Kana Mwa Ikutwanga ku Sa Utwisiswa Hande?

ANTONIO n’a si na mwangalwa. Ka sipundumukela ni ka ku sa utwisiseha, Leonardo mulikan’a hae a kala ku mu siloka. * Fokuñwi, Antonio n’a sa alabiwangi ha n’a mu lumelisa, mi ha ne ba banga hamoho, ne ku bonahala cwale kuli ne ba tuhezi ku utwana. Antonio a ikalelwa kuli mwendi n’a ezize kamba ku bulela nto ye ñwi ya n’a si ka utwisisa hande mulikan’a hae. Kono n’e li nto mañi yona yeo?

Ku sa utwana ku atile. Ko kuñwi ha ku bangi ko kutuna mi ku tatululwa ka bunolo. Ko kuñwi ku kona ku ba ko ku filikanya luli, sihulu haiba mibonelo ye fosahezi i sa zwelapili niha ku ezizwe buikatazo bwa ku i felisa. Ki kabakalañi ha ku banga ni ku sa utwana? Batu ba ba amilwe teñi ba ikutwanga cwañi? Mu kona ku ezañi haiba ba bañwi ba nga ka mafosisa ze mu eza? Kana luli ku na ni taba ka mo ba mi ngela ba bañwi?

Nto Ye Sa Koni ku Picukiwa

Ka ku ba kuli batu ba bañwi ha ba koni ku ziba ze lu nahana ni ze lu lela ku eza, hañihañi yo muñwi u ka nga ka mafosisa ze lu bulezi kamba ku eza. Ku sa utwana ku kona ku ezahala hañata. Fokuñwi, lu palelwanga fela ku bulela ze lu nahana ka ku utwahala ni ka ku nepahala. Lilata le li utwahalela mwatasi ni lihakanyiso ze ñwi li kana za paleliswa ba bañwi ku lu utwisisa.

Mikwa ye miñwi ni yona y’a kona ku ngiwa ka mafosisa. Ka mutala, mutu ya boi u kona ku ngiwa ka mafosisa ku ba ya si na silikani, ku ba muitati, kamba ku ba muikuhumusi. Lika ze n’e ezahezi ku mutu li kana za mu ezisa k’u nga miinelo ye miñwi ka ku ya ka mw’a ikutwela ku fita ka ku i utwisisa. Kabakala ku fapahana kwa lizo ni lipuo, ku utwisisana ha ku koni ku ba ko ku bunolo. Hape, ku na ni ku sa bihiwa hande kwa litaba, ni lusebo. Kabakaleo, lu si komoki kuli lika ze n’e bulezwi kamba ku eziwa li kana za talusezwa mu sili ku fita ku taluswa mo ne ku lelezwi kwa makalelo. Ku sina kuliñi, zeo kaufela ha li omba-ombi hahulu ba ba ikutwa kuli milelo ya bona ha i si ka utwisiswa hande.

Ka mutala, Anna n’a bulezi ka ku sa lela ku  fosa kuli mulikan’a hae ya n’a siyo n’a tumile hahulu. Za n’a bulezi za bihiwa ko kuñwi ka nzila ye fosahezi. Mi cwale, Anna a komoka ni ku mbwetuka mulikan’a hae y’o ha n’a to mu hanyaukela fapil’a ba bañwi b’a sikai kuli n’a utwa muna kakuli yena mulikani y’o n’a isezwa hahulu pilu ki mulikani yo muñwi wa munna. Za n’a bulezi Anna ne l’i zo bulelelwa musili-sili, mi a palelwa ku kolwisa mulikan’a hae kuli n’a si ka lela ku mu foseza. Taba yeo ne i tahisize hahulu masitapilu, mi ne ku fitile nako ye telele pili Anna a si ka tatulula kale taba yeo ka ku tala.

