Ku Tula Bufokoli bwa Butu

“Ku utwa za nama ki lifu.”—MAROMA 8:6.

1. Ba bañwi b’a nga cwañi mubili wa butu, mi ki puzo mañi ye swanela ku nyakisiswa?

“NI Ka itumela ku Wena, kakuli ni ezizwe ka mukwa o sabisa, o komokisa.” (Samu 139:14) Ki mona mwa n’a opelezi Davida walisamu ha n’a yeya ye ñwi ya lipupo za Jehova—ili mubili wa mutu. Ka ku fapana ni yona tumbo ye na ni mutomo yeo, ku na ni baluti ba bulapeli ba b’a nga mubili ku ba lihae ni sisebeliso sa sibi. Mubili se u bizizwe ‘nto ye pata ku sa ba ni zibo, mutomo wa bumaswe, mawenge a ku bola, siyaleto sa sibi, situpu se si pila, libita le li zamaya.’ Ki niti kuli muapositola Paulusi n’a bulezi kuli: “Bunde ha bu si ka ina ku na, kikuli mwa nama ya ka.” (Maroma 7:18) Kono kana seo si talusa kuli lu kwecekilwe mwa mubili wa sibi ku si na sepo?

2. (a) “Ku utwa za nama” ku talusañi? (b)“Nama” ni “moya” li lwanisana cwañi mwa batu ba ba bata ku tabisa Mulimu?

² Mañolo fokuñwi a itusisanga linzwi la “nama” kwa ku talusa mutu mwa ku sa petahala kwa hae ka ku ba muezalibi ya simuluhile ku Adama ya n’a ipanguzi. (Maefese 2:3; Samu 51:5; Maroma 5:12) Sihozo se lu hozize ku yena si tahisize “ku fokola kwa nama.” (Maroma 6:19) Mi Paulusi n’a lemusize kuli: “Ku utwa za nama ki lifu.” (Maroma 8:6) “Ku utwa za nama” ku talusa ku zamaiswa ni ku susumezwa ki litakazo za nama ye si ka petahala. (1 Joani 2:16) Kacwalo haiba lu lika ku tabisa Mulimu, muinelo wa luna wa kwa moya ni wa sibi sa luna sa ka taho za lwanisana. Twanisano ye sa feli yeo i lu hapeleza ku eza “misebezi ya nama.” (Magalata 5:17-23; 1 Pitrosi 2:11) Paulusi ha s’a talusize ka za twanisano ye butuku ye mwahal’a hae, a makala a li: “Ni mutu ya maibile cwañi! Ki mañi ya ka ni liulula kwa mubili wo wa lifu?” (Maroma 7:24) Kana Paulusi ne li mutu ya n’a kenezwi ki sibi a sa koni ku itwanela? Bibele i alaba ka ku tiya kuli kutokwa!

 Buniti ka za Miliko ni Sibi

3. Ba bañata b’a nga cwañi sibi ni miliko, kono Bibele i lu lemusa cwañi ka za mubonelo o cwalo?

³ Ba bañata kacenu ha ba lumeli kuli sibi si teñi. Ba bañwi ba itusisanga linzwi la “sibi” ka lishea, ili ku l’i nga ku ba linzwi la sicembele le li talusa bufosi bo bunyinyani bo ba ezanga batu. Ha ba lemuhi kuli “lu swanezi ku taha kaufela fapil’a situlo sa Katulo, sa Kreste, kuli mutu ni mutu a nge se si likana ni s’a ezize ha n’a sa inzi mwa mubili, nihaiba se sinde, nihaiba se si maswe.” (2 Makorinte 5:10) Ba bañwi ba bulelanga ka lishea kuli: “Nto i liñwi fela ye t’ata ye ni sa koni ku tiyela ki muliko!” Batu ba bañwi ba pila mwa libaka mo ku na ni moya wa ku ikola honaf’o fela, ibe kuli ku eza cwalo ku ama ku ca, tobali, minyaka, kamba ku kondisa mwa ku eza sika. Ba bata lika kaufela, mi ba li bata honaf’o fela! (Luka 15:12) Ha ba boni “bupilo bo bu sa feli” bo bu kwapili, ba bona fela minyaka ye ba ikola honaf’o fela. (1 Timotea 6:19) Kono Bibele i lu luta ku nahanisisa ni ku bonela hule, ili ku ambuka nto kaufela ye kona ku lu sinya kwa moya kamba mwa lika ze ñwi. Lishitanguti le li buyelezwi li li: “Mutu ya na ni ngana u bona kozi i sa taha, mi wa isabisa, kanti likuba li ipitelela fela, mi za ziyeleha.”—Liproverbia 27:12.

