Ba kanana ba li: “Kikuli wa ba utwa se ba bulela?” Jesu u alaba kuli: “E; ibo mina ha mu si ka bala taba ye li: Ka milomo ya bana, ni ya ba ba anya, u fumani milumbeko ye petehile?” Jesu ha nz’a luta, u shalimisisa hahulu ze ezahala mwa tempele.—Mateu 21:15, 16; Mareka 11:11.
6. Jesu mw’a ezeza lika cwale ku fapana cwañi ni mwa n’a ezelize kwamulaho, mi ki kabakalañi?
6 Jesu mw’a ezeza lika cwale kwa fapana hahulu ni mwa n’a ezelize likweli ze silezi ze felile! Ka nako yeo, n’a tile mwa Jerusalema kwa Mukiti wa Minganda “isi patalaza, kono ka ku sa zibwa.” (Joani 7:10) Mi kamita ha n’a bata ku bulaiwa, n’a balehanga. Cwale u kena patalaza mwa munzi mo ku filwe taelo ya kuli a swaliwe! Hape Jesu kamita n’a sa izibahazi kuli ki Mesiya. (Isaya 42:2; Mareka 1:40-44) N’a sa bati kuli a zibahazwe ka lilata kamba kuli lipiho ze si ka konda li hasanyiwe mwahal’a batu. Cwale nyangela i sweli ku bulela patalaza kuli ki Mulena ni Mupilisi—f’o kikuli ki Mesiya—mi u hanela ba bahulu ba bulapeli ba ba bata kuli a kuzise nyangela! Kiñi ha cincize cwalo? Kakuli “nako i tile ye Mwan’a mutu a ka lumbwa ka yona,” ki mona mw’a bulelela Jesu lizazi le li tatama.—Joani 12:23.
Kezo ye Bundume—Ni Lituto ze Pilisa Batu
7, 8. Za eza Jesu la Nisani 10, 33 C.E., li swana cwañi ni za n’a kile a eza mwa tempele kwa Paseka ya 30 C.E.?
7 Ha fita kwa tempele la Mubulo, Nisani 10, Jesu u nga muhato ka ku ya ka za n’a boni lizazi le li felile manzibwana. U kalisa ku ‘leleka ba ba fundota ni ba ba leka mwa Tempele, mi u wiseza fafasi litafule za ba ba cinca mali, ni litulo za ba ba lekisa linkwilimba. Ha lumeli mutu ufi kamba ufi ku fita mwa Tempele, a lwezi se siñwi.’ U nyaza lifosi, u li: “Ha ni li, ku ñozwi kuli, Ndu ya ka i ka bizwa Ndu ya Tapelo ya macaba kaufela? Kono mina mu i ezize makundamo a masholi.”—Mareka 11:15-17.
8 Za eza Jesu ki zona za n’a kile a eza lilimo ze talu kwamulaho ha n’a ile mwa tempele fa Paseka ya 30 C.E. Kono nyazo ki ye tuna ni ku fita cwale. Balekisi ba mwa tempele cwale u ba biza kuli ki “masholi.” (Luka 19:45, 46; Joani 2:13-16) Ee, ki masholi kakuli ba tuliseza ba ba tokwa ku leka lifolofolo za matabelo. Baprisita ba bahulu, bañoli, ni mandun’a sicaba ba utwa z’a eza Jesu mi hape ba bata mo ba ka mu bulaela. Kono ha ba zibi mwa ku bulaela Jesu, kakuli sicaba kaufela, ka ku komokiswa ki tuto ya hae, si mu kumalezi kuli si utwe z’a bulela.—Mareka 11:18; Luka 19:47, 48.
9. Jesu u luta tuto ifi, mi u fitisa kupo ifi ku ba ba mu teeleza kwa tempele?
9 Jesu ha nz’a zwelapili ku luta mwa tempele, u li: “Nako i tile ye Mwan’a mutu a ka lumbwa ka yona.” Ee, wa ziba kuli ku siyezi fela mazazinyana kuli a shwe. Ha s’a bulezi ka za m’o taku ya mabele i lukela ku shwa kuli i tahise lico, ili ku swaniseza lifu la hae ka sibili le li konisa ba bañwi ku ba ni bupilo bo bu sa feli, Jesu u fitisa kupo kwa bateelezi ba hae, u li: “Mutu h’a ni sebeleza, a ni latelele; mi mo ni inzi, ya ni sebeleza u ka ba teñi ni yena; mi mutu h’a ni sebeleza, Ndate u ka mu kuteka.”—Joani 12:23-26.
