Mubonelo wa Silumeli wa Bukeni mwa Muzamao

Ki Na [Jehova, NW] Mulimu wa hao, ni ku luta se si ku swanela, ni ku zamaisa ka nzila y’o lukela ku zamaya ku yona.”—ISAYA 48:17.

1, 2. (a) Batu ka nañungelele b’a nga cwañi muzamao wa za somano? (b) Bakreste b’a nga cwañi muzamao wa za somano?

MWA libaka ze ñata mwa lifasi kacenu, k’u ngiwa kuli muzamao wa mutu u swanela ku ba mw’a latela fela. Batu b’a nga kuli somano ki nto ya ka sipepo ya ku bonisa ka yona lilato ili ye kona ku eziwa f’a latela fela mutu kaufela, mi kutwi haki nto ye swanela ku bulukelwa fela linyalo. B’a nga kuli haiba ku si na ya ka utwa butuku, ha ku na se si fosahezi mwa ku ikezeza mwa latela mutu. Ka mubonelo wa bona, batu ha ba swaneli ku atulwa mwa litaba za muzamao, sihulu ha li ama somano.

² Ba ba zibile Jehova ha b’angi cwalo lika. Ba itatela ku latelela liketelelo za Mañolo kakuli ba lata Jehova mi ba bata ku mu tabisa. Ba lemuha kuli Jehova wa ba lata mi u fa ketelelo ye ka ba tusa luli ni ku ba tiseza tabo. (Isaya 48:17) Ki nto ye utwahala ha ba itinga fa ketelelo ya Mulimu ka mwa ku itusiseza mibili ya bona, sihulu mwa taba yeo ye swalisani hahulu ni lupepo. Seo ki kabakala kuli Mulimu ki yena Liweluwelu la bupilo.

Mpo ye Zwa ku Mubupi ya Lilato

3. Ba bañata mwa Krestendomu ba lutilweñi ka za somano, mi seo si shutana cwañi ni se i luta Bibele?

³ Ka ku fapahana ni lifasi kacenu, ba bañwi mwa Krestendomu ba lutile kuli somano ki nto ye swabisa, ye li sibi, ni kuli “sibi sa pili” mwa simu ya Edeni ne li ku shembiwa kwa Adama ki Eva kuli ba buke. Mubonelo w’o ha u lumelelani ni se a bulela Mañolo a’ buyelezwi. Bibele i biza batu ba babeli ba pili bani kuli ne li “Adama ni musal’a hae.” (Genese 2:25) Mulimu n’a ba bulelezi kuli ba pepe bana, ha n’a ize: “Mu tahise lusika, mu ate, mu tale mwa lifasi.” (Genese 1:28) Ne ku si ke kwa utwahala Mulimu ha n’a ka laela Adama ni Eva ku pepa bana mi hamulaho ni ku t’o ba fa koto kabakala ku latelela zona litaelo zeo.—Samu 19:8.

4. Ki kabakalañi Mulimu ha n’a file batu m’ata a somano?

⁴ Mwa taelo yani ye ne i filwe kwa bashemi ba luna ba pili, ili ye ne i bulezwi hape ku Nuwe ni bana ba hae, lu bona se ne i lelezwi luli somano: ili ku pepa bana. (Genese 9:1) Kono Linzwi la Mulimu li bonisa kuli batanga ba hae ba ba mwa linyalo ha ba yo mwa tamo ya ku sebelisa somano ka buikatazo bwa ku pepa bana fela. Somano i kona ku taleleza litokwahalo ze ñwi za mwa maikuto ni mubili mi i kona ku tiseza bosinyalana munyaka. Ki nzila yeo ba kona ku bonisa ka yona ku latana ka butungi.—Genese 26:8, 9; Liproverbia 5:18, 19; 1 Makorinte 7:3-5.

