Ze Ezahezi mwa Bupilo

 Ku Yo Sebeleza Ko Ne Ni Tokwiwa

KA MO LI KANDEKEZWI KI JAMES B. BERRY

N’e li ka 1939. Ku wa ko kutuna kwa lipisinisi ne ku tatafalisa hahulu bupilo mwa United States, mi ndwa ne i benda mwa likalulo kaufela za Yurope. Na tama musipili ni Bennett, munyan’aka, ku zwa haesu kwa Mississippi ku ya kwa Houston, mwa Texas, kuli lu yo bata musebezi.

ZAZI le liñwi bukaufi ni mafelelezo a nako ya mbumbi, lwa utwa zibahazo ye m’ata ye ne i sa utwahali hande fa wailesi, ye li: Mpi ya Hitler i taselize Poland. Munyan’a ka a li: “Armagedoni ki kale i lenga!” Honaf’o fela, lwa tuhela misebezi ya luna. Lwa ya kwa Ndu ya Mubuso ye ne li bukaufi mi lwa y’o kopana kwateñi lwa pili. Ne lu yeziñi kwa Ndu ya Mubuso? Kashe ni kalele kwa makalelo.

Ne ni pepezwi mwa Hebron, kwa Mississippi, ka 1915. Ne lu pila mwa matakanyani. Baituti ba Bibele, ka mo ne ba zibahalela Lipaki za Jehova mwa miteñi yeo, ne ba to kutazanga mwa sibaka seo ibat’o ba hañwi ka silimo ni ku lukisa ku fa ngambolo mwa ndu ya yo muñwi. Kacwalo, bashemi ba ka ba ba ni lihatiso ze ñata za litaba za Bibele. Na ni Bennett lwa fita fa ku lumela lituto ze n’e lutiwa mwa libuka zeo kuli: Lihele ha li cisi, moyo wa shwa, ba ba lukile ba ka pila ku ya ku ile fa lifasi-mubu. Niteñi, ne ku na ni ze ñata ze ne lu na ni ku ituta. Nako ye ñwi ha se ni felize sikolo, na ya ni munyan’a ka kwa Texas ku yo bata musebezi.

Ha se lu kopani ni Lipaki kwa Ndu ya Mubuso, ba lu buza haiba ne lu li mapaina. Ne lu sa zibi kuli paina ne li Paki ya Jehova ya li sikombwa sa ka nako ye tezi. Cwale ba lu buza haiba ne lu ka tabela ku kutaza. Lwa alaba lwa li: “Lwa tabela!” Ne lu hupula kuli ne ba ka lu fa mutu ya n’a ka lu bonisa mwa ku kutaleza. Kono, ba  lu fa fela mapa mi ba li: “Mu sebeleze mwa kalulo yeo!” Na ni Bennett ne ku si na ze ne lu ziba ka za mwa ku kutaleza, mi ne lu toile hahulu ku swabiswa. Kwa mafelelezo, lwa lumela kadi ya mapa ya mwa simu yeo kwa puteho ka poso mi lwa kutela kwa Mississippi!

Ku Toma mwa Niti ya Bibele

Ha se lu kutezi kwahae, lwa bala lihatiso za Lipaki ka zazi ibat’o ba ka silimo mutumbi. Ne lu si na malaiti mwa ndu, mi kacwalo, ne lu balanga ka ku itusisa liseli la mulilo. Mwa miteñi yeo, baokameli ba maeto ne ba potelanga liputeho za Lipaki za Jehova ni Lipaki be ne ba pila kwahule ilikuli ba ba tiise kwa moya. Yo muñwi wa bona baokameli bao, ya bizwa Ted Klein, a potela puteho ya luna mi a ya ni na ni Bennett mwa bukutazi bwa fa ndu ni ndu. Hañata n’a yanga ni sibeli sa luna ka nako ye swana. A lu taluseza hande ze n’e amiwa mwa musebezi wa bupaina.