10. Jesu u ikutwa cwañi ka za lifu le li butuku le li mu libelezi?
10 Ha nahana za lifu la hae le li butuku l’a ka shwa mazazi a mane fela a siyezi, Jesu u zwelapili u li: “Cwale moya wa ka u kalelilwe; mi ni ka liñi? Ndate u ni lukulule kwa nako yeo?” Kono nto ye libelela Jesu ha i koni ku picukiwa. U li: “Bo ki sona se si ni tisize fa nako ye.” Kaniti, Jesu u lumela tukiso kaufela ya Mulimu. U tundamena ku tuhelela tato ya Mulimu ku etelela z’a eza ku fitela a shwa lifu la sitabelo. (Joani 12:27) Ki mutala kwa bunde wa lu tomezi—wa ku ipeya ka ku tala kwatas’a tato ya Mulimu!
11. Jesu u lutañi nyangela ye sa zo utwa linzwi le li zwa kwa lihalimu?
11 Kabakala ku iyakatwa hahulu ka za m’o lifu la hae li ka amela libizo la Ndat’ahe, Jesu u lapela kuli: “Ndate, u lumbe Libizo la hao.” Ku utwahala linzwi le li zwa kwa lihalimu, li li: “Ni se ni li lumbile, mi ni ka li lumba hape,” mi nyangela ye n’e putehani kwa tempele ya komoka hahulu. Muluti yo Mutuna y’o u itusisa kolo yeo ku bulelela nyangela libaka linzwi leo ha li utwahalile, ze ka zwa mwa lifu la hae, ni libaka ha ba swanela ku ba ni tumelo. (Joani 12:28-36) Kaniti Jesu u bile ni ze ñata za ku eza mwa mazazi a mabeli a felile. Kono lizazi la kaulakañi li sa taha.
Lizazi la Linyazo
12. La Bubeli, Nisani 11, ba bahulu ba bulapeli ba lika ku swasa cwañi Jesu, mi ku ba cwañi?
12 La Bubeli, Nisani 11, Jesu hape u ya mwa tempele ku yo luta. Nyangela ye situhu i teñi mwateñi. Baprisita ba bahulu ni ba bahulu ba sicaba ba buza Jesu ka za n’a ezize lizazi le li felile, ba li: “U lu bulelele mata a u eza linto zeo ka ona? mi ki mañi ya ku file mata a?” Muluti yo Mutuna u ba swabisa ka kalabo ya hae, mi u kandeka liswanisezo ze talu ze utwahala hande—ze peli ki za simu ya veine mi ye ñwi ki ya mukiti wa linyalo. Liswanisezo zeo li patulula bumaswe bwa balwanisi ba hae. Ka ku nyemiswa ki ze ba utwa, ba bahulu ba bulapeli ba bata ku mu swala. Kono ba saba nyangela, ye nga kuli Jesu ki mupolofita. Kacwalo ba bata ku mu swasa kuli a bulele nto ye ka tisa kuli ba mu tame. Likalabo za ba fa Jesu za ba kuzisa.—Mateu 21:23–22:46.
13. Jesu u fa kelezo ifi kwa bateelezi ba hae ka za bañoli ni Bafalisi?
13 Bakeñisa kuli bañoli ni Bafalisi ba ipapata ku luta Mulao wa Mulimu, Jesu cwale u eleza bateelezi ba hae kuli: “Mu eze ze ba mi bulelela kaufela, mi mu ye ka zona; kono mu si ke mwa ya ka likezo za bona; kakuli ku bulela ba bulela, kono ha ba ezi.” (Mateu 23:1-3) Ki nyazo kwa butuna fapil’a nyangela! Kono Jesu ha felezi f’o. Le ki lizazi la hae la mafelelezo kwa tempele, mi u bulela ka bundume linyazo ze ñata—inge mishika ye palakata ka ku latelelana.
14, 15. Jesu u zwapaula cwañi bañoli ni Bafalisi?
14 Jesu u bulela ha silezi, u li: “Bumai ki bwa mina bañoli ni bafalisi.” Ba na ni bumai kakuli, ka mw’a taluseza, ba kwalela batu Mubuso wa kwa lihalimu, ba ba bata ku kena mwateñi, ha ba ba lumelezi. Bona baipi bao ba zamaya ba feza liwate ni lifasi kuli ba fumane muproselite a li muñwi, mi ha ba mu fumana, ba mu kenya fela mwa sinyeho ya ku ya ku ile. Ha ba na taba ni “ze tuna za mwa Mulao, kikuli tukelo ni sishemo ni busepahali,” kono ba isa hahulu pilu kwa ku zwisa sa bulishumi. Ku swana inge kuli ba tapisa “sinwiso ni mukekana kwande, mi mwahali ku tezi ku tukufaza ni ku sa iswala” kakuli kwande ba iponahaza ku sepahala, kanti mwahali ba bolile. Hape ba lata ku yaha mabita a bapolofita ni ku a kabisa kuli ba bonise batu kuli ba na ni lilato, kanti ki bona “bana ba bale ba ba bulaile bapolofita.”—Mateu 23:13-15, 23-31.