Maciñekelo A N’a Filwe ki Mulimu

5. Ki likaniso lifi za file Mulimu kwa somano ya batu?

⁵ Hailif’o somano ki mpo ye zwa ku Mulimu,  ha i swaneli ku eziwa ku si na maciñekelo. Sona sikuka seo si swanela ku itusiswa nihaiba mwa linyalo. (Maefese 5:28-30; 1 Pitrosi 3:1, 7) Ku ba ba si ka nyalana, somano ya haniswa. Bibele i bulela ka ku nonga hande hahulu fa taba yeo. Mwa mulao w’o Mulimu n’a file kwa sicaba sa Isilaele, ne ku bulezwi kuli: “U si ke wa buka.” (Exoda 20:14) Hasamulaho, Jesu ha n’a bulezi za “mihupulo ye maswe” ye zwa mwa lipilu za batu ni ku silafaza mutu, n’a balezi “bubuki” ni “buhule” ku zona zeo. (Mareka 7:21, 22) Muapositola Paulusi n’a buyelezwi ku eleza Bakreste ba kwa Korinte kuli: “Mu sabe buhule.” (1 Makorinte 6:18) Mi mwa liñolo la hae le ne li ya kwa Maheberu, Paulusi n’a ñozi kuli: “Linyalo li kutekiwe kwa batu kaufela, mi bulobalo bu tokwe masila; kakuli Mulimu u ka atula mahule ni ba ba buka.”—Maheberu 13:4.

6. Mwa Bibele, linzwi la “bubuki” li talusa lifi?

⁶ Linzwi la “bubuki” (fornication, ka Sikuwa) li talusañi? Li zwa fa linzwi la Sigerike la por·neiʹa, leo fokuñwi li itusiswa kwa ku talusa somano ya batu ba ba si ka nyalana. (1 Makorinte 6:9) Ko kuñwi, inge cwalo kwa Mateu 5:32 ni Mateu 19:9, linzwi leo li talusa ze ñata mi li ama hape ni buhule, sindoe, ni ku buka ni folofolo. Likezo ze ñwi ze ama ku sebeliswa kwa lilama za zwalo mwahal’a batu ba ba si ka nyalana, ze cwale ka somano ya mwa hanu kamba ya mo ku zwela masila a kwa mutabani, ni ku bapalisa lilama za zwalo za mutu yo muñwi, ni zona li kona ku bizwa por·neiʹa. Likezo ze cwalo kaufela li hanisizwe mwa Linzwi la Mulimu—ibe ka ku nonga fa taba kamba ka ku sa nonga.—Livitike 20:10, 13, 15, 16; Maroma 1:24, 26, 27, 32. *

Ku Tusiwa ki Milao ya Mulimu ku za Muzamao

7. Lu tuseha cwañi ka ku ba ni muzamao o kenile?

⁷ Ku latelela ketelelo ya Jehova ka za muzamao ku za somano ku kona ku ba likulutendano kwa batu ba ba si ka petahala. Maimonides, Mujuda wa filosofi ya tumile hahulu ili wa mwa lilimo za mwanda wa bu 12 a kile a ñola kuli: “Mwa Torah [Mulao wa Mushe] kaufela, ha ku na kaniso ye t’ata ku i buluka sina mo i bezi ya liswalisano ze hanisizwe ni lisomano ze si ka lumelezwa.” Kono ha lu latelela ketelelo ya Mulimu, lu tuseha hahulu. (Isaya 48:18) Sina ka mutala, ku ipeya ku utwa mwa taba ye ku tusa ku lu sileleza kwa matuku a sihule, ao ku ona ku na ni a’ si na kalafo ili a’ bulaya. * Lu silelezwa kwa limba za mwa bucwañi. Ku sebelisa butali bwa silumeli hape ku lu tusa ku ba ni lizwalo le li kenile. Ku eza cwalo ku tisa kuli lu ikuteke ni ku kutekiwa ki ba bañwi, ili bahabo luna, bo lu nyalani ni bona, bana ba luna, ni mizwale ni likaizeli ba luna ba Sikreste. Hape seo si tisa kuli lu bone hande somano mi ili ka swanelo, mi mubonelo w’o u ka tisa tabo mwa linyalo. Musali yo muñwi wa Mukreste a kile a ñola kuli: “Niti ya Linzwi la Mulimu ki yona silelezo ye nde ka ku fitisisa ye li teñi. Ni libelezi ku nyalwa, mi ha ni ka nyalwa ni ka ba ya tabile hahulu ku bulelela Mukreste ya ka ni nyala kuli ni ya si ka isilafaza ka somano.”

