Ku Bata Ba Ba Swanela Ba mwa Kenya

KENYA ki naha ye buheha hakalo. Mishitu ye titihani, mabala a matuna, mahalaupa a cisa hahulu, ni malundu a apesizwe ki litwa li kabisa naha ye nde yeo. Ku yona ku na ni likokoñu ze fitelela lule ni lisukulu ze sweli ku fela kabakala ku bulaiwa hahulu. Hape ku kona ku bonwa ni mitapi ye mituna ya litutwa ha li nze li fita mwa mabala.

Libupiwa ze fufa ni zona ki ze ñata, ku kalela kwa limbande ze lendanga ku isa kwa linyunywani ze ñata-ñata za mibala-bala ili ze opela lipina ze munati mwa moya. Litou ni litau ni zona za fumaneha. Lipono ni milumo ya Kenya ki ze sa koni ku libalwa.

Kono hape, ku na ni mulumo o muñwi o utwahala kai ni kai ku yona naha ye buheha yeo. Ki mulumo wa manzwi a eza likiti-kiti a sweli ku zibahaza lushango lwa sepo. (Isaya 52:7) Ona manzwi ao a sweli ku fita kwa batu ku zwelela mwa mishobo ni lipuo ze 40. Ka nzila yeo, Kenya hape ki naha ye buheha kwa moya.

Buñata bwa batu ba mwa Kenya ba lata za bulapeli mi ba tabela ku buhisana litaba za Mulimu. Niteñi, ku fumana batu ba ku ambolisana ni bona se ku bile nto ye t’ata, kakuli sina mwa linaha ze ñwi, mwa Kenya ni mona, lika li sweli za cinca.

Butata bwa za mali bu ezisize ba bañata ku cinca mupilelo wa bona. Basali, bao ka sizo ne ba sebezanga fa malapa, cwale se ba sebeza mwa liofisi kamba kwa mikwakwa kwa ku lekisa litolwana, miloho, litapi, ni lizuma za ku luka. Banna bona ba sebeza ka t’ata ili ka nako ye telele ka ku lika ku fumana za ku utisa mabasi a bona. Banana ni bona, ba nze ba shakatezi ndongo ya ku besa ni mai a bilisizwe, ba zamaya-zamaya mwa mikwakwa inge ba lekisa lika zeo. Se si ezahala kikuli batu ba ba fumaneha fa mandu mwahal’a lizazi ki ba banyinyani. Muinelo w’o u tahisize kuli bashaeli ba taba ye nde ya Mubuso ba eze licinceho.

Ba ba mwa liputeho za Lipaki za Jehova ne ba elelizwe kuli ba ise hahulu mamelelo kwa batu ba ba siyo fa mandu a bona, ba ba sweli ku peta misebezi ya bona ya ka zazi. Hape ne ba elelizwe ku isa mamelelo ni kwa balikani, bana bahabo, ba lipisinisi, ni be ba beleka ni bona. Mizwale ba amuhela kelezo yeo, ili ku ambolisana ni batu ko ba fumaneha kaufela. (Mateu 10:11) Kana ku na ni se si zwile ku bona buikatazo b’o bwa ku yandulula sebelezo? Ee! Mu nyakisise mitala ye miñwi.

 Bana Bahabo Luna ki Bona Ba ba Lu Inzi Bukaufi ka ku Fitisisa

Mwa Nairobi, ona muleneñi o mutuna wa Kenya, ku yahile batu ba ba bat’o eza 3 milioni. Kwa upa wa muleneñi w’o ne ku pila munna ya n’a tuhezi musebezi, ya n’a banga yo muhulu mwa busole. Munna y’o n’a sa tabeli hahulu Lipaki za Jehova, nihaike mwan’a hae wa munna na li Paki, ili nto ye ne i mu swabisize hahulu. Nako ye ñwi, mwa kweli ya February, munna y’o a tama musipili wa likilomita ze 160 ku yo potela mwan’a hae wa Paki y’o ya n’a pila mwa sikiliti sa Nakuru, se si kwa musindi o bizwa Rift Valley. Mwa nako ya n’a pota yeo, mwan’a hae a mu fa mpo. Mpo yeo ne li buka ya Zibo ye Isa kwa Bupilo bo Bu Sa Feli.* Munna-muhulu y’o a i amuhela, mi a funduka.