Ku banga ni yena cwalo kwa lu ezisa ku yeya za ku ekeza kwa sebelezo ya luna ku Mulimu. Kacwalo, la April 18, 1940, Muzwale Klein a kolobeza na, Bennett, ni Velva kaizel’a luna. Bashemi ba luna ne ba li teñi ha ne lu kolobezwa, mi ne ba nyakalalisizwe ki keto ye ne lu ezize. Lilimo ze peli hamulaho, ni bona ba kolobezwa. Ba zwelapili ku sebeleza Mulimu ka busepahali ku fitela fo ba timelela. Bondate ne ba timezi ka 1956, mi boma bona n’e li ka 1975.

Muzwale Klein ha n’a ni buzize ka za haiba ne ni ka kona ku eza bupaina, na mu bulelela kuli ne ni ka tabela, kono ne ni sina mali, liapalo, ni ze ñwi kaufela. A ni alaba a li: “Ku lukile. Lu ka bona za teñi.” A eza ona cwalo fela. Pili a lumela kupo ya ka ya bupaina. Kihona a ya ni na kwa New Orleans, ili sibaka se ne si li likilomita ze 300 ku zwa haesu, mi a ni bonisa mizuzu ye minde ye n’e shangatami fahalimw’a Ndu ye ñwi ya Mubuso. Ne li mizuzu ya mapaina. Hañihañi na tutela teñi mi na kalisa musebezi w’a ka wa bupaina. Lipaki ba mwa New Orleans ne ba tusa mapaina ka ku ba fa liapalo, mali, ni lico. Mwahal’a lizazi, mizwale ne ba tisanga lico ni ku li siya kwatuko a munyako kamba mane ku lu beela zona mwa fuliji. Muzwale yo muñwi ya n’a na ni muyaho kwa n’a lekiseza lico bukaufi ni luna a lu mema ku yanga teñi ka nako ya ku kwala ku y’o nga lico ze siyalanga ka zazi—inge cwalo nama, sinkwa, sitipwitipwi sa nama ye luba-lubilwe ni manawa mo ku beilwe linunka ze nde, ni tuco to tu munati.

Ku Lwaniswa ki Liweleya

Ha se ku fitile nako, na lumelwa kwa Jackson, mwa Mississippi, kuli ni y’o ezeza teñi bupaina. Na ni mucaha ye ne ni filwe ku sebeza ni yena lwa lwaniswa ki liweleya, mi ne ku bonahala kuli bayemeli ba fa silalanda be ne ba filwe ku toma milao ne ba yemela liweleya zeo! Ni mwa kalulo ya luna ye tatama, kwa Columbus, mwa Mississippi, ne ku bile cwalo. Ka ku ba kuli ne lu kutaza kwa batu ba mibala ni linaha kaufela, makuwa ba bañwi ba lu toya. Ba bañata ba lumela kuli ne lu na ni mulatu wa bukwenuheli. Mueteleli wa kopano ya American Legion, ili kopano ya batu be ne ba lata hahulu naha ya bona fela, n’a lumela cwalo. Hañata n’a kukuezanga liweleya ze bifile ku lu lwanisa.

Ha ne lu lwanisizwe lwa pili mwa Columbus, ne lu latelezwi ki siweleya ha ne lu nze lu abela limagazini mwa likululu. Ba lu kasheza kwa lihaulo la kwa sintolo cwana. Batu ba kubukana kuli ba bone se ne si ezahala. Nakonyana fela, mapokola ba taha mi ba l’u nga ni ku lu isa kwa kuta. Siweleya seo sa lu latelela kwa kuta k’o. Teñi k’o, sa zibisa makwambuyu kaufela be ne  ba li teñi kuli ha ne lu ka tunuha munzi w’o ka nako ye tomilwe, ne lu ka pila. Ha ne lu si ke lwa tunuha ka nako yeo, ne lu si ke lwa pila! Lwa li ki hande ha ne lu ka tunuha munzi w’o ka nakonyana. Kono liviki fela ze sikai hamulaho, lwa kutela teñi ni ku kalisa hape ku kutaza.

