Mu Tusiwe ki Mikwa Ye Mu Itwaelize

MUNNA yo muñwi n’a pilile mwa sibaka se siñwi se si li sifukambanda sa Athens ka lilimo ze 12. Zazi ni zazi ha n’a zwanga kwa musebezi ku ya kwa ndu, n’a itusisanga nzila ye swana. Cwale a tutela kwa sibaka se siñwi se si li buse bo buñwi bwa tolopo. Zazi le liñwi hamulaho wa musebezi, a ya kwa ndu. N’a til’o lemuha kuli n’a itusisize nzila i sili ha n’a ipumani mwa sibaka sa n’a pilanga ku sona pili. Mukwa wa n’a itwaelize ne u mu ezisize ku ya kwa ndu ya hae ya pili!

Ku swanezi mukwa w’a twaezi mutu fokuñwi ha u bizwanga kuli ki nto ye ikezahalelanga fela, ili kukuezo ye ama bupilo bwa luna ka linzila ze m’ata. Mwa muinelo w’o, mikwa i konwa ku swanisezwa kwa mulilo. Mulilo wa kona ku itusiswa kwa ku tahisa liseli mwa lififi, mi wa kona ku lu fa mufutumala ni ku lu futumaleza lico. Niteñi, mulilo hape u kona ku ba sila se situna se si bulaya batu ni ku cisa libyana. Ni mikwa i cwalo. Ha i huliswa hande, ya kona ku tusa hahulu. Kono hape ya kona ku ba ye lubeta.

 Ku munna ya bulezwi kwa makalelo, mukwa wa hae n’o mu tahiselize fela ku sinyehelwa ki nako mwa tolopo yeo mikwakwa ha ne i patehile hahulu. Ha ku taha kwa lika za butokwa ni ku fita, mikwa ya kona ku lu tusa ku kondisa lika kamba ku lu tiseza maswabi. Mu nyakisise mitala ya luli ye fumaneha mwa Bibele ye bonisa m’o mikwa i kona ku tuseza kamba ku tibela sebelezo ya luna ku Mulimu ni swalisano ya luna ni yena.

Mitala ya mwa Bibele ya Mikwa Ye Minde ni Ye Maswe

Bo Nuwe, Jobo, ni Daniele ne ba bile ni swalisano ye tuna ni Mulimu. Bibele ya ba babaza kabakala “ku luka kwa bona.” (Ezekiele 14:14) Ka ku lemuseha, mupilelo wa bona banna ba balalu bao u bonisa kuli ne ba hulisize mikwa ye minde.

Nuwe n’a bulelezwi ku yaha aleka, ili sisepe se sitelele ku fita libapalelo la mbola, mi n’e li se si telele mwahalimu ku fita muyaho o lundatami mandu a ketalizoho. Mungendengetuna o cwalo n’o ka be u eshuzi babeti ba lisepe ba mwa miteñi ya kwakale. Nuwe ni lilama ba ba supile ba lubasi lwa hae ne ba yahile aleka yeo ku si na ku itusisa lisebeliso za mwa miteñi ya luna. Hape, Nuwe n’a zwezipili ku kutaza kwa batu ba mwa miteñi ya hae. Lwa kona ku kolwa kuli hape n’a babalela lubasi lwa hae kwa moya ni kwa mubili. (2 Pitrosi 2:5) Kuli a pete zeo kaufela, Nuwe u lukela ku ba ya n’a na ni mikwa ye minde ya ku sebeza. Hape, Nuwe n’a ñozwi mwa litaba za Bibele kuli n’a li mutu ya n’a “zamaya ni Mulimu. . . . Nuwe a eza kamukana mw’a n’a mu laelezi [Muñ’a] Bupilo.” (Genese 6:9, 22; 7:5) Ka ku ba kuli u bulelwa mwa Bibele ku ba “mutu ya lukile,” u lukela ku ba ya n’a zwezipili ku zamaya ni Mulimu hamulaho wa Munda mane ni hamulaho wa ku fetuhela Jehova kwa kwa Babele. Ee, Nuwe n’a zwezipili ku zamaya ni Mulimu ku fitela fa timelela a li wa lilimo ze 950.—Genese 9:29.