Ha fitile kwahae, munna ya n’a li musole y’o a fa musal’a hae buka yeo, mi wa musali a kala ku i bala a si ka lemuha kuli ne i hatisizwe ki Lipaki za Jehova. Hanyinyani-nyanyinyani, niti ya Bibele ya kala ku mu kena mwa pilu, mi a abana litaba zeo ni munna hae. Ka ku bata ku iponela buniti, wa munna ni yena a kala ku bala buka yeo. Ha ba to lemuha kuli buka yeo ne i hatisizwe ki bomañi, ba bona kuli ze ne ba taluselizwe ka za Lipaki za Jehova ne si za niti. Ba bata Lipaki be ne ba pila bukaufi, mi tuto ya Bibele ya kaliswa. Ka ku ipalela buka kwa bona, ba lemuha kuli ku zuba kamba ku lekisa kwai ne si nto ya Sikreste. (Mateu 22:39; 2 Makorinte 7:1) Ne ba si ka zina-zina ku sinya kwai kaufela ye ne ba lekisa mwa sintolo sa bona. Hamulaho wa likwelinyana ba fita fa ku ba bahasanyi ba ba si ka kolobezwa, mi hasamulaho ba kolobezwa fa mukopano wa sikiliti.

Manyalala A Tahisa Nto ya Butokwa

Mwa likalulo ze ñwi za muleneñi wa naha, ku na ni likomboni ze sweli ku tomiwa mo ku pila likiti ze mianda-nda ya batu. Mwa libaka zeo ku kona ku fumanwa mandu a mañata-ñata a yahilwe ka sileze, likota, bisenke-senke, ni masenke a lituwa. Mwa likampani ze panga lika ha ku si na hande misebezi, batu ba iponela za ku eza. Babeleki ba Jua kali (linzwi la Siswahili le li talusa “lizazi le li cisa hahulu”) ba sebelezanga mwa lizazi, inge ba panga manyatela fa mataela a kale a limota, kamba inge ba panga malambi fa makapa a yumbilwe. Ba bañwi ba fafatanga mwa mabunda a manyalala ni mwa lingungulu ili ku bata mapepa, makapa, ni mabotela za ku yo panga sinca.

Kana ku na ni za butokwa z’a kona ku tisa manyalala? Ee! Muzwale yo muñwi u hupula kuli: “Munna ya tiile, ya bonahala masila ili ya n’a shimbile pepa ye tuna ya pulasitiki mo ku tezi mitende ni limagazini za ku nopa a kena mwa lapa la Ndu ya Mukopano ya luna. A sin’o ni taluseza kuli ki yena William, a buza a li: ‘Kana mu na ni kwateñi likopi ze nca za Tora ya ku Libelela?’ Ne ni ikalezwi, ni sa zibi kuli mulelo wa hae ne li ufi. Ha ni mu bonisa likopi ze ketalizoho za limagazini, a li tatuba i liñwi ka i liñwi mi a li: ‘Ni ka l’inga kaufel’a zona.’ Na komoka, mi na kutela kwa muzuzu wa ka ku y’o nga buka ya Wa Kona Ku Pila Ku Ya Ku Ile mwa Paradaisi fa Lifasi-mubu. * Na mu bonisa siswaniso sa Paradaisi mi na mu taluseza kuli lu itutanga Bibele ni batu lu sa ba lifisi. Mi se ni li ku yena: ‘William, ha u sa yo tahi kamuso kiñi, lu to kalisa tuto?’ A eza ona cwalo!