Hañata batu ba m’i nga ka ku ya ka mo ba ngela milelo ya mina. Kacwalo, ki kwa ka taho ku utwa bumaswe haiba batu b’a nga milelo ya mina ka mafosisa. Mu kana mwa filikana, ili ku ikutwa kuli ha ku na libaka mutu ha n’a ka palelwa ku mi utwisisa. Mu kana mwa ikutwa kuli ku m’i nga cwalo ha ku si ka luka, ki ku mi nyaza hahulu, kamba ki ku m’i nga ka mafosisa luli. Kacwalo, mu kana mwa utwa masitapilu, sihulu haiba mu nga maikuto a ba ba mi bona ku ba a butokwa.

Nihaike mu kana mwa filikanywa ki mo ba m’i ngela batu, mu sa lukela ku kuteka mibonelo ya ba bañwi. Haki mukwa wa Sikreste ku keshebisa maikuto a ba bañwi, mi ha lu lati ni hanyinyani ku utwisa ba bañwi butuku ka ze lu bulela ni ku eza. (Mateu 7:12; 1 Makorinte 8:12) Kacwalo, fokuñwi mu kana mwa tokwa ku lika ka t’ata ku hakulula mubonelo wa mafosisa o ba mi bona ka ona ba bañwi. Kono ku iyakatwa hahulu kuli mu amuhelehe kwa batu ha ku tusi; ku tahisa kuli mutu a latehelwe ki likute kamba kuli a ikutwe ku sa tabelwa. Kakuli luli, butokwa bwa mina ha bu si ka itinga fa mubonelo wa ba bañwi ka za mina.

Kono hape, mu kana mwa lemuha kuli ze mu nyazezwa ka zona ki za niti. Nto yeo ni yona i kona ku tisa masitapilu, kono ha mu tabela ku itumelela ka buniti ku sa petahala kwa mina, miinelo ye cwalo i kona ku ba ye tusa, ili ku mi susueza kuli mu eze licinceho ze tokwahala.

Ze Maswe ze Zwa Mwateñi

Ku sa utwana ku kona ku tisa ze zwa mwateñi ze tuna. Kono fokuñwi ha ku koni ku eza cwalo. Ka mutala, ha ne mu ka utwa mutu y’a kangauka mwa macelo, mu kana mwa m’u nga kuli ki mutu ya bulela hahulu kamba kuli ki muipubeki. Mwendi ha ku cwalo. Mwendi mutu y’a bulela ni yena h’a utweli fakaufi. Kamba mwendi mulekisi wa mwa sintolo ha bonahali ku ba mutu ya silikani, kono mwendi ha ikutwi hande. Lifapano ze cwalo niha li tisa ku ba ni mibonelo ye fosahezi, ku kana kwa sa zwa mwateñi ze tuna kamba ze inelela. Kono fokuñwi, ku sa utwana ku kona ku tahisa kozi. Ha lu nyakisiseñi likezahalo ze peli ze n’e ezahezi mwa Isilaele wa kwaikale.

Mulena wa Amoni, yena Nahasha ha n’a shwile, Davida n’a lumile bawinamuywandi ku y’o omba-omba mwan’a hae Hanuni, ya n’a kalisize ku busa mwa sibaka sa ndat’ahe. Kono bawinamuywandi bao ha ne ba y’o pota, ne ba ngilwe sina litwela ze situhu ze ne li twela naha ya Maamoni. Nto yeo ya ezisa Hanuni pili ku shubula bawinamuywandi bao mi ni ku lwanisa Isilaele. Kabakaleo, kwa shwa batu ba ba fitelela 47,000. Zeo kaufela ne li tisizwe ki ku sa utwisisa hande milelo ye minde.—1 Makolonika 19:1-19.

Kwamulaho mwa litaba za Maisilaele, ku sa utwana ko kuñwi ne ku tatuluzwi ka nzila i sili luli. Mishobo ya Rubeni ni Gadi ni ya ba  bañwi ba lusika lwa Manase ne ba yahile aletare ye n’e bonahala kwa likamba la nuka ya Jordani. Maisilaele ba bañwi kaufela b’a nga kezo yeo ku ba ya ku sa sepahala, ili ku kwenuhela Jehova. Kacwalo, ba kubukana kuli ba y’o ba lwanisa. Pili ba si ka eza kale nto ifi kamba ifi ye tuna, Maisilaele bao ba luma batu ku yo ba taluseza kuli ne ba nyemezwi hahulu kabakala kezo yeo ye ne b’a nga ku ba ya ku sa sepahala. Ne ba ngile muhato o munde, kakuli bayahi ba aletare yeo ne ba talusize kuli ne ba sa leli ku fetuhela bulapeli bo bu kenile. Kono aletare yeo ne i ka sebeza sina sisupo sa busepahali bwa bona ku Jehova. Ku sa utwana k’o ne ku ka be ku tahisize pulao ye situhu, kono butali ne bu tibezi nto yeo ku ezahala.—Joshua 22:10-34.