4. Paulusi n’a file kelezo mañi kwa 1 Makorinte 10:12, 13?

⁴ Paulusi ha n’a ñolezi Bakreste be ne ba pila mwa Korinte, ili muleneñi o ne u ile nkuwa kwa muzamao o sinyehile hahulu, n’a file temuso ye buniti ka za miliko ni m’ata a sibi. N’a ize: “Ya hupula kuli u yemi, a itibelele, kuli a si ke a wa. Ha mu si ka tahelwa kale ki muliko o sa konwi ki mutu. Kono Mulimu wa sepahala, mi h’a na ku lumela kuli mu likwe ki ze mi fita; kono hamoho ni muliko u ka mi fa nzila ya ku zwa ku ona, kuli mu kone ku itiisa ku ona.” (1 Makorinte 10:12, 13) Kaufel’a luna, banana ni ba bahulu, banna ni basali, lu kopananga ni miliko ye miñata kwa sikolo, kwa misebezi, kamba ko kuñwi. Kacwalo, ha lu nyakisiseñi manzwi a Paulusi ni ku bona kuli a talusañi ku luna.

Mu Si Ke Mwa Isepa ku Fiteleza

5. Ki kabakalañi ku isepa ku fiteleza ha ku si ko kunde?

⁵ Paulusi u li: “Ya hupula kuli u yemi, a itibelele, kuli a si ke a wa.” (1 Makorinte 10:12) Ku ba ni sepo ye fitelezi ya kuli muzamao wa luna ki o tiile haki ko kunde. Ku bonisa kuli ha lu utwisisi hande m’ata a sibi ni mo si inezi. Ka ku ba kuli batu ba ba cwale ka Mushe, Davida, Salumoni, ni muapositola Pitrosi ne ba wezi mwa sibi, kana lwa swanela ku ikutwa kuli luna ha lu koni ku eza cwalo? (Numere 20:2-13; 2 Samuele 11:1-27; 1 Malena 11:1-6; Mateu 26:69-75) Liproverbia 14:16 i li: “Ya butali u saba bumaswe mi h’a na taba ni bona; kono litanya wa ikuhumusa mi wa ikolwa.” Hape, Jesu n’a ize: ‘Moya wa lata, kono nama ya fokola.’ (Mateu 26:41) Ka ku ba kuli batu kaufela ba ba si ka petahala ba kona ku ba ni litakazo ze maswe, lu tokwa ku tokomela hahulu temuso ya Paulusi ni ku tiyela miliko, hakusicwalo lwa kona ku wa.—Jeremia 17:9.