Hamulaho fela ku zwa f’o, sikwata sa banna ba 8 sa to lu taseza ni ku lu kasheza mwa limota za bona ze peli. Ba lu isa mwa mushitu, ku lu tubula liapalo, ni ku lu shapaka ha 30 ka lukanda lwa ka! Ne ba na ni litobolo mane ni mihala, mi ku bulela fela niti ne lu sabile luli. Ne ni hupula kuli ne ba ka lu tamelela ni ku lu nepela mwa nuka. Ba pazaula libuka za luna ni ku li shandaula mane ni ku tuba mushini wa luna wa ku lizeza teñi matapa fa simbumbutwa sa kota.

Ha se ba lu shapakile cwalo, ba lu bulelela kuli lu apale liapalo za luna ni ku zamaya mwa kanzila cwana mwa mushitu w’o lu sa itemuni. Ha ne lu nze lu zamaya cwalo, lwa hupula kuli ha ne lu ka itemuna, ne ba ka lu kunupa—mi ne ba si ke ba fiwa koto! Kono ha se ku fitile mizuzu ye sikai, lwa ba utwa ha ba ya ni limota za bona.

Nako ye ñwi, lwa manamiwa ki siweleya se si bifile. Ne lu konile fela ku baleha ha ne lu silile nuka cwana lu tamelezi liapalo za luna mwa milala. Nakonyana fela ku zwa f’o, lwa tamiwa kakuli kuti ne lu li bakwenuheli. Lwa tola mazazi a malalu mwa tolongo pili lu si ka atulwa kale. Taba yeo ya hasanyiwa hahulu mwa Columbus. Baituti ba fa sikolo se si pahami se ne si li bukaufi mane ba lumelezwa ku kotoka kapili kuli ba to fumaneha teñi. Ha li to fita lizazi leo, kuta ya tala—ne ku siyezi fela sibaka mwa ku yema! Ku be ne ba yemela Muso, ne ku na ni bakutazi ba babeli, yo muhulu wa muleneñi, ni mapokola.

G. C. Clarke, caziba wa mulao ya li Paki, ni mulikan’a hae n’e li bona be ne ba lumilwe ku to lu yemela. Ba kupa kuli litaba ze ne lu tamezwi za bukwenuheli li feliswe kakuli ne li si na bupaki. Caziba wa mulao y’o ya n’a sebeza ni Muzwale Clarke, nih’a n’a si yo muñwi wa Lipaki za Jehova, a fa bupaki bo bu tiile ka ku lu yemela. Ka nako ye ñwi, a bulelela muatuli kuli, “Batu ba bulela kuli Lipaki za Jehova ki lipulumuki. Lipulumuki? Thomas Edison n’a tamelelizwe kuli ki sipulumuki!” Kihona a supa kwa liboni (bulb) le li comekilwe mwahalimu, mi a li, “Kono ha mu bone liboni lale!” Ba bañwi mwendi ne b’a nga Edison, ya n’a li wa pili ku panga liboni, kuli n’a pulumuka, kono ha ku na ya n’a kona ku latula za n’a pangile.

Muatuli ya okamela taba yeo ha s’a utwile bupaki b’o, a bulelela mutomi wa milatu kuli: “Ha mu na niheba bupaki bo bukana ka za bukwenuheli, mi ba na ni tukelo ya ku eza musebezi wo. Mu si ke mwa ba tisa kwanu hape konji ha mu ka ba ni bupaki kakuli mu sinya mali ni nako za Muso ni ku ni sinyeza nako!” Ne lu tuzi!

Kono hamulaho, muatuli y’o a lu bizeza mwa muzuzu wa hae mw’a ezezanga litumelelano za lipisinisi. N’a ziba kuli batu kaufela ne ba sa lumelelani ni katulo ya hae. Kacwalo a lu lemusa kuli: “Katulo ye ni file ki ya ka mulao, kono ni mi eleza kuli: Mu tunuhe, hakusicwalo ba ka mi bulaya!” Ne lu ziba kuli n’a si ka busha, kacwalo lwa tunuha.

