“Nako ya Hae Ne Si Ka Fita Kale”
“Nako ya Hae Ne Si Ka Fita Kale”
“Kwa tokwa mutu ya mu swala, kakuli nako ya hae ne si ka fita kale.”—JOANI 7:30.
1. Ki lifi lika ze peli ze n’e etelezi Jesu ku za n’a eza kaufela?
JESU KRESTE n’a bulelezi baapositola ba hae kuli: “Mwan’a mutu [ha] si ka taha kuli a sebelezwe, kono ili ku sebeleza, ni ku fa bupilo bwa hae, kuli a liulule ba bañata.” (Mateu 20:28) Ku Ponse Pilato mubusisi wa Muroma, n’a ize: “Ki sona se ni pepezwi, ni se ni tezi mwa lifasi; kuli ni t’o paka niti.” (Joani 18:37) Jesu n’a ziba hande libaka ha n’a ka shwa ni musebezi wa n’a tokwa ku eza pili a si ka shwa kale. Hape n’a ziba nako ya n’a na ni yona ya ku peta musebezi wa hae. Bukombwa bwa hae bwa fa lifasi-mubu ka ku ba Mesiya ne bu ka tanda fela lilimo ze talu ni licika. Ne bu kalile ka kolobezo ya hae ya mwa mezi mwa nuka ya Jordani (ka 29 C.E.) ili kwa makalelo a sunda ya bu 70 ya swanisezo ye ne polofitilwe mi ne bu felile ha n’a shwile fa kota ya linyando fahal’a sunda yeo (ka 33 C.E.). (Daniele 9:24-27; Mateu 3:16, 17; 20:17-19) Kacwalo, mupilelo kaufela wa Jesu wa fa lifasi-mubu sihulu ne u etelezwi ki lika ze peli. Lika ze peli zeo ne li mulelo wa n’a tezi ni ku ziba hande nako.
2. Jesu Kreste u bonisizwe cwañi mwa libuka za Evangeli, mi n’a bonisize cwañi kuli n’a ziba za n’a lukela ku eza?
2 Litaba za Evangeli li bonisa kuli Jesu Kreste ne li mutu ya mafulofulo ya n’a zamaile kai ni kai mwa naha ya Palestine, inz’a kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu ni ku eza limakazo ze ñata. Mwahal’a kalulo ya pili ya bukombwa bwa Jesu bo bu m’ata, ku bulezwi kuli: “Nako ya hae ne si ka fita kale.” Jesu ka sibili n’a ize: “Nako ya ka ha i si ka peteha kale.” Bukombwa bwa hae ha ne bu bat’o fela, n’a bulezi kuli “nako i tile.” (Joani 7:8, 30; 12:23) Zibo ya Jesu ya ku ziba nako ya ku eza musebezi wa n’a filwe, hamoho ni ku shwa lifu la sitabelo, i lukela ku ba ye ne etelezi z’a n’a bulela ni ku eza. Ku utwisisa nto yeo ku kona ku lu tusa ku utwisisa butu ni munahanelo wa hae, mi nto yeo i ka lu tusa ku ‘hata hande mw’a n’a hatile.’—1 Pitrosi 2:21.
Ku Tukufalelwa ku Eza Tato ya Mulimu
3, 4. (a) Ki sifi se si ezahala kwa mukiti wa linyalo mwa Kana? (b) Ki kabakalañi Mwan’a Mulimu ha hana akalezo ya Maria ya kuli a eze se siñwi ka za ku taela kwa veine, mi lu kona ku itutañi ku seo?
3 Ki mwa silimo sa 29 C.E. Ku fitile fela mazazinyana ku zwa f’o Jesu ka sibili a ketezi balutiwa ba hae ba pili. Kaufel’a bona cwale ba tile mwa munzi wa Kana mwa sikiliti sa Galilea kwa mukiti wa linyalo. Maria, mahe Jesu, ni yena u teñi kwateñi. Veine ya taela. Ka ku akaleza kuli mwan’a hae a eze se siñwi, Maria u mu bulelela kuli: “Ba felezwi ki veine.” Kono Jesu u alaba kuli: “Me, taba ya ka ni wena ki ifi? Nako ya ka ha i si ka fita kale.”—Joani 1:35-51; 2:1-4.
