Mu Si Tuheleli ku Honona ku Felisa Tumelo ya Mina

Zazi le liñwi mu ikutwa kuli mu na ni buikangulo bo bunde. Zazi le li tatama, mu ikutwa ku kula. Ka sipundumukela, ha mu sa na m’ata. Toho ya mina ya opa mi mu utwa hahulu butuku mwa mubili. Ku ezahalileñi? Tumaikulokuwawa to tu lubeta tu fokolisize m’ata a mwa mubili wa mina a ku lwanisa matuku mi tu keni mwa lilama za butokwa. Ha tu sa lwaniswi, tumaikulokuwawa t’o twa kona ku sinyeleza buikangulo bwa mina, mane ni ku mi tiseza lifu.

KA MO ku inezi, haiba ha mu na buikangulo bo bunde ha ku ba ni butuku, mu kona ku bu yambula ka bunolo hahulu. Ka mutala, haiba mubili wa mina u fokoliswa ki kutokwa lico, buikoneli bwa mina bwa ku lwanisa matuku “bu fita fa ku fokola hahulu kuli niheba butuku bo bunyinyani ka ku fitisisa bwa kona ku tisa kozi,” ki mw’a bulelela Peter Wingate, muñoli wa za likalafo.

Hakulicwalo, ki mañi ya n’a ka keta ku itimanga lico? Mwendi luli mu eza ze mu kona kaufela kuli mu ce hande ni ku ikangula hande. Hape mwendi mu eza ze mu kona kaufela kuli tumaikulokuwawa tu si ke twa mi kena. Kono kana mu isa mamelelo ye swana ku za ku zwelapili ku ba ni “niti mwa tumelo?” (Tite 2:2) Ka mutala, kana mwa ziba kozi ye kona ku tiswa ki kalole ka ku honona? Zeo li kona ku kena ka bunolo mwa munahano ni pilu ya mina, ili ku sinya tumelo ni swalisano ya mina ni Jehova. Batu ba bañwi ba bonahala ku sa lemuha za kozi yeo. Ba ituhelela ku yembululwa ka bunolo ki ku honona ka ku ilapisa kwa moya. Esi mwendi mu sweli ku eza cwalo?

Ku Honona—Kana Ku Fosahezi Kamita?

Ki niti kuli haki ku honona kaufela ko ku fosahezi. Fokuñwi, mu tokwa ku sa matukela ku lumela nto ye ñwi konji haiba se mu bile ni buniti bwa yona. Ku susuezwa ki bulapeli kuli mu no lumelanga fela ni ku sa honona nto ifi kamba ifi ku lubeta mi kwa puma. Ki niti kuli Bibele i bulela kuli lilato “li na ni tumelo kwa linto kaufela.” (1 Makorinte 13:7) Mukreste ya lilato kaniti luli u kona ku kolwa ka bunolo ba se ba bonisize busepahali kwamulaho. Kono Linzwi la Mulimu li eleza za ku sa “lumela taba kaufela.” (Liproverbia 14:15) Fokuñwi, ze maswe za ezize mutu kwamulaho li kona ku fa swanelo ya ku mu honona. Bibele i lemusa kuli: “[Lihata] nih’a bulela ka musa u si ke wa kolwa z’a bulela.”—Liproverbia 26:24, 25.

Muapositola Joani ni yena u eleza Bakreste ku sa lumela fela inge libofu. U ñola kuli: “Mu si ke mwa lumela mioya kaufela; kono mu like mioya ku ziba kana i zwa ku Mulimu.” (1 Joani 4:1) ‘Moya,’ ibe  tuto kamba muhupulo, u kana wa bonahala inge kuli u zwelela ku Mulimu. Kono kana luli n’o zwelezi ku yena? Ku honona ko kuñwi, kamba ku sa matukela ku lumela mwa nto ye ñwi, ku kona ku mi sileleza luli kakuli, ka mwa bulelela muapositola Joani, “bapumi ba bañata ba keni mwa lifasi.”—2 Joani 7.

