Mu Kona Cwañi ku Ba ni Mubonelo O Itikanelezi wa Mali?

Lilato la mali ni takazo ya ku ba ni bufumu haki ze nca; mi Bibele ya bulela za teñi, inge kuli ne li mukwa wa cwanoñu fa. Ki za kale-kale. Mwa Mulao, Mulimu n’a laezi Maisilaele kuli: “U si ke wa lakaza ndu ya wahenu . . . nihaiba nto kamukana ya wahenu.”—Exoda 20:17.

LILATO la mali ni sifumu ne li atile mwa miteñi ya Jesu. Mu nyakisise taba ye ya Jesu ha n’a ikambotile ni yo muñwi wa manduna ya n’a “fumile hahulu,” ye li: “Jesu . . . a mu bulelela, a li: U sa tokwa nto i liñwi: U lekise z’o luwile kaufela mi u li fane kwa babotana, mi u ka ba ni bufumu kwa lihalimu. Ku zwa fo, taha, u ni latelele. H’a utwile zeo, a swaba maswe, kakuli n’a fumile hahulu.”—Luka 18:18-23.

Mubonelo O Munde wa Mali

Kono haki niti kuli Bibele ya nyaza ona mali ka sibili kamba tuso ya ona ya butokwa ifi kamba ifi. Bibele i bonisa kuli mali a kona ku tusa luli mwa ku lwanisa bunjebwe ni matata a mañwi a tahiswa ki bona, ili ku tahisa kuli batu ba kone ku itekela ze ba tokwa. Mulena Salumoni n’a ñozi kuli: “Mwa mukunda wa butali mutu wa silelezwa, sina mwa mukunda wa mali.” Hape n’a ñozi kuli: “Mikiti i lukisezwa ku itabisa, mi veine i fa mutu tabo mwa bupilo bwa hae; kono se si fumanisa linto zeo kaufela ki mali.”—Muekelesia 7:12; 10:19.

Mulimu wa lumeleza muitusisezo o munde wa mali. Ka mutala, Jesu n’a ize: “Mu ikezeze balikani ka bufumu bo bu si ka luka.” (Luka 16:9) Seo si kopanyeleza ku fa linubu ze itusiswa mwa ku zwisezapili bulapeli bwa niti bwa Mulimu, kakuli kaniti luli lu lukela ku bata kuli Mulimu a be Mulikan’a luna. Yena Salumoni ka sibili, ka ku latelela mutala wa Davida ndat’ahe, n’a fanile mali a mañata-ñata ni ze ñwi za butokwa za ku itusisa mwa ku yaha tempele ya Jehova. Bakreste hape ba laelwa ku fa tuso ya kwa mubili ku ba ba mwa butokwi. Muapositola Paulusi n’a ize: “Mu abele balumeli kwa lika ha ba tokwile.” N’a ekelize kuli: “Mu tundamene mwa ku amuhela baenyi.” (Maroma 12:13) Hañata, zeo li kopanyelezanga ku itusisa mali. Kono ku cwañi ka za ku lata mali?

“Lilato la Silivera”

Paulusi n’a ambozi hahulu za “lilato la bufumu”—kamba “lilato la silivera” ka ku ya ka taluso ya luli ya pulelo yeo—ha n’a ñolela Timotea, Mukreste sina yena wa mutangana. Kelezo ya Paulusi i konwa ku fumanwa kwa 1 Timotea 6:6-19. N’a tomile nyakisiso ya hae kaufela ya tutu fa “lilato la bufumu.” Ha lu nyakisiseñi ka tokomelo zeo Paulusi n’a buyelezwi ku ñola, ka ku beya mwa munahano m’o batu kacenu ba ngela mali ka butuna. Tatubisiso ye cwalo ki ya butokwa hahulu kakuli i bonisa mo lu kona ku “amuhela bupilo bo bu sa feli.”

Paulusi u eleza kuli: “Lilato la bufumu ki mubisi wa ze maswe kamukana; mi ba bañwi ka ku hanelela ku bu lakaza, ba keluhile tumelo, mi ba itabile ili bona ka manyando a mañata.” (1 Timotea 6:10) Liñolo leo ha li buleli kuli  bufumu ka ili bona bu maswe—mi ha ku na liñolo lifi kamba lifi le li bulela cwalo. Hape, muapositola y’o h’a buleli kuli bufumu ki bona luli bo bu tisa “ze maswe” kamba kuli bufumu ki bona mubisi wa matata kaufela. Kono, ku lata bufumu ku kona ku ba mubisi wa “ze maswe” kaufela—niha ku sa bi fela kona ku nosi.