4 Kalabo ya Jesu ya kuli “Me, taba ya ka ni wena ki ifi?” ki puzo ye ne buziwanga kwaikale ye bonisa kuli mutu u hanile nto ye akalelizwe kamba ye kupilwe. Ki kabakalañi Jesu ha hana za bulela Maria? Jesu cwale u na ni lilimo ze 30. Ku fitile fela livikinyana ku zwa fa kolobelelizwe, ku toziwa ka moya o kenile, ni ku zibahazwa ki Joani Mukolobezi kuli ki “Ngunyan’a Mulimu ya zwisa sibi sa lifasi!” (Joani 1:29-34; Luka 3:21-23) Cwale ya swanela ku mu bulelela za ku eza ki Muambakani ya Pahami ya n’a mu lumile. (1 Makorinte 11:3) Ha ku na ni yo mukana, nihaiba wahabo yena luli, ya n’a ka lumelezwa ku palelwisa musebezi wa n’a tezi Jesu ku to eza fa lifasi-mubu. Kaniti kalabo ya Jesu ku Maria i bonisa tundamo ya hae ya ku eza tato ya Ndat’ahe! Ni luna lu be ni tundamo ye cwalo ya ku peta ‘swanelo ya luna kaufela’ ku Mulimu.—Muekelesia 12:13.
5. Jesu Kreste u eza makazo mañi mwa Kana, mi makazo yeo i ama cwañi batu?
5 Maria ha s’a utwisisize sisupo sa mwan’a hae, honaf’o wa tuhela mi u bulelela batanga kuli: “S’a ka mi bulelela kaufela mu si eze.” Mi Jesu u feza butata b’o. U laela batanga ku taza linkwana ka mezi, mi u fetula mezi ku ba veine ye munati hahulu. Kezahalo yeo ya ba yona ya pili ku ze bonisa m’ata a Jesu a ku eza limakazo, ze bonisa kuli moya wa Mulimu u ku yena. Balutiwa ba banca ha ba bona makazo yeo, tumelo ya bona ya tiiswa.—Joani 2:5-11.
Ku Tukufalelwa Ndu ya Jehova
6. Ki kabakalañi Jesu ha nyemiswa ki z’a bona mwa tempele kwa Jerusalema, mi u nga muhato ufi?
6 Ku si ka fita nako, se li maliha a mbumbi ya 30 C.E., mi Jesu ni balikani ba hae ba mwa musipili wa ku ya kwa Jerusalema ku yo ca Paseka. Teñi k’o, balutiwa ba hae ba bona Mueteleli wa bona u eza nto yeo mwendi ba li ku ba ba mu bone a i eza. Balekisi ba Majuda ba ba mukwañuli ba sweli ku lekiseza lifolofolo ni linyunywani za matabelo mwa tempele luli. Mi ba sweli ku tomela balapeli ba Majuda ba ba sepahala liteko ze tuna hahulu. Ka tineho, Jesu u nga muhato. U eza pafa ka mihalanyana mi u leleka balekisi bao. U sululela fafasi mali a bacinci ba mali, ni ku wisa litafule za bona. U laela ba ba lekisa linkwilimba kuli: “Mu tuse zeo kaufela.” Balutiwa ba Jesu ha ba mu bona u eza ka mafulofulo cwalo, ba hupula bupolofita ka za Mwan’a Mulimu bo bu li: “Ni ciwa ki ku tukufalelwa Ndu ya hao.” (Joani 2:13-17; Samu 69:9) Ni luna ka tukufalelo lu si tuheleli mikwa ya silifasi ku silafaza bulapeli bwa luna.
7. (a) Ki sifi se si susueza Nekudema ku potela Mesiya? (b) Lu itutañi kwa ku kutaza kwa Jesu ku musali wa Musamaria?