6. Lu lukela ku itukiseza miliko lili ni ka mukwa ufi?

⁶ Ku itukiseza cimo butata bo bu kana bwa taha ka ku sa libelela ki nto ye butali. Mulena Asa n’a boni kuli nako ye ne ku na ni kozo ne li yona nako ye lukile ya ku yaha lisilelezo za hae. (2 Makolonika 14:2, 6, 7) N’a ziba kuli ha n’a ka to lukisa ka nako ya n’a ka lwaniswa n’a ka be a liyehile. Ka nzila ye swana, milelo ya za ku eza ha ku ba ni miliko i eziwanga ka ku iketa, ka linako ze ku si na butata. (Samu 63:6) Daniele ni balikani ba hae be ne ba saba Mulimu ne ba ezize mulelo wa ku sepahala kwa mulao wa Jehova pili ba si ka hapelezwa kale ku ca kwa lico za mulena. Kacwalo, ne ba si ka zina-zina ku tiya mwa buikolwiso bwa bona ni ku sa ca kwa lico ze silafezi. (Daniele 1:8) Pili miinelo ye lika i si ka taha kale, lu tiise katulo ya luna ya ku zwelapili ku ba ni  muzamao o kenile. Ka ku eza cwalo lu ka ba ni m’ata a ku tiyela sibi.

7. Ki kabakalañi ha ku omba-omba ku ziba kuli ku na ni ba bañwi ba ba konile ku tiyela miliko?

⁷ Manzwi a Paulusi a lu omba-omba luli, a’ li: “Ha mu si ka tahelwa kale ki muliko o sa konwi ki mutu”! (1 Makorinte 10:13) Muapositola Pitrosi n’a ñozi kuli: “Mu hane ku [Diabulosi] ka ku tiya mwa tumelo, mu nze mu ziba kuli butata ki bu li buñwi bo bu tahela banabahabo mina ba ba mwa lifasi.” (1 Pitrosi 5:9) Ee, ba bañwi ni bona ba bile mwa miliko ye swana mi ba konile ku i tiyela ka tuso ya Mulimu. Ni luna lwa kona ku eza cwalo. Niteñi, ka ku ba Bakreste ba ba pila mwa lifasi le li bolile, kaufel’a luna lwa kona ku libelela kuli honafa kamba kwapili lwa kona ku likiwa. Kacwalo he, lu kona cwañi ku sepa ka ku tiya kuli lwa kona ku tula bufokoli bwa butu ni miliko ya ku eza sibi?

Lwa Kona ku Tiyela Miliko!

8. Ki ifi nzila ye bunolo ya ku ambuka miliko ka yona?

⁸ Nzila ye bunolo ya ku tuhela ku “sebeleza sibi” ki ku ambuka miliko ha ku konahala. (Maroma 6:6) Liproverbia 4:14, 15 i eleza kuli: “U si ke wa kena mwa sikuka sa ba ba maswe, u si ke wa zamaya mwa nzila ya bona. U ikambuse, u si ke wa fita ku yona. U i keluhe, mi u i fitelele.” Hañata lwa zibanga isali kwa makalelo haiba miinelo ye miñwi i ka libisa kwa ku eza sibi. Kacwalo, nto fela ya ku eza ka ku ba Bakreste ki ku ‘sa fita ku yona,’ ili ku ba kwahule ni mutu kamba sika kamba sibaka se si kona ku shangumuna ku luna litakazo ze masila.

9. Mañolo a koñomeka cwañi ku mata miinelo ye kona ku tahisa maswabi?

⁹ Ku mata muinelo o li muliko ki nzila ye ñwi ye bunolo ya ku tula ka yona miliko. Paulusi n’a elelize kuli: “Mu sabe buhule.” (1 Makorinte 6:18) N’a ñozi kuli: “Mu sabe kwa sebelezo ya milimu.” (1 Makorinte 10:14) Muapositola hape n’a elelize Timotea kuli a ambuke ku ba ni takazo ye fitelezi ya bufumu, hamoho cwalo ni “litakazo za kwa bucaha.”—2 Timotea 2:22; 1 Timotea 6:9-11.

