‘Ka Butali Mazazi A Luna A Ka Ekezeha’

KI MAÑI ya n’a ka hana kuli butali ki bwa butokwa hahulu mwa ku talimana ni matata a mwa bupilo? Ku ba ni butali bwa niti ku talusa ku kona ku itusisa hande zibo ni kutwisiso. Bu shutana hahulu ni bukuba, butoto, ni butanya. Kacwalo, Mañolo a lu susueza ku ipatela butali. (Liproverbia 4:7) Mane, buka ye mwa Bibele ya Liproverbia ne i ñolezwi sihulu ku fa butali ni tuto. Manzwi a makalelo a yona a bala kuli: “Mashitanguti a Salumoni mwan’a Davida, Mulena wa Isilaele; za ku luta mutu butali ni tuto.”—Liproverbia 1:1, 2.

Lu nyakisiseñi fela lituto ze tuna ze mwa likauhanyo ze sikai za pili za Liproverbia. Ka ku swana ni ndate ya lilato ha susueza mwan’a hae, Salumoni u kupa babali ba ba bala za n’a ñozi ku amuhela kelezo ni ku isa pilu kwa butali. (Likauhanyo 1 ni 2) U lu bonisa mo lu kona ku bela ni silikani se situna ni Jehova ni mo lu kona ku babalelela lipilu za luna. (Likauhanyo 3 ni 4) Lu elezwa ku ba ni muzamao o munde. (Likauhanyo 5 ni 6) Ee, ku beya fa ngandaleza misebelezo ya mutu wa muzamao o maswe ku butokwa hahulu ku luna. (Kauhanyo 7) Mi butali bo bu swanisizwe sina mutu ki bo bu hoha hahulu ku mañi ni mañi! (Kauhanyo 8) Pili a si ka zwelapili mwa mashitanguti a ka buñwi a nongile fa taba mwa likauhanyo ze tatama, Mulena Salumoni u fa kusufazo ye nyangumuna ya za s’a bulezi kale.—Kauhanyo 9.

‘Mu T’o Ca kwa Buhobe bwa Ka, Mu Nwe ni Veine ya Ka’

Mafelelezo a kalulo ya pili ya buka ya Liproverbia haki kusufazo ye nyikwisa ye kolohanya fela kelezo ye bulezwi kale. Kono i filwe sina swanisezo ye tabisa ni ku nyangumuna, ili ye susueza mubali ku ipatela butali.

Kauhanyo ya bu 9 ya buka ya Liproverbia ye mwa Bibele i kalisa ka manzwi a: “Butali bu yahile ndu ya bona, bu betile misumo iketa-lizoho ka ye mibeli.” (Liproverbia 9:1) Caziba yo muñwi u akaleza kuli pulelo ya kuli “misumo iketa-lizoho ka ye mibeli” i “talusa ndutuna ye potolohilwe ki lapa, yeo situwa sa yona si sehezwa ki misumo ye milalu kwa lineku ni lineku ni u li muñwi fahal’a lineku la bulalu le li talimani ni munyako o li makenelo. Ibe kuli ki hona cwalo kamba kutokwa, butali bwa niti bu ikahezi ndu ye tiile ya ku amuhela teñi baeñi ba bañata.

Lika kaufela li lukile, li libelezi mukiti. Nama ni veine li teñi. Butali ka sibili bu isize mamelelo kwa ku lukiswa kwa lico ni ku lukiswa hande kwa tafule. “Bu bulaile likomu za bona, bu zwakile veine; bu yahile fa tafule ya bona.” (Liproverbia 9:2) Lico za kwa moya ze lukela ku nyakisiswa ka tokomelo li bonahala kuli li teñi fa tafule ya swanisezo yeo.—Isaya 55:1, 2.

Ki bomañi ba ba memilwe kwa mukiti wo o lukisizwe ki butali bwa niti? “Bu lumile batanga ba bona ba basizana, mi cwale bwa huweleza mwa mabaka a munzi a’ lumbile hahulu. Bwa li: Ya bukuba kaufela a te kwanu! Hape ku ya si na ngana, bu li: Mu t’o ca kwa buhobe bwa ka, mu nwe kwa veine ye ni zwakile. Mu tuhele bukuba, mu pile; mu zamaye mwa nzila ye ka mi talifisa.”—Liproverbia 9:3-6.

