‘Mu Bate Kozo, mi Mu I Tundamene’
‘Mu Bate Kozo, mi Mu I Tundamene’
“Ha ku konahala, mi haili ka mina, mu pilisane mwa kozo ni batu kaufela.” —MAROMA 12:18.
1, 2. Ki afi mabaka a mañwi a tisa kuli kozo ye ezizwe ki batu i si ke ya inelela?
MU NAHANE ndu ye na ni mutomo o si ka tiya, miambeso ya mwahalimu ye bolile, ni situwa se si boyokile. Kana ne mu ka lata ku tutela mwateñi kuli i be ndu ya mina? Mwendi kutokwa. Nihaiba ku i penta sinca ne ku si ke kwa cinca buniti bwa kuli ndu yeo ha i si ka tiya. Muta o muñwi, ka mo ku bonahalela i ka wa.
2 Kozo ifi kamba ifi ye fumaneha mwa lifasi le i swana sina ndu yeo. I yahilwe fa mutomo o si ka tiya—zona lisepiso ni milelo ya batu, “ba ba palelwa ku tusa.” (Samu 146:3) Litaba ze ezahezi li bonisa buñata-ñata bwa lindwa za mwahal’a linaha, likwata za batu, ni za ka mishobo. Ki niti, ku bile ni linakonyana za kozo, kono ki kozo ye cwañi? Haiba linaha ze peli za lwanisana mi ku tuha f’o ku zibahazwa kozo mwendi kabakala kuli naha ye ñwi i fenyizwe kamba kabakala kuli sibeli sa zona linaha zeo ha li sa bona tuso ya ku zwelapili ku lwana, kana ki kozo ye cwañi yona yeo? Lika ze n’e tumbuzi ndwa yeo, ili sitoyo, ku sa sepana, ni muna li sa li teñi. Kozo ya buhata, ili ya sipamesho, haki kozo ye inelela.—Ezekiele 13:10.
3. Ki kabakalañi kozo ya batu ba Mulimu ha i shutana ni kozo ifi kamba ifi ye ezizwe ki batu?
3 Kono, kozo sakata i teñi mwa lifasi le li tezi lindwa le. Kakai? Mwahal’a balateleli ba mihato ya Jesu Kreste, bona Bakreste ba niti, ba ba buluka manzwi a Jesu ni ku satalala ku likanyisa bupilo bwa hae. (1 Makorinte 11:1; 1 Pitrosi 2:21) Kozo ye fumaneha mwahal’a Bakreste ba niti ba ba zwa mwa mishobo, miinelo ya sicaba, ni linaha ze shutana-shutana ki ya niti kakuli i simuluha kwa silikani sa bona ni Mulimu se si na ni kozo, ili se si tomile fa tumelo ya bona mwa sitabelo sa tiululo sa Jesu Kreste. Kozo ya bona ki mpo ye zwa ku Mulimu, isi nto ye ba ipangezi batu. (Maroma 15:33; Maefese 6:23, 24) I zwa mwa ku ipeya ku “Mulena wa Kozo,” Jesu Kreste, ni ku lapela Jehova, yena “Mulimu wa lilato ni kozo.”—Isaya 9:6; 2 Makorinte 13:11.
4. Mukreste u ‘tundamena’ cwañi kozo?
4 Kozo ha i itahelangi fela kwa batu ba ba si ka petahala. Kacwalo, Pitrosi n’a ize Mukreste kaufela u lukela ku ‘bata kozo, mi a i tundamene.’ (1 Pitrosi 3:11) Lu kona cwañi ku eza cwalo? Bupolofita bwa kwaikale bu fa kalabo. Ka ku itusisa Isaya, Jehova n’a ize: “Bana ba hao kaufela i ka ba ba ba lutilwe ki [Jehova, NW]; mi kozo ye ba ka pila ku yona bana ba hao, i ka ba ye tuna.” (Isaya 54:13; Mafilipi 4:9) Ee, kozo ya niti i taha ku ba ba mamela lituto za Jehova. Ku tuha f’o, kozo ye zamaelela ni ‘lilato, tabo, . . . pilu-telele, musa, bunde, busepahali, ku ishuwa, ni buiswalo’ i tahiswa ki moya o kenile wa Mulimu. (Magalata 5:22, 23) Mutu ya si na lilato, nyakalalo, pilu-telele, musa, ili ya na ni lunya, ya sa sepahali, ya sabisa, kamba ya si na buiswalo ha koni ku ba ni yona.