Mikwa ye minde ya Jobo ne i mu ezisize ku ba munna ya ‘lukile hahulu ili ya sepahala.’ (Jobo 1:1, 8; 2:3) N’a na ni mukwa wa ku ezanga inge muprisita wa lubasi lwa hae. Bana ba hae ha ne ba ezanga mikiti, n’a ezanga matabelo a ku cisa, kuli mwendi ne ‘ku na ni se ba fosize ka sona ni ku nyefula Mulimu mwa lipilu za bona. Jobo n’a twaezi ku eza cwalo ka nako ni nako.’ (Jobo 1:5) Mwa lubasi lwa Jobo, kaniti luli mikwa ye ne tomile mwa bulapeli bwa Jehova ne li ya butokwa hahulu.

Mwa bupilo bwa hae kaufela bo ne bu bile bo butelele, Daniele n’a sebelelize Jehova “ka ku tundamena.” (Daniele 6:16, 20) Ki ifi mikwa ye minde ya kwa moya ya n’a na ni yona Daniele? Pili, n’a lapelanga kamita ku Jehova. Ku si na taba ni taelo ya mulena ya ku tuhela ku lapelanga, Daniele ‘a kubama ka mañwele, halalu ka lizazi, mi a lapela, a lumbeka Mulimu wa hae, sina mw’a n’a ezezanga sapili.’ (Daniele 6:10) N’a sa koni ku tuhela mukwa wa hae wa ku lapela ku Mulimu, ku eza cwalo niha ne ku kona ku mu tahiseza lifu. Kaniti luli, mukwa w’o n’o tiisize Daniele mwa bupilo bwa hae kaufela bwa busepahali bo butuna ku Mulimu. Mwendi hape Daniele n’a na ni mukwa o munde wa ku ituta ni ku yeya lisepiso ze makaza za Mulimu. (Jeremia 25:11, 12; Daniele 9:2) Mikwa ye minde yeo kaniti luli ne i mu tusize ku itiisa ku isa kwa mafelelezo, ili ku zwelapili mwa siyano ya bupilo ka busepahali ku isa kwa mafelelezo luli.

Ka ku fapahana, Dina n’a tezwi ki maswabi kabakala mukwa o maswe. N’a ‘potelanga basizana ba mwa naha,’ ili be ne ba si balapeli ba Jehova. (Genese 34:1) Mukwa w’o o n’o sa bonahali ku ba o fosahezi wa tisa kozi. Sapili, n’a swelwi likalala ki Sikemi, ili mutangana ya “n’a kutekiwa hahulu mwa lusika lwa ndat’ahe kaufela.” Ku tuha f’o, kezo ya likaizeli za hae ba babeli ya ku lombota ya tisa kuli ba bulaye banna kaufela ba  mwa munzi. Mukwa w’o n’o tisize ze maswe luli!—Genese 34:19, 25-29.

Lu kona cwañi ku ikolwisa kuli mikwa ya luna i ka lu tusa mi ha i na ku lu holofaza?

Ku Sebelisa Mikwa

Muituti yo muñwi wa za mihupulo ya batu n’a ñozi kuli: “Mikwa ki lika ze lu tomezwi cimo lu si ka pepwa kale.” Kono ha i lukeli ku ba cwalo. Bibele i bonisa hande kuli lwa kona ku keta ku cinca mikwa ya luna ye maswe ni ku hulisa ye minde.

Mikwa ye minde i bisa mupilelo wa Sikreste ku ba o munde ili o bunolo ni ku fita. Alex, Mukreste wa kwa Greece, u li: “Mukwa wa ku kumalela kwa tomahanyo kuli ni pete misebezi ye fitana-fitana u ni tusa ku sa sinya-sinya nako ya butokwa.” Theophilus, Mukreste ya li eluda, u li mukwa wa ku tomahanya lika u mu tusa ku ba ya buanyu. U li: “Ni kolwa hahulu kuli kambe ha ni na mukwa wa ku tomahanya hande lika, ne ni si ke na kona ku peta hande buikalabelo bwa ka bwa Sikreste.”