15 Ha nyaza balwanisi ba hae kuli ha ba na mikwa ya kwa moya, Jesu u li: “Bumai ki bwa mina bazamaisi ba ba shwile meto.” Ki libofu mwa muzamao kakuli ba koñomeka hahulu gauda ya tempele ku fita butokwa bwa kwa moya bwa sibaka seo sa ku lapelela. Jesu u zwelapili ku bulela nyazo ya hae ye tuna ka ku fitisisa. U li: “Mina linoha, bana ba limili, mu ka pima katulo ya lihele cwañi?” Ee, Jesu u ba bulelela kuli kabakala mikwa ya bona ye maswe, ba ka shwa ku shwelela. (Mateu 23:16-22, 33) Haike ni luna lu be ni bundume ha lu kutaza taba ya Mubuso, niha ku ka ama ku tompolola bulapeli bwa buhata.
16. Ha nz’a li fa lilundu la likota za Olive, Jesu u bulelela balutiwa ba hae bupolofita bufi bwa butokwa?
16 Jesu cwale wa zwa mwa tempele. U kambama ni baapositola ba hae fa lilundu la likota za Olive lizazi ha li kuyuka. Ha inzi fateñi, Jesu u bulela bupolofita ka za sinyeho ya tempele ni ze ka supa ku ba teñi kwa hae ni mafelelezo a lifasi. Taluso ya manzwi a bupolofita b’o i fita ni mwa miteñi ya luna. Manzibwana ao, Jesu hape u bulelela balutiwa ba hae kuli: “Mwa ziba kuli ku sa na ni mazazi a mabeli mi ikaba Paseka; mi Mwan’a mutu u ka betekwa, kuli a kokotelwe fa [kota ya linyando, NW].”—Mateu 24:1-14; 26:1, 2.
Jesu ‘U Lata Ba Hae ku Feleleza’
17. (a) Kwa Paseka ya la Nisani 14, Jesu u luta b’a 12 tuto ifi? (b) Ki ifi kupuzo ya tahisa Jesu ha s’a lelekile Judasi Isikariota?
17 Mwa mazazi a mabeli a tatama, ili Nisani 12 ni 13, Jesu ha iponahazi patalaza mwa tempele. Ba bahulu ba bulapeli ba bata ku mu bulaya, mi ha lati kuli nto ye ñwi i mu palelwise ku eza mukiti wa Paseka ni baapositola ba hae. Ku likela kwa lizazi la la Bune ki ona makalelo a Nisani 14—lona lizazi la mafelelezo la Jesu ku pila a li mutu wa fa lifasi-mubu. Lizazi leo manzibwana, Jesu ni baapositola ba hae ba kopana mwa Jerusalema mwa ndu mo ku lukisizwe ku ezezwa mukiti wa Paseka. Ha ba nze ba ca Paseka hamoho, u luta b’a 12 tuto ye nde ya buikokobezo ka ku tapisa mahutu a bona. Ha s’a lelekile Judasi Isikariota, ya lumezi ku beteka Mulen’a hae ka mali a silivera a’ 30, Jesu u kalisa Kupuzo ya lifu la hae. Mali a silivera a’ 30 ne li yona teko ya mutanga ka ku ya ka Mulao wa Mushe.—Exoda 21:32; Mateu 26:14, 15, 26-29; Joani 13:2-30.
18. Ki lifi lituto ze ñwi z’a luta Jesu ka lilato baapositola ba hae b’a 11 ba ba sepahala, mi u ba bulelela cimo cwañi kuli u tuha a funduka?
18 Kupuzo ha se i tahisizwe, baapositola ba piha kañi ye tuna ya ku ziba kuli yo mutuna ku bona ki mañi. Ku fita ku ba omanya, Jesu ka pilu-telele u ba luta butokwa bwa ku sebeleza ba bañwi. Ka ku lemuha kuli ba mu kumalezi nihaiba mwa miliko ya hae, u eza bulikani bwa mubuso ni bona ka butu. (Luka 22:24-30) Jesu hape u ba laela ku latana sina yena mw’a ba latezi. (Joani 13:34) Ha sa li mwa ndu yeo, Jesu ka lilato u ba bulelela cimo kuli u tuha a funduka. U tiisa silikani sa hae ni bona, u ba susueza ku bonisa tumelo, ni ku ba sepisa tuso ya moya o kenile. (Joani 14:1-17; 15:15) Pili a si ka zwa kale mwa ndu yeo, Jesu u kupa Ndat’ahe kuli: “Ndate, nako i tile; u lumbe Mwan’a hao, kuli ni yena Mwan’a hao a ku lumbe.” Kaniti, Jesu u bulelezi cimo baapositola za ku funduka kwa hae, mi kaniti wa “ba lata ku feleleza.”—Joani 13:1; 17:1.