“Kozo ni Batu Kaufela”
5, 6. (a) Ki ifi shutano ye mwahal’a ku ba ni kozo, ni ku tahisa kozo? (b) Bakreste ba satalala ku ba mwa kozo ni bomañi?
5 Kozo i taluswa ku ba muinelo wa ku iketa kamba ku ombala. Taluso ye cwalo i kona ku ama miinelo ye miñata y’e si na mikwangalakanyi. Mane, niheba mufu u mwa kozo! Nihakulicwalo, mutu u lukela ku hulisa kozo kuli a be ni kozo ya niti. Mwa ngambolo ya hae ya fa Lilundu, Jesu n’a ize: “Mbuyoti ki ya ba ba batiseza batu kozo, kakuli ba ka bizwa bana ba Mulimu.” (Mateu 5:9) Jesu n’a bulela kwa batu ili bao hamulaho ne ba ka ba ni kolo ya ku ba bana ba Mulimu ba kwa moya ni ku pila ku ya ku ile mwa lihalimu. (Joani 1:12; Maroma 8:14-17) Mi kwa nalule-lule, batu kaufela ba ba sepahala ba ba si na sepo ya ku ya kwa lihalimu ba ka ba ni “tukuluho ya kanya ya bana ba Mulimu.” (Maroma 8:21) Ki ba ba hulisa kozo fela ba ba kona ku ba ni sepo ye cwalo. Linzwi la Sigerike le li yemela ku hulisa kozo li talusa “mutahisi wa kozo.” Hañata ku na ni shutano mwahal’a ku ba ni kozo, ni ku tahisa kozo. Kacwalo, ku hulisa kozo, ka ku ya ka Bibele, ku ama ku satalala ku hulisa kozo, fokuñwi mane ku ama ku tahisa kozo fo ne i siyo pili.
6 Ka ku hupula seo, mu bone kelezo ya muapositola Paulusi kwa Maroma, ye li: “Ha ku konahala, mi haili ka mina, mu pilisane mwa kozo ni batu kaufela.” (Maroma 12:18) Paulusi n’a sa buleleli Maroma kuli ba be ni moya wa ku iketa fela, nihaike kuli ku ba cwalo ne ku ka tusa. N’a ba susueza ku eza kozo. Ku i eza ni bomañi? Ni “batu kaufela”—ili lilama za lubasi, Bakreste ba bañwi, mane ni be ne ba sa abani mwa litumelo za bona. N’a susuelize Maroma kuli ‘haili ka bona’ ba eza kozo ni ba bañwi. N’a sa bati kuli ba siye litumelo za bona kabakala ku bata kozo. Kono ne ba na ni ku atumela ba bañwi ka mulelo wa ku tahisa kozo, isi ka ku ba lwanisa ko ku sa tusi. Bakreste ne ba na ni ku eza cwalo ha ne ba sebelisana ni ba mwa puteho kamba ba kwande. (Magalata 6:10) Ka ku lumelelana ni seo, Paulusi n’a ñozi kuli: “Mu bate kamita ku eza bunde, ba bañwi ku ba bañwi, ni kwa batu kaufela.”—1 Matesalonika 5:15.
7, 8. Ki kamukwaufi mi ki kabakalañi Bakreste ha ba li mwa kozo ni batu ba ba sa lumeli mwa litumelo za bona?
7 Lu kona ku ba mwa kozo cwañi ni ba ba sa lumeli mwa litumelo za luna mi ili bao mwendi mane ba li lwanisa? Nzila ye ñwi kikuli, lu pime ku ba ni moya wa ku ipahamisa. Ka mutala, ku bulela ka ku itusisa lipulelo za ku nyaziseza batu ba bañwi ha ku tahisi kozo ni hanyinyani. Jehova u bonisize katulo ya hae fahalimw’a likopano ni litopa, kono ha lu na tukelo ya ku bulela ka za mutu ufi kamba ufi inge kuli mane u nyazizwe kale. Kaniti-niti, ha lu lukeli ku atula ba bañwi, mane niheba ba ba lu lwanisa. Ha s’a bulelezi Tite kuli a eleze Bakreste ba kwa Kreta ka za mo ne ba sebelisanela ni babusi, Paulusi a bulela za ku ba hupulisa kuli “ba si ke ba nyefula mutu; ba sabe lindwa; ba be ni makeke; ibe ba ba na ni musa hahulu kwa batu kaufela.”—Tite 3:1, 2.