8. Muzamao wa luna o kenile u kona ku hulisa bulapeli bo bu kenile ka linzila lifi?

8 Ha lu ba ni muzamao o kenile, lu kona hape ku eza ze ñata mwa ku lwanisa mihupulo ye fosahezi yeo batu ba bañwi ba na ni yona ka za bulapeli bwa niti mi hape lu kona ku hohela batu ku Mulimu ye lu lapela. Muapositola Pitrosi n’a ñozi kuli: “Mu be ni muzamao o munde mwahali  a bahedeni, kuli bakeñisa litaba ze ba mi seba ka zona, inge ki mina lisinyi, ba lemuhe misebezi ya mina ye minde, mi ba lumbe Mulimu zazi l’a ka ba potela.” (1 Pitrosi 2:12) Ba ba sa sebelezi Jehova niha ba si ke ba lemuha kamba ku lumeleza muzamao wa luna o kenile, lwa kona ku kolwa kuli Ndat’a luna wa kwa lihalimu wa u bona, wa u lumeleza, mi mane u nyakalaliswa hahulu ki buikatazo bwa luna bwa ku latelela ketelelo ya hae.—Liproverbia 27:11; Maheberu 4:13.

9. Ki kabakalañi ha lu swanela ku sepa ketelelo ya Mulimu ni ha lu sa sa utwisisi ka ku tala libaka ha i fiwa? Mu fe mutala.

⁹ Tumelo ku Mulimu i ama ku sepa kuli wa ziba se si ka lu tusa hahulu, niha lu sa utwisisi ka ku tala mabaka kaufela h’a lu fa ketelelo yeo a lu fa. M’u nge mutala o zwa mwa Mulao wa Mushe. Mulao o muñwi ka za mafulo a mpi ne u tokwa kuli ze masila za mutabani li pumbekiwe kwande a mafulo. (Deuteronoma 23:13, 14) Mwendi Maisilaele ne ba komoka kuli ketelelo ye cwalo i taha cwañi; ba bañwi ne ba kana ba i’ ngile kuli ha i tokwahali. Kono haisali ku zwiwa ka nako yeo, sayansi ya za bualafi i lemuhile kuli mulao w’o ne u tusize ku sa silafaza masima a mezi mi ne u silelelize kwa matuku a mañata a shimbululwa ki likokwani. Ka ku swana, ku na ni mabaka a kwa moya, a za mipilelo ya nyangela, a za mwa maikuto, a kwa mubili, ni a mwa munahano Mulimu ha laezi kuli somano i eziwe mwa linyalo fela. Cwale ha lu nyakisiseni mitala ye sikai ya batu ba mwa Bibele ba ne ba bukelelize muzamao o kenile.

Josefa—N’a Fuyozwi Kabakala Muzamao wa Hae O Munde

10. Ki mañi ya n’a likile ku shengula Josefa, mi Josefa n’a ezize cwañi?

¹⁰ Mwendi mwa ziba mutala wa mwa Bibele o ama Josefa, mwan’a Jakobo. Ha n’a li wa lilimo ze 17, n’a ipumani a li mutang’a Potifaro, muzamaisi wa balibeleli ba Faro wa Egepita. Jehova n’a fuyozi Josefa, mi nako ha ne i nze i ya a ketiwa ku etelela za ndu ya Potifaro kaufela. Ha n’a til’o ba wa lilimo za buhulu ze 20, Josefa “na bupehile hande, a li yo munde ni kwa pata.” N’a tabezwi hahulu ki musal’a Potifaro, ya n’a likile ku mu shemba. Josefa a zibahaza mayemo a hae, a talusa kuli ku lumela kezo yeo neikaba ku beteka mulen’a hae ni ku “foseza Mulimu.” Ki kabakalañi Josefa ha n’a nahanile cwalo?—Genese 39:1-9.

