Ketelelo ya Mulimu mwa ku Keta Sinyalana ni Yena

“Ni ka ku talifisa, ni ku lute nzila y’o swanezi ku zamaya; ni ka ku eleza, meto a ka inz’a ku shalimile.”—SAMU 32:8.

1. Ki lika mañi ze tokwahala mwa ku ba ni linyalo le linde?

BALIZI ba kala ku lyantisa milupa ya bona. Muopeli ka bukwala u latelela milupa yeo ka ku opela ka linzwi la hae le li munati. Se si zwa mwateñi ki mulumo o munde wa pina. Banna ba babeli ba longola mambokisi a’ bukiti ku zwa mwa simbayambaya se situna. A li muñwi u nepakela mambokisi ku yo muñwi, mi yena y’o u a akwela ka bunolo ni ku libelela a tatama. Bubeli bwa zona likezo zeo li bonahala ku ba ze bunolo ku li eza. Kono ha ku na ya kona ku lika ku li eza a si ka itwaeza, a si na wa ku sebelisana ni yena ya ziba za ku eza, mi sihulu a si na ketelelo ye lukile. Ka nzila ye swana, linyalo le linde li kana la bonahala ku ba le li kona ku ikezahalela fela. Kono nihaiba lona li tokwa sinyalana ni yena yo munde, buikatazo bwa sibeli sa bona, mi sihulu ni likelezo ze butali. Ketelelo ye swanela kaniti luli ki ya butokwa.

2. (a) Ki mañi ya n’a tomile tukiso ya linyalo, mi ne li ka mulelo mañi? (b) Litukiso za manyalo ze ñwi li ezizwe ka nzila ifi?

² Ku mutangana kamba kalibe ya si yo mwa linyalo, ku nahana ka za sinyalana ni yena, ili mutu wa ku pila ni yena mwa bupilo kaufela, ki nto ya ka taho. Ku zwelela fo ne li tomezwi ki Jehova Mulimu, linyalo la munna ni musali li bile mupilelo wa ka taho. Kono Adama, yena mutu wa pili, n’a si ka iketela musali. N’a mu filwe ka lilato ki Jehova. (Genese 2:18-24) Bosinyalana ba pili bao ne ba na ni ku atisa lusika, ilikuli kwa mafelelezo, lifasi ne li ka tala batu. Hamulaho wa lona linyalo la pili leo, litukiso za manyalo hañata ne li ezwanga ki bashemi ba munyali ni munyaliwa. Fokuñwi seo ne si eziwanga hamulaho wa ku lumelezwa ki ba ba amiwa teñi. (Genese 21:21; 24:2-4, 58; 38:6; Joshua 15:16, 17) Hailif’o manyalo a lukisizwe a sa ezahalanga mwa linaha ni lizo ze ñwi, buñata kacenu ba iketelanga ba ku nyalana ni bona.

3. Sinyalana ni yena u swanela ku ketiwa cwañi?

³ Sinyalana ni yena u swanela ku ketiwa cwañi? Ba bañwi ba hohiwanga ki ponahalo, ili nto ye wabelisa ni ku lakazisa meto a bona. Ba bañwi ba batanga sifumu, ba batanga mutu wa ku ba babalela hande ni ku ba fa ze ba bata ni ze ba tokwa. Kono kana ufi kamba ufi wa yona mibonelo ye mibeli yeo wa kona ku tahisa linyalo le li tabisa ni ku kolwisa? Liproverbia 31:30 i bulela kuli: “Bunde bwa pata ki nto ye puma, mi bulikangate ha bu tusi se siñwi, kono musali ya saba [Muñ’a] Bupilo ki yena ya ka babazwa.” Mi seo ki sona sisupo sa butokwa: Mu nahane Jehova ha mu keta sinyalana ni yena.

