“Mutu Ya Na ni Niti, U Na ni Mbuyoti”

WALISAMU Davida, mwa bucembele bwa hae n’a ize: Ni kile na ba mucaha, mi cwale se ni supezi; bo, ha ni si ka bona ya na ni niti a tuhelwa, a yumbwa, kamba bana ba hae ku pila ka ku ikupela buhobe.” (Samu 37:25) Jehova Mulimu u lata batu ba ba na ni niti mi ka lilato wa ba babalela luli. Mwa Bibele, lona Linzwi la hae, u susueza balapeli ba niti kuli ba bate ze lukile.—Zefania 2:3.

Ku ba ni niti ki muinelo wa ku lumelelana ni Mulimu ka ku latelela lipimo za hae za bunde ni bumaswe. Ka ku lu susueza ku eza tato ya Mulimu, kauhanyo 10 ya buka ya mwa Bibele ya Liproverbia i bonisa limbuyoti ze tuna za kwa moya ze ba ikola ba ba eza cwalo. Ku zona zeo ku na ni lico ze ñata ze fepa hande kwa moya, misebezi ye kolwisa ili ye tahisa mupuzo, ni silikani se sinde ni Mulimu ni batu. Kacwalo, ha lu nyakisiseñi Liproverbia 10:1-14.

Susuezo ye Nde Hahulu

Manzwi a makalelo a kauhanyo yeo a bonisa hande kuli ki mañi ya ñozi kalulo ye tatama ya buka ya Liproverbia. Manzwi ao a li: “Liproverbia za Salumoni.” Ka ku bonisa susuezo ye nde ya ku eza ze lukile, Mulena Salumoni wa Isilaele wa kwakale u li: “Mwana ya talifile u tabisa ndat’ahe; kono mwana wa sikuba u swabisa m’ahe.”—Liproverbia 10:1.

Bashemi ba banga mwa maswabi a matuna yo muñwi kwa bana ba bona h’a fulalela ku lapela Mulimu wa niti, ili ya pila! Mulena ya butali u tunumeka maswabi a mushemi wa musali, mwendi ili ku bonisa kuli ki yena ya swabanga hahulu ni ku fita. Cwalo luli k’o na mo ne ku ezahalezi ku Doris. * U kandeka kuli: “Mwan’a luna wa mushimani wa lilimo za buhulu ze 21 h’a n’a fulalezi niti, na ni bo munn’a ka, bo Frank, ne lu lobehile lipilu. Butuku bo ni utwile na mwa maikuto bu bile bo butuna ku fita bo ba utwile bo Frank. Ku fita kwa lilimo ze 12 ha ku si ka folisa butuku b’o.

Bana ba kona ku ama tabo ya ndat’a bona mi ba kona ku ezisa m’a bona ku utwa butuku kwa pilu. Haike lu be ni butali ni ku tahisa tabo kwa bashemi ba luna. Mi sa butokwa ni ku fita, lu tabise pilu ya Jehova, yena Ndat’a luna wa kwa lihalimu.

‘Moya wa Ya Na ni Niti Ha U Lapi’

Mulena u li: “Bufumu bo bu fumanwa ka bumaswe ha bu na tuso; kono ku eza niti, ki sona se si lamulela kwa lifu.” (Liproverbia 10:2) Kwa Bakreste ba niti ba ba pila mwa linako luli za maungulo, manzwi ao ki a butokwa luli. (Daniele 12:4) Lifasi le li maswe le, li ka tuha li sinyiwa. Ha ku na mukwa wa ku tahisa buiketo ka ona o pangilwe ki batu, ibe maluwo, mali, kamba busole, o ka fa silelezo kwa “ñalelwa ye tuna” ye taha. (Sinulo 7:9, 10, 13, 14) Ki bao fela ba “ba eza niti ba [ba] ka yaha mwa naha, ba ba sa nyazahali ba ine ku yona.” (Liproverbia 2:21) Kacwalo, haike lu zwelepili ku ‘bata pili mubuso wa Mulimu ni Ku Luka kwa Hae.’—Mateu 6:33.

Batanga ba Jehova ha ba tokwi ku libelela ku fitela fo li ka tela lifasi le linca le li sepisizwe kuli ba to amuhela limbuyoti za Mulimu. “[Muñ’a] Bupilo h’a lumeli kuli moya wa ya na ni niti u tokwe z’o ka pila, kono u hana ku ndomaeta kwa ya maswe.” (Liproverbia 10:3) Ka “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso,” Jehova u file lico ze ñata za kwa moya. (Mateu 24:45) Kaniti luli ya na ni niti wa swanela ku ‘opela, pilu inze i tabile.’ (Isaya 65:14) Moyo wa hae u tabela hahulu zibo. U tabela hahulu ku  batisisa za butokwa za kwa moya. Ya maswe h’a zibi ze nde zeo kaufela.