7 Mwa Jerusalema, Jesu u eza limakazo, mi batu ba bañata ba lumela ku yena. Nihaiba Nekudema, wa Kuta ye Tuna, yona kuta ye tuna ya Sijuda, u tabiswa ki Jesu mi u taha ku yena busihu ku t’o ituta ze ñata. Ku tuha f’o, Jesu ni balutiwa ba hae ba tanda likweli ze bat’o ba ze 8 mwa “naha ya Judea,” ba nze ba kutaza ni ku tahisa balutiwa. Kono Joani Mukolobezi ha s’a beilwe mwa tolongo, ba funduka mwa Judea ni ku ya kwa Galilea. Ha ba nze ba zamaya mwa sikiliti sa Samaria, Jesu u fumana kolo ya ku fa bupaki bo bu tezi ku musali wa Musamaria. Seo si tisa kuli Masamaria ba bañata ba be balumeli. Haike ni luna lu tonele kolo ya ku bulela za Mubuso.—Joani 2:23; 3:1-22; 4:1-42; Mareka 1:14.
Ku Luta Hahulu mwa Galilea
8. Jesu u kalisa musebezi mañi mwa Galilea?
8 “Nako” ya Jesu ya ku shwa i si ka fita kale, u na ni ze ñata za ku eza mwa sebelezo ya Ndat’ahe wa kwa lihalimu. Mwa Galilea, Jesu u kalisa bukombwa bo butuna hahulu ku fita bwa mwa Judea ni Jerusalema. U ya “mwa Galilea kaufela, inz’a luta batu mwa masinagoge a bona, a bulela Evangeli ya mubuso, a folisa matuku kaufela ni buanga kaufela bo bu kwa batu.” (Mateu 4:23) Kupo ya hae ya kuli: “Mu bake, kakuli mubuso wa kwa lihalimu u sutelezi fakaufi,” i utwahala mwa sikiliti kaufela. (Mateu 4:17) Hamulaho wa likwelinyana, balutiwa ba babeli ba Joani Mukolobezi ha ba taha ku t’o iponela za eza Jesu, u ba bulela kuli: “Mu y’o kandekela Joani ze mu bona ni ze mu utwa: Libofu za bona, lianga za mautu za zamaya, ba mbingwa ba keniswa, ba ba tibani lizebe ba utwa, ba ba shwile ba zuha, mi Evangeli i bulelelwa babotana. Ya sa sitatali ku na, u na ni mbuyoti.”—Luka 7:22, 23.
9. Ki kabakalañi buñata ha bu taha ku Kreste Jesu, mi ki ifi tuto ye lu kona ku ituta ku seo?
9 ‘Libubo la Jesu la y’o fita mwa matuko a naha kaufela,’ mi buñata-ñata bu taha ku yena, ku zwa kwa Galilea, Dekapolisi, Jerusalema, Judea, ni mwa buse bwa nuka ya Jordani. (Luka 4:14, 15; Mateu 4:24, 25) Bu taha ku yena isi fela kabakala kuli u folisa batu ka makazo kono kabakala lituto za hae ze komokisa. Z’a bulela za tabisa ni ku tiisa pilu. (Mateu 5:1–7:27) Manzwi a Jesu ki a musa ni a munati. (Luka 4:22) Buñata bu “komoka tuto ya hae,” kakuli u bulela za mwa Mañolo ka m’ata. (Mateu 7:28, 29; Luka 4:32) Ki mañi ya n’a si ke a hohelwa ku mutu ya cwalo? Haike ni luna lu ikataze ku ba ni bukwala bwa ku luta ilikuli batu ba ba sepahala ba hohelwe kwa niti.
10. Batu ba mwa munzi wa Nazareta ba lika ku bulaelañi Jesu, mi ki kabakalañi ha ba palelwa?
10 Nihakulicwalo, haki ba ba utwa tuto ya Jesu kaufela ba ba i tabela. Nihaiba kwa makalelo a bukombwa bwa hae, ha luta mwa sinagoge ya mwa munzi wa habo wa Nazareta, batu ba lika ku mu bulaya. Nihaike kuli batu ba munzi wo ba komoka ‘manzwi a hae a musa,’ ba bata ku bona limakazo. Kono ku fita ku eza limakazo ze ñata mwa munzi wo, Jesu u patulula buitati ni kutokwa tumelo kwa bona. Ka bunyemi, ba ba mwa sinagoge yeo ba nanuha, ba swala Jesu, ni ku mu isa kwande fa liñope la lilundu kuli ba mu nepele kwatasi a yo nata toho fafasi. Kono Jesu u ba picuka mi u ikela hande-nde. “Nako” ya hae ya ku shwa ha i si ka fita kale.—Luka 4:16-30.