“Zazi le liñwi la Sunda, a taha kwa mikopano lwa pili. Zazi leo ne ni fa ngambolo ya nyangela. William h’a kena, a talima baputehi ka bubebe, a ni bona fa libulelelo, mi a lumpuka mwa Ndu ya Mubuso. Hasamulaho ha ni mu buza kuli sa n’a ezelize cwalo kiñi, a alaba ka maswabi kuli: ‘Batu be ne ba li mwateñi ne ba kenile hahulu. Ne ni utwile maswabi.’

 “William ha n’a nz’a zwelapili mwa tuto ya hae, niti ya Bibele ya kala ku cinca bupilo bwa hae. A tapa hande, ku kuta milili, ku apala liapalo ze kenile hande, mi hañihañi a kala ku taha kwa mikopano kamita. Buka ya Zibo ye Isa kwa Bupilo bo Bu Sa Feli ha i zwa, lwa kala ku ituta yona. Ka nako yeo, na s’a file kale lingambolo ze peli mwa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki mi na s’a li muhasanyi ya si ka kolobezwa. Ne ni nyakalalile hahulu ku mu amuhela ka ku ba muzwale wa kwa moya ha n’a kolobelizwe fa lizazi la mukopano o ipitezi.”

William n’a bonezi kai pili butokwa bwa magazini ya Tora ya ku Libelela? “Ne ni fumani likopi ze ñwi mwa mapepa a n’a yumbilwe.” Ee, ka nzila ye si ka libelelwa yeo, n’a fumani nto ya butokwa!

Ku Fa Bupaki kwa Musebezi

Kana kamita lwa tonelanga kolo ya ku fa bupaki bwa ku tandalelwa ha lu li kwa musebezi? James, ya li eluda mwa puteho ye ñwi ya mwa Nairobi, n’a zibisizwe niti ya Bibele ka nzila ye cwalo. Ni yena u bile ya buanyu mwa ku itusisa muezezo w’o kwa ku kutaza ku ba bañwi. Ka mutala, nako ye ñwi, James a bona yo muñwi wa b’a beleka ni bona a taha mwa ofisi inze a ñomezi baji ye na ni manzwi a’ li “Jesus Saves” (Jesu ki Yena Mupulusi). Ka ku likanyisa za n’a bulezi Filipi, mukutazi wa evangeli, James a buza ya n’a beleka ni yena y’o kuli: “Kana wa utwisisa luli z’a talusa manzwi ao?” (Likezo 8:30) Puzo yeo ya tisa kuli ba be ni puhisano ye nde. Ba kalisa tuto ya Bibele, mi munna y’o hasamulaho a kolobezwa. Kana ku na ni ba bañwi hape b’a konile ku tusa James? U talusa cwana:

“Na ni Tom ne lu sebeza mwa kampani ye swana. Hañata ne lu zamayanga mwa mbasi ya musebezi hamoho. Kakusasana o muñwi se lu ina hamoho. Ne ni sweli ku bala ye ñwi ya libuka za luna, mi ne ni i sweli ka nzila ye n’e konisa Tom ku i bona hande. Sina ka mo ne ni batela, ya hoha mamelelo ya hae, mi na tabela ku mu kalima yona buka yeo. N’a tabezi hahulu za n’a balile ku yona mi a lumela ku ba ni tuto ya Bibele. Nako ye, yena ni musal’a hae ki batanga ba Jehova ba ba kolobelizwe.”