‘Ku Sebeza ka T’ata ku Tahisa Bufumu’

Ya na ni niti u fuyaulwa ka nzila ye ñwi hape. “Wa lizoho le li buzwa u ka ba mubotana; kono lizoho le li tubaka li tahisa bufumu. Ya kubukanya ka linako za litabula, ki mwana ya butali; kono ya lobala ha ku kutulwa ki mwana ya swabisa.”—Liproverbia 10:4, 5.

Manzwi a mulena kwa babeleki ao a sebeza sihulu ka nako ya kutulo. Nako ya kutulo haki nako ya ku londa. Ki nako ya ku tukufalelwa ni ku sebeza lihora ze ñata. Kaniti, ki nako ya ku pateha.

Ka ku hupula nako ya kutulo, isi kutulo ya bubeke, kono ya batu, Jesu n’a bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Lukau ki lo lutuna luli, kono ba ba kutula ki ba banyinyani. Mu lapele kihona Muñ’a lukau, kuli a lume babeleki mwa lukau lwa hae.” (Mateu 9:35-38) Mwa silimo sa 2000, batu ba ba fitelela 14 milioni ne ba fumanehile kwa Kupuzo ya lifu la Jesu. Palo yeo i fitelela habeli palo ya Lipaki za Jehova. Kacwalo, ki mañi ya kona ku latula kuli ‘masimu s’a buzwize, a libelezi ku kutulwa’? (Joani 4:35) Balapeli ba niti ba kupa Muñ’a lukau kuli a ekeze kwa babeleki, mi bona ba sebeza ka t’ata mwa musebezi wa ku tahisa balutiwa ka ku lumelelana ni litapelo za bona. (Mateu 28:19, 20) Mi Jehova u fuyauzi luli buikatazo bwa bona! Mwahal’a silimo sa sebelezo sa 2000, ba banca ba ba fitelela 280,000 ne ba kolobelizwe. Ni bona bao ba lika ku fita fa ku ba baluti ba Linzwi la Mulimu. Haike lu fumane tabo mwa nako ye ya kutulo ka ku abana ka ku tala mwa musebezi wa ku tahisa balutiwa.

‘Limbuyoti Li Fa Toho ya Hae’

Salumoni u zwelapili u li: “Mutu ya na ni niti, u na ni mbuyoti fa toho ya hae; kono lunya lu apesize milomo ya ba ba maswe.”—Liproverbia 10:6.

Mutu ya kenile ili wa pilu ye lukile u fa bupaki bwa kuli u na ni niti. Z’a bulela ki ze musa ili ze yahisa, likezo za hae ki ze nde mi ki mufani. Ba bañwi ba tabela ku eza sango ni yena. Mutu ya cwalo wa kutekiwa, mi wa fuyaulwa, ka ku ba kuli ba bulela hande ka za hae.

Kono mutu ya maswe yena, u na ni sitoyo kamba lunya mi mulelo wa hae sihulu ki ku utwisa ba bañwi butuku. Lipulelo za hae li kana za utwahala ku ba ze nde mi li kana za ‘apesa bumaswe’ bo bu patilwe mwa pilu ya hae, kono kwa mafelelezo u fita fa ku lwana ka likezo kamba ka lipulelo. (Mateu 12:34, 35) Kamba lu kana lwa bulela kuli, “manzwi a mutu ya maswe a apesize [kamba ku kwalela] bulwani.” (Mashitanguti 10:6, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Seo si bonisa kuli mutu ya maswe hañata u eziwanga ki batu ka ku ya ka mw’a ba ezeza, ili ka bulwani. Seo ka mo ku inezi si apesa kamba ku kwalela manzwi a hae, mi ha ku na s’a bulela. Mutu ya cwalo h’a koni ku libelela ku fuyaulwa ki ba bañwi.