Butali bu lumile batanga ba bona ba basali  ku yo mema batu. Ba ile kwa libaka za nyangela ko ba kona ku huweleza kwa batu ba bañata hahulu-hulu. Ku memiwa bote, ibe ba ba “si na ngana,” kamba ba ba si na kutwisiso, hamoho ni ba ba si na yeloseli. (Liproverbia 9:4) Mi ba sepiswa bupilo. Butali bo bu mwa Linzwi la Mulimu, ku kopanyeleza cwalo ni bo bu mwa buka ya Liproverbia, kaniti luli bwa fumaneha ibata iba ku bote. Kacenu, ka ku ba balumiwa ba butali bwa niti, Lipaki za Jehova ba patehile ku mema batu, ko ba fumaneha kaufela, ku ituta Bibele. Kaniti luli, ku nga zibo yeo ku kona ku isa mutu kwa bupilo bo bu sa feli.—Joani 17:3.

Bakreste ba lukela ku amuhela ka buikokobezo kalimelo ye fiwa ki butali. Seo ki sa niti sihulu ku ba banca ni ku ba ba sa zo kalisa ku ituta ka za Jehova. Kabakala ku sa ba ni yeloseli ye tungile ya linzila za Mulimu, ba kana ba ‘tokwa ngana.’ Ha ku talusi kuli milelo ya bona kaufela ki ye maswe, kono k’u nga nako ni buikatazo kuli mutu a be ni pilu ye tabisa Jehova Mulimu. Seo si tokwa kuli minahano ya mutu, litakazo, maikuto, ni likonkwani za hae li lumelelane ni za lumeleza Mulimu. Ku butokwa hakalo kuli ba “shukelwe mabisi a moya, a’ si ka zwakwa.”—1 Pitrosi 2:2.

Mane, kaufela luna lu lukela ku sa ituta fela “litaba za makalelo.” Kaniti luli lu na ni ku hulisa cisehelo ku “ze tungile za Mulimu” ni ku fepiwa ki lico ze tiile za ba ba hulile. (Maheberu 5:12–6:1; 1 Makorinte 2:10) “Mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso,” y’o Jesu Kreste a zamaisa luli, u sweli ku fa bote sico sa kwa moya ka bunako. (Mateu 24:45-47) Haike lu icele fa tafule ya butali ka ku tiiseza ku ituta Linzwi la Mulimu ni lihatiso ze tomile fa Bibele ze fiwa ki sitopa sa mutanga.

“U Si Ke Wa Sikulula Sisomi”

Lituto za butali li ama ku sikulula ni ku nyaza. Batu ba bañata ha ba lati kalulo yeo ya butali. Kacwalo, maungulo a kalulo ya pili ya buka ya Liproverbia a na ni mamela ye: “Ya sikulula sisomi u ipatela maswabi, ya nyaza ya maswe u ka swabiswa ki yena. U si ke wa sikulula sisomi, si ka suhana si ku toya.”—Liproverbia 9:7, 8a.

Sisomi u toya hahulu ya bata ku mu lukiseza nzila ya hae. Mutu ya maswe ha na buitebuho kwa butokwa bwa ku sikululwa. Haki ko kunde ku lika ku luta niti ye nde ya Linzwi la Mulimu ku mutu ya toile niti kamba ya bata fela ku i soma! Muapositola Paulusi ha n’a kutaza mwa Antioke, n’a kopani ni sikwata sa Majuda be ne ba sa lati niti. Ne ba likile ku mu kenya mwa komano ka ku mu hanyeza ka bunyefuli, kono Paulusi n’a bulezi fela kuli: “Ha mu hana [Linzwi la Mulimu], mwa ikatula ili mina, kuli ha mu si ka swanelwa ki bupilo bo bu sa feli; a mu bone, lu sikuluhela kwa bamacaba.”—Likezo 13:45, 46.