Ku Honona Ko ku Si Na Mutomo

Ee, ku tatubisisa hande litaba ka buniti kuli mu zibe niti hañata kwa tokwahalanga. Kono f’o ha ku swani ni ku tuhelela ku honona ko ku si na mutomo ili ko ku lubeta ku toma mwa munahano ni pilu ya luna. Ku honona ko ku cwalo ku kona ku felisa litumelo ni liswalisano za luna ze tomile hande ka ku tiya. Ku honona ko ku cwalo ku talusa ku sa kolwa hande tumelo kamba muhupulo ko ku hakanyisa za ku eza likatulo. Kana mwa hupula m’o Satani n’a suñezi mwa muhupulo wa Eva ku honona ka za Jehova? N’a buzize kuli: “Kana ki niti kuli Mulimu u ize: Mu si ke mwa ca likota kaufela ze mwa simu?” (Genese 3:1) Ku honona ko ne ku tisizwe ki puzo ye n’e sa utwahali ku ba ya kalole yeo ne ku hakanyisize Eva ka za ku ikezeza katulo. Ki mona mw’a sebeleza Satani cwalo. Ka ku swana ni mutu ya ñola mañolo a ku mañala mutu ka ona, u ipitezi kwa ku itusisa mashano, liniti ze si ka tala, ni buhata. Satani u sinyize liswalisano ze ñata ze nde ili ze tiile ka ku honona ko ku sa lemusehi ili ko ku suñilwe ka mukwa w’o.—Magalata 5:7-9.

Mulutiwa Jakobo n’a utwisisize hande ka m’o ku honona ko ku cwalo ku kona ku holofaleza mutu. U ñola za tohonolo ye tuna ye lu na ni yona ya ku atumela Mulimu ka ku lukuluha kuli a lu tuse ha lu li mwa miliko. Kono, Jakobo u lemusa kuli ha mu lapela ku Mulimu, mu ‘kupe ka tumelo, mu sa bilaeli (“mu sa hononi,” NW) ka se siñwi.’ Ku honona mwa swalisano ya luna ni Mulimu ku lu bisa “sina liputu la liwate, le li zukuzwa ki moya, le li fukisezwa kafa ni kafa.” Lu swana ni “mutu wa lipilu ze peli, ya lika-lika mwa linzila za hae kaufela.” (Jakobo 1:6, 8) Lu fita fa ku ba bahononi ba lipilu ze peli. Ku tuha f’o, ka mo ne ku ezahalezi ku Eva, ni luna lwa kona ku kwashekiwa ka bunolo ki mifuta kaufela ya lituto za sidimona.

Ku Ba ni Buikangulo Bo Bunde Bwa kwa Moya

Lu kona cwañi he ku isileleza kwa ku honona ko ku lubeta? Kalabo ki ye bunolo luli: ka ku tiiseza ku hana litaba za sidimona ni ku ifepa hahulu fa litukiso kaufela za lukisa Mulimu kuli lu ‘tiye mwa tumelo.’—1 Pitrosi 5:8-10.

Nto ya butokwa hahulu ki micelo ya ka butu ye minde ya kwa moya. Muñoli Wingate, ya bulezwi fahalimu, u talusa kuli: “Mubili niha u pumula, u tokwa ku zwelapili ku fumana m’ata kuli u pete misebezi ya mwahali ni kuli lilama za ona li pete musebezi wa zona; mi lilama za liselusi ze ñata li tokwa ku yoliswa ka nako kaufela.” Ni kwa buikangulo bwa luna bwa kwa moya ku cwalo. Ha lu sa ifepi kwa moya ka nako kaufela, tumelo ya luna, ka ku swana ni mubili o sa fepiwi, i ka sinyeha hanyinyani-hanyinyani mi kwa nalulelule ni ku shwa. Jesu Kreste n’a koñomekile seo ha n’a ize: “Mutu h’a na ku pila buhobe fela, kono u ka pila ni ona manzwi kaufela a’ zwa mwa mulomo wa Mulimu.”—Mateu 4:4.

Mu nahane fela za seo. Ne lu yahile cwañi tumelo ye tiile kwa makalelo? Muapositola Paulusi u ñola kuli: “Tumelo i zwa kwa ku utwa.” (Maroma 10:17) F’o u talusa kuli kwa makalelo ne lu yahile tumelo ni sepo ya luna ku Jehova, lisepiso za hae, ni kopano ya hae ka ku ifepa fa Linzwi la Mulimu. Kono ne lu si ka lumela fela lika kaufela ze ne lu utwile inge libofu. Ne lu ezize ze ne ba ezize batu be ne ba pila mwa munzi wa Berea. Ne lu ‘batisisize mwa Mañolo, ka mazazi kaufela, kuli lu lemuhe litaba ze lu bulelelwa kana ki mo li inezi.’ (Likezo 17:11) Ne lu ‘lemuhile se si latwa ki Mulimu kana ki sifi’ ni ku ikolwisa kuli ze ne lu utwile ne li za niti. (Maroma 12:2; 1 Matesalonika 5:21) Ku zwelela f’o, mwendi se lu tiisize tumelo ya luna ha se lu iponezi kuli Linzwi la Mulimu ni lisepiso za hae ha li palelwi ni kamuta.—Joshua 23:14; Isaya 55:10, 11.

