Ku Kondisa Bunca bwa Mina

BA BA pila mwa naha ye ñwi ya kwa Yurope ne ba kupilwe ku iketela fa lika ze talu, ili: bunde, bufumu, kamba bunca. Buñata ne ba ketile bunca. Ee, batu kaufela b’a nga lilimo za ku nonoboka ni lilimo za kwa makalelo a ma-20 ku ba nako ye ipitezi mwa bupilo. Mi mañi ni mañi u bata ba banca kuli ba eze zwelopili ye kondile ya ku zwa mwa bwanana ku ya mwa buhulu. Kono kamukwaufi?

Kana Bibele ya kona ku tusa? Kalabo luli ki ee. Ha lu nyakisiseñi likalulo ze peli mo Linzwi la Mulimu li kona ku bela ni tuso ye ipitezi ku ba banca, mwendi mane ku ba ni tuso hahulu kwa banana ku fita ba buhulu bufi kamba bufi.

Ku Utwana ni Ba Bañwi

Jugend 2000 ki piho ya za patisiso ye tuna ya mibonelo, z’e ngiwa ku ba za butokwa, ni mukwa wa ba banca ba ba fitelela 5,000 mwa Germany. Patisiso yeo n’e bonisa kuli ba banca ha ba ezanga likezo za ku ishumusa—sina ka ku teeleza kwa lipina, ku eza lipapali, kamba ku tambala-tambala—ibat’o ba hañata ba banga ni ba bañwi. Ba banca ba tabela ku ba ni litaka za bona hahulu, mwendi ku fita mo ba tabelela ba bañwi ba buhulu bo buñwi kaufela. Luli seo si bonisa kuli se siñwi sa ze tisa ku kondisa mwa bunca ki ku utwana ni ba bañwi.

Kono haki ko ku bunolo kamita ku utwana ni ba bañwi. Mane, swalisano ya batu ki kalulo yeo batangana ni likalibe ba itumelela ku ba ye t’ata hañata. Mwa muinelo w’o Bibele ya kona ku tusa hahulu. Linzwi la Mulimu li na ni ketelelo ye mutomo ku ba banca ye tusa mwa ku hulisa swalisano ye itikanelezi. Bibele i liñi?

Se siñwi sa likuka za butokwa ka ku fitisisa za swalisano ya batu si bizwa Mulao o Mutuna. U li: “Linto kamukana ze mu lata kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze zona ni mina.” Ku eza ba bañwi ka likute, ka butokwa, ni ka sishemo ku ba susueza kuli ba mi eze ka nzila ye swana. Moya wa sishemo u kona ku felisa muinelo wa ku sa utwana. Haiba mu zibahala ka moya wa ku beya ba bañwi mwa munahano, ni bona ba kona ku mi iseza mamelelo ni ku mi tabela. Kana ha ku mi tabisi ku tabelwa ki ba bañwi?—Mateu 7:12.

Bibele i mi eleza ku ‘lata wahenu sina mo mu itatela.’ Mu lukela ku itata ka kutwisiso ya ku ipabalela ni ku ikuteka ka nzila ye swanela, isi ka ku fiteleza hahulu mi isi ka bunyinyani hahulu. Ki kabakalañi ku eza cwalo ha ku tusa? Haiba mu sa ikuteki ili mina, mu kana mwa ba banyazi ba batuna ba ba bañwi, ili nto ye paleliswa  swalisano ye nde. Kono ku ikuteka ko ku itikanelezi ki ona mutomo fo mu kona ku yaha silikani se si tiile.—Mateu 22:39.

Silikani si sa kalisa fela, si tokwa ku tiiswa ka buikatazo bwa ba ba amiwa teñi. Ku fa nako kwa silikani ku lukela ku mi utwisa hande, kakuli “ku na ni mbuyoti mwa ku fana, ye fita ye mwa ku fiwa.” Mukwa o muñwi wa ku fana ki ku swalela, ili nto ye ama ku sa ngongwela fa tulatu to tunyinyani ni ku sa libelela bupetehi ku ba bañwi. Bibele i lu bulelela kuli: “Musa wa mina u zibwe ki batu kamukana.” Mane, “haili ka mina, mu pilisane mwa kozo ni batu kaufela.” Ku cwañi haiba mulikani a mi bonisa fo mu fokola? Mu ikutwanga cwañi? Mu nyakisise kelezo ye sebeza ye mwa Bibele ye li: “U si ke wa halifa kapili,” kakuli “mulikan’a hao nih’a ku utwisa butuku, u eza inz’a ku sepa.” Kana haki niti kuli balikani ba susueza mihupulo, lipulelo, ni mikwa ya mina? Kacwalo, Bibele i lemusa kuli: “Litwaelano ze maswe li sinya mikwa ye minde.” Kono, “ya kopana ni ba ba butali ni yena u ka talifa.”—Likezo 20:35; Mafilipi 4:5; Maroma 12:17, 18; Muekelesia 7:9; Liproverbia 13:20; 27:6; 1 Makorinte 15:33.