Mu Tatulule Litaba ka Moya wa Lilato

Ku na ni ze lu ituta mwa ku bapanya litaba zeo. Kaniti, ku tatulula taba ki nto ye nde ya ku eza. Mwa taba ya bubeli ye bulezwi yeo, ne ku ka be ku shwile batu ba bañata, kono ne ku si ka ezahala cwalo kakuli ne ku bile ni ku ambolisana. Hañata, bupilo ha bu yo mwa lubeta ha mu palelwa ku utwisisa za n’a lela ku eza luli mutu, kono bulikani bu kana bwa ba mwa lubeta. Kacwalo, haiba mu ikutwa kuli mutu h’a si ka mi eza hande, kana mwa utwisisa luli mo li inezi lika, kamba kana mu l’i inga ka mafosisa? Mutu y’o n’a lela ku ezañi? Mu mu buze. Kana mu ikutwa ku sa utwisiswa? Mu taluse cwalo. Muikuhumuso u si ke wa mi palelwisa ku ikambota.

Jesu n’a file kelezo ye nde hahulu ya mwa ku tatululela ku sa utwana ha n’a ize: “Cwalehe, ha u tahisa mpo ya hao fa aletare, mi kwateñi u hupula kuli mwanahenu u na ni taba ni wena; siya mpo ya hao fo, fapil’a aletare; u y’o kutisana pilu ni mwanahenu pili, kihona u ka t’o tahisa mpo ya hao.” (Mateu 5:23, 24) Kacwalo, nto ye nde ye mu kona ku eza ki ku atumela mutu y’o kwa mukunda, mu sa kenyi mwateñi ba bañwi. Ha ku na ku tusa haiba sifosi y’o a kalela ku utwa pilaelo ya mina ku mutu u sili. (Liproverbia 17:9) Mulelo wa mina kikuli mu kutisane ka moya wa lilato. Mu taluse butata b’o ka ku wa pilu, mi mu bulele ka ku utwahala ni ka bunolo, mi isi ka ku utwahala kuli mu mu tama mulatu. Mu taluse mo mu ikutwela kabakala taba yeo. Mi cwale mu mu teeleze ka tokomelo. Mu si matukeli k’u nga kuli na lelile ku eza bumaswe. Mu tabele ku sepa kuli mutu y’o n’a si ka lela ku eza ze maswe. Mu si libali kuli lilato “li na ni tumelo kwa linto kaufela.”—1 Makorinte 13:7.

Kono ku sa utwana niha se ku tatuluzwi, ku kana ku sa na ni masitapilu kamba ze zwile mwateñi ze maswe ze sa libalwi. Ki sifi se si kona ku eziwa? Haiba ku tokwahala, ku inyaza h’a buniti kwa swanela luli, ni ku eza likezo ze ñwi ze kona ku tusa mwa ku tatulula taba yeo. Mwa miinelo yeo kaufela, y’a tunkilwe y’o u lukela ku latelela kelezo ye buyelezwi ye: “Mu ezane hande, mi mutu h’a na ni s’a tongoka yo muñwi, mu swalelane; sina Kreste h’a mi swalezi, mu eze cwalo ni mina. Mi fahalimw’a zeo kaufela, mu apale lilato, kakuli ki tamo ye lu fa bupetehi.”—Makolose 3:13, 14; 1 Pitrosi 4:8.