Ku tuha f’o, na to kopana ni Bennett ni Velva, be ne ba ezeza bupaina bo bu ipitezi mwa Clarksville, kwa Tennessee. Ha se ku fitile likwelinyana, lwa lumelwa kwa Kentucky, mwa Paris.  Hamulaho wa silimo ni licika, ne se lu bata ku toma puteho teñi k’o na ni Bennett ha lu amuhela memo ye ipitezi.

Ku Ya mwa Sebelezo ya Bulumiwa

Ha ne lu boni memo ya ku lu mema ku y’o kena mwa sitopa sa bubeli sa Sikolo sa Gilead sa Bibele sa Watchtower, lwa li, ‘Ba fosize! Ne ba ka memelañi tucaha-caha fela twa kwa Mississippi inge luna cwana ku ya kwa Sikolo seo?’ Ne lu hupula kuli ne ba bata batu ba ba itutile, kono niteñi lwa ya kwateñi. Ne ku na ni baituti ba 100 mwa sitopa seo, mi kosi yeo y’a nga likweli ze ketalizoho. Lwa feza sikolo seo la January 31, 1944, mi ne lu cisehela hahulu ku sebeleza mwa simu ya naha i sili. Kono mwa miteñi yeo, k’u nga pasipoti ni sinyatela sa fa pasipoti ne k’u nga hahulu nako. Kacwalo, baituti ba lumelwa ku yo sebeleza ka nakonyana mwa United States. Ha se lu ezize bupaina ka nakonyana mwa Alabama ni Georgia, na ni Bennett lwa talusezwa ko ne lu ka yo sebeleza—kwa Barbados, mwa West Indies.

Ndwa ya Lifasi ya II ne i sa kolota, mi musebezi ni libuka za Lipaki za Jehova ne li kwalezwi mwa libaka ze ñata, hamohocwalo ni mwa Barbados. Ha lu to fita kwa museto wa naha yeo, babeleki ba kwateñi ba kwalula ni ku tatuba milwalo ya luna mi ba fumana libuka ze ne lu patile mwateñi. Lwa ipulelela lwa li, ‘Lu felile.’ Kono, yo muñwi wa babeleki bao a lu bulelela fela kuli: “Mu lu swalele kuli lu tatubile libyana za mina; libuka ze ñwi ze za haniswa mwa Barbados.” Niteñi, a lu lumeleza ku kena ni libuka kaufela ze ne lu shimbile! Hamulaho, ha ne lu kutalize kwa makwambuyu ba muso, ba bulela kuli ne ba sa zibi libaka libuka zeo ne li kwalezwi. Hamulaho wa likweli, lwa fiwa tukuluho.

Ne lu ezize hande hahulu mwa simu ya mwa Barbados. Mañi ni mañi n’a zamaisanga lituto za Bibele ze fitelela 15, mi buñata bwa baituti bao ne ba zwelapili hande kwa moya. Ne lu tabile ku bona ba bañwi ba taha kwa mikopano ya puteho. Kono, kakuli libuka ne li kwalezwi ka nako ye telele, mizwale ba kwateñi ne ba sa zibi hande mwa ku zamaiseza mikopano. Kono hañihañi, lwa kona ku luta mizwale ba ba kona b’a sikai. Ne lu bile ni tohonolo ya ku tusa buñata kwa baituti ba luna ku kalisa ku yanga mwa bukombwa bwa Sikreste ni ku bona puteho ha i hula.

Ku Hulisa Lubasi

Ha se ni inzi likweli ze bat’o ba ze 18 mwa Barbados, ne ni tokwa ku pazulwa mi ne ni na ni ku kutela kwa United States. Ha ne ni sa li k’o, na nyala Paki ya bizwa Dorothy, ye ne ni ñolelananga ni yena. Na ni musal’a ka lwa ezeza bupaina mwa Tallahassee, kwa Florida, kono hamulaho wa likweli ze 6, lwa tutela kwa Kentucky, mwa Louisville, k’o Paki yo muñwi n’a ni file musebezi. Munyan’a ka Bennett a zwelapili ku sebeleza mwa Barbados ka lilimo ze ñata. Hamulaho a nyala mulumiwa yo muñwi mi ba eza musebezi wa ku potoloha  mwa lioli. Kwa mafelelezo, ne ba na ni ku kutela kwa United States kabakala makulanu. Ba zwelapili ku potolohela mwa liputeho ze bulela si-Spanish ku fitela f’a timelela Bennett mwa 1990 a li wa lilimo za buhulu ze 73.