Haike lu mamele ku sa ikenya mwa likañi ni likomano ni bahanyezi ha lu nze lu satalala ku fitisa taba ye nde ya Mubuso kwa batu ba ba sepahala. Kreste Jesu n’a laezi balutiwa ba hae kuli: “Ha mu kena mwa ndu, mu lumelise ba ba mwateñi. Ndu yeo ha i na ni swanelo, kozo ya mina i tahe ku yona; kono ha i si na swanelo, kozo ya mina i kutele ku mina. Mutu ni mutu ya sa mi amuheli, mi a sa utwi manzwi a mina, ha mu zwa mwa ndu yeo, kamba mwa munzi wo, mu tutule liluli la kwa mautu a mina.”—Mateu 10:12-14.

Mw’a ngela kelezo mutu ya butali ku  shutana ni mwa i’ ngela sisomi. Salumoni u li: “U nyaze ya talifile, yena u ka ku lata. Luta mutalifi, ku talifa kwa hae ku ka na ku hula.” (Liproverbia 9:8b, 9a) Mutu ya butali u ziba kuli “nako y’a kalimelwa mutu, ha ku bonahali kuli ku na ni tabo, kono u utwa maswabi; bo kwapili, ku kalimelwa ko, ku ka beya muselo wa kozo ni wa ku luka, ku ba ba likilwe cwalo.” (Maheberu 12:11) Kalimelo niha i kana i bonahala ku ba ye butuku, haki ko ku nde ku i kasheza kwatuko kamba ku itundumuna haiba ku i amuhela ku ekeza kwa butali bwa luna.

Mulena ya butali y’o u zwelapili kuli: “Luta ya na ni niti, zibo ya hae i ka ekezeha.” (Liproverbia 9:9b) Kaufela luna lu lukela ku ituta, ku si na taba kuli lu ba ba butali kamba lu ba ba hulile. Ki tabo hakalo ku bona kuli basupali ni bona ba amuhela niti ni ku ineela ku Jehova! Haike ni luna lu like ku buluka takazo ya ku ituta ni ku sebelisa booko bwa luna.

“Myaha ya ku Pila kwa Hao Ikaba ye Miñata”

Ka ku koñomeka sisupo se situna sa taba ye lu sweli ku nyakisisa, Salumoni u kopanyeleza tokwahalo ya butokwa ya kuli mutu a be ni butali. U ñola kuli: “Simuluho ya butali ki ku saba [Muñ’a] Bupilo; ku ziba Ya-Kenile, ki ku talifa.” (Liproverbia 9:10) Mutu ha koni ku ba ni butali bwa silumeli haiba ha na sabo ye tuna ili ya ka likute ku Mulimu wa niti. Mutu u kana a ba ni zibo ye ñata-ñata, kono haiba ha sabi Jehova, ha na ku itusisa zibo yeo ka nzila ye kutekehisa Mubupi. Mane wa kona k’u nga litaba ze zibahala ka mafosisa, ili ku iponahaza bukuba. Hape, zibo ya ku ziba Jehova, yena Ya-Kenile ka ku Fitisisa, ya tokwahala kuli mutu a be ni kutwisiso, ili kalulo ye iponelwa ya butali.

Butali bu beya muselo mañi? (Liproverbia 8:12-21, 35) Mulena wa Isilaele u li: “Ka Na, mazazi a hao a ka ekezeha, myaha ya ku pila kwa hao ikaba ye miñata.” (Liproverbia 9:11) Mazazi ni lilimo ze ñata za ku pila li tahiswa ka ku swalisana ni butali. Ee, “butali bu babalela bupilo bwa ya na ni bona.”—Muekelesia 7:12.

Lu na ni buikalabelo ka butu bwa ku satalala ku fumana butali. Ka ku koñomeka niti yeo, Salumoni u li: “Ha u talifile, ku talifa kwa hao ku ka ku tusa; kono ha u li sisomi, ki wena u nosi ya ka sinyehelwa.” (Liproverbia 9:12) Ya talifile, ku talifa kwa hae kwa mu tusa, mi sisomi ki yena muñi ya inyandisa. Ee, lu kutula se lu cala. Kacwalo he, haike lu ‘sikekele lizebe za luna kwa butali.’—Liproverbia 2:2.