11, 12. Nihaike kuli ne ku si na mulao o ñozwi o ne u filwe ki Mulimu ili o hanisa bubuki ni buhule, ku lukela ku ba ka libaka mañi Josefa ha n’a nahanile mwa n’a nahanezi?

¹¹ Ku bonahala kuli katulo ya Josefa ne i si ka tisiwa ki ku saba kuli batu ba ka ziba. Bahabo Josefa ne ba pila kwahule hahulu, mi bondat’ahe ne ba nahana kuli u timezi. Josefa ha n’a ka eza  somano, bahabo ne ba si ke ba ziba ka za teñi ni kamuta. Sibi se si cwalo mwendi hape ne si kona ku patelwa Potifaro ni batanga ba hae ba banna, kakuli ne ku banga ni linako ze ne ba sa bangi mwa ndu. (Genese 39:11) Kono Josefa n’a ziba kuli muzamao o cwalo ne u sa koni ku patelwa Mulimu.

¹² Ku lukela ku ba kuli Josefa n’a nahanile za n’a ziba ka za Jehova. Ku si na kakanyo n’a ziba za n’a shaezi Jehova mwa simu ya Edeni kuli: “Kamukwaocwalo munna u ka tokolomoha ndat’ahe ni m’ahe mi u ka kumalela musal’a hae; mi ba ka ba nama i li ñwi fela.” (Genese 2:24) Hape, mwendi Josefa n’a ziba zeo Jehova n’a bulelezi mulena wa Mufilisita ya n’a bata ku shengula Sara kukululu wa Josefa. Jehova n’a bulelezi mulena y’o kuli: “Bona, u mutu ya s’a shwile kabakala musali y’o ngile, kakuli ki musal’a mutu. . . . Mi mane ni ku tibezi kuli u si ke wa ni foseza: ki kabakaleo ni si ka ku tuhela kuli u mu swale.” (Genese 20:3, 6; litaku li siyamisizwe ki luna) Kacwalo nihaike kuli Jehova n’a si ka fa kale mulao o ñozwi, maikuto a hae ka za linyalo ne a zibahala. Maikuto a Josefa ku za muzamao, hamoho ni takazo ya hae ya ku tabisa Jehova, ne li mu tahiselize ku hana mushengu.

13. Ku kana kwa ba kuli ki ka libaka lifi Josefa ha n’a sa koni ku picuka musal’a Potifaro?

¹³ Kono musal’a Potifaro n’a mu tundamezi, a nze a mu kupa “ka zazi ni zazi” kuli a lobale ni yena. Ki kabakalañi Josefa ha n’a sa picukangi fela musali y’o? Kakuli ka ku ba mutanga, n’a na ni ku peta misebezi ye miñwi mi n’a sa koni ku cinca miinelo ya hae. Bupaki bwa bapumbuli ba za kwaikale bu akaleza kuli muyahelo wa mandu a Siegepita ne u tisa kuli mutu ha ya kwa mabulukelo a lika konji ku fita pili mwa ndu tenyene. Kacwalo, ku kana kwa ba kuli Josefa n’a sa koni ku picuka musal’a Potifaro.—Genese 39:10.

14. (a) Ne ku ezaheziñi ku Josefa ha s’a balehile ku musal’a Potifaro? (b) Jehova n’a fuyozi cwañi Josefa kabakala busepahali bwa hae?

