Mwa Kona ku Kondisa Ku Si Na Taba ni Mo Mu Huliselizwe

NICHOLAS n’a bile ni tengamo ya buipanguli ku zwa kwa bwanana bwa hae. * Nako ha n’e nze i ya, mifilifili ya mwa munahano wa hae ya mu libisa kwa ku itusisa maswe milyani ye kola ni ku nwa hahulu bucwala. Nicholas a talusa kuli: “Bondate ne ba nwa hahulu bucwala, mi ne ba tahiselize na ni kaizel’a ka manyando a mañata.”

Mwa sibaka mo ne ba pila, bashemi ba Malinda ne ba bonahala hahulu ku ba batu ba ba kutekeha be ne ba li balapeli. Kono hape ne ba abana mwa litumelo ze ñwi za buhata. Malinda, ya s’a li wa lilimo ze mwahal’a ma-30 cwale, u bilaela kuli: “Likezo ze ñwi za bulapeli bwa bona ne li ze maswe ku na, mi ne li sinyize mubonelo wa ka ka ku ba mwanana.” U ekeza kuli: “Ku ikutwa kuli ha ku na se ni kona ku kondisa ni ku ikutwa ku ba ya si wa butokwa ze n’e suñilwe ku na li zwezipili ku ni ama ku zwelela kwamulaho.”

Ki mañi ya ka latula kuli nako ya kwa bwanana ya ba bañata ne i sinyiwa ki situhu, ku nyandiswa, ku sa isezwa mamelelo ki bashemi ni lika ze ñwi ze maswe? Likolofalo za mwa maikuto za kwa bwanana bo bu sa tabisi li kona ku ba ze tungile. Kono kana likolofalo ze cwalo za swanela ku palelwisa mutu ku amuhela niti ya Linzwi la Mulimu ni ku fumana sipimo se si likani sa tabo? Kana Nicholas ni Malinda b’a kona ku kondisa sina batu ba ba sepahala, ku si na taba ni mo ba huliselizwe? Pili mu nyakisise mutala wa Mulena Josiasi wa Juda.

Mutala wa ka Mañolo

Josiasi n’a busize mwa Juda ka lilimo ze 31 mwa lilimo za mwanda wa bu 7 B.C.E. (659-629 B.C.E.) Ka nako ya ku beiwa kwa Josiasi fa lubona, hamulaho wa ku bulaiwa kwa ndat’ahe, miinelo mwa Juda ne li ye maswe hahulu. Mwa Juda ni Jerusalema ne ku tezi balapeli ba Baale ni be ne ba konka ka Malikomi, yena mulimu yo mutuna wa Maamoni. Zefania, mupolofita wa Mulimu ka nako yeo, n’a bulezi kuli manduna ba Juda ne ba li “litau ze puluma,” mi baatuli ba yona ne ba li “litongwani za manzibwana.” Kacwalo, mifilifili ni bupumi ne li atile mwa naha. Buñata ne ba ipulelisa mwa lipilu za bona kuli: “[Muñ’a] Bupilo h’a koni ku eza hande kamba ku eza maswe.”—Zefania 1:3–2:3; 3:1-5.

Josiasi n’a bile mulena ya cwañi? Ezira caziba wa za mwa Bibele n’a ñozi kuli: “[Josiasi] a eza ze lukile fapil’a [Muñ’a] Bupilo, a zamaya ka mutala wa Davida, ndat’ahe; mi h’a si ka lika-likela ku la bulyo kamba ku la nzohoto.” (2 Makolonika 34:1, 2) Bupaki bu bonisa kuli Josiasi n’a kondisize mwa ku eza se si lukile mwa meto a Mulimu. Kono n’a hulezi mwa lubasi lo lu cwañi?

Kana Ne Li Bwanana bwa ku Babalelwa kamba bwa ku Nyandiswa?

Josiasi ha n’a pepilwe mwa 667 B.C.E., ndat’ahe, Amoni, n’a li wa lilimo ze 16 fela, mi kukw’a hae Manase n’a busa mwa Juda. Manase n’a li yo muñwi wa babusi ba bamaswe ka ku fitisisa ba ba kile ba busa Juda. Ka ku yahela baale lialetare, “a eza ze maswe kaufela fapil’a [Muñ’a] Bupilo.” A fitisa ba bañwi ba bana ba hae mwa mulilo, a eza bulauli, a itusisa liponiso za buloi, a hulisa likezahalo za mioya, mi a sulula mali a mañata a si na mulatu. Manase hape a tisa mwa ndu ya Jehova siswaniso sa n’a ezize se si betilwe fa kota ya likombelo. A susueza Juda ni Jerusalema ku “eza ze maswe ku fita macaba a n’a yundisize [Muñ’a] Bupilo fapil’a bana ba Isilaele.”—2 Makolonika 33:1-9.