Marco u yemela mitangana ni likalibe ba bañata ha bulela kuli: “Likuka za Bibele li tusa hahulu mwa ku utwana ni ba bañwi. Batu ba bañwi be ni ziba ba pila ka buitati ni ze ba kona ku ipumanela mwa bupilo. Bibele i lu luta ku nahana, i si za luna fela, kono ni za ba bañwi. Ka ku ya ka mo ni bonela na, yeo ki yona nto ye nde ya ku eza mwa ku ba ni swalisano ye nde ni batu.”

Zeo ba banca ba ba swana sina Marco ba ituta mwa Bibele li ba tusa mwa nako ya bunca ni mwa lilimo za kwapili. Mi ka za nako ya kwapili, lu fumana nzila ye ñwi yeo ka yona Bibele i kona ku ba ni tuso ye ipitezi ku ba banca.

Ku Ikalelwa Za Nako ya Kwapili

Buñata bwa ba banca ba tabela ku batisisa lika. Mwendi ku fita ba buhulu bufi kamba bufi, ba banca ba bata ku ziba ze ezahala ni libaka ha li ezahala. Mi kwa libuka kaufela, Bibele ki yona ye talusa hande mabaka a za miinelo ya lifasi mi i lu taluseza ze lu na ni ku libelela mwa nako ya kwapili. Zeo ki zona ze ba bata ku ziba ba banca. Ki kabakalañi ha lu kona ku kolwa seo?

Nihaike kuli ku lumelwa hahulu kuli lika fela za butokwa ku ba banca ki ze ezahala ka yona nako ye, lipatisiso li bonisa mubonelo o shutananyana. Lipatisiso li bonisa kuli hañata ba banca ba lemuhanga ka tokomelo ze ezahala, mi kihona ba ikezeza likatulo ka za mo bu kona ku bela bupilo mwa nako ya kwapili. Bupaki bwa seo ki bwa kuli mwahal’a mitangana ni likalibe ba bane, ba balalu ba nahananga “hañata” kamba “hañata hahulu” ka za nako ya kwapili. Nihaike kuli ba banca ka nañungelele ba na ni sepo ye nde ka za nako ya kwapili, ba banca ba bañata ba ikalelwa ka za yona.

Kiñi ha ba ikalelwa? Ba banca ba bañata se ba na ni kale matata a bubangoki, mifilifili, ni ku itusisa maswe milyani ye kola. Ba banca ba ikalelwa ka za ku fumana musebezi wa ngana mwahal’a nyangela ye na ni kangisano.  Ba ikutwa ku sineneketwa kuli ba fumane linepo ze nde kwa sikolo kamba ku kondisa hahulu kwa musebezi. Yo muñwi wa lilimo ze 17 n’a bilaezi kuli: “Lu pila mwa muinelo o situhu ni wa ku itata. Mutu ni mutu u lika ku ikezeza ka mwa latela. Kamita u na ni ku bonisa s’o kona ku eza, mi seo sa ni filikanya.” Yo munca yo muñwi wa lilimo ze 22, n’a ize: “Ba ba ipumanela ba kondisa mwa bupilo mi ba kona ku pila mwa mbombolelwa. Bonalimai bona, ili bao ka mabaka a mañwi ba palelwa ku kondisa, ba siyalela fela mwamulaho.” Ki kabakalañi bupilo ha bu li bwa kangisano cwalo? Kana bupilo bu ka ba cwalo kamita?

Taluso Sakata

Ba banca ha ba filikanywa kamba ku sabiswa ki nyangela, ba lumelelana ni Bibele—ili ka ku ziba kamba ka ku sa ziba. Linzwi la Mulimu li bonisa kuli nyangela ya buitati ya cwale ki sisupo sa linako. Muapositola Paulusi n’a ñozi ka za nako ya luna mwa liñolo la n’a ñolezi mutangana ya bizwa Timotea kuli: “Ku ka taha linako ze tata.” Ki kabakalañi ha ne li ka ba ze t’ata? Kakuli sina Paulusi ha n’a ekelize ku ñola, batu ne ba ka ba “baitati, ba ba lata mali, ba ba itumbaeta  ni ku ikuhumusa, . . . ba ba si na buitumelo, ba ba hana za Mulimu, . . . ba ba na ni buhali.” Kana yeo haki taluso ye nepahezi ya mo buñata bwa batu ba ezeza kacenu?—2 Timotea 3:1-3.