10. Ki mitala mañi ye mibeli ye shutana ye bonisa butokwa bwa ku mata miliko?

¹⁰ Mu nyakisise taba ya Davida mulena wa Isilaele. Ha n’a nz’a li fa situwa sa ndu ya hae a ndwendukile, a bona musali ya buheha a nze a tapa, mi pilu ya hae ya tala litakazo ze maswe. Kambe n’a zwile fa situwa ni ku mata muliko. Kono a buza-buza ka za musali y’o, Bati-Sheba, mi ze n’e zwile mwateñi ne li ze maswe. (2 Samuele 11:1–12:23) Kwa lineku le liñwi, Josefa n’a ezize cwañi musal’a mulen’a hae, ili musali wa muzamao o maswe ha n’a mu kupile kuli a fose ni yena? Taba i lu taluseza kuli: “Niha n’a bulelanga ni Josefa ka zazi ni zazi, h’a si ka lumela kuli a fose ni yena, kamba ku ina ni yena.” Niha ne ku si na litaelo  za Mulao wa Mushe, o ne u si ka fiwa kale, Josefa n’a mu alabile kuli: “Ni ka eza cwañi bumaswe bo butuna cwalo, na foseza Mulimu?” Ka zazi le liñwi, musali y’o a mu swala a li: “Fosa ni na!” Kana Josefa n’a inzi ni ku lika ku buhisana taba ni yena? Kutokwa. “A mata, a zwela kwande.” Josefa n’a si ka tuhelela muliko wa buhule ku ezahala. N’a matile!—Genese 39:7-16.

11. Ki lika mañi ze kana za kona ku eziwa haiba lu sweli ku kuta-kutelwa ki muliko?

¹¹ Ku mata fokuñwi k’u ngiwanga ku ba bupyeha, kono ku zwa luli mwa muinelo hañata i banga nto ye butali. Mwendi kwa musebezi muliko o swana u sweli wa lu kuta-kutela. Nihaike mwendi ha lu koni ku cinca musebezi, ku kana kwa ba ni linzila ze ñwi za ku zwa mwa miinelo ye tahisa muliko. Lu tokwa ku saba kwa nto kaufela ye lu ziba kuli i fosahezi, mi lu swanela ku tundamena ku eza fela ze lukile. (Amosi 5:15) Ko kuñwi, ku mata miliko ku kana kwa tokwa ku ambuka libaka ze bonisa mapunu fa Intaneti ni libaka za ku itabiseza ze sa swalehi hande. Ku kana hape kwa tokwa ku yumba magazini ye ñwi ye lu na ni yona kamba ku ipumanela balikani ba banca—ba ba lata Mulimu ili ba ba kona ku lu tusa. (Liproverbia 13:20) Lu eza ka butali ha lu tiya mwa ku sa fa sibaka nto kaufela ye lu kenya mwa muliko wa ku eza sibi.—Maroma 12:9.

Mo I Kona ku Tuseza Tapelo

12. Lu kupañi ku Mulimu ha lu lapela kuli: “U si ke wa lu kenya mwa muliko”?

¹² Paulusi u fa susuezo ye: “Mulimu wa sepahala, mi h’a na ku lumela kuli mu likwe ki ze mi fita; kono hamoho ni muliko u ka mi fa nzila ya ku zwa ku ona, kuli mu kone ku itiisa ku ona.” (1 Makorinte 10:13) Nzila i liñwi y’a lu tusa ka yona Jehova ki ka ku alaba litapelo za luna ha lu kupa tuso ya hae ha lu talimani ni miliko. Jesu Kreste n’a lu lutile ku lapela kuli: “U si ke wa lu kenya mwa muliko, kono u lu lamulele ku ya maswe.” (Mateu 6:13) Ka ku alaba tapelo ye zwelela kwa pilu yeo, Jehova h’a na ku lu tuhelela inze lu kena mwa muliko; u ka lu lukulula ku Satani ni likezo za hae za lunya. (Maefese 6:11) Lu kupe Mulimu kuli a lu tuse ku lemuha miliko ni ku ba ni m’ata a ku i tiyela. Haiba lu mu kupa ka t’ata kuli a si ke a lu tuhelela ku palelwa ha lu likiwa, u ka lu tusa kuli Satani, yena “ya maswe,” a si ke a lu bitela.