Manase n’a li ya maswe hahulu kuli mane Jehova a mu tuhelela ku isiwa kwa Babilona a tamilwe ka mawenge a kopa. Babilona ne li o muñwi wa minzi ya mulena wa Asirya. Ha n’a li mwa buhapiwa, Manase a baka, a ikokobeza, mi  a kupa swalelo ku Jehova. Mulimu a utwa kupo ya hae ya ku shemubiwa mi a mu kutiseza fa bulena mwa Jerusalema. Cwale Manase a eza licinceho mi kwa ba ni ze nde ze n’e zwile mwateñi.—2 Makolonika 33:10-17.

Bumaswe bwa Manase ni ku baka kwa hae hamulaho ne li amile cwañi mwan’a hae Amoni? N’a bile ya maswe hahulu. Manase ha n’a bakile ni ku lika ka t’ata ku kenisa naha kwa silafalo ili yeo yena ka sibili n’a tahisize, Amoni n’a si ka nga muhato. Ha n’a yolile bulena inz’a li wa lilimo za buhulu ze 22, Amoni “a eza ze maswe fapil’a Mulimu sina Manase, ndat’ahe.” Mwa sibaka sa ku ikokobeza ku Jehova, “Amoni, yena, a fosa hahulu ni ku fita.” (2 Makolonika 33:21-23) Josiasi n’a li wa lilimo za buhulu ze 6 fela Amoni ha n’a bile mulena wa Juda. Luli nako ya bwanana ya Josiasi i lukela ku ba ye n’e bile ye maswe.

Puso ye maswe ya Amoni ne i felile hamulaho wa lilimo ze peli ili fo batanga ba hae ne ba lelisani ni ku mu bulaya. Nihakulicwalo, batu ba mwa naha ba bulaya libulai za Amoni ni ku beya mwan’a hae, Josiasi, fa bulena.—2 Makolonika 33:24, 25.

Ku si na taba ni miinelo ye maswe ya kwa makalelo a bwanana bwa hae, Josiasi a zwelapili ku eza se si lukile mwa meto a Jehova. Puso ya hae ne li ye nde kuli mane Bibele i bulela kuli: “Ha ku si ka bonwa mulena ya swana sina yena, ya sikuluhezi ku [Muñ’a] Bupilo ka pilu ya hae kaufela, ni ka moya wa hae kaufela, ni ka mata a hae kaufela, ku eza za mulao kaufela wa Mushe; ni kwapili ha ku si ka taha ya swana sina yena.”—2 Malena 23:19-25.

Josiasi ki mutala o susueza luli ku bao mwendi ne ba bile ni nako ya kwa bwanana ye maswe. Lu kona ku ituta sika mañi kwa mutala wa hae? Ki sika mañi se ne si tusize Josiasi ku keta sikuka se sinde ni ku zwelapili ku sona?

Mu Bate ku Ziba Jehova

Susuezo ye nde ye n’e bile teñi hahulu mwa lilimo za kwa makalelo mwa bupilo  bwa Josiasi ne li ya Manase, kukw’a hae ya n’a bakile. Bibele ha i bonisi ka za fo ne i kuma swalisano ye ne ba bile ni yona ba babeli bao, ni buhulu bwa Josiasi muta Manase n’a kondolokisize linzila za hae. Bakeñisa kuli mabasi a Sijuda n’a swalisani, Manase mwendi n’a likile ku sileleza muikulu wa hae kwa likukuezo ze silafaza ze n’e li teñi ka ku suña mwa pilu ya muikulu wa hae likute ku Mulimu wa niti, Jehova, ni linzwi la hae. Lipeu lifi kamba lifi za niti zeo Manase n’a kona ku suña mwa pilu ya Josiasi, mwendi ka ku kopanya teñi ni lisusuezo ze ñwi ze nde, kwa mafelelezo ne li bile ni ze n’e zwile mwateñi. Mwa silimo sa hae sa bu 8 fa bulena mwa Juda, Josiasi ya n’a li wa lilimo ze 15 a bata ku ziba tato ya Jehova ni ku i eza.—2 Makolonika 34:1-3.

