Kana Diabulosi U Teñi?

“Ka nako ye ñwi mwa litaba ze ezahezi za Keleke ya Sikreste, diabulosi, Beelzebule kamba Satani, yena mulena wa bumaswe, n’a li mutu wa luli ili ya m’ata sina Mulimu h’a li wa luli ili ya m’ata kwa palo ye zwelapili ku fukuzeha ya batu kacenu. Kutwi Majuda ni Bakreste ba pili ne ba tahisize muhupulo wa kuli Satani ki mutu kwa lineku le liñwi, mi ku le liñwi ki sibatana, ni ku talusa kuli ki yena ya n’a tahisa bumaswe bo ne ba bona. Bakreste ba mwamulaho ba fita fa ku lemuha kuli Satani y’o n’a li wa ku ikupulela fela ili ya si wa luli, mi ka ku pata-pata ba mu kasheza kwatuko.”—“All in the Mind—A Farewell to God,” ye ñozwi ki Ludovic Kennedy.

KA MW’A bulelela Ludovic Kennedy, ya li muñoli ni mubihi wa makande, ka lilimo ze mianda-nda, ne ku si na ni yo mukana mwa Krestendomu ya n’a honona kuli Diabulosi u teñi luli. Kono ka mwa bulelela caziba Norman Cohn, Bakreste fokuñwi ne ba “nahananga hahulu za m’ata a Satani ni badimona ba hae.” (Europe’s Inner Demons) Ne si batu-tu fela be ne ba si ka ituta be ne ba nahananga cwalo. Ka mutala, tumelo ya kuli Diabulosi n’a fetuhanga ku ba folofolo kuli a zamaise bumaswe ni lizo ze maswe ili ze nyenyisa “ne i si ka simuluha mwa matangu a batu ba bañata ba ba si ka ituta, kono ne i simuluhile kwa batu ba ba itutile hahulu,” kona mw’a bulelela Caziba Cohn. Bona “batu ba ba itutile hahulu” bao, ku kopanyeleza cwalo ni ba bahulu ba bulapeli ba ba itutile, ki bona be ne ba tahisize bulauli bo ne bu yambalile Yurope ku kala ka lilimo za mwanda wa bu-15 ku ya ku wa bu-17. Ka nako yeo, keleke ni babusi kutwi ne ba nyandisize ni ku bulaya batu ba ba bat’o eza 50,000, be ne ba tamilikelizwe kuli ne li baloi.

Ku swanezi ba bañata ha ba kashelize kwatuko mihupulo ye ba nga kuli ki ye tulile tikanyo ili ya za buhata ka za Diabulosi. Mane niheba kwamulaho ka 1726, Daniel Defoe n’a hanyelize batu be ne ba lumela kuli Diabulosi n’a li sibatana se si sabisa “se si na ni mafufa inge a sikampafwa, sa manaka, sa litaku ze kauhani, se si na ni muhata o mutelele, se si na ni malimi-limi, ni cwalo-cwalo.” N’a bulezi kuli mihupulo ye cwalo “ne li mihupulo ya bukuba ili ya ku ikupulela fela” ye ne ba ezize “batahisi ni bapangi ba diabulosi,” be ne “ba puma batu ba ba si na se ba ziba ka za diabulosi ye ne ba ipangezi.”

Kana ki mona mo mu ngela lika cwalo? Kana mwa lumela kuli “diabulosi kaniti luli ki ya ikezelizwe ki batu kuli ba kone ku ikemela mwa buezalibi bwa bona”? Pulelo yeo i fumaneha mwa The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, mi ba bañata ba ba ipala kuli ki Bakreste ba nahana cwalo. Jeffrey Burton Russell u bulela kuli hañata-ñata, baluti ba bulapeli ba Krestendomu ba “ngile Diabulosi ni badimona ba hae ku ba ba ba tahisizwe ki litumelo za buhata.”

 Niteñi, batu ba bañwi ba nga Diabulosi ku ba wa luli. Ba li ku lukela ku ba ni nto ye ñwi ya kwa moya ili ye lunya ye sweli ku fuzelela bumaswe bo bu tezi mwa litaba za batu. Russell u bulela kuli: “Maswenyeho a tahisizwe mwa lilimo za mwanda wa bu-20” a fa libaka “tumelo ya ku ba teñi kwa Diabulosi, hamulaho wa ku kutela mwamulaho ka nako ye telele, se i taha kapili-pili hape.” Ka ku ya ka muñoli ya bizwa Don Lewis, buñata bwa batu ba ba itutile ba mwa miteñi ye ili ba ba “sheununa” litumelo ni sabo ya buhata za “bokukululu ba bona ba ba si ka ituta” se “ba kutela ku lumela ku za mioya ye maswe.”—Religious Superstition Through the Ages.

Kacwalo, ki bufi buniti ka za taba ye? Kana Diabulosi ki tumelo fela ya malasambwa? Kamba kana ki mutu ya sa lukeli ku keshebiswa mane niheba mwa lilimo ze za mwanda wa bu-21?

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Ka mo ku boniselizwe mwa siswaniso sa Gustave Doré, litumelo za buhata za kale ne li bonisa kuli Diabulosi n’a li mutu kwa lineku le liñwi ni sibatana ku le liñwi

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

The Judecca—Lucifer/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.