13. Lu kona ku eza cwañi ha lu katazwa ki muliko ka nako ye telele?

¹³ Lu tokwa ku lapela ka t’ata sihulu ha lu katazwa ki muliko ka nako ye telele. Miliko ye miñwi i kona ku tahisa kangisano ye tuna mwahali, ili kangisano ya mihupulo ni mibonelo ye lu hupuza hande kuli luli lwa fokola. (Samu 51:5) Ka mutala, lu kona ku eza cwañi haiba lu katazwa ki mihupulo ya nto ye maswe ye ne lu ezanga? Ku cwañi haiba lu mwa muliko wa ku kutela ku yona? Ku fita ku tibela fela maikuto a cwalo, mu lapele ku Jehova ka za taba yeo, ili ka ku kuta-kutela haiba ku tokwahala. (Samu 55:22) Ka ku itusisa m’ata a Linzwi la hae ni moya o kenile, u kona ku lu tusa ku zwisa mwa minahano ya luna mihupulo ye masila.—Samu 19:8, 9.

14. Ki kabakalañi tapelo ha i li ya butokwa mwa ku talimana ni bufokoli bwa butu?

¹⁴ Jesu ha n’a lemuhile kuli baapositola ba hae ne ba ozela mwa simu ya Getsemani, n’a ba elelize kuli: “Mu tone, mi mu lapele, kuli mu si ke mwa kena mwa muliko; moya ona wa lata, kono nama ya fokola.” (Mateu 26:41) Nzila i liñwi ya ku tula miliko ka yona ki ku tonela mifuta ye shutana-shutana yeo miliko i kona ku taha ka yona ni ku lemuha mo i ezahalelanga ka ku sa lemuseha. Hape ku butokwa kuli lu lapele ka za miliko ka bubebe ilikuli lu be ba ba itukiselize kwa moya ku i lwanisa. Ka ku ba kuli miliko hañata i lu tahelanga mwa likalulo za luna ze fokola, ha lu koni ku i tiyela lu nosi. Tapelo ki ya butokwa kakuli m’ata a Mulimu a kona ku tiisa lisilelezo za luna ku Satani. (Mafilipi 4:6, 7) Lu  kana lwa tokwa ni tuso ya kwa moya ni litapelo za “ba bahulu ba Keleke [“puteho,” NW].”—Jakobo 5:13-18.

Mu Lwanise Hahulu Miliko

15. Ki lifi ze amiwa mwa ku tiyela muliko?

¹⁵ Kwand’a ku ambuka muliko ha ku konahala, lu lukela ku u lwanisa ku fitela u fela kamba ku fitela muinelo u cinca. Jesu ha n’a likilwe ki Satani, n’a tiile ku fitela Diabulosi a mu siya. (Mateu 4:1-11) Mulutiwa Jakobo n’a ñozi kuli: “Mu hanele Diabulosi, mi u ka saba ku mina.” (Jakobo 4:7) Ku tiya ku kala ka ku tiisa minahano ya luna ka Linzwi la Mulimu ni ku atula ka ku tiya kuli lu ka kumalela kwa mayemo a hae. Lu eza hande ha lu peta ni ku yeya mañolo a ama bufokoli bo lu talimani ni bona. Ne ku ka ba ko ku butali ku fumana Mukreste ya hulile—mwendi eluda—ye lu kona ku taluseza lipilaelo za luna ni ku kupa tuso ku yena ha lu tahelwa ki muliko.—Liproverbia 22:17.