8 Ku ba mwa kozo ni batu ba ba sa lumeli mwa tumelo ya luna ku tusa hahulu mwa ku bonisa butokwa bwa niti ku bona. Ki niti kuli ha lu ezi silikani se si “sinya mikwa ye minde.” (1 Makorinte 15:33) Kono, lwa kona ku ba ni mikwa ye minde, mi lu lukela ku eza batu kaufela ka likute ni ka sishemo. Pitrosi n’a ñozi kuli: “Mu be ni muzamao o munde mwahali a bahedeni, kuli bakeñisa litaba ze ba mi seba ka zona, inge ki mina lisinyi, ba lemuhe misebezi ya mina ye minde, mi ba lumbe Mulimu zazi l’a ka ba potela.”—1 Pitrosi 2:12.
Ku Tahisa Kozo Ha Lu Li mwa Bukombwa
9, 10. Muapositola Paulusi n’a file mutala mañi wa ku sebelisana ka kozo ni ba ba sa lumeli?
9 Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba zibahala ka bundume bwa bona. Ne ba sa nyinyafazi lushango lwa bona, mi ha ne ba lwaniswa, ne ba itama ku utwa Mulimu ku fita batu. (Likezo 4:29; 5:29) Kono, ne ba ziba shutano ya bundume ni sinundwe. Mu nahane muatumelelo wa Paulusi ha n’a yemezi tumelo ya hae fapil’a Mulena Heroda Agripa II. Heroda Agripa n’a ezize sindoe ni kaizel’a hae, Berenisi. Kono, Paulusi n’a si ka kala ku nyaza Agripa ka za muzamao. Ka ku fapahana, n’a koñomekile lisupo ze ne ba lumelelana ku zona, ka ku lumba Agripa ku ba caziba wa lizo za Sijuda ni mulumeli wa bapolofita.—Likezo 26:2, 3, 27.
10 Kana Paulusi n’a ipumisa fela ku colaula mutu y’o ya n’a kona ku mu fa tukuluho? Kutokwa. Paulusi n’a latelezi kelezo ya hae ka sibili mi n’a bulezi niti. Za n’a bulezi ku Heroda Agripa kaufela ne li za niti. (Maefese 4:15) Kono Paulusi ne li mutahisi wa kozo mi n’a ziba mwa ku ‘ikezeza linto kaufela kwa batu kaufela.’ (1 Makorinte 9:22) Mulelo wa hae ne li ku yemela swanelo ya hae ya ku kutaza ka za Jesu. Ka ku ba muluti ya buanyu, n’a kalisize ka ku bulela nto yeo yena ni Agripa ne ba ka lumelelana ku yona. Kacwalo Paulusi n’a tusize mulena wa mubuki y’o kuli a nge lituto za Sikreste ka nzila ye nde.—Likezo 26:28-31.
11. Lu kona cwañi ku ba batahisi ba kozo mwa bukombwa bwa luna?
11 Lu kona cwañi ku ba batahisi ba kozo mwa bukombwa bwa luna? Sina Paulusi, lu lukela ku pima likañi. Kwa utwahala kuli fokuñwi lu lukela ku ‘bulela Linzwi la Mulimu lu si na sabo.’ (Mafilipi 1:14) Kono hañata mulelo wa luna pili ki wa ku kutaza taba ye nde. (Mateu 24:14) Mutu ha utwa niti ka za mulelo wa Mulimu, u ka kona cwale ku siya mihupulo ya bulapeli bwa buhata ni ku ikenisa kwa likezo ze maswe. Kacwalo, ka mo ku konahalela kaufela, ku butokwa ku koñomeka lika ze ka tabisa muteelezi wa luna, ili ku kala ka lika ze lu lumelelana ku zona. Ku kananisa mutu ya n’a kana a teeleza kwa lushango lwa luna, ha n’a ka atumelwa ka maseme, ku kona ku tibela ze nde.—2 Makorinte 6:3.