 Mu Pime ku Lapa kwa Moya

Likulutendano le lu talimana ni lona cwale ki la ku buluka tumelo ya luna ni ku pima ku honona kufi kamba kufi ko ku kona ku fokolisa sepo ya luna ku Jehova ni kopano ya hae. Kuli lu eze cwalo, lu tokwa ku tatuba Mañolo ka zazi. Muapositola Paulusi u lemusa kuli “mwa linako za kwapili, ba bañwi [ba ba kana ba bonahala kwa makalelo ku ba ni tumelo ye tiile] ba ka zwa mwa tumelo, ba kumalele mioya ye puma, ni lituto za badimona.” (1 Timotea 4:1) Mioya ye puma ni lituto zeo li suña ku honona mwa mihupulo ya ba bañwi ni ku ba kayutula ku Mulimu. Silelezo ya luna ki ifi? Ki ku zwelapili ku ‘utiwa ka manzwi a tumelo ni ka tuto ye nde ye lu tundamezi.’—1 Timotea 4:6.

Kono ka bumai, ba bañwi kacenu ba iketela ku sa ‘utiwa ka manzwi a tumelo,’ manzwi ao nih’a fumaneha ka bunolo. Ka mw’a boniseza yo muñwi wa bañoli ba buka ya Liproverbia, sico se sinde sa kwa moya sa kona ku ba teñi, ili mukiti wa kwa moya, ka mubulelelo o muñwi, kono mutu h’a ci ni ku itusisa sico seo.—Liproverbia 19:24; 26:15.

Nto yeo i lubeta. Muñoli Wingate u li: “Mubili u sa kalisa fela ku itusisa liprotini za ona luli, buikangulo bwa ona bu ba mwa kozi.” Ha mu sa ci lico, mubili wa mina wa kalisa ku itusisa mafula a bulukilwe mwa likalulo kaufela za mubili. Mafula ao ha s’a felile, mubili wa kalisa ku itusisa liprotini ze tusa mwa ku hula ni ku uncafazwa kwa liselusi. Lilama za butokwa za kalisa ku pongana. Ku tuha f’o, buikangulo bwa mina kapili-pili bu kutela mwatasi.

Ba bañwi ba mwa puteho ya pili ya Sikreste ne ba bile mwa muinelo wo cwalo kwa moya. Ne ba likile ku pilela fela fa lico za kwa moya ze ne ba na ni zona. Mwendi ne ba keshebisize tuto ya ka butu, mi ba fokola kwa moya. (Maheberu 5:12) Muapositola Paulusi n’a bonisize kozi ya ku eza cwalo ha n’a ñolezi Bakreste ba Maheberu kuli: “Lu swanezi ku tokomela hahulu ze lu utwile, lu ka swana lu yenduka.” N’a ziba kuli ku bunolo ku yendukela mwa mikwa ye maswe ha ne lu ka “keshebisa ku piliswa ko ku cwalo.”—Maheberu 2:1, 3.

Ka ku lemuseha, mutu ya kula butuku bwa lukupwe a kana a sa bonahali ku kula-kula kamba ku ota. Ka ku swana, ku kana kwa sa bonahali honaf’o fela kuli mutu u kula lukupwe lwa kwa moya. Mwa kona ku bonahala kuli mu iketile kwa moya ni ko mu sa ifepi hande, kono ki ka nako ye kuswani fela! Ku si na kuliñi, mu ka fokola kwa moya, ku yembululwa ka bunolo ka ku honona ko ku si na mutomo, ni ku palelwa ku lwanela tumelo. (Juda 3) Ba bañwi niha ba sa zibi, mina ka sibili mwa ziba micelo ya mina tenyene ya kwa moya.