16. Lu kona cwañi ku zwelapili ku ba ni muzamao o lukile?

¹⁶ Mañolo a lu susueza ku apala mutu yo munca. (Maefese 4:24) Seo si talusa ku tuhelela Jehova ku lu cinca. Paulusi ha n’a ñolela Timotea, mubeleki ka yena, n’a ize: “U tundamene mwa ku luka, ni mwa bulapeli, ni tumelo, ni lilato, ni pilu-telele, ni musa. Lwana ndwa ye nde ya tumelo, swala bupilo bo bu sa feli bo u bizelizwe.” (1 Timotea 6:11, 12) Lu kona ku ‘tundamena mwa ku luka’ ka ku ituta hahulu Linzwi la Mulimu kuli lu be ni zibo ye tuna ka za butu bwa hae, ni ku eza lika ka ku ya ka z’a tokwa. Tomahanyo ye tezi ya misebezi ya Sikreste, ye cwale ka ku kutaza taba ye nde ni ku fumaneha kwa mikopano, ni yona ki ya butokwa. Ku sutelela ku Mulimu ni ku itusisa hande lika z’a fa za kwa moya ku ka lu tusa ku hula kwa moya ni ku zwelapili ku ba ni muzamao o lukile.—Jakobo 4:8.

17. Lu ziba cwañi kuli Mulimu h’a na ku lu fulalela ha lu li mwa muliko?

¹⁷ Paulusi u lu sepisa kuli muliko kaufela o lu tahela ha u na ku ba o mutuna ku fita m’ata a’ lu fa Mulimu a ku talimana ni ona. Jehova ‘u ka lu fa nzila ya ku zwa ku ona, kuli lu kone ku itiisa ku ona.’ (1 Makorinte 10:13) Kaniti, ha lu zwelapili ku itinga ku Mulimu, ha tuhelelangi muliko ku ba o mutuna kuli mane lwa palelwa ku ba ni m’ata a kwa moya a ku sepahala. U bata kuli lu kone ku tiyela muliko wa ku mu foseza. Fahalimw’a seo, lwa kona ku ba ni tumelo mwa sepiso ya hae ye li: “Ha ni na ku ku tuhela, ha ni na ku ku fulalela.”—Maheberu 13:5.

18. Ki kabakalañi ha lu kona ku kolwa kuli lwa kona ku tula bufokoli bwa butu?

¹⁸ Paulusi n’a ziba ze n’e ka zwa mwa ku lwanisa kwa hae bufokoli bwa ka butu. N’a sa ipali ku ba nalimai ya zamaiswa ki litakazo za hae za nama ku si na s’a kona ku eza. Ka ku fapana, n’a ize: “Na mata, isi ka ku lika-lika; na lwana, isi ka ku nata mwa moya. Kono ni eza mubili wa ka ka tata, n’itapiseza ona; ni sa ezi cwalo, ni ka suhana ni fumana kuli ha ni lutile ba bañwi, na, ni ka ba muhaniwa.” (1 Makorinte 9:26, 27) Ni luna lwa kona ku lwanisa bufokoli bwa nama, ni ku tula. Ka Mañolo, lihatiso ze tomile fa Bibele, mikopano ya Sikreste, ni Bakreste ba bañwi ba ba hulile, Ndat’a luna wa kwa lihalimu ya lilato u lu fa kamita likupuliso ze lu tusa ku tundamena ku zamaya mwa nzila ye lukile. Ka tuso ya hae, lwa kona ku tula bufokoli bwa butu!

Kana Mwa Hupula?

• “Ku utwa za nama” ku talusañi?

• Lu kona ku itukiseza cwañi miliko?

• Lu kona ku eza cwañi kuli lu talimane ni miliko?

• Tapelo i peta kalulo mañi mwa ku talimana ni miliko?

• Lu ziba cwañi kuli ku tula bufokoli bwa butu kwa konahala?

[Lipuzo za Tuto]

[Maswaniso a fa likepe 10]

Bibele ha i luti kuli lu zamaiswa ki litakazo za luna za nama mi ha ku na se lu kona ku eza ka za teñi

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Ku mata muliko ki nzila i liñwi ya ku ambuka ku eza sibi