Lipuzo Ze Zwa kwa Babali

Bakreste ba niti ba lukela ku ba ni mubonelo mañi ka za mukwa o atile wa ku fa ba bañwi likopi za litukiso ze swanela ku lekiswa ze laela kompyuta za ku eza?

Ba bañwi ka mafosisa ba kana ba yemela mukwa w’o ka ku ama kwa manzwi a Jesu a’ li: “Mu filwe fela, mu fane fela.” Kaniti, Jesu n’a sa ami kwa ku fana fela likopi za libuka kamba litukiso ze laela kompyuta za ku eza (software) ze lukela fela ku kopiswa ka tumelezo ya beñi ba zona, ili zeo ku itusisa zona ku lukela ku ba kwa ka mulao. N’a talusa ku fana kwa mwa bukombwa. Jesu n’a bulelezi baapositola ba hae be ne ba ya kwa mileneñi ni minzi ye fapana-fapana kuli ne ba na ni ku yo kutaza za Mubuso, ku folisa bakuli, ni ku leleka mioya ye maswe. Ku fita ku lifisa ha ne ba ka eza zeo, baapositola bao ne ba na ni ku ‘fana fela.’—Mateu 10:7, 8.

Ka ku ba kuli palo ya likompyuta za ka butu ni ze itusiswa mwa lipisinisi i sweli ya ekezeha, batu ba bañata ba bile ba ba tokwa litukiso ze laela kompyuta za ku eza. Zeo hañata li tokwanga ku lekiwa. Ki niti kuli ba bañwi ba ñolanga litukiso za litaelo ze ba fanisanga fela mi ba talusanga kuli za kona ku kopiswa ni ku fiwa ku ba bañwi. Kono buñata bwa litukiso ze laela kompyuta za ku eza za lekiswanga ka mulao. Ku si na taba ni kuli litukiso zeo ki za ku itusisa kwa ndu kamba mwa pisinisi, ba ba itusisa zona ba libelelwa ku li leka, ili ku li lifela. Mutu ha na k’a nga kamba ku kopisa tukiso a sa i lifeli, ne ku ka ba ku loba mulao, sina mo ne ku ka bela mutu ha n’a ka kopisa libuka ze ñata, nih’a n’a ka be a li fanisa fela.

Buñata bwa litukiso ze laela kompyuta za ku eza (ku kopanyeleza cwalo ni lipapali ze bapalwa fateñi) li na ni liñolo la tumelezo (license),  mi ya itusisa zona u tokwiwa ku latelela ze li lumeleza ni ze li hanisa. Buñata bwa mañolo a cwalo a bonisa kuli ki mutu a li muñwi fela ya kona ku beya tukiso ya litaelo mwa kompyuta ni ku itusisa tukiso yeo—mi hañata i beiwa fela mwa kompyuta i liñwi, ibe ya kwa ndu, ya mwa pisinisi, kamba ya kwa sikolo. Mañolo a mañwi a tumelezo a bonisa kuli muitusisi wa tukiso wa kona ku ipulukela kopi ya tukiso yeo, kono h’a swaneli ku i kopisa ni ku i fa batu ba bañwi. Haiba muñ’a tukiso u bata ku i fanisa kaufel’a yona (ili ku kopanyeleza cwalo ni liñolo la tumelezo ni litaba ze ñwi), wa kona ku eza cwalo. Kono h’a eza cwalo, h’a sa na tukelo ya ku itusisa yona. Mañolo a tumelezo a shutana-shutana, kacwalo mutu ya leka tukiso ye laela kompyuta za ku eza kamba ya fundotelwa yona u swanela ku batisisa ze li talusa liñolo leo.