Ka 1950, Dorothy a pepa mweli wa luna, ili kasizana ke ne lu beile libizo la Daryl. Lwa fita fa ku ba ni bana b’a ketalizoho. Silanda-mweli wa luna ya bizwa Derrick, a bulaiwa ki butuku bwa meningitis ya kwa lisapo la mukokoto inge a na ni fela lilimo za buhulu ze peli ni licika. Kono Leslie a pepiwa ka 1956, mi a latelelwa ki Everett ka 1958. Na ni Dorothy lwa lika ka t’ata ku hulisa bana ba luna ka mupilelo wa niti ye mwa Bibele. Ne lu likanga kamita ku ba ni tuto ya Bibele ya ka lubasi ka viki ni viki ni ku ezisa kuli bana ba luna kaufela ba ikole yona. Daryl, Leslie, ni Everett ha ne ba sa li banana, ne lu ba fanga lipuzo ka viki kuli ba eze patisiso ni ku lu fa likalabo viki ye tatama. Hape ne ba bonisanga ka likezo mwa ku kutaleza fa ndu ni ndu. A li muñwi n’a ka kena mo ku bulukelwa liapalo ni ku eza inge kuli ki muñ’a ndu. Yo muñwi n’a ka yema kwande ni ku ngongota. Ne ba itusisanga manzwi a lishea kwa ku bembana, kono seo sa ba tusa ku hulisa lilato kwa musebezi wa ku kutaza. Hape ne lu kutazanga ni bona kamita.

Elton, ñomba wa luna, ha n’a pepilwe ka 1973, Dorothy n’a bat’o ba wa lilimo ze 50, mi na n’e ni li wa ze bat’o ba ze 60. Ba mwa puteho ba lu biza kuli ki luna bo Abrahama ni Sara! (Genese 17:15-17) Elton n’a yanga ni bahulwani ba hae mwa simu. Lwa ikutwa kuli n’e li bupaki bo bu tiile batu ha ne ba bona mabasi—bashimani ni likaizeli za bona, bashemi ni bana—ba nze ba sebeza hamoho, ili ku abana liniti za Bibele ni ba bañwi. Bahulwani ba Elton ne ba yapananga ku mu lwala fa maheta ni ku mu fa trakiti ya za Bibele. Hañata, batu ne ba teelezanga ha ne ba kwalulanga minyako ni ku bona kashimani ka kande kao ka lwezwi fa maheta ki bahulwani ba kona. Bashimani bao ba luta Elton kuli ha se ba felize ku ambola ni muñ’a ndu, yena a mu fe trakiti ni ku bulela ni yena ka bukuswani. Ki mona mwa n’a kalezi ku kutaza cwalo.

Mwahal’a lilimo ze fitile, lu konile ku tusa ba bañwi ku fita fa ku ziba Jehova. Kwa mafelelezo a ma-1970, lwa zwa kwa Louiseville ni ku tutela kwa Shelbyville, mwa Kentucky, kuli lu y’o sebeleza kwa puteho ko ne ku na ni butokwi. Ha ne lu li k’o, lwa bona kulo ya puteho ni ku tusa ku fumana mubu ni ku toma Ndu ya Mubuso. Hamulaho, lwa kupiwa ku y’o sebeleza mwa puteho ye ñwi ye n’e li bukaufi.

Ku Sa Swaleha Hande kwa Bupilo bwa Lubasi

Ne ni lakaza kuli bana ba luna kaufela ba zwelepili mwa nzila ya Jehova, kono ne ku si ka ba cwalo. Ha ne ba hulile ni ku ya ku yo ipilela, ba balalu kwa bana ba luna ba bane be ne ba sa pila ba tuhela mupilelo wa niti. Nihakulicwalo, Everett mwan’a luna a latelela mutala wa ka mi a kena mwa bukombwa bwa nako ye tezi. Hamulaho a sebeleza kwa sibaka se situna sa tamaiso ya mwa lifasi kamukana sa Lipaki za Jehova kwa New York mi ka 1984 a memiwa ku kena mwa sitopa sa Gilead sa bu 77. Ha s’a felize sikolo seo, a lumelwa kwa Sierra Leone kwa Wiko wa Africa. Ka 1988, a nyala Marianne, paina ya zwa kwa Belgium. Haisali ku zwa f’o, ba sebelize hamoho ka ku ba balumiwa.