11. (a) Ki kabakalañi ba bahulu ba bulapeli ba bañwi ha ba taha ku t’o teeleza ku Jesu? (b) Ki kabakalañi Jesu ha tamelezwa ku sa mamela Sabata?
11 Ba bahulu ba bulapeli—bañoli, Bafalisi, Basaduki ni ba bañwi—ni bona hañata ba banga teñi Jesu ha kutaza. Buñata bwa bona ba kwateñi, isi kuli ba teeleze ni ku ituta, kono kuli ba fumane mulatu ni ku lika ku mu swasa. (Mateu 12:38; 16:1; Luka 5:17; 6:1, 2) Ka mutala, ha nze a li mwa Jerusalema kwa Paseka ya 31 C.E., Jesu u folisa mutu ya kulile lilimo ze 38. Ba bahulu ba bulapeli bwa Sijuda ba tameleza Jesu kuli ha mameli Sabata. U alaba kuli: “Ndate wa sebeza ku fitela cwale; ni na, na sebeza.” Cwale Majuda ba mu tameleza ku foseza Mulimu kabakala ku ipapata ku ba Mwan’a Mulimu ka ku mu biza kuli Ndate. Ba bata ku bulaya Jesu, kono yena ni balutiwa ba hae ba funduka mwa Jerusalema ni ku ya kwa Galilea. Ni luna neikaba hande ku pima ku omana-omana fela ni balwanisi ha lu nze lu itusisa m’ata a luna mwa musebezi wa ku kutaza Mubuso ni ku tahisa balutiwa.—Joani 5:1-18; 6:1.
12. Jesu u kutaza hahulu cwañi mwa naha ya Galilea?
12 Silimo se si tatama ni licika cwalo, Jesu u ezeza hahulu bukombwa bwa hae mwa Galilea, mi u ya fela kwa Jerusalema kwa mikiti ye milalu ya Majuda ya ka silimo. Misipili kaufela ya ile mwa Galilea ku yo kutaza ki ye milalu: wa pili n’a ile ni balutiwa ba banca ba bane, wa bubeli n’a ile ni baapositola b’a 12, mi ku wa bulalu o mutuna, ni baapositola be se ba lutilwe ne ba lumilwe. Ki ku paka niti ko kutuna ko ku eziwa mwa Galilea!—Mateu 4:18-25; Luka 8:1-3; 9:1-6.
Ku Kutaza ka Bundume mwa Judea ni Perea
13, 14. (a) Ki fa kezahalo ifi f’o Majuda ba bata ku swalela Jesu? (b) Ki kabakalañi mapolisa ha ba palelwa ku tama Jesu?
13 Se li mafelelezo a mbumbi ya 32 C.E., mi “nako” ya Jesu i sa li kwapili. Mukiti wa minganda u fakaufi. Banyani ba Jesu cwale ba mu susueza kuli: “U zwe kwanu, u ye kwa Judea.” Ba bata kuli Jesu a bonise limakazo za hae ku bote ba ba tile kwa mukiti mwa Jerusalema. Kono Jesu wa ziba kozi ya ku eza cwalo. Kacwalo u bulelela banyani ba hae kuli: “Ha ni yi kwa mukiti wo, kakuli nako ya ka ha i si ka peteha kale.”—Joani 7:1-8.
14 Ha s’a liyehile mwa Galilea ka nakonyana, Jesu u kambamela kwa Jerusalema “isi patalaza, kono ka ku sa zibwa.” Majuda kaniti ba mu bata-bata fa mukiti, ba li: “U kai?” Fahal’a mukiti, Jesu u kena mwa tempele mi u kalisa ku luta a sa sabi. Ba bata ku mu swala, mwendi kuli ba mu lenge mwa tolongo kamba ku mu bulaisisa. Kono ba palelwa kakuli ‘nako ya hae ha i si ka fita kale.’ Buñata cwale ba lumela ku Jesu. Nihaiba mapolisa ba ba lumiwa ki Bafalisi kuli ba y’o mu tama ba kuta mazoho-zoho, ba li: “Haisali, ha ku na mutu ya bulezi sina mutu yo.”—Joani 7:9-14, 30-46.