“Butanya Bu Swana Inge Musali ya Lilata”

Ka ku fapahanya, Salumoni cwale u li: “Butanya bu swana inge musali ya lilata, bu na ni bukuba, ha bu zibi se siñwi. Bu ina fapil’a munyako wa ndu ya hae, ni mwa situlo se si mwa mabaka a munzi a’ lumbile, bu huweleza ba ba fita mwa likululu, ba ba ikela mwa nzila ya bona. Bu li: Mutu ya bukuba a keluhele kwanu!”—Liproverbia 9:13-16.

Butanya bu swanisezwa kwa musali ya lilata, ya si na buiswalo, ili wa sanganu. Ni yena u ikahezi ndu. Mi u ipile musebezi wa ku huweleza ku mañi ni mañi ya si na kutwisiso. Kacwalo, bolifitanzila ba kona ku iketela. Kana ba ka amuhela memo ya butali kamba ya butanya?

“Mezi A ku Uzwa A Munati”

Butali ni butanya bu mema bateelezi kuli a mu “keluhele kwanu.” Kono memo yeo ya shutana. Butali bu mema batu kwa mukiti wa veine, nama, ni sinkwa. Kukuezo ye fiwa ki butanya i lu hupuza za linzila za musali wa lihule. Salumoni u li: “Bu taluseza ya si na kutwisiso, bu li: Mezi a ku uzwa a munati, mi buhobe bo bu ciwa ka ku ikundeka bwa tabusa!”—Liproverbia 9:16b, 17.

Ku fita ku fa veine ye zwakilwe, “musali wa Sitoto” u fa mezi a ku uzwa. (Liproverbia  9:13, toloko ya New International Version) Mwa Mañolo, mutu h’a ikola tobali ni musal’a hae ya lateha ku swanisezwa kwa ku nwa mezi a wetulusa. (Liproverbia 5:15-17) Kacwalo, mezi a ku uzwa a talusa buhule bo bu ezezwa kwa mukunda. Mezi a cwalo a bonahaliswa ku ba a munati—ku fita veine—kakuli ki a ku uzwa mi a fa muhupulo wa ku sa kona ku swaliwa. Buhobe bo bu celwa kwa mukunda bu bonahaliswa ku ba bo bu munati hahulu ku fita buhobe ni nama za butali sihulu kakuli bu fumanwa ka busholi. Ku nga kuli se si hanisizwe ni se si patilwe ki nto ye nde ki butanya.

Hailif’o memo ya butali i na ni sepiso ya bupilo, musali wa litanya ha bonisi ze zwa mwa ku latelela linzila za hae. Kono Salumoni u lemusa kuli: “H’a zibi kuli ki mona mo ba inzi ba ba shwile; ni kuli ba ba bizwa ki butanya ba inzi mwa sibaka se si kwatasi, sa ba ba shwile.” (Liproverbia 9:18) Caziba yo muñwi u ñola kuli: “Ndu ya musali wa Sitoto haki ndu kono ki libita le lituna. Haiba mu kena mwateñi, ha mu na ku zwa mwateñi inge mu pila.” Ku pila mupilelo wa buhule haki ko kunde; ku lubeta.

Jesu Kreste n’a ize: “Mu kene ka munyako o kumbani; kakuli munyako wa Sinyeho u atami, mi nzila ye ya mwateñi i atami, mi ba ba kena mwateñi ki ba bañata. Kakuli munyako wa bupilo wa kumbana, nzila ye ya mwateñi ki ye sisani, mi ki ba banyinyani ba ba i fumana.” (Mateu 7:13, 14) Haike lu ifepange kamita kwa tafule ya butali mi lu be mwahal’a ba ba mwa nzila ye libisa kwa bupilo.

[Siswaniso se si fa likepe 31]

Mutu ya butali u amuhela kelezo

[Siswaniso se si fa likepe 31]

Ku fumana butali ki buikalabelo bwa ka butu