Ketelelo ye Lilato ye Zwelela ku Mulimu

4. Mulimu u fa tuso mañi ku za ku keta sinyalana ni yena?

⁴ Jehova, yena Ndat’a luna wa kwa lihalimu ya lilato, u lu file Linzwi la hae le li ñozwi kuli li lu etelele mwa lika kaufela. U li: “Ki Na [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao, ni ku luta se si ku swanela, ni ku zamaisa ka nzila y’o lukela ku zamaya ku yona.” (Isaya 48:17) Kacwalo ha ku komokisi ku fumana kuli mwa Bibele ku na ni liketelelo ze s’e sebelize ka nako ye telele ka za ku keta sinyalana ni yena. Jehova u bata kuli manyalo a luna a be a inelela ili a na ni tabo. Kacwalo u ezisize kuli lu be ni tuso ya ku kona ku utwisisa ni ku sebelisa zona liketelelo zeo.  Kana seo haki sona se ne lu ka libelela ku Mubupi wa luna ya lilato?—Samu 19:8.

5. Kuli linyalo li be ni tabo kamita, ku tokwahala nto mañi ya butokwa?

⁵ Jehova ha n’a tomile tukiso ya linyalo, mulelo wa hae ne li kuli i be swalisano ye inelela. (Mareka 10:6-12; 1 Makorinte 7:10, 11) Ki ka lona libaka leo h’a “toile telekano,” ni ku i lumeleza fela ku ezahala haiba ku bile ni mulatu wa “buhule.” (Malaki 2:13-16; Mateu 19:9) Kacwalo, ku keta sinyalana ni yena ki o muñwi wa mihato ye mituna ka ku fitisisa ye lu kona k’u nga mi ha u swaneli k’u ngiwa ka lishea. Ki milelo i sikai ye swana ni w’o, kakuli u kona ku tisa tabo kamba ku sa ba ni tabo. Hailif’o keto ye nde i kona ku ezisa bupilo bwa mutu ku ba bo bunde ili bo bu kolwisa, keto ye maswe yona i kona ku tisa maswabi a sa feli. (Liproverbia 21:19; 26:21) Kuli tabo i zwelepili, ku butokwa ku keta ka butali ni ku tabela ku eza buitamo bo bu inelela, kakuli Mulimu n’a tomile linyalo kuli li be tamo ye konda ka ku itinga fa ku utwana ni swalisano.—Mateu 19:6.

6. Ki kabakalañi sihulu mitangana ni likalibe ha ba tokwa ku tokomela ha ba keta sinyalana ni yena, mi ba kona cwañi ku eza katulo ye butali ka ku fitisisa?

⁶ Mitangana ni likalibe sihulu ba swanela ku tokomela kuli ponahalo ye nde ni litakazo ze tuna ha li hakanyisi katulo ya bona ha ba keta sinyalana ni yena. Kaniti, linyalo le li tomile fa lisupo ze cwalo li kona ka bunolo ku fetuha ku ba la ku kendana kamba mane ku toyana. (2 Samuele 13:15) Kwa lineku le liñwi, lilato le li tiile li kona ku huliswa ha lu nze lu ziba sinyalana ni luna mane niha lu nze lu fita fa ku itiba hande luna beñi. Hape lu tokwa ku lemuha kuli ze i lakaza pilu ya luna kwa makalelo mwendi haki zona ze li ze nde ze lu tokwa. (Jeremia 17:9) Ki ka lona libaka leo ketelelo ya Mulimu ye fumaneha mwa Bibele ha i li ya butokwa. I lu tusa ku lemuha mo lu kona ku ezeza likatulo ze nde ka ku fitisisa mwa bupilo. Walisamu n’a bonisize kuli Jehova u bulela kuli: “Ni ka ku talifisa, ni ku lute nzila y’o swanezi ku zamaya; ni ka ku eleza, meto a ka inz’a ku shalimile.” (Samu 32:8; Maheberu 4:12) Hailif’o linyalo li kona ku kolwisa butokwi bwa luna bwa ka taho bwa ku latiwa ni ku ba ni sango, hape li tisa lishemaeto ze tokwa ku ba ni kutwisiso ya buhulu ni ku ba ni temuho.