Sina mo ba ikutwelanga bashemi kaufela, ne lu swabile hahulu ku bona bana ba luna ba balalu ba tuhela mupilelo o’ kolwisa cwale ili o’ na ni sepo ye nde ya bupilo bo bu sa feli fa lifasi le li ka ba paradaisi kwapili. Fokuñwi ne ni inyazanga. Kono ne ni omba-ombiwanga ki ku ziba kuli mane ni ba bañwi kwa bana ba Jehova ba kwa moya, kamba mangeloi, ne ba tuhezi ku mu sebeleza—Jehova nih’a kalimela ka lilato ni ka sishemo mi ili ya sa bushangi. (Deuteronoma 32:4; Joani 8:44; Sinulo 12:4, 9) Seo sa ni tusa ku utwisisa kuli bashemi ba like ka t’ata ba mane ku hulisa bana ba bona mwa nzila ya Jehova, ba bañwi nihakulicwalo ba kana ba hana ku amuhela niti.

Sina kota ye fukiswa ki moya o m’ata, lu na ni ku eza licinceho ka ku ya ka maswenyeho ni matata a fitana-fitana a lu tahela. Mwahal’a lilimo, ni fumani kuli ku eza tuto ya Bibele ya kamita ni ku fumaneha kwa mikopano ku ni fa m’ata a ku eza licinceho zeo ni ku tiiseza kwa  moya. Ha ni nze ni supala ni ku bona mafosisa e ne ni ezize kwamulaho, ni lika ku talimela ku ze nde ze zwile mwateñi. Mane ha lu zwelapili ku sepahala, miinelo ye cwalo i lu tusa fela ku eza zwelopili kwa moya. Ha lu ituta se siñwi ku yona, miinelo ye maswe ya mwa bupilo i kona ku ba ye yahisa ka linzila ze ñwi.—Jakobo 1:2, 3.

Cwale na ni Dorothy ha lu sa na buikangulo bo bunde kamba m’ata a ku eza ze lu lata ku eza mwa sebelezo ya Jehova. Kono lu itebuha hahulu tuso ye ba lu fa mizwale ni likaizeli ba ba lateha ba luna ba Sikreste. Kwa mikopano ye miñata, mizwale ba lu bulelelanga kuli ba itebuha hahulu ku fumaneha teñi kwa luna. Mi ba ifana ku lu tusa ka mo ba konela kaufela—mane ni ku za ku lukisa ndu ni mota.

Fokuñwi, lwa konanga ku eza sebelezo ya bupaina bwa ku tusa, mi lu zamaisa lituto ni ba ba tabela. Lu tabelanga hahulu ku amuhela litaba ze zwa ku mwan’a luna ya sebeleza kwa Africa. Lu sa ezanga tuto ya Bibele ya lubasi, nihaike cwale se li ya luna fela lu ba babeli. Lu ba ba tabile kuli lu sebelize ka lilimo ze ñata-ñata mwa sebelezo ya Jehova. U lu kolwisa kuli h’a na ku ‘libala misebezi ya luna, ni lilato le lu bonisize kwa libizo la hae.’—Maheberu 6:10.

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Na, Velva, ni Bennett ha ne lu kolobezwa ki Ted Klein ka la April 18, 1940

[Maswaniso a fa likepe 26]

Na ni Dorothy musal’a ka, kwa makalelo a ma-1940 ni ka 1997

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Ku zibahazwa kwa ngambolo ya nyangela ya “Mulena wa Kozo” mwa mbasi ya muleneñi mwa Barbados

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Munyan’a ka Bennett fapil’a lihae la balumiwa