Mu Pime Mukwañuli

Mañolo h’a sa nyazi mali ha ku lukeli ku fokolisa mamela ya Paulusi. Bakreste ba ba kalisa ku lata mali ba kona ku welwa ka bunolo ki butata bwa mufuta kaufela, mi bo butuna ka ku fitisisa ku bona ki bwa ku keluha tumelo. Niti yeo i tiiswa ki sa n’a bulezi Paulusi kwa Bakreste ba kwa Kolose, kuli: “Kifo, mu bulaye lilama za mina ze mwa lifasi, kikuli . . . litakazo ze maswe, ni takazo ya ku fuma ili nto ye swana sina sebelezo ya milimu.” (Makolose 3:5) Takazo ya ku fuma, mukwañuli, kamba “ku lata bufumu” ku kona ku fita cwañi fa ku ba sebelezo ya milimu? Kana seo si talusa kuli ku fosahezi ku bata ku ba ni ndu ye tuna, mota ye nca, kamba musebezi o fumanisa mali a mañata ni ku fita? Kutokwa, zeo kaufela haki ze maswe ka i li zona. Puzo kikuli: Ki ufi muinelo wa pilu ya mutu ya bata lika zeo, mi kana luli za tokwahala?

Shutano ye mwahal’a takazo ye swanela ni mukwañuli ikana ya bapiswa kwa shutano ye mwahal’a mulilo o munyinyani wa ku ola o itusiswa mwa ku apeha lico ni liyekuyeku la mulilo le li cisa mushitu. Ku bata lika ko kunde ili ko ku swanela kwa kona ku tusa. Ku lu susueza ku sebeza ni ku ipumanela lika. Liproverbia 16:26 i li: “Kabakala ku lapa, mutu ya sebeza wa isebeleza ili yena, kakuli u hapelezwa ki mwa hanu ya hae.” Kono mukwañuli u maswe mi u lubeta. Ki takazo ye tulile tikanyo.

Buiswalo kona nto ye palanga. Kana mali e lu kubukanya kamba bufumu bo lu bata bu ka taleleza ze lu tokwa, kamba kana ze lu tokwa li ka sebeleza mali? Ki kabakaleo Paulusi ha bulela kuli ku “lata maluwo” ku swana ni “ku sebeleza milimu.” (Maefese 5:5) Ku lakaza sika ka mo ku inezi fela ku talusa kuli lu ituhelela ku busiwa ki sona, ee, ku si eza mulen’a luna, mulimu wa luna, nto ye lu sebeleza. Kono Mulimu u bulela kuli: “U si ke wa ba ni milimu i sili fapil’a ka.”—Exoda 20:3.

Ha lu ba ba mukwañuli, lu bonisa kuli ha lu sepi kuli Mulimu u ka taleleza sepiso ya hae ya ku lu fa ze lu tokwa. (Mateu 6:33) Kacwalo, ku ba ba mukwañuli ku talusa ku fulalela Mulimu. Ni ka nzila ye hape, ki “ku lapela milimu.” Ku swanezi Paulusi ha lemusa patalaza ka za ona!

Jesu ni yena n’a file mamela ye nongile ka za mukwañuli. N’a lu laezi ku sa lakaza nto ye ñwi ye lu si na yona ha n’a ize: “Mu tokomele, mi mu ipuluke kwa takazo kaufela ya bufumu; kakuli mutu nih’a ka fuma hahulu, bupilo bwa hae ha bu ini ku z’a fumile.” (Luka 12:15) Ka ku ya ka taba yeo ni nguli ye latelela ya Jesu, mukwañuli u tomile fa tumelo ya bukuba ya kuli sa butokwa mwa bupilo ki buñata bwa za luwile mutu. Ikana ya ba mali, situlo, m’ata, kamba lika ze ñwi ze swana ni zeo. Mutu u kona ku lakaza nto ifi kamba ifi ye konwa ku fumanwa. Lu kana lwa hupula kuli lu ka kolwa ha lu ka fumana nto yeo. Kono ka ku ya ka se i bulela Bibele ni ze ba iponezi batu, ki Mulimu a nosi ya kona ku lu kwaniseza ze lu tokwa luli, mi ki yena fela ya ka eza cwalo, sina Jesu mwa n’a bulelezi balateleli ba hae.—Luka 12:22-31.