Kacwalo, mu tundamene mwa tuto ya mina ya ka butu. Mu lwanise ku honona ka t’ata. Ku sa isa pilu ku se si bonahala inge butuku bo bunyinyani, ku sa eza se siñwi ka za ku honona kwa kamita ko ku bilaeza, ku kana kwa mi holofaza hahulu. (2 Makorinte 11:3) ‘Kana luli lu pila mwa mazazi a maungulo? Kana mwa kona ku lumela kaufela se i bulela Bibele? Kana kopano ye luli ki ya Jehova?’ Satani u tabela ku suña ku honona ko ku cwalo mwa munahano wa mina. Mu si tuheleli mukwa wa ku keshebisa za kwa moya ku mi yembulukiseza ka bunolo kwa lituto za hae za buhata. (Makolose 2:4-7) Mu latelele kelezo ye n’e filwe ku Timotea. Mu be baituti ba bande ba “Mañolo a kenile” ilikuli mu kone ku ‘tiyela ku ze mu itutile, ze mi kolisize.”—2 Timotea 3:13-15.

Mwendi mu ka tokwa tuso kuli mu eze cwalo. Muñoli ya bulezwi fahalimu u zwelapili ku  bulela kuli: “Mutu ha lapa hahulu cwalo, lilama ze luba-luba lico li kana za holofala hahulu kabakala kutokwa livitamini ni lika ze ñwi za butokwa. Seo ha si ezahala, lilama zeo ha li sa kona ku sebeleza fa lico za kamita ni ko li ka fiwa. Batu ba ba cwalo ka nakonyana ba kana ba tokwa lico ze sa tokwi ku luba-lubiwa hahulu.” Ku tokwahala ku isa hahulu mamelelo kwa ku folisa mapongo a mubili a tisizwe ki ku lapa. Ka ku swana, mutu ya keshebisize hahulu tuto ya hae ya Bibele ya ka butu a kana a tokwa hahulu tuso ni susuezo kuli a shukelwe hape sico sa kwa moya. Haiba mu mwa muinelo o cwalo, mu bate tuso mi mu amuhele ka tabo tuso kaufela ye mu ka fiwa kuli mu yahe sinca m’ata ni buikangulo bwa mina bwa kwa moya.—Jakobo 5:14, 15.

Mu Si Ke Mwa ‘Bilaela ka ku Sa Lumela’

Ka ku nyakisisa muinelo wa Abrahama wa kwaikale, batu ba bañwi ba kana ba ikutwa kuli Abrahama n’a na ni mabaka a swanela a ku honona. Ku kana kwa utwahala k’u nga kuli ‘ne ku si na sepo ya kuli n’a ka ba cwalo ndat’ahe macaba a mañata’—ku si na taba ni za n’a sepisize Mulimu. Libaka? Ka mubonelo wa ka butu luli, ne ku sa bonahali kuli kwa konahala. Taba ya mwa Bibele i bulela kuli: ‘H’a si ka talima kuli mubili wa hae n’o s’o shwile, ni kuli Sara n’a s’a fulile.’ Niteñi, n’a hanile ka t’ata ku lumeleza ku honona ka za Mulimu ni lisepiso za hae ku toma mibisi mwa munahano ni pilu ya hae. Muapositola Paulusi u ñola kuli: “N’a sa fokoli mwa tumelo,” kamba ku “bilaela ka sepiso ya Mulimu ka ku sa lumela.” Abrahama n’a zwezipili ku “kolwa kuli s’a sepisize Mulimu, u na ni mata a ku si eza.” (Maroma 4:18-21) N’a ezize swalisano ni Jehova ye tiile ya ka butu ka lilimo ze ñata. N’a hanile ku honona kaufela ko ne ku ka be ku fokolisize swalisano yeo.

Ni mina mwa kona ku eza honacwalo haiba mu ‘swala ka m’ata mutala wa litaba ze pilisa’—haiba mu ifepa hande kwa moya. (2 Timotea 1:13) Mu si nyinyafazi butuna bwa likozi ze kona ku tiswa ki ku honona. Satani u lwana ndwa ye kana ya bizwa ndwa ya tumaikulokuwawa. Haiba mu keshebisa ku ifepa ka sico se sinde sa kwa moya ka ku sa eza tuto ya ka butu ya Bibele ni ka ku sa fumaneha kwa mikopano ya Sikreste, u zibe mwa ipeya fa ngandaleza kwa litwaniso ze cwalo. Mu itusise hande sico sa kwa moya se si fiwa ka sishemo ni ka bunako ki “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso.” (Mateu 24:45) Mu zwelepili ku ‘ya ka manzwi a’ pilisa’ mi mu zwelepili ku ba “ba ba na ni niti mwa tumelo.” (1 Timotea 6:3; Tite 2:2) Mu si tuheleli ku honona ku fokolisa tumelo ya mina.

[Maswaniso a fa likepe 21]

Mu ifepa hande cwañi kwa moya?