Ka ku ba Bakreste, lu susuezwa ku ‘zwelapili mwa nzila ye lu zamaile ku yona ku fitela cwale.’ (Bafilipi 3:16, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Mukwa u ama “muezezo wa lika o latelelwanga kamita.” Mikwa ye minde ye cwalo ya lu tusa kakuli ha lu tokwi ku sinya nako fa ku yeya muhato ni muhato o l’u nga. Lu tomile kale muezezo o munde o lu latelela ka ku ba ona mukwa wa luna. Mikwa ye tiile i bat’o ba ye ikezahalela fela. Sina mikwa ye minde ya ku zamaisa mota ha i kona ku ezisa muzamaisi ku eza likatulo za kapili ze pilisa h’a talimani ni kozi ya fa mukwakwa, mikwa ye minde ni yona ya kona ku lu tusa ku eza likatulo za kapili ze swanela ha lu nze lu zamaya mwa nzila ya luna ya mupilelo wa Sikreste.

Ka mwa n’a bulelezi Jeremy Taylor, muñoli wa kwa England: “Likezo li tahisa mikwa.” Haiba mikwa ya luna ki ye minde, lwa kona ku eza ze nde ka bunolo-nolo. Ka mutala, haiba luna ka ku ba likombwa za Sikreste lu na ni mukwa wa ku abana kamita mwa musebezi wa ku kutaza, ku bunolo mi kwa tabisa ku zwela mwa sebelezo ya mwa simu. Ka za baapositola, lu bala kuli ‘ha ba si ka lisela, ka mazazi kaufela, ku luta batu, ni ku bulela mwa Tempele ni mwa mandu kuli Jesu ki Kreste.’ (Likezo 5:42; 17:2) Kwa neku le liñwi, haiba ha lu zwelangi hahulu mwa simu, lu kana lwa ikalelwa. Lu ka tokwa nako ye ñata kuli lu ikutwe ku iketa pili lu si ka ba kale ni bundume bwa ku eza musebezi w’o wa Sikreste ili wa butokwa.

Ni kwa likalulo ze ñwi za Bukreste bwa luna ku cwalo. Mikwa ye minde ya kona ku lu ezisa ku ‘nahananga kamita Linzwi la Mulimu musihali ni busihu.’ (Joshua 1:8; Samu 1:2) Mukreste yo muñwi u na ni mukwa wa ku balanga Bibele ka mizuzu ye 20 kamba ye 30 pili a si ka ya kale kwa ku lobala. Nih’a katezi hahulu, u fumana kuli h’a ya kwa ku lobala a sa bali Bibele, h’a lobali hande. U na ni ku zuha ni ku kwanisa za butokwi b’o bwa kwa moya. Mukwa o munde w’o hape u mu tusize ku bala Bibele mutumbi hañwi ka silimo ili ka lilimo-limo.

Mutala wa luna, yena Jesu Kreste, n’a na ni mukwa wa ku fumanehanga kwa mikopano k’o Bibele ne i buhisanwanga. “Ka mukwa wa hae, ka lizazi la Pumulo, a kena mwa sinagoge, mi a yema kuli a bale.” (Luka 4:16) Haili ka za Joe, ili eluda ya na ni lubasi lo lutuna ili ya sebezanga ka lihora ze ñata, mukwa u mu ezisize ku bata ni ku lakaza ku fumanehanga kamita kwa mikopano. U li: “Mukwa w’o wa ni tiisa, ili ku ni fa m’ata a kwa moya e ni tokwa hahulu kuli ni  kone ku tatulula hande makulutendano ni matata.”—Maheberu 10:24, 25.