James u zwelapili u li: “Hañata ka nako ya musihali ha lu pumula kwa musebezi, ku banga ni makande a tabisa. Ne li ka linako ze cwalo, ili ka linako ze shutana, fo ne ni kopanezi ni Ephraim ni Walter. Sibeli sa bona ne ba ziba kuli ni Paki. Ephraim n’a bata ku utwisisa libaka Lipaki za Jehova ha ne ba toilwe hahulu. Walter yena n’a na ni lipuzo ka za shutano ye mwahal’a Lipaki ni bulapeli bo buñwi. Sibeli sa bona ne ba tabezi likalabo za ka Mañolo ze ne ni ba file mi ba lumela ku ituta. Ephraim a zwelapili kapili. Kwa nalulelule, yena ni musal’a hae ba neela bupilo bwa bona ku Jehova. Cwale s’a li eluda, mi musal’a hae ki paina wa kamita. Kono Walter yena, a lwaniswa hahulu-hulu kuli mane a yumba ni buka ya n’a itutanga ku yona. Kono kabakala ku tundamena kwa ka, a kalisa hape ku ituta. Ni yena cwale s’a li eluda.” Ku ba kopanya kaufela, batu b’a 11 ba bile Bakreste ba niti kakuli James n’a itusisize libaka za n’a fumani za ku paka ka ku tandalelwa kwa musebezi.

Nto ye Makaza Hahulu

Mwa kandiyana ka kañwi fa likamba la lisa la Lake Victoria, bana ba mba ni balikani ba kubukana kwa kepelo. Mwahal’a balili bao ne ku na ni Paki ya s’a hulile. A atumela muluti ya bizwa Dolly mi a mu taluseza muinelo wa ba ba shwile ni mulelo wa Jehova wa ku felisa lifu ku ya ku ile. Ka ku lemuha kuli n’a tabela ku teeleza, a mu taluseza kuli: “Ha u ka kutela ko u pila, yo muñwi wa balumiwa ba luna u ka to ku potela ni ku to ku luta za Bibele.”

Sibaka mwa n’a ina Dolly ki muleneñi wa bulalu ku ye mituna ya mwa  Kenya. Ka nako yeo ne ku na ni lipaki ba balumiwa ba bane fela mwa sibaka seo. Muzwale ya s’a hulile y’o n’a si ka zibisa nihaiba a li muñwi kwa balumiwa bao kuli a yo potela Dolly. N’a sepile fela hahulu kuli ne ku ka ba cwalo. Mi ki mona mo ne ku ezahalezi! Nakonyana fela, kaizeli yo muñwi wa mulumiwa a katana Dolly mi a kala tuto ni yena. Dolly ka nako ye u kolobelizwe, kana ka hae ka kasizana ka iñolisize mwa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki, mi bana ba hae ba babeli ba bashimani ni bona ba kolobelizwe. Mane s’a bile ni tohonolo ya ku fumaneha kwa Sikolo sa Sebelezo ya Bupaina.

Ku Tokomela za Kekezeho

Ku koñomekwa kwa ku eza bupaki bwa ku tandalelwa ku konisize likiti-kiti za batu ba bañwi ku utwa taba ye nde mwa Kenya. Bahasanyi ba ba fitelela 15,000 cwale se ba patehile mwa ku eza ona musebezi o butokwa hahulu w’o, mi batu ba ba fitelela 41,000 ne ba fumanehile kwa Kupuzo ya lifu la Kreste ñohola. Mwa Kenya kaufela, palo ya batu ba ba fumanehanga kwa mikopano i fitanga habeli ya bahasanyi ba Mubuso. Seo si tahisize kuli ku be ni tokwahalo ya ku yaha Mandu a mañwi a Mubuso.

Mandu a Mubuso a sweli a yahiwa mwa mileneñi ni mwa matakanyani. Se siñwi sa libaka zeo si mwa sikiliti se si bizwa Samburu. Ku ya teñi ki musipili o eza likilomita ze 320 ku kuta mutulo-upa wa Nairobi. Ka 1934, sibaka seo sa bizwa Maralal, ili linzwi le li talusa “ku pazima” mwa puo ya Sisamburu, kakuli situwa sa pili se ne si itusisizwe teñi k’o ne si benyanga mwa lizazi. Hamulaho wa lilimo ze 62, muyaho o muñwi wa situwa sa masenke ne u yahilwe mwa Maralal. Ni ona wa “pazima” kabakala kuli ki sibaka sa bulapeli bwa niti.