19. Ki kabakalañi Jesu ha utwa butuku mwa simu ya Getsemani?
19 Mwendi ki fahal’a busihu Jesu ni baapositola ba hae ba ba sepahala b’a 11 ha ba fita mwa simu ya Getsemani. S’a ile teñi hañata ni baapositola ba hae. (Joani 18:1, 2) Ku siyezi fela lihoranyana kuli Jesu a shwe inge sikebenga se si maswe. Masitapilu a’ tiswa ki tibelelo ya lifu leo ni mo li ka shwauliseza Ndat’ahe ki a matuna hahulu kuli mane Jesu ha nz’a lapela, mifufuzo ya hae i fetuha sina mali a’ lota a’ wela fafasi. (Luka 22:41-44) Jesu u bulelela baapositola ba hae kuli: “Nako i fitile. . . . A mu bone, ya ni beteka ki yo, s’a li fakaufi.” H’a sa bulela, Judasi Isikariota wa taha, u na ni sitopa se situna sa batu ba ba sweli malambi ni mamonyi ni lilwaniso. Ba til’o swala Jesu. Ha tundani. U li: “Kono ka ku eza cwalo, Mañolo n’a ka ezahala cwañi, a’ li: Ku swanezi ku ba cwalo?”—Mareka 14:41-43; Mateu 26:48-54.
Mwan’a Mutu Wa Bubekwa!
20. (a) Jesu u talimana ni manyando afi ha s’a tamilwe? (b) Nakonyana pili a si ka shwa kale, ki kabakalañi Jesu ha huweleza kuli: “Ku petehile”?
20 Ha s’a tamilwe, Jesu u tamiwa litaba ki lipaki ba buhata, u fumanwa mulatu ki baatuli ba ba na ni sobozi, u atulwa ki Ponse Pilato, u somiwa ki baprisita ni nyangela, mi u nyefulwa ni ku nyandiswa ki masole. (Mareka 14:53-65; 15:1, 15; Joani 19:1-3) Ha i to ba la Butanu manzibwana, Jesu sa kokotezwi fa kota ya linyando mi u utwa butuku bo butuna hahulu buima bwa mubili wa hae ha bu andisa nama fo ku punyize limapo mwa mazoho ni mahutu. (Joani 19:17, 18) Ha i bat’o ba 3 kiloko ya manzibwana, Jesu u huwa a li: “Ku petehile.” Ee, u felize zote za n’a tezi ku to eza fa lifasi-mubu. U beya moya wa hae mwa mazoho a Mulimu, wa ikinamela mi wa shwa. (Joani 19:28, 30; Mateu 27:45, 46; Luka 23:46) Hamulaho wa mazazi a malalu, Jehova u zusa Mwan’a hae. (Mareka 16:1-6) Mazazi a’ 40 ku zwa fa zusezwa kwa bafu, Jesu u kambamela kwa lihalimu mi wa pahamiswa.—Joani 17:5; Likezo 1:3, 9-12; Mafilipi 2:8-11.
21. Lu kona ku likanyisa cwañi Jesu?
21 Lu kona cwañi ku ‘hata mw’a n’a hatile Jesu’? (1 Pitrosi 2:21) Sina yena, ha lu satalaleñi hahulu mwa musebezi wa ku kutaza Mubuso ni ku tahisa balutiwa ni ku sa saba ku bulela linzwi la Mulimu. (Mateu 24:14; 28:19, 20; Likezo 4:29-31; Mafilipi 1:14) Lu si ke lwa libala nako ye lu pila ku yona kamba ku palelwa ku susumezana mwa lilato ni mwa misebezi ye minde. (Mareka 13:28-33; Maheberu 10:24, 25) Haike mupilelo wa luna kaufela u zamaiswe ki tato ya Jehova Mulimu ni taba ya kuli lu pila mwa “nako ya maungulo.”—Daniele 12:4.
[Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Zibo ya Jesu ya kuli lifu la hae ne li li fakaufi ne i amile cwañi bukombwa bwa hae bwa mafelelezo kwa tempele mwa Jerusalema?
• Ki sifi se si bonisa kuli Jesu ‘n’a latile ba hae ku feleleza’?
• Ze ne ezahezi ha se ku siyezi lihoranyana kuli Jesu a shwe li bonisañi ka za hae?
• Lu kona ku likanyisa cwañi Kreste Jesu mwa bukombwa bwa luna?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 15]
Jesu “a ba lata ku feleleza”