Swalisano ya kwa moya fela ili yeo batu ba bañwi ne ba bile ni yona kwa bwanana bwa bona ne li ya ku ba ni muhabo, mutu wa ku twaelana ni yena, kamba muyahwa ni yena. Niteñi, lipeu ze calwa ka nzila ye cwalo haiba li huliswa, li kona ku beya miselo ye minde hamulaho. Malinda ya bulezwi kwa makalelo, n’a bile ni muyahwa ni yena wa musupali, ili ya sishemo ili yo kamita na tisanga limagazini za Tora ya ku Libelela ni Awake kwa ndu ya habo. Ha n’a mu hupuzi ka lilato, a bulela kuli: “Se ne si ni tabisize ka ku fitisisa ka za muyahwa wa ka ne li kuli n’a sa ezangi mikiti ya lipumulo. Seo ne li sa butokwa ku na kakuli Halloween ni lipumulo ze ñwi ne li linako za mikiti ya likezahalo za lizo mwa bulapeli bwa bashemi ba ka.” Hamulaho wa lilimo ze 10, Malinda ha n’a memilwe ki mulikan’a hae ku ya kwa mukopano wa Sikreste kwa Ndu ya Mubuso ya Lipaki za Jehova, a hupula muyahwa y’o mi ku si na ku zina-zina a amuhela memo. Seo ne si mu tusize ku bata niti.

Mu Be ni Buikokobezo ku Mulimu

Puso ya Josiasi ne i zibahalile ka mungendenge wa ku onga-ongiwa kwa za bulapeli mwa naha ya Juda. Hamulaho wa ku lwanisa bulapeli bwa milimu ya maswaniso ni ku kenisa naha ya Juda ka lilimo ze 6, Josiasi a kalisa ku lukisa ndu ya Jehova. Musebezi wo ha ne u nze u zwelapili, Muprisita yo Mutuna Hilikia a fumana nto ya butokwa. A fumana kopi ya kwa makalelo ya “buka ya mulao wa [Muñ’a] Bupilo.” Ka ku fiwa ki Hilikia ze n’e fumanwi ze kakamalisa zeo, Shafani wa muñoli a yo bihela mulena se si ezahezi. Kana lipetahalo ze cwalo ne li ezisize Josiasi wa lilimo ze 25 za buhulu ku ba ni buikanyiso?—2 Makolonika 34:3-18.

Ezira u ñola kuli: “Mulena h’a s’a utwile manzwi a mulao, a pazula liapalo za hae.” Yeo ne li ponahazo ya ku tomoha pilu ko ku tezi kakuli n’a lemuhile kuli bondat’a bona ne ba si ka latelela litaelo za Mulimu kaufela. Luli ne li ponahazo ya buikokobezo! Ka bubebe-bebe mulena a luma sikwata sa banna ba bayemeli ba keta-lizoho ku yo buza ka za Jehova ku mupolofita wa musali Hulida. Bayemeli bao ba kutisa piho kuli: ‘Ku ka taha kozi bakeñisa ku sa ipeya ku utwa mulao wa Jehova. Kono bakeñisa kuli wena, Mulena Josiasi, u ikokobelize, u ka bulukwa mwa libita ka kozo mi ha u na ku bona likozi.’ (2 Makolonika 34:19-28) Jehova n’a tabisizwe ki moya wa Josiasi.

Ku sina taba ni mo lu hulezi, ni luna lwa kona ku ikokobeza ku Mulimu wa niti, Jehova, ni ku bonisa moya wa likute ku yena ni kwa linzwi la hae, yona Bibele. Seo ki sona sa n’a ezize Nicholas ya bulezwi kwa makalelo. U li: “Nihaike bupilo bwa ka ne bu tezi matata bakeñisa ku itusisa maswe milyani ye kola ni ku nwa maswe bucwala, ne ni tabela Bibele ni ku lakaza ku ba ni mulelo mwa bupilo. Kwa mafelelezo, na fita fa ku kopana ni Lipaki za Jehova, mi na cinca mupilelo wa ka, ni ku amuhela niti.” Ee, lwa kona ku kuteka Mulimu ni linzwi la hae ku si na taba ni muinelo o lu pila ku ona.

Mu Fumane Tuso kwa Tukiso ya Jehova

Josiasi hape n’a na ni likute le li tungile kwa bapolofita ba Jehova. N’a si ka buza fela ku mupolofita wa musali Hulida kono hape n’a susuelizwe ka ku fitisisa ki bapolofita ba bañwi ba mwa nako ya hae. Ka mutala, bo Jeremia ni Zefania ne ba patehile mwa ku shaela nyazo ka za ku lapela milimu ya maswaniso ko ne ku nze ku ezahala mwa Juda. Ku teeleza kwa lushango lwa bona luli ku lukela ku ba ko ne ku matafalize  Josiasi ha n’a nze a lwanisa bulapeli bwa buhata.—Jeremia 1:1, 2; 3:6-10; Zefania 1:1-6.