¹⁴ Kwa taha lizazi le ne ba li ba nosi mwa ndu. Musal’a Potifaro a swala Josefa ni ku kupa kuli: “Fosa ni na!” Josefa a baleha. Kabakala ku nyemiswa ki ku haniwa, musali y’o a tama Josefa taba ya kuli n’a bata ku mu swala likalala. Kwa ba cwañi? Kana Jehova n’a mu file mupuzo honaf’o kabakala busepahali bwa hae? Batili. Josefa a kwalelwa mwa tolongo ni ku tamiwa ka mawenge. (Genese 39:12-20; Samu 105:18) Jehova n’a boni sobozi yeo mi kwa nalulelule a hulisa Josefa ku zwa mwa tolongo ku ya mwa ndu ya silena. A ba Ngambela wa Egepita mi a fuyolwa ka ku ba ni musali ni bana. (Genese 41:14, 15, 39-45, 50-52) Hape, taba ya busepahali bwa Josefa ne i ñozwi lilimo ze 3,500 kwamulaho kuli i nyakisiswange ki batanga ba Mulimu mwa linako za kwapili. Ki mbuyoti kwa butuna ya n’a fumani kabakala ku kumalela milao ya Mulimu ye lukile! Ka ku swana, ni luna kacenu lu kana lwa sa bona kamita lituso za kapili za busepahali mwa muzamao, kono lwa kona ku sepa kuli Jehova wa bona mi u ka lu fuyola ka nako ye swanela.—2 Makolonika 16:9.

‘Tumelelano ya Jobo ni Meto a Hae’

15. ‘Tumelelano ya Jobo ni meto a hae’ ne li nto mañi?

¹⁵ Musepahali yo muñwi ne li Jobo. Mwahal’a  litiko za n’a tiselizwe ki Diabulosi, Jobo a talusa za bupilo bwa hae mi a talusa kuli n’a tabela ku fiwa koto haiba u na ni z’a fosize, ze kopanyeleza sikuka sa Jehova sa muzamao wa za somano. Jobo n’a ize: “Ne ni ezize tumelelano ni meto a ka; ne ni ka talima cwañi mwan’a musizana?” (Jobo 31:1) Sa n’a talusa Jobo f’o kikuli n’a ikatulezi hahulu ku sepahala ku Mulimu kuli mane n’a lelile ku tokolomoha nihaiba ku talima musali ka ku mu lakaza. Ka mo ku inezi n’a bonanga basali ka zazi mi mane mwendi n’a ba tusanga ha ne ba tokwa tuso. Kono haili ka za ku ba talima ka mulelo wa ku ndongwama za mushengu, n’a ikanisize ku eza cwalo. Pili litiko za hae li si ka kala kale, n’a li sifumi luli, “ne li yo muhulu hahulu, ku fita batu kaufela ba kwa Upa.” (Jobo 1:3) Kono n’a si ka itusisa m’ata a bufumu ku shengula basali ba bañata. Kwa iponahaza hande kuli ni kamuta n’a si ka nahana za ku ikenya mwa somano ye si ya ka mulao ni likalibe.

16. (a) Ki kabakalañi Jobo ha li mutala o munde kwa Bakreste ba ba mwa linyalo? (b) Mukwa wa banna ba mwa miteñi ya Malaki ne u fapahana hahulu cwañi ni wa Jobo, mi kacenu bo?

¹⁶ Kacwalo, mwa linako ze nde ni mwa linako ze maswe, Jobo n’a sepahalile mwa muzamao. Jehova n’a boni seo mi a mu fuyola hahulu. (Jobo 1:10; 42:12) Jobo ki mutala o munde hakalo kwa Bakreste ba ba mwa linyalo, ba banna ni basali! Ku swanezi Jehova ha n’a mu lata hahulu! Ka ku fapahana, ba bañata kacenu ba eza lika inge mo ne ku bezi mwa miteñi ya Malaki. Mupolofita y’o n’a nyazize hahulu banna ba bañata mo ne ba yubekela basali ba bona, hañata ku yo nyala likalibe. Aletare ya Jehova ne i tezi mioko ya basali ba ba yubekilwe, mi Mulimu a nyaza ba ne ba “ezize ka bupumi” bosinyalana ni bona.—Malaki 2:13-16.