 Mulena wa Isilaele u ñola kuli: “Ku hupulwa kwa ya na ni niti, ku tahisa mbuyoti. Kono libizo la ya maswe li ka shwa.” (Liproverbia 10:7) Ya na ni niti u hupulwa hande ki ba bañwi, mi sa butokwa ni ku fita, u hupulwa ki Jehova Mulimu. Ka busepahali bwa hae ku isa lifu, Jesu n’a “yolisizwe Libizo le li fita la” mangeloi. (Maheberu 1:3, 4) Banna ni basali ba ba sepahala be ne ba pilile pili Bukreste bu si ka taha kale, kacenu ba hupulwa ki Bakreste ba niti ka ku ba mitala ye swanela ku likanyiswa. (Maheberu 12:1, 2) Yeo ki shutano ye tuna ni libizo la ba ba maswe, le li nyenyisa, ili le li filikanya! Ee, “Libubo le linde li na ni tuso ku fita bufumu bo buñata, mi ku kutekiwa ku na ni tuso ku fita ku luwa silivera ni gauda.” (Liproverbia 22:1) Haike lu eze libizo le linde ni Jehova ni batu.

‘Mutu ya Lukile U ka Zamaya ka Kozo’

Ka ku bonisa shutano ye mwahal’a ba ba butali ni likuba, Salumoni u li: “Mutu wa pilu ye talifile u amuhela likelezo; kono wa mulomo o mbwambwata u ka kokobezwa.” (Liproverbia 10:8) Mutu ya butali u ziba hande kuli “mutu nih’a zamaya, h’a koni ku izamaisa ili yena.” (Jeremia 10:23) U lemuha butokwa bwa ku bata ketelelo ya Jehova ni ku lata ku amuhela litaelo za Mulimu. Kono wa mulomo o mbwambwata yena, u palelwa ku utwisisa taba ye bunolo yeo. Ku mbwambwata kwa hae ko ku si na tuso ku mu tahiseza sinyeho.

Hape mutu ya na ni niti u ba ni kozo ye ba si na yona ba ba maswe. “Ya zamaya ka ku luka u zamaya ka kozo; kono ya kopamisa mizamao ya hae u ka zibahala. Ya kobeta ka meto u tahisa maswabi; mi wa mulomo o bulela za mbwashula u ka wa.”—Liproverbia 10:9, 10.

Mutu ya lukile ki ya sepahala mwa likezo za hae. Wa kutekiwa ni ku sepiwa ki ba bañwi. Mutu ya sepahala ki mubeleki ya sepilwe mi hañata u fiwanga buikalabelo bo butuna. Kabubo ka hae ka busepahali ka kona ku mu tusa ku ba ni musebezi, misebezi niha i kana ya ba t’ata ku i fumana. Fahalimw’a seo, busepahali bwa hae bu tusa mwa ku tahisa moya o munde wa kozo fa lapa. (Samu 34:13, 14) U ikutwa ku ba mwa kozo mwahal’a silikani sa hae ni lilama za lubasi lwa hae. Kaniti luli kozo i tahisa ku luka.

Muinelo w’o wa shutana ni wa mutu ya bata ku fuma ka ku sa sepahala. Mupumi a kana a lika ku pata ku sa sepahala kwa hae ka ku bulela ka mulomo o puma kamba ka lilama za mubili. (Liproverbia 6:12-14) Ku kobeta ka meto kwa hae ka lunya kamba ka mulelo wa ku puma ku kona ku utwisa b’a puma butuku. Kono ka nako ye ñwi, bupumi bwa mutu ya cwalo bu fita fa ku zibahala. Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Libi za batu ba bañwi ki ze bonahala kapili, li zibwa pili a katulo; mi za ba bañwi li ka bonwa mwamulaho. Ku cwalo ni ka misebezi ye minde; ye miñwi i bonahala kapili; mi ye sa bonwi kapili ha i na ku patiwa nako.” (1 Timotea 5:24, 25) Ku si na taba ni kuli ba ba amiwa teñi ki bomañi, ibe mushemi, mulikani, sinyalana ni yena, kamba ndambo, ku sa sepahala kwa mafelelezo ku fita fa ku zibahala. Ha ku na ya kona ku sepa mutu ya zibahala ka ku sa sepahala.

 ‘Mwa Mulomo wa Hae Ku Na ni Liweluwelu la Bupilo’

Salumoni u li: “Mwa mulomo wa mutu ya na ni niti, ku na ni liwelu-welu la bupilo; kono lunya lu apesize mulomo wa ya maswe.” (Liproverbia 10:11) Manzwi a zwa mwa mulomo a kona ku folisa kamba ku holofaza. A kona ku katulusa ni ku wetulusa mutu, kamba ku mu zwafisa.