Ibile fela kuli lu sa li ba ba si ka petahala, ku sa utwana ni ku tunkana mwa maikuto ku ka ba teñi. Mañi ni mañi wa kona ku fosa kamba ku bulela ka nzila ye utwahala ku ba ye si ya kutwelo-butuku kamba ye si ye musa. Bibele i li: “Kaufela lu fosa mwa linto ze ñata; mutu ya sa fosi ku z’a bulela, ki mutu ya petehile, ya kona ku iswala ku za mubili kaufela.” (Jakobo 3:2) Ka ku ba kuli Jehova Mulimu wa ziba taba yeo, u lu file litaelo ze: “U si ke wa halifa kapili, kakuli buhali bu ina mwa lipilu za matanya. Hape, si tokomeli manzwi kaufela a’ bulelwa, u ka swana u utwa mutang’a hao a ku kuta. Kakuli hañata pilu ya hao i ziba kuli ni wena u kutile ba bañwi.”—Muekelesia 7:9, 21, 22.

‘Jehova U Beya Lipilu fa Sikala ku Li Likanyeza’

Ku cwañi haiba ku bonahala kuli ha ku konahali ku hakulula mubonelo o maswe w’o  mutu yo muñwi a m’i nga ka ona? Mu si zwafi. Mu zwelepili ku hulisa ni ku bonisa mikwa ya Sikreste ka mo mu konela kaufela. Mu kupe Jehova kuli a mi tuse mo mu tokwa tuso. Butokwa bwa mina luli ka ku ba mutu kwa mafelelezo ha bu atulwi ki batu ba bañwi. Ki Jehova fela y’a kona ku “beya lipilu fa sikala ku li likanyeza” ka ku nepahala. (Liproverbia 21:2) Mane ni Jesu n’a si k’a ngiwa ku ba wa butokwa mi n’a nyazizwe ki batu, kono seo ne si si ka cinca mwa n’a mu ngela Jehova. (Isaya 53:3) Ba bañwi niha ba ka ba ni mubonelo o fosahezi ka za mina, mwa kona ku ‘sululela pilu ya mina’ ku Jehova, ka ku ikolwisa kuli wa mi utwisisa, kakuli “[Muñ’a] Bupilo h’a talimi sina mutu mw’a talimela; kakuli mutu u talima bunde, [Muñ’a] Bupilo, Yena, u talima pilu.” (Samu 62:8; 1 Samuele 16:7) Haiba mu zwelapili ku eza ze nde, nako ha i nze i ya, ba ba m’i nga maswe bao ba kana ba lemuha kuli ne ba fosize ni ku cinca muhupulo wa bona.—Magalata 6:9; 2 Timotea 2:15.

Kana mu sa hupula Antonio, ya bulezwi kwa makalelo a taba ye? N’a bile ni bundume bwa ku latelela kelezo ya ka Mañolo, mi a ambolisana ni Leonardo mulikan’a hae. N’a mu buzize za n’a ezize ze ne li mu nyemisize. Ne ku zwileñi mwateñi? Leonardo n’a komokile hahulu. A bulela kuli ha ku na nto ni ye kana ya n’a ezize Antonio ye ne i mu nyemisize, mi a mu bulelela kuli n’a si ka lela ku eza lika ka nzila ye shutana ni mwa ezezanga kamita. Haiba n’a bonahalile kutokwa silikani, mwendi n’a patehile fela. Leonardo a inyaza kuli n’a tunkile mulikan’a hae mwa maikuto ka ku sa lela mi a itumela ku yena kuli n’a mu zibisize za taba yeo. A ekeza ku bulela kuli mwa nako ya kwapili, n’a ka tokomela hahulu kuli a si ke a fa ba bañwi mubonelo o swana. Ku sa utwana kaufela ko ne ku li mwahal’a bona kaufela kwa fela, mi ba zwelapili ku ba balikani ba batuna.

Haki ko kunde ni kamuta ku ikutwa ku sa utwisiswa. Kono ha mu eza ze konahala kaufela kuli mu tatulule litaba ni ku sebelisa likuka za ka Mañolo za lilato ni ku swalela, kaniti luli ni mina mu ka kona ku ba ni ze zwa mwateñi ze nde ze cwalo.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso a fa likepe 23]

Ku tatulula litaba ka moya wa lilato ni ku swalela ku kona ku tisa ze zwa mwateñi ze tabisa