Bahasanyi b’a 15 ne ba ezize buikatazo bo butuna bwa ku yaha Ndu ya Mubuso ya pili mwa kalulo yeo ya matakanyani mwa Kenya. Mali ne si a mañata, kacwalo mizwale ne ba na ni ku itusisa liyahiso ze n’e fumaneha mwa silalanda. Ba yaha mamota ka ku itusisa mubu o mufubelu o nyailwe mezi ni ku u katela hahulu mwahal’a misumo ye yemi. Mamota ao n’a lililwe ka bukwala ka likombombo la buloko bwa likomu ni mufuse, ili ku panga limota le li tiile, le li ina lilimo-limo.

Kuli ba fumane misumo ya ku yahisa, mizwale ba kupa liñolo le li ba lumeleza ku lema likota. Kono ne ba na ni ku zamaya likilomita ze 10 kuli ba fite mwa mushitu o ne u li fakaufi ka ku fitisisa. Mizwale ni likaizeli bao ne ba na ni ku zamaya ku yo fita kwa mushitu w’o, ku lema likota, ku li kola, ni ku li shimba ku li isa ko ne ku yahelwa. Nako ye ñwi ha ne ba zwa mwa mushitu, mizwale bao ba yemiswa ki mapokola, be ne ba ba taluselize kuli liñolo la bona ne si la ka mulao. Mapokola bao ba taluseza paina ya ipitezi yo muñwi kuli ba mu tama kakuli n’a lemile likota. Kaizeli yo muñwi ya n’a zibahala hahulu fa silalanda, ili ya n’a zibiwa hape ki mapokola a li: “Haiba mu tama muzwale wa luna, ni luna mu lu tame, kakuli kaufel’a luna lu lemile likota!” Mupokola a ba tuhelela kuli ba ikele kaufel’a bona.

Mwa mushitu m’o ne ku na ni libatana, kacwalo, ku zamaya mwateñi ne ku kona ku tisa kozi. Zazi le liñwi kaizeli yo muñwi a lema kota. Ha i yo wa, a bona folofolo ye tula ni ku mata. H’a bona mubala wa yona o sotwana mubelukela, a nahana kuli ne li pala, kono hasamulaho h’a to bona mutala wa yona, a lemuha kuli ne li tau! Niha ne ku bile ni likozi zeo kaufela, mizwale ba feza ku yaha Ndu ya Mubuso, mi cwale ya “pazima” ka ku ba sibaka mo ku lumbekelwa Jehova.

Lizazi la February 1, 1963, ne li lizazi le lituna mwa litaba ze ezahezi za teokratiki mwa Kenya. Ka lona lizazi leo, ofisi ya mutai ya pili ne i kwaluzwi, mi ne i li ya muzuzu u li muñwi fela o munyinyani, ili wa limita ze 7.4 mwa butelele ni mwa bupala. Lizazi la October 25, 1997, ni lona hape ne li lizazi le lituna mwa litaba ze ezahezi za teokratiki mwa Kenya. Ka lizazi leo, lihae la Betele le lituna, le linca ne li kakuzwi. Ni li li fa mubu wa limita ze 7,800 mwa butelele ni mwa bupala! Ao ne li mafelelezo a mungendenge o mutuna o ne u tandile lilimo ze talu za ku sebeza ka t’ata. Baitateli be ne ba zwa mwa linaha ze 25 ne ba fetuzi sibaka sa mahekele a 3.2 se ne si na ni maleze, ni macacani a mañata, ku si eza simu ye nde-nde fo ku yahilwe mutai o munca. Teñi m’o ne ku ka pila lilama za lubasi lwa fa Betele b’a 80.

Lwa swanela ku nyakalala luli ku seo Jehova a ezelize batu ba hae. Ki yena ya ezisize lipilu za batanga ba hae ku pateha hahulu ni ku fita inze ba bata kai ni kai batu ba ba swanela ba mwa Kenya, ili ku ezisa naha yeo ku ba ye buheha kwa moya.

[Litaluso za kwatasi]