Ka ku bonisa se si tahisanga manzwi a’ bulelwa, mulena wa Isilaele u li: “Sitoyo si tisa litwano; kono lilato li kwahela lifoso kaufela.” (Liproverbia 10:12) Sitoyo si tisa litwano mwahal’a nyangela, ili ku shangumuna mifilifili. Ba ba lata Jehova ba lukela ku zwisa sitoyo mwa bupilo bwa bona. Ka nzila ifi? Ka ku si yolisa ka lilato. “Lilato li kwahela libi ze ñata.” (1 Pitrosi 4:8) Lilato “li lwala linto kaufela,” fo kikuli, “li kwahela linto kaufela.” (1 Makorinte 13:7, Kingdom Interlinear) Lilato la silumeli ha li libeleli kuli batu ba ba si ka petahala ba eze ze petahezi. Ku fita ku zibahaza mafosisa a ba bañwi, lilato le li cwalo li lu tusa ku sa isa pilu kwa mafosisa a bona konji haiba ku ezizwe bufosi bo butuna. Lilato li tiyela ni ku sa eziwa hande mwa bukombwa bwa mwa simu, kwa musebezi, kamba kwa sikolo.

Mulena ya butali u zwelapili kuli: “Mwa mulomo wa ya na ni kutwisiso ku fumanwa butali; kono tupa ki ya mukokoto wa ya sina s’a ziba.” (Liproverbia 10:13) Butali bwa mutu ya na ni kutwisiso bwa mu etelela. Manzwi a yahisa a mwa mulomo wa hae a tusa ba bañwi ku zamaya mwa nzila ye lukile. Yena ni ba ba mu teeleza ha ba tokwi ku hapelezwa ku liba mwa nzila ye lukile, ili ka tupa ye ota.

‘Mu Ipulukele Zibo’

Kiñi se si tusa kuli manzwi a luna a be ‘liwelu-welu le li shelauka la butali’ ku fita ku ba kaabwa ka ka tahisa ze si na tuso? (Liproverbia 18:4) Salumoni u alaba kuli: “Ba ba butali ba ipulukela zibo ya bona; kono mulomo wa sikuba ki kozi ya ka nako ni nako.”—Liproverbia 10:14.

Se si tokwahala pili kikuli mwa minahano ya luna ku tale zibo ye yahisa ya ku ziba Mulimu. Ku na ni simbule si li siñwi fela sa yona zibo yeo. Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Liñolo kamukana li tahile ka Moya wa Mulimu, mi li na ni tuso kwa ku luta, ni ku kolisa, ni ku nyaza, ni ku hulisa ka ku luka; kuli mutu wa Mulimu a petahale mi a talifele luli misebezi kaufela ye minde.” (2 Timotea 3:16, 17) Lu lukela ku ipulukela zibo ni ku batisisa mwa Linzwi la Mulimu inge ba ba bata maluwo a patilwe. Patisiso yeo ki ye tabisa ili ye tahisa mupuzo luli!

Kuli lu be ni butali mwa milomo ya luna, zibo ya ku ziba Mañolo hape i lukela ku ba mwa lipilu za luna. Jesu n’a bulelezi be ne ba mu teeleza kuli: “Mutu yo munde u zwisa ze nde mwa sibulukelo se sinde sa pilu ya hae; mi mutu ya maswe u zwisa ze maswe mwa sibulukelo sa hae se si maswe; kakuli mulomo wa mutu u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Luka 6:45) Kacwalo, lu lukela ku ba ni mukwa wa ku yeya ze lu ituta. Ki niti kuli ku ituta ni ku yeya ku tokwa buikatazo, kono ku ituta ko ku cwalo kwa hulisa kwa moya luli! Ha ku na mutu ya na ni libaka la ku ya mwa nzila ya mutu ya mbombola ze si na tuso.

Ee, mutu ya butali u eza ze lukile mwa meto a Mulimu mi susuezo ya hae ku ba bañwi ki ye nde. U ikola lico za kwa moya ze ñata mi ki ya patehile mwa musebezi wa Mulena o fa mupuzo. (1 Makorinte 15:58) Ka ku ba mutu ya lukile, u zamaya mwa kozo mi u tabelwa ki Mulimu. Kaniti luli, ya na ni niti u ikola limbuyoti ze ñata. Haike lu bate ku luka ka ku ezisa bupilo bwa luna ku ba bo bu zamaelela ni lipimo za Mulimu za bunde ni bumaswe.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Busepahali bu tusa mwa ku tahisa bupilo bwa lubasi bwa tabo

[Siswaniso se si fa likepe 26]

‘Ba ba butali ba ipulukela zibo’