15. Ki kabakalañi Majuda ha ba nopa macwe kuli ba nepe ka ona Jesu, mi ki musebezi ufi wa ku kutaza wa kalisa hasamulaho?
15 Mifilifili mwahal’a Jesu ni balwanisi ba Majuda i zwelapili Jesu ha nze a luta ka za Ndat’ahe mwa tempele kwa mukiti wo. Ka lizazi le u fela mukiti, Majuda ba nyemiswa ki manzwi a Jesu a kuli n’a li teñi pili kwa lihalimu, mi ba nopa macwe kuli ba mu nepe ona. Kono wa ipata ni ku baleha inz’a iketile hande. (Joani 8:12-59) Ha li kwande a Jerusalema, Jesu u kalisa musebezi o mutuna wa ku kutaza mwa Judea. U keta balutiwa b’a 70 mi, ha s’a ba file litaelo, u ba luma ka bubeli ka bubeli kuli ba kutaze mwa naha yeo. Ba itangeta ku ya mwa mabaka ni minzi kaufela m’o Jesu ni baapositola ba hae ba lela ku ya.—Luka 10:1-24.
16. Jesu u banduka kozi ifi mwahal’a Mukiti wa Ncafalo ya Tempele, mi u pateha hape ku eza musebezi ufi?
16 Mwa maliha a 32 C.E., “nako” ya Jesu i sweli ya atumela. U taha kwa Jerusalema kwa Mukiti wa Ncafalo ya Tempele. Majuda ba sa bata ku mu bulaya. Jesu ha nz’a zamaya mwa malibela a tempele, ba mu beya mwahali. Ba mu tameleza hape ku foseza Mulimu, mi ba nopa macwe kuli ba mu bulaye. Kono sina mwa n’a ezelize kwamulaho, Jesu wa baleha. Ku si ka fita nako, u ya ku yo luta batu mwa minzi ni minzinyana mwa sikiliti sa Perea, mwa buse bwa Jordani ku zwa kwa Judea. Mi ba bañata ba lumela ku yena. Kono liñusa l’a amuhela ka za Lazaro mulikan’a hae ya latwa li mu kutisa kwa Judea.—Luka 13:33; Joani 10:20-42.
17. (a) Ki lufi lushango lwa ka putako lw’a amuhela Jesu ha nz’a kutaza mwa Perea? (b) Ki sifi se si bonisa kuli Jesu wa ziba mulelo wa za lukela ku eza ni nako ya ku eza cwalo?
17 Lushango lwa ka putaka l’o lu zwa ku Mareta ni Maria, likaizeli za Lazaro, ba ba pila mwa Betania wa Judea. Mutu ya lumilwe u li: “Mulena, mulatiwa wa hao wa kula.” Jesu u alaba kuli: “Butuku bo hasi bwa ku shwa, kono ki bwa ku lumba Mulimu, ni kuli Mwan’a Mulimu a lumbwe ka bona.” Kuli a pete mulelo wo, Jesu u itiyehisa ka mazazi a mabeli. Cwale u bulelela balutiwa ba hae kuli: “A lu yeñi hape mwa Judea.” Ka ku sa lumela, ba alaba kuli: “Muluti, cwale cwale fa, Majuda ba batile ku ku bulaya, mi hape u kutela kwateñi?” Kono Jesu wa ziba kuli ‘nako ya lizazi’ ye siyezi, kamba nako yeo Mulimu a tomezi bukombwa bwa hae bwa fa lifasi-mubu, ki ye nyinyani. Wa ziba hande-nde za lukela ku eza ni libaka ha lukela ku li eza.—Joani 11:1-10.