Batahisi Ba Kozo mwa Lubasi
12. Ki mwa linzila lifi mo lu kona ku ba batahisi ba kozo mwa lubasi?
12 Paulusi n’a inze ba ba nyala “ba ka ba ni manyando mwa nama.” (1 Makorinte 7:28) Ku ka ba ni matata a shutana-shutana. Bo buñwi ki bwa kuli, ka linako ze ñwi bosinyalana ba kona ku sa lumelelana. Ona matata ao a lukela ku tatululwa cwañi? Ka kozo. Mutahisi wa kozo u ka lika ku tibela butata kuli bu si ke bwa hula. Kamukwaufi? Sa pili, ki ka ku mamela lulimi. Silama se si nyinyani seo, ha si itusiswa mwa lipulelo za ku zwapaula ni za matapa, kaniti si kona ku tisa ‘bumaswe bo bu sa tibelwi: bo bu tezi sifanu se si bulaya.’ (Jakobo 3:8) Mutahisi wa kozo u itusisa lulimi lwa hae kwa ku onga-onga i si ku tataula.—Liproverbia 12:18.
13, 14. Lu kona ku bukeleza cwañi kozo ha lu fosa mwa ku bulela kamba ku filikana hahulu?
13 Ka ku sa petahala, kaufela luna fokuñwi lu bulelanga lika ze lu inyazanga hasamulaho. Haiba ku ba cwalo, mu onga-onge muinelo ka bubebe kuli mu eze kozo. (Liproverbia 19:11; Makolose 3:13) Mu pime ku ikenya mwa “likañi za manzwi” ni mwa “lifapano ze maswe.” (1 Timotea 6:4, 5) Kono, mu talimisise taba ka mo i inezi luli mi mu like ku utwisisa maikuto a sinyalana ni mina. Haiba sinyalana ni mina a itusisa manzwi a buhali, mu si ke mwa mu kutiseza ka buhali. Mu hupule kuli “kalabo ye bunolo i kuyula buhali.”—Liproverbia 15:1.
14 Fokuñwi, mu kana mwa bata ku nyakisisa kelezo ya Liproverbia 17:14 ye li: “Tuhela ku zusa kañi, ku si ka kaleha ndwa.” M’u nge muinelo w’o inge kuli ha u mi ami. Hamulaho, ku filikana ha se ku felile, mu kana mwa tatulula butata b’o ka kozo. Fokuñwi, ku kana kwa tusa ku kupa muokameli wa Sikreste ya hulile kuli a mi tuse. Banna ba ba na ni yeloseli ni kutwelo-butuku bao, ba kona ku fa tuso ye nde mwa ku onga-onga kozo ya mwa linyalo.—Isaya 32:1, 2.
Batahisi Ba Kozo mwa Puteho
15. Ka ku ya ka Jakobo, ki ufi moya o maswe o ne u bile teñi mwahal’a Bakreste ba bañwi, mi ki kabakalañi moya w’o ha u li wa “lifasi” wa “butu,” ni wa “balimu”?
15 Ka bumai, Bakreste ba bañwi ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba bile ni moya wa muna ni likañi—ili lika ze lwanisana hahulu ni kozo. Jakobo n’a ize: “Butali bo bu cwalo ha bu zwi kwahalimu; kono ki bwa lifasi, bwa butu, bwa balimu. Kakuli fo ku na ni muna ni kañi, ki fo ku inzi mifilifili ni misebezi kaufela ye maswe.” (Jakobo 3:14-16) Ba bañwi ba lumela kuli linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “kañi” li ama takazo ya ku bata libubo ka buitati; ku kangisanela litulo. Kwa utwahala libaka Jakobo ha n’a i bizize kuli ‘ki ya lifasi, ya butu, ya balimu.’ Mwa litaba ze ezahezi kaufela, babusi ba lifasi ba ezize ka ku kangisana, inge lifolofolo za mwa naheñi ze itwanisa. Kaniti luli kañi ki ‘ya lifasi’ ni ‘ya butu.’ Hape ki ‘ya balimu.’ Moya wa kalole w’o, ne u bonisizwe pili ki lingeloi le ne li lakaza hahulu ku busa ili le ne li ikauhanyize ku Jehova Mulimu ni ku ba Satani, mubusi wa badimona.