7. Ki kabakalañi ba bañwi ha ba hananga kelezo ye tomile fa Bibele ka za ku keta sinyalana ni yena, kono yona kezo yeo i kona ku libisa kwañi?

⁷ Ku utwa za bulela Musimululi wa linyalo ka za ku keta sinyalana ni yena ki nto ye butali. Niteñi, ha lu fiwa kelezo ye tomile fa Bibele  ki bashemi kamba maeluda ba Sikreste, lu kana lwa hana ku teeleza. Lu kana lwa ikutwa kuli ha ba lu utwisisi ka ku tala, mi takazo ye tuna i kana ya lu hapeleza ku latelela ko i lu isa pilu ya luna. Kono miinelo ya luli ha i kala ku bonahala, lu kana lwa inyaza kuli ne lu si ka utwa kelezo ye butali ye n’e filwe kuli i lu tuse. (Liproverbia 23:19; 28:26) Lu kana lwa ipumana mwa linyalo mo ku si na lilato, ni bana be lu fumana t’ata ku uta, mi mane mwendi lu li ni sinyalana ni yena ya si mulumeli. Neikaba nto ye maswe luli kuli tukiso ye n’e lukiselizwe ku lu tiseza tabo ye tuna i fetuhe nto ye lu tiseza masitapilu a matuna cwalo!

Buipeyo bwa Bumulimu Ki Nto ya Butokwa

8. Ku ipeya ku utwa Jehova ku tusa cwañi linyalo ku tiya ni ku tahisa tabo?

⁸ Ki niti kuli ku hohiwa ki bunde bwa ponahalo kwa tusa mwa ku tiisa linyalo. Kono kuli linyalo li tiye ni ku tahisa tabo, likuka ze latelelwa ki bubeli bwa bosinyalana ki za butokwa ni ku fita. Ku ipeya ku utwa Jehova Mulimu kwa sibeli sa bona ku tahisa tamo ye inelela mi ku tahisa swalisano ye sa koni ku tahiswa ki nto ye ñwi kaufela. (Muekelesia 4:12) Bosinyalana ba Sikreste ha ba eza ku lapela Jehova ku ba nto ye tuna mwa bupilo bwa bona, ba swalisana kwa moya, mwa munahano, ni mwa muzamao. Ba ituta Linzwi la Mulimu hamoho. Ba lapela hamoho, mi nto yeo i swalisanisa lipilu za bona. Ba ya hamoho kwa mikopano ya Sikreste ni ku sebeza hamoho mwa sebelezo ya mwa simu. Zeo kaufela li tusa mwa ku tahisa swalisano ya kwa moya ye ba ezisa ku utwana hahulu. Mi sa butokwa ni ku fita, li tahisa kuli Jehova a ba fuyaule.

9. Abrahama n’a ezize cwañi ka za ku fumanela Isaka musali, mi ki lifi ze n’e zwile mwateñi?

⁹ Kabakala buipeyo bwa hae bwa bumulimu, Abrahama mushemi wa lusika ya n’a sepahala n’a bata ku tabisa Mulimu ha ne ku tile ku za ku ketela mwan’a hae Isaka musali. N’a bulelezi  mutang’a hae ya n’a sepahala kuli: “Kuli ni ku konkise ka [Muñ’a] Bupilo, Mulimu wa lihalimu ni Mulimu wa lifasi, kuli ha u na ku ngela mwan’a ka musali kwa basizana ba Makanana be ni yahile mwahal’a bona; kono u ka ya mwa naha ya hesu, ni ku bahesu, u y’o ngela Isaka musali mwateñi. . . . [Jehova] ki Yena ya ka luma lingeloi la hae pili ku wena, mi u ka y’o ngela mwan’a ka musali kwateñi.” Rebeka a ba musali ya ipitezi, ya n’a latiwa hahulu ki Isaka.—Genese 24:3, 4, 7, 14-21, 67.