Mikwa ye cwalo ki ya butokwa hahulu mwa siyano ya Sikreste ya bupilo. Piho ye ñwi ye zwa kwa naha k’o batu ba Jehova se ba nyandisizwe n’e ize: “Ba ba na ni mikwa ye minde ya kwa moya ili ba ba itebuha hahulu niti ha ba na butata bwa ku itiisa ha ba welwa ki miliko. Kono bao ‘ka linako ze nde’ ba sa fumanehangi kwa mikopano, ku sa zwelanga hahulu mwa sebelezo ya mwa simu ni ku shengoka likuka ze nde mwa litaba ze nyinyani hañata ba wanga ha ba banga mwa miliko ye ‘buhali.’—2 Timotea 4:2.

Mu Pime Mikwa Ye Maswe, Mu Itusise Ye Minde

Ku bulezwi kuli ‘mutu u lukela ku hulisa fela mikwa y’a tabela kuli i mu zamaise.’ Mikwa ye maswe kaniti luli ya swenya. Niteñi, ya kona ku feliswa.

Ka nako ye ñwi, Stella n’a ngongwezwi ki ku buha TV. U itumelela kuli: “Kwa mikwa ye maswe kaufela ye se i ni komile, hañata ku banga ni libaka la kuli ‘ha ku na kozi.’” Ne ku li cwalo kwa ku buha hahulu TV kwa hae. N’a ikatulezi kuli n’a ka buha fela ka nakonyana kuli “a ishumuse” kamba “ku wisa pilu.” Kono mukwa wa hae wa tula tikanyo, mi a kalisa ku buhanga TV ka lihora ze ñata. U li: “Sihulu-hulu, mukwa o maswe w’o u ni liyehisize ku eza zwelopili ya kwa moya.” Ka ku eza buikatazo bo butuna, a kona ku kusufaza kwa nako ya n’a tandanga fa ku buha TV mi a kalisa ku keta z’a buha. Stella u li: “Kamita ni likanga ku hupula libaka ha ni bata ku tuhela mukwa w’o, mi ni itinga ku Jehova kuli ni kone ku buluka katulo ya ka.”

Mukreste ya bizwa Charalambos u li mukwa o maswe o ne u mu palelisizwe ku eza zwelopili ya kwa moya ne li wa ku kasheza lika kwapili. “Ha ni to lemuha kuli mukwa wa ku kasheza lika kwapili ne li o lubeta, na kalisa ku sebeleza fa ku cinca mupilelo wa ka. Ha ne ni toma ze ni lela ku eza, sihulu ne ni tomahanyanga nako ni mukwa wa mo ne ni ka kaliseza ku sebeza kuli ni li pete. Ku sebelisa kamita likatulo ni milelo ya ka ne ku ni tusize luli, mi ni ka nako ye ku sa li mukwa o munde.” Kaniti, mikwa ye minde ki yona ye minde ka ku fitisisa ya ku yolisa ka yona mikwa ye maswe.

Balikani ba luna ni bona ba kona ku lu ezisa ku ba ni mikwa, ibe ye minde kamba ye maswe. Mikwa ye minde ya yambukela, mi ni yona mikwa ye maswe ya yambukela. Mane sina ‘litwaelano ze maswe ha li sinya mikwa ye minde,’ liango ze nde li kona ku lu fa mitala ya mikwa ye minde ye lu kona ku likanyisa. (1 Makorinte 15:33) Sa butokwa ka ku fitisisa kikuli, mikwa ya kona ku tiisa kamba ku fokolisa swalisano ya luna ni Mulimu. Stella u li: “Haiba mikwa ya luna ki ye minde, u zibe i ka nolofaza mungendenge wa luna wa ku sebeleza Jehova. Haiba ki ye lubeta, u zibe i ka tibela buikatazo bwa luna.”

Mu tome mikwa ye minde, mi haike i mi etelele. I ka mi susueza ni ku mi tusa hahulu mwa bupilo bwa mina.

[Siswaniso se si fa likepe 19]

Sina mulilo, mikwa ya kona ku tusa kamba ku sinya

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Jesu n’a na ni mukwa wa ku fumaneha kwa sinagoge fa lizazi la Sabata kuli a bale Linzwi la Mulimu

[Maswaniso a fa likepe 22]

Mikwa ye minde ya kwa moya i tiisa swalisano ya luna ni Mulimu