Kalibe ye Kenile mwa Muzamao

17. Shulamiti n’a swana cwañi sina “simu ye sitezwi”?

¹⁷ Musepahali wa bulalu ne li kalibe ya li Shulamiti. Ka ku ba yo munca ili ya buheha, a latiwa ki mushimani wa mulisana ni mulena wa Isilaele ya fumile hahulu, yena Salumoni. Mwa likande le linde kaufela le li kandekilwe mwa Pina ya Lipina, Shulamiti n’a zwezipili ku ba ya kenile mwa muzamao, mi kacwalo a kutekiwa ki ba n’a pila ni bona. Salumoni, niha n’a hanilwe ki yena, n’a buyelezwi ku ñola likande la kalibe y’o. Mulisana ya n’a latiwa ki musizana y’o ni yena n’a kutekile muzamao o kenile wa musizana. Ka nako ye ñwi a kengeyela kuli Shulamiti n’a swana sina “simu ye sitezwi.” (Pina ya Lipina 4:12) Mwa Isilaele kwaikale, masimu a mande n’a na ni limela ze fitana-fitana ili miloho, lipalisa ze unka hande, ni likota ze tuna. Masimu a’ cwalo hañata n’a beilwe mwa lukwakwa lwa limela kamba limota mi ne a kenwa fela ka munyako o ne u kona ku kiiwa. (Isaya 5:5) Ku mulisana y’o, bukeni ni ku kateleha kwa muzamao wa Shulamiti ne ku swana sina simu ye cwalo ye na ni bunde bo bu sa ipona-ponelwi. N’a kenile ka ku tala mwa muzamao. Lilato la hae ne li ka  fumanwa fela ki ya n’a ka ba munn’a hae.

18. Litaba za Josefa, Jobo, ni Shulamiti li lu hupulisañi?

¹⁸ Kwa busepahali bwa muzamao, Shulamiti n’a file basali ba Sikreste kacenu mutala o munde hahulu. Jehova n’a boni ni ku itebuha bunde bwa Shulamiti mi a mu fuyola sina mwa n’a fuyolezi Josefa ni Jobo. Busepahali bwa bona bu ñozwi mwa Linzwi la Mulimu kuli lu etelelwe ka bona. Hailif’o buikatazo bwa luna bwa ku sepahala kacenu ha bu ñolwi mwa Bibele, Jehova u na ni “buka ya kupuzo” ya ba ba bata ku eza tato ya hae. Ni kamuta lu si libali kuli Jehova u sweli wa “teeleza ka zebe” mi wa nyakalala ha lu nze lu satalala ku zwelapili ku ba ba muzamao o kenile.—Malaki 3:16.

19. (a) Lu swanela k’u nga cwañi bukeni bwa mwa muzamao? (b) Ki lifi ze ka nyakisiswa mwa taba ye latelela?

¹⁹ Nihaike kuli ba ba si na tumelo ba kana ba lu nyefula, lu tabela ku ipeya ku utwa Mubupi wa luna ya lilato. Lu na ni muzamao o pahami, ili muzamao wa silumeli. Ki nto ye lu swanela ku tabela, nto ye lu swanela k’u nga ka butokwa hahulu. Ka ku zwelapili lu li ba ba kenile mwa muzamao, lwa kona ku tabela mbuyoti ya Mulimu mi lwa kona ku ba ni sepo ye nde ya limbuyoti ze sa feli za kwapili. Kono cwale ka za likezo, lu kona ku ezañi kuli lu zwelepili ku ba ni muzamao o kenile? Taba ye tatama i ka nyakisisa yona puzo ya butokwa yeo.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Kona ku Talusa?

• Bibele i lutañi ka za somano?

• Linzwi la “bubuki” mwa Bibele li talusa lika mañi?

• Lu tuseha cwañi ka ku zwelapili lu nze lu kenile mwa muzamao?

• Ki kabakalañi bo Josefa, Jobo, ni Shulamiti ha ba li mitala ye minde kwa Bakreste kacenu?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Josefa n’a matile kwa muzamao o maswe

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Shulamiti n’a swana sina “simu ye sitezwi”

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Jobo n’a ezize ‘tumelelano ni meto a hae’