Batu ba kacenu ba ba lata hahulu sifumu ba kona hahulu ku tumbula takazo ya mukwañuli. Ka ku kukuezwa mwa linzila ze sa swalehi hande kono ili ze m’ata, ba bañata ba fita fa ku lumela kuli ze ba na ni kaufela haki ze likani. Ba bata lika ze ñwi ze ñata, ze tuna, ni ze nde ni ku fita. Niha lu sa sepi ku cinca miinelo ye lu pila ku yona, luna ka butu lu kona cwañi ku hanyeza tengamo yeo?

Ku Kolwa Kamba Mukwañuli

Paulusi u fa nto ye ñwi ye shutana ni mukwañuli, ili ku kolwa lika. U bulela kuli: “Cwale ha lu na ni lico ni liapalo, lu kolwe ki zona.” (1 Timotea 6:8) Taluso yeo ya ze lu tokwa kaufela, ili “lico ni liapalo,” ikana ya utwahala inge mupilelo  wa butoto. Batu ba bañata ba ikolanga ku buha litukiso za fa TV ze bonisa batu ba ba tumile ba ba pila mwa mandu a bumbombo. Haki mona mwa ku kolwela ki lika cwalo.

Ki niti kuli batanga ba Mulimu ha ba tokwiwi ku pila bupilo bwa bubotana bwa ku itahiseza. (Liproverbia 30:8, 9) Kono Paulusi u lu hupuza seo luli bubotana bu si talusa: ili kutokwa sico, liapalo ni makundamo a likani kw’a pila mutu. Kono haiba lu na ni lika zeo, luli lu lukela ku kolwa ki zona.

Kana Paulusi n’a tiisize niti ha n’a talusize za ku kolwa lika cwalo? Kana luli kwa konahala ku kolwa fela ze tokwahala, zona lico, liapalo, ni makundamo? Paulusi u lukela ku ziba kuli kwa konahala. N’a fumile mi n’a ikozi matohonolo a ipitezi mwa nyangela ya Majuda ni ka ku ba muyahi wa Muroma. (Likezo 22:28; 23:6; Mafilipi 3:5) Paulusi hape n’a nyandile hahulu mwa musebezi wa hae wa bulumiwa. (2 Makorinte 11:23-28) Ku zona zeo kaufela, Paulusi n’a itutile nto ye ñwi ye n’e mu tusize ku zwelapili ku kolwa ki lika. N’e li nto mañi yona yeo?

“Ni Itutile ku Pila”

Mwa liñolo la hae le liñwi, Paulusi n’a talusize kuli: “Ni ziba ku pila ka ku kokobezwa, mi ni ziba ku pila ka ku atelwa ki lika. Kai ni kai ni mwa linto kaufela, ni itutile ku pila nihaiba ka ku kula lico kamba ku lapa, ku atelwa kamba ku taelelwa.” (Mafilipi 4:12) F’o, Paulusi u na ni buikolwiso, u na ni sepo! Ku bunolo k’u nga kuli bupilo bwa hae n’e li bo bunde ha n’a ñozi manzwi ao, kono ne ku si cwalo. N’a li mwa tolongo mwa Roma!—Mafilipi 1:12-14.

Niti ye makaza yeo ha i nyakisiswa, taba yeo i bulela ka m’ata fa taba ya ku kolwa lika isi fela za bufumu kono ni miinelo. Ku ba ni bufumu bo butuna hahulu kamba ku botana hahulu ku kona ku beya mwa tiko ze lu beya kwapili. Paulusi n’a bulezi za lituso za kwa moya ze n’e mu kolwisize ku si na taba ni muinelo wa hae wa za sifumu ha n’a ize: “Ni kona linto kamukana ka Kreste ya ni fa mata.” (Mafilipi 4:13) Ku fita ku itinga ku za n’a luwile, ibe ze ñata kamba ze nyinyani, kamba ku itinga fa miinelo ya hae, ye minde kamba ye maswe, Paulusi n’a itingile ku Mulimu mwa ku taleleza za n’a tokwa. Kacwalo, n’a kozwi ki lika.

Mutala wa Paulusi sihulu n’e li wa butokwa ku Timotea. Muapositola y’o n’a susuelize mutangana yani ku pila mupilelo wa ku beya buipeyo bwa silumeli ni swalisano ye tuna ni Mulimu kwapil’a bufumu. Paulusi n’a ize: “Cwale wena munna wa Mulimu, saba zeo, mi u tundamene mwa ku luka, ni mwa bulapeli, ni tumelo, ni lilato, ni pilu-telele, ni musa.” (1 Timotea 6:11) Manzwi ao n’a kana a bulelezwi Timotea, kono a sebeza ku mutu kaufela ya bata ku kuteka Mulimu ni ku ba ni bupilo bo bu tabisa luli.