Linaha ze ñata li mwa litumelelano ka za litumelezo ze sileleza “misebezi ye lukisizwe ki batu” (intellectual property) ze cwale ka litukiso ze laela kompyuta za ku eza, mi li lika ku tiisa milao ka za litumelezo za mwa ku itusiseza zona. Ka mutala, The New York Times ya January 14, 2000, ne i bihile kuli “mapokola ba mwa Germany ni Denmark ne ba tamile lilama za sikwata se ne ba talusize kuli ne li sikwata se ne si itusisa ka busholi litukiso ze laela kompyuta za ku eza.” Sikwata seo ne si kopisanga ni ku abela litukiso za litaelo zeo ni lipapali za fa kompyuta, mane ni ku lekisa ze ñwi fa Intaneti.

Mayemo a puteho ya Sikreste mwa taba yeo ki afi? Jesu n’a ize: “Mu kutiseze Sesare ze li za Sesare, mi mu zwiseze Mulimu ze li za Mulimu.” (Mareka 12:17) Seo si tokwa kuli Bakreste ba utwe milao ya naha ye sa lwanisani ni mulao wa Mulimu. Muapositola Paulusi n’a ñozi ka za lipuso kuli: “Mutu kaufela a ipeye mwatas’a ba ba beilwe fa bulena. . . . Ya hana bulena, u hana se si tomilwe ki Mulimu; mi ba ba hana, ba ka ipumanela koto.”—Maroma 13:1, 2.

Maeluda mwa puteho ya Sikreste ha ba na buikalabelo bwa ku tatuba likompyuta za ba bañwi, inge kuli ba filwe m’ata a ku taluhanya ni ku tiiseza milao ka za tumelezo ye filwe. Kono ba lumela ni ku luta kuli Bakreste ba swanela ku ambuka k’u nga lika ze si za bona ni kuli ba like ka t’ata ku latelela milao. Seo si sileleza Bakreste kwa ku otiwa ka ku ba balobi ba mulao, mi hape si ba konisa ku ba ni lizwalo le linde fapil’a Mulimu. Paulusi n’a ñozi kuli: “Cwale ki swanelo kuli mu ipeye, isi kabakala buhali fela, kono ni kabakala lizwalo.” (Maroma 13:5) Ka nzila ye swana, Paulusi n’a bonisize takazo ya Bakreste ba niti ka manzwi a’ li: “Lwa kolwa kuli lizwalo la luna ki le linde, ni kuli mwa lika kaufela lu lata ku eza se si lukela.”—Maheberu 13:18.

[Mbokisi fa likepe 29]

Ba lipisinisi ni ba likolo ba bañwi ba lekanga mañolo a tumelezo a bonisa palo kaufela ya baitusisi ba ba lumelelizwe ku itusisa tukiso ye laela kompyuta za ku eza. Mwa silimo sa 2000, liputeho za Lipaki za Jehova ne li buhisani taba ye n’e bile ni kelezo ye:

“Buñata bwa likampani ze lukisa ni ku lekisa litukiso ze laela kompyuta za ku eza ba fanga milao ka za teñi, mi ba fanga situpa sa tumelezo ya mwa ku itusiseza ka mulao litukiso zeo. Situpa seo hañata si bulelanga kuli muñi h’a koni ku kopiseza ba bañwi litukiso zeo; mane, milao ye tamile linaha kaufela ye ama nto yeo ya hanisa ku kopisa. . . . Likampani ze ñwi ze tuna li lekisanga likompyuta ze na ni kale litukiso ze li laela ili ze na ni litupa za tumelezo. Nihakulicwalo, lintolo ze ñwi ze lekisa likompyuta ha li fangi litupa za tumelezo kakuli litukiso ze ba beezi cimo ba li kopisize ka ku tula mulao, ili ku talusa kuli muleki u loba mulao h’a itusisa litukiso zeo. Ka ku swana, Bakreste ba si ke ba hasanya kamba ku kopisa litaba ze tomezwi milao (sina mo li tomezwi milao lihatiso za Sosaiti) ili ze kopiswa ku si na tumelezo ya ka mulao ya beñi ba zona.”