Bibele i bulela kuli linako ze t’ata zeo ne li ka taha “mwa mazazi a maungulelo,” pili licinceho ze tuna li si ka tiswa kale kwa batu kaufela. Licinceho zeo li ka ama mañi ni mañi, yo muhulu ni mwanana kaufela. Ki licinceho mañi ona zeo? Mulonga wa lihalimu u ka tuha u kala ku busa batu, mi babusiwa ba ka ikola “kozo ye tuna” kai ni kai. “Ba ba na ni niti ba ka yola sanda sa naha, ni ku yaha mwateñi ku ya ku ile.” Maikuto a ku ikalelwa ni ku saba a ka feliswa.—Samu 37:11, 29.

Ki Bibele fela ye fa yeloseli ye sepeha ka za nako ya kwapili. Mutu yo munca ha ziba ze ka ezahala mwa lilimonyana ze taha, wa kona ku itukiseza zona ni ku ikutwa ku ba mwa buiketo ni ku kona ku zamaisa hande bupilo bwa hae. Maikuto ao a fukuza ku ikalelwa. Ka nzila yeo, ze ba tokwa hahulu ba banca—ili ku utwisisa za nyangela ni ku ziba ze ka taha mwa nako ya kwapili—li talusizwe mwa Bibele.

Ku Kondisa mwa Bunca

Ki sifi se si bonisa kuli mutu u kondisize mwa bunca? Kana ki tuto ye pahami, ku fuma, ni ku ba ni balikani ba bañata? Buñata ba kana ba nahana cwalo. Lilimo za ku nonoboka ni za kwa makalelo a ma-20 li lukela ku fa mutu makalelo a mande mwa bupilo bwa kwapili. Ka mubulelelo o muñwi, ku kondisa mwa bunca ku kana kwa bonisa se si ka taha hamulaho.

Sina ha se lu boni, Bibele i kona ku tusa yo munca ku kondisa mwa lilimo za hae za bwanana. Ba banca ba bañata se ba fumani kale seo ku ba sa niti mwa bupilo bwa bona ka sibili. Ba bala Linzwi la Mulimu ka zazi ni ku itusisa ze ba ituta. (Mu bone taba ye li “Akalezo ya Yo Munca Ya li Mutang’a Jehova,” fa likepe 6.) Kaniti, Bibele luli ki buka ya ba banca kacenu kakuli ya kona ku ba tusa kuli ba ‘petahale mi ba talifele luli misebezi kaufela ye minde.’—2 Timotea 3:16, 17.

[Manzwi a fa likepe 5]

Se siñwi sa ze tisa ku kondisa mwa bunca ki ku utwana ni ba bañwi

[Manzwi a fa likepe 6]

Mwendi ku fita ba buhulu bufi kamba bufi, ba banca ba bata ku ziba ze ezahala ni libaka ha li ezahala

[Mbokisi fa likepe 6, 7]

Akalezo ya Yo Munca Ya Li Mutang’a Jehova

Alexander u na ni lilimo za buhulu ze 19. N’a utezwi mwa lubasi lwa Lipaki za Jehova, mi u ikola hahulu ku beya pilu ya hae kaufela mwa tumelo ya hae. Kono n’a si cwalo ku zwelela kwa makalelo. Alexander u talusa kuli:

“Ne mu ka komoka kuli, ne ni swalisani ni Lipaki za Jehova ka ku ba yo munca ya si ka kolobezwa ka lilimo ze fitelela 7. Ka nako yeo, ku lapela kwa ka ne si kwa ka tukufalelo, kono ne li ku ezeza fela mulao. Ni bona kuli ne ni si ka itatubisisa fela hande.”

Ku zwa f’o mubonelo wa Alexander wa cinca. U ekeza kuli:

“Bashemi ba ka ni balikani mwa puteho ne ba sweli ku ni susueza ku bala Bibele ka zazi, ili ku ziba Jehova ka butu. Kwa mafelelezo, na hupula ku lika. Na fukuza kwa nako ya ka ya ku buha televishini ni ku nga ku bala Bibele ku ba mukwa wa ka wa kakusasa ni kakusasa. Kwa mafelelezo, na kalisa ku utwisisa seo Bibele i si bulela. Na ziba mo i kona ku ni tuseza ka butu. Mi, sa butokwa ka ku fitisisa, na utwisisa kuli Jehova u bata kuli ni mu zibe. Ha se ni beile seo mwa munahano, swalisano ya ka ya ka butu ni yena ya kalisa ku hula, mi silikani mwa puteho sa hula. Luli Bibele i tahisize cinceho ye tuna mwa bupilo bwa ka! Ni eleza kuli yo munca kaufela ya li mutang’a Jehova a bale Bibele ka zazi.”

Ku na ni ba banca ba bañata-ñata mwa lifasi kaufela ba ba swalisana ni Lipaki za Jehova. Kana mu yo muñwi wa bona? Kana mwa tabela ku fumana tuso kwa ku bala Bibele kamita? Kiñi ku sa latelela mutala wa Alexander? Mu fukuze kwa ku eza lika ze si za butokwa hahulu mi mu eze ku bala Bibele ku ba mukwa wa mina wa ka zazi. Mu ka fumana tuso luli.