10. Banna ni basali ba filwe litamo mañi za ka Mañolo?

¹⁰ Haiba lu Bakreste ba ba siyo mwa linyalo, buipeyo bwa bumulimu bu ka lu konisa ku fita ku ze tokwahala za ka Mañolo za ku ba mwa linyalo. Mwahal’a litamo za banna ni basali, ki ze ze bonisizwe ki muapositola Paulusi: “Basali, mu ipeye kwatas’a banna ba mina, sina ha mu ipeya kwatas’a Mulena. . . . Banna, mu late basali ba mina, sina Kreste mw’a latezi Keleke mi a itobohile bakeñisa yona. . . . Banna ba swanezi ku lata basali ba bona sina mubili wa bona. . . . Yo muñwi ni yo muñwi ku mina a late musal’a hae mw’a itatela; mi musali a kuteke munn’a hae.” (Maefese 5:22-33) Ka mo lu kona ku bonela, manzwi a buyelezwi a Paulusi a koñomeka butokwa bwa lilato ni likute. Ku latelela kelezo yeo ku ama ku ba ni sabo ye swanela ya ku saba Jehova. Ku tokwa buitamo bwa ka pilu kaufela mwa linako ze nde ni ze maswe. Bakreste ba ba nahana za manyalo ba swanela ku ba ba ba kona ku lwala buikalabelo b’o.

Ku Atula ka za Fa ku Nyalela

11. (a) Mwa Mañolo ku filwe kelezo mañi ka za nako ya ku kena mwa linyalo? (b) Ki mutala mañi o bonisa butali bo bu mwa ku latelela kelezo ya Bibele ye ñozwi kwa 1 Makorinte 7:36?

¹¹ Ku butokwa ku ziba nako yeo mutu a kona ku kena mwa linyalo. Ka ku ba kuli nako yeo ki ye shutana-shutana kwa batu, Mañolo h’a bonisi lilimo za buhulu ze tokwahala. Kono a bonisa kuli mutu n’a ka eza hande ku litela ku fitela a “siya bukalibe” bwa hae, f’o takazo ya tobali i li ye tuna hahulu ni ku kona ku mu lyanganisa. (1 Makorinte 7: 36) Michelle u li: “Ha ne ni bona balikani ba ka ba nze ba kena mwa mabato ni manyalo, buñata bwa bona ba nze ba sa li mwa lilimo za ku nonoboka, fokuñwi ne ku li t’ata ku latelela kelezo yeo. Kono na lemuha kuli kelezo yeo ne i zwelela ku Jehova, mi u lu bulelelanga fela ze kona ku lu tusa. Ha ne ni nze ni libelela ku kena mwa linyalo, ne ni kona ku isa mamelelo ya ka kwa silikani sa ka ni Jehova ni ku ba ni yeloseli mwa bupilo, ili nto yeo mutu a sa koni ku ba ni yona mwa lilimo za ku nonoboka. Lilimonyana hasamulaho, ne ni se ni itukiselize hande ku lwala buikalabelo b’o ni matata a mañwi a tahanga mwa manyalo.”

12. Ki kabakalañi ku sa matela ku kena mwa linyalo mutu inge a sa li mwanana ha ku li ko ku butali?

¹² Ba ba matelanga ku kena mwa manyalo hañata ba fumananga kuli ha ba nze ba hula, butokwi ni litakazo za bona za cincanga. Ka nako yeo, ba lemuha kuli lika ze ne ba lakaza kwa makalelo ha li sa li za butokwa hahulu. Kalibe yo muñwi wa Sikreste n’a lelile ku nyalwa inge a na ni lilimo za buhulu ze 16. Bokukw’a hae ni bom’ahe ni bona ne ba nyezwi inge ba kuma honaf’o. Mutangana ya n’a tabela ha n’a hanile ku mu nyala ka nako yeo, a keta u sili ya n’a tabela ku mu nyala. Kono hasamulaho mwa bupilo, a inyaza hahulu ka za katulo ya n’a ezize ya ku matukela ku kena mwa linyalo.