“Mulena,” yena Jesu Kreste, u ketile sikwata sa balateleli ba hae ba ba tozizwe ili “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso”—ku fa sico sa kwa moya ka nako ye lukela. (Mateu 24:45-47) Ka lihatiso ze tomile fa Bibele ni tukiso ya puteho, sitopa sa mutanga si hohela mamelelo kwa lituso za ku mamela kelezo ya Bibele. Hape si fa liakalezo ze tusa ka za ku itusisa yona mwa bupilo bwa luna bwa ka zazi. Ki ko ku lukela luli kuli lu itusise tukiso ya Jehova ili ku lu tusa ku felisa maikuto a si ka luka afi kamba afi a n’a kana a ngongwezi. Ku zwa kwa bwanana, Nicholas n’a sa tabeli ni hanyinyani tamaiso. Mane niha n’a nze a ituta niti ka za Linzwi la Mulimu, bufokoli b’o ne bu mu paleliswa ku sebeleza Jehova ka ku tala. Ku cinca moya wo ne ku si ko ku bunolo ku yena. Kono, nako ha n’e nze i ya, n’a konile. Kamukwaufi? Nicholas u talusa kuli: “Ka tuso ya maeluda ba babeli be ne ba na ni kutwisiso, na itumelela butata bwa ka ni ku kalisa ku sebelisa kelezo ya bona ye lilato ya ka Mañolo.” U ekeza kuli: “Nihaike ka linako ze ñwi ku filikananyana kwa ba nga teñi, se ni konile cwale ku zamaisa muinelo wa ka wa buipanguli.”

Malinda ni yena u kupanga kelezo ya maeluda ha eza likatulo za butokwa za mwa bupilo bwa hae. Mwa ku talimana ni ku ikutwa ku sa ba ya kona ku kondisa lika ni maikuto a ku sa ba ya butokwa ili a simuluha kwa lilimo za bwanana bwa hae, sihulu za fumana ku ba za butokwa ka ku fitisisa ki litaba za mifuta-futa ze mwa Tora ya ku Libelela ni Awake! U talusa kuli: “Fokuñwi mwa taba, ki paragilafu fela kamba mubamba—kalulonyana fela—ye kona ku ni nyangumuna. Ibat’o ba lilimo ze 9 kwamulaho, ne ni kalisize ku bulukanga litaba ze cwalo mwa buka ya swalelele ili kuli ni no itusisanga zona ka bunolo.” Kacenu le, libuka za hae ze talu se li na ni litaba ze 400!

Kaniti, batu ha ba tokwi ku ba bo mukunyandela ba ku ya ku ile ba bupilo bo bu maswe kabakala ku sa huliswa hande mwa lubasi. Ka tuso ya Jehova ba kona ku kondisa kwa moya. Sina ku huliswa hande ha ku sa fi buikolwiso bwa kuli mutu u ka ba ya sepahala, nako ya kwa bwanana ye maswe ha i koni ku paleliswa mutu ku ba ya saba Mulimu.

Hamulaho wa ku fumanwa kwa buka ya Mulao mwa nako ya musebezi wa ku yaha tempele, Josiasi ‘a iswala bulikani ni Jehova bwa kuli a latelele Jehova ni ku zwelapili ku mu utwa ka pilu ya hae kaufela ni ka moya wa hae kaufela.’ (2 Makolonika 34:31) Mi n’a si ka keluha kwa katulo yeo ku fitela lifu la hae. Ka ku swana, Malinda ni Nicholas ba iteekezi ku zwelapili ku sepahala ku Jehova Mulimu ni ku kondisa mwa ku ba batu ba ba sepahala. Haike ni mina mu iteekele ku ba bukaufi ni Mulimu ni ku mu sebeleza ka busepahali. Mwa kona ku ba ni sepo ya ku kondisa, kakuli Jehova u sepisa kuli: “Si sabi kakuli ni na ni wena. Si bilaeli kakuli ki Na Mulimu wa hao. Ni ka ku fa mata, e, ni ka ku tusa; e, ni ka ku tiisa ka lizoho la ka la bulyo la niti ya ka.”—Isaya 41:10, 13.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso a fa likepe 26]

Ku si na taba ni kuli n’a bile ni nako ya kwa bwanana ye maswe ili ye sabisa, Josiasi n’a ipatezi ku ziba Jehova mi n’a kondisize mwa bupilo bwa hae

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Maeluda ba kona ku mi tusa ku felisa mukwa wa butu o ngongwezi

[Siswaniso se si fa likepe 28]

“Tora ya ku Libelela” ni “Awake!” li kona ku mi tusa ku zwelapili mwa busepahali