Timotea n’a tokwa ku tokomela za ku sa ba ni mukwañuli ka mw’a lukela ku tokomelela Mukreste kaufela. Ku bonahala kuli ne ku na ni balumeli be ne ba fumile mwa puteho ya  kwa Efese, ili kwa n’a ina Timotea, Paulusi ha n’a mu ñolezi. (1 Timotea 1:3) Paulusi n’a tisize taba ye nde kwa muleneñi wa lipisinisi ze tuna wo, mi n’a tahisize balutiwa ba bañata ku ona. Ku si na kuli cwañi, buñata bwa bona bao ne ba fumile, mi ni kacenu ba bañwi mwa puteho ya Sikreste ni bona ba fumile.

Kacwalo, sihulu ka ku ya ka tuto ye kwa 1 Timotea 6:6-10, puzo ki ya kuli: Batu ba ba na ni mali a mañata-ñata ba lukela ku ezañi kuli ba kuteke Mulimu? Paulusi u bulela kuli ba lukela ku kala ku tatuba mulelo wa bona. Mali a kona ku ezisa mutu ku ikutwa kuli u iketile. Paulusi u li: “Laela ba ba luwile bufumu bwa nako ya cwale, kuli ba si ke ba ipona butuna, ba si ke ba sepa bufumu bo bu sa tiyi; kono ba sepe Mulimu ya lu fanga linto kaufela ka buñata kuli lu li tabele.” (1 Timotea 6:17) Batu ba ba fumile ba lukela ku ituta ku sa itinga fa mali a bona; ba lukela ku itinga ku Mulimu, yena simbule luli sa bufumu kaufela.

Kono ku tatuba milelo k’o ki kalulo fela ya ndwa yeo. Kwa nalulelule, Bakreste ba ba fumile ba tokwa ku itusisa hande bufumu bwa bona. Paulusi u eleza kuli: ‘Mu sebeze ze nde; mu fume misebezi ye minde; mu abe za mina; mu tuse ba bañwi.’—1 Timotea 6:18.

“Bupilo bo Bu Sa Feli”

Mulelo o mutuna wa kelezo ya Paulusi ki wa kuli lu tokwa ku ikupulisanga za butokwa bwa makutelakaufi bwa bufumu. Linzwi la Mulimu li li: “Bufumu bwa mufumi, ku yena ki munzi o tiile, mwa muhupulo wa hae ki lukwakwa lo lutelele.” (Liproverbia 18:11) Ee, buiketo bo bu fiwa ki bufumu kwa mafelelezo ki bwa mwa muhupulo fela mi mane ki bwa buhata. Ku maswe ku pilela fela bona ku fita ku bata ku amuhelwa ki Mulimu.

Ha lu koni ku toma sepo ya luna fa bufumu kakuli bu kona ku fela ka nako ifi kamba ifi. Sepo ya niti i lukela ku tomiwa fa nto ye ñwi ye tiile, ye nde, ili ye inelela. Sepo ya Sikreste i tomiwa ku Mubupi wa luna, yena Jehova Mulimu, ni fa sepiso ya hae ya bupilo bo bu sa feli. Hailif’o ki niti kuli mali ha koni ku leka tabo, ki niti luli ni kuli ha koni ku leka puluso. Kiha lu na ni fela ni tumelo ku Mulimu lu kona ku ba ni sepo ye cwalo.

Kacwalo, ibe kuli lu fumile kamba lu babotana, lu be ni mupilelo o ka lu ‘fumiseza ku Mulimu.’ (Luka 12:21) Ha ku na nto ya butokwa ku fita ku ba ni mayemo a mande ni Mubupi. Buikatazo kaufela bwa ku a bukeleza bu ekeza kwa ku ‘ikubukanyeza bufumu bwa mwa linako ze taha, bo bu na ni mutomo o munde, kuli lu y’o amuhela bupilo bo bu sa feli.’—1 Timotea 6:19.

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Paulusi n’a itutile ku pila ka ku kolwa lika

[Maswaniso a fa likepe 8]

Lwa kona ku ba ni tabo ni ku kolwa ze lu na ni zona