13. Ki lika mañi zeo ba ba kenanga mwa manyalo ka ku itahanela hañata ba si na zona?

¹³ Mutu h’a nahana za manyalo, ku butokwa ku ba ni kutwisiso ya buhulu ya lika kaufela ze amiwa teñi. Manyalo a ku itahanela a kona ku tisa matata a mañata ao bosinyalana ba ba sa li banana ba kana ba si ka itukiseza hande ku a tatulula. Ba kana ba sa bi ni yeloseli ni buhulu ze tokwahala mwa ku tatulula matata a mwa manyalo ni ku uta bana. Linyalo li lukela fela ku kenwa ku lona mutu ha s’a itukiselize kwa mubili, mwa munahano, ni kwa moya kuli a kene mwa swalisano ye tiile.

14. Ki lifi ze tokwahala mwa ku tatulula miinelo ye t’ata mwa linyalo?

¹⁴ Paulusi n’a ñozi kuli ba ba nyala “ba ka ba ni manyando mwa nama.” (1 Makorinte 7:28) Butata bu ka zuha kabakala kuli ku na ni batu  ba babeli ba ba shutana, mi mibonelo ha i na ku swana. Kabakala ku sa petahala kwa butu, ku kana kwa ba t’ata ku peta kalulo ya luna ya ka Mañolo mwa tukiso ya linyalo. (1 Makorinte 11:3; Makolose 3:18, 19; Tite 2:4, 5; 1 Pitrosi 3:1, 2, 7) Ku bata ni ku latelela ketelelo ya Mulimu kuli miinelo ye t’ata i tatululwe ka lilato ku tokwa buhulu ni ku tiya kwa moya.

15. Bashemi ba kona ku peta kalulo mañi mwa ku tusa bana ba bona ku itukiseza manyalo? Mu fe mutala.

¹⁵ Bashemi ba kona ku tusa bana ba bona ku itukiseza manyalo ka ku ba tusa ku utwisisa butokwa bwa ku latelela ketelelo ya Mulimu. Ka ku itusisa ka buanyu Mañolo ni lihatiso za Sikreste, bashemi ba kona ku tusa bana ba bona ku ziba haiba bona kamba be ba bata ku nyalana ni bona ba kona ku kena mwa tamo ya linyalo. * Blossom ya n’a na ni lilimo za buhulu ze 18 n’a nahana kuli n’a latana ni mutangana wa mwa puteho ya habo. N’a li paina wa ka nako ye tezi, mi ne ba bata ku nyalana. Kono bashemi ba Blossom ba mu kupa kuli a litele silimo, kakuli ne ba bona kuli n’a sa li mwanana hahulu. Hasamulaho Blossom n’a ñozi kuli: “Ni itebuha hahulu kuli ne ni utwile kelezo ye butali yani. Mwahal’a silimo na hula mi na kala ku bona kuli mutangana yo n’a si na tulemeno to ne tu ka mu ezisa ku ba sinyalana ni yena yo munde. Kwa mafelelezo a zwa mwa kopano, mi na banduka nto ye n’e batil’o ba kozi ye tuna mwa bupilo bwa ka. Ku ba ni bashemi ba ba na ni likatulo ze kona ku itingiwa ki ko kunde hakalo!”

‘Mu Kene mwa Linyalo ku Mulena’

16. (a) Bakreste ba kona ku likiwa cwañi ka za ku ‘kena mwa linyalo ku Mulena’? (b) Ha ba likiwa ka za ku kena mwa linyalo ni ya si mulumeli, Bakreste ba swanela ku hupulañi?