Makazo ye Ne Si Ke ya Libalwa ki Mutu
18. Jesu ha fita mwa Betania, u fumanañi mwateñi, mi ki sifi se si ezahala ha s’a fitile mwateñi?
18 Mwa Betania, Mareta ki yena wa pili ku patoka Jesu, mi u li: “Mulena, kab’o n’o li teñi, kabe kaizel’a ka h’a si ka shwa.” Maria ni ba ba tile kwa ndu ya bona ba taha ni bona. Kaufel’a bona ba lila. Jesu u buza kuli: “Mu mu beile kai?” Ba alaba kuli: “Mulena taha, t’o bona.” Ha ba fita kwa libita—ili mukoti o kwalilwe ka licwe—Jesu u laela kuli: “Mu sutise licwe.” Ka ku sa utwisisa za bata ku eza Jesu, Mareta wa hana u li: “Mulena, s’a nunka, kakuli se li la bune a li mo.” Kono Jesu u buza kuli: “Kikuli ha ni si ka ku bulelela kuli ha u lumela, u ka bona kanya ya Mulimu?”—Joani 11:17-40.
19. Ki kabakalañi Jesu ha lapela fapil’a nyangela pili a si ka zusa kale Lazaro?
19 Licwe le li kwalilwe kwa libita la Lazaro ha li zwisiwa, Jesu u lapela ka ku tumusa ilikuli batu ba zibe kuli za tuha a eza li petiwa ka m’ata a Mulimu. Cwale u biza ka linzwi le lituna, u li: “Lazaro, zwa mo.” Lazaro wa zwa mazoho ni mahutu a hae a sa li ku tatiwa ka masila a ku bulukiwa ka ona mi pata ya hae i apesizwe taulo. Jesu u li: “Mu mu tatulule, mi mu mu lisele a izamaele.”—Joani 11:41-44.
20. Ba ba bona Jesu ha zusa Lazaro kwa bafu ba ikutwa cwañi?
20 Ha ba bona makazo ye, ba bañata kwa Majuda ba ba til’o omba-omba bo Mareta ni Maria ba lumela ku Jesu. Ba bañwi ku bona ba ya kwa Bafalisi ku yo ba bulelela ze ezahezi. Bafalisi ba ikutwa cwañi? Honaf’o, bona ni baprisita ba bahulu ba kopanya ka bubebe Kuta ye Tuna. Ka sabo, ba bilaela ba li: “Lu ka eza cwañi? Kakuli mutu yo u eza limakazo ze ñata. Ha lu mu tuhela, batu kaufela ba ka lumela ku yena; mi Maroma ba ka taha, ba shandaule munzi ni sicaba.” Kono Kayafa Muprisita yo Mutuna u ba bulelela kuli: “Ha mu boni kuli se sinde kikuli mutu a li muñwi a shwele sicaba, mi sicaba kaufela si si ke sa shandauka?” Kacwalo, ku kala ka lona lizazi leo, ba lumelelana kuli ba bulaye Jesu.—Joani 11:45-53.
21. Makazo ya zuho ya Lazaro ki makalelo añi?
21 Kacwalo ki ka ku liyeha ku fita mwa Betania, Jesu ha konile ku eza makazo ya sa koni ku libala mutu. Ka ku fiwa m’ata ki Mulimu, Jesu u zusa mutu ya n’a shwile ka mazazi a mane. Nihaiba Kuta ye Tuna ye kutekeha i hapelezwa ku lemuha nto ye ni ku atulela Muezi wa Limakazo y’o lifu! Kacwalo makazo ye i ba yona makalelo a cinceho ye tuna mwa bukombwa bwa Jesu—ya ku zwa f’o “nako ya hae ne si ka fita kale” ku ya f’o “nako [ne] i tile.”
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Jesu n’a bonisize cwañi kuli n’a ziba musebezi wa n’a filwe ki Mulimu?
• Ki kabakalañi Jesu ha hana akalezo ya m’ahe ka za veine?
• Lu kona ku itutañi ku Jesu ka mwa n’a ezeza balwanisi ba hae hañata?
• Ki kabakalañi Jesu ha liyeha ku eza se siñwi ka za butuku bwa Lazaro?
[Lipuzo za Tuto]
[Maswaniso a fa likepe 10]
Jesu n’a itusisize m’ata a hae kwa musebezi wa n’a filwe ki Mulimu