¹⁶ Ketelelo ya Jehova ya ku ‘kena mwa linyalo ku Mulena’ ki ye ikutwahalela hande. (1 Makorinte 7: 39) Bashemi ni bana ba bona ba Sikreste ba kana ba likiwa mwa taba yeo. Ka nzila ifi? Mwendi bana ba bata ku kena mwa linyalo, kono mwa puteho ha ku na hande ba ku nyalana ni bona. Mane kona mo ku bonahalela cwalo. Mwa sibaka se siñwi ku kana kwa ba ni basali ba bañata ku fita banna, kamba mwendi ha ku na ya bonahala ku swanela. Mutangana ya si silama se si ineezi sa puteho u kana a tabela kalibe ya Sikreste (kamba kalibe ku tabela mutangana wa Sikreste), mi ku na ni sineneketo ya ku loba lipimo z’a tomile Jehova. Mwa miinelo ye cwalo, ne ku ka ba hande ku hupula mutala wa Abrahama. Nzila ye ñwi yeo ka yona n’a bukelelize bulikani bwa hae ni Mulimu ne li ka ku bona teñi kuli mwan’a hae Isaka u nyala mulapeli wa niti wa Jehova. Isaka ni yena n’a ezize cwalo ku mwan’a hae Jakobo. Seo ne si tokwa buikatazo ku bote be ne ba amilwe teñi, kono ne si tabisize Mulimu mi ne si tisize limbuyoti za hae.—Genese 28:1-4.

17. Ki kabakalañi ku nyalana ni ya si mulumeli ha ku kona ku tahisa butata, mi libaka la butokwa ni ku fita la ku ‘kena mwa linyalo ku Mulena’ ki lifi?

¹⁷ Ka linako li sikai, sinyalana ni yena ya si mulumeli kwa mafelelezo u fetuhile ku ba Mukreste. Nihakulicwalo, manyalo ni ba ba si balumeli hañata a bile a t’ata. Ba ba lwezi coko ni ba ba si balumeli ha ba na litumelo, lipimo, ni likonkwani ze swana. (2 Makorinte 6:14) Nto yeo i kona ku mbwanjingela ku ambolisana ni tabo ya mwa linyalo. Ka mutala, musali yo muñwi wa Sikreste n’a bilaezi kuli hamulaho wa ku ba ni mukopano o yahisa, n’a sa koni ku kutela kwa ndu ni ku yo buhisana lika za kwa moya  ni munna hae ya n’a si mulumeli. Kono sa butokwa ni ku fita kikuli, ku ‘kena mwa linyalo ku Mulena’ ku bonisa busepahali ku Jehova. Ha lu latelela Linzwi la Mulimu, lipilu za luna ha li lu nyazi, kakuli “lu eza ze mu kolisa.”—1 Joani 3:21, 22.

18. Ki litaba mañi za butokwa ze swanela ku isezwa pilu ha ku nahaniwa za manyalo, mi ki kabakalañi?

¹⁸ Ha ku nahaniwa za manyalo, se mu swanela ku talima sihulu ki muzamao ni ku tiya kwa kwa moya kwa ye mu bata ku nyalana ni yena. Butu bwa Sikreste, hamoho ni lilato la ku lata Mulimu ni ku ipeya ku yena ka ku tala, ki za butokwa hahulu ku fita bunde bwa ponahalo. Ba ba itebuha ni ku taleleza buitamo bwa bona bwa ku ba bosinyalana ba ba tiile kwa moya ba na ni tumelezo ya Mulimu. Mi nto ye tiisa ka ku fitisisa ye ba kona ku ba ni yona bosinyalana i zwelela mwa ku ipeya kwa bubeli bwa bosinyalana ku Mubupi ni ku amuhela ka ku tala ketelelo ya hae. Ka nzila yeo, Jehova wa kutekiwa, mi linyalo li kala ka ku ba ni mutomo o tiile wa kwa moya o ka tusa mwa ku ba ni swalisano ye tiile.

[Litaluso za kwatasi]

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

• Ki kabakalañi ketelelo ya Mulimu ha i tokwahala mwa ku keta sinyalana ni yena yo munde?

• Buipeyo bwa bumulimu bu ka tusa cwañi mwa ku tiisa linyalo?

• Bashemi ba kona cwañi ku tusa bana ba bona ku itukiseza manyalo?

• Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa ‘ku kena mwa linyalo ku Mulena’?

[Lipuzo za Tuto]

[Maswaniso a fa likepe 17]

Ku sebelisa kelezo ya Mulimu mwa ku keta sinyalana ni yena ku kona ku tahisa tabo ye tuna

[Maswaniso a fa likepe 18]

‘Ku kena mwa linyalo ku Mulena’ ku tahisa limbuyoti ze tuna