16. Bakreste ba bañwi ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba bonisize cwañi moya o swana ni wa Satani?
16 Jakobo n’a susuelize Bakreste ku ambuka moya wa kañi, kakuli ha u tahisi kozo. N’a ñozi kuli: “Lindwa ni lifapahano ze ku mina, li zwa kakai? Ha ni li, ko li zwa ki kwa litakazo ze lwana mwa lilama za mina?” (Jakobo 4:1) Mwa taba ye, “litakazo ze lwana” li kona ku ama kwa takazo ya mukwañuli ya bufumu kamba takazo ya libubo, tamaiso, kamba m’ata. Sina Satani, ba bañwi mwa puteho mwendi ne ba bata ku zwa mubano isi ku ba ‘ba ba nyinyani’ sina mwa na bulelezi Jesu ka mo ne ba ka bela balateleli ba hae. (Luka 9:48) Moya o cwalo u kona ku felisa kozo mwa puteho.
17. Bakreste ba kona cwañi ku ba batahisi ba kozo mwa puteho kacenu?
17 Kacenu, ni luna lu lukela ku tibela moya wa ku lata bufumu, ku ba ni muna, kamba ku ipahamisa ko ku si na tuso. Haiba lu batahisi ba kozo tota, ha lu na ku bilaela haiba ba bañwi mwa puteho ba na ni buikoneli mwa misebezi ye miñwi ku lu fita, mi ha lu na ku ba nyaziseza fapil’a ba bañwi ka ku honona milelo ya bona. Haiba lu na ni buikoneli bo bu ipitezi, ha lu na ku itusisa bona kwa ku itundumuna mwahal’a ba bañwi, inge mane ki ku bata ku bonisa kuli puteho i ka konda bakeñisa buikoneli ni bucaziba bwa luna fela. Moya o cwalo u kona ku tahisa kauhano; ha u koni ku tahisa kozo. Batahisi ba kozo ha ba kanyisezi buikoneli bwa bona, kono ba itusisa bona ka buishuwo mwa ku tusa mizwale ba bona ni ku fa tumbo ku Jehova. Ba lemuha kuli sihulu se si zibahaza Mukreste wa niti ki lilato, isi buikoneli.—Joani 13:35; 1 Makorinte 13:1-3.
“Babusisi Kuli Ba ku Pilise mwa Kozo”
18. Maeluda ba hulisa kozo mwahal’a bona ka nzila ifi?
18 Maeluda mwa puteho ba etelela mwa ku ba batahisi ba kozo. Jehova n’a bulezi cimo ka za batu ba hae kuli: “Ni ku fa babusisi kuli ba ku pilise mwa kozo, ni bazamaisi kuli ba ku zamaise ka ku luka.” (Isaya 60:17) Ka ku zamaelela ni manzwi a bupolofita ao, balisana ba Sikreste ba satalala ku hulisa kozo mwahal’a bona ni mwahal’a mutapi. Maeluda ba kona ku ba ni kozo mwahal’a bona ka ku sebelisa “butali bo bu zwa kwahalimu” bo bu na ni kozo, ni musa. (Jakobo 3:17) Ka ku ba batu ba ba shutana mwa lisimuluho ni yeloseli mwa bupilo, fokuñwi maeluda mwa puteho ba ka ba nga ni mibonelo ye fapana. Kana seo si bonisa kuli ha ba na kozo? Kutokwa haiba muinelo u tatululwa hande. Batahisi ba kozo ba fa mihupulo ya bona ka buishuwo mi ku tuha f’o ba teeleza ku ba bañwi ka likute. Mwa sibaka sa ku pihelela kuli lika li ezwe ka mw’a batela, mutahisi wa kozo u ka nyakisisa maikuto a ba bañwi ka tokomelo. Haiba ha ku na likuka za Bibele ze lobiwa, kamita kwa konwa ku fiwa mibonelo ye shutana-shutana. Ba bañwi ha ba sa lumelelani ni yena, mutahisi wa kozo u ka latelela ni ku swalisana ni katulo ya ba bañata. Ka ku eza cwalo u ka bonisa ku ba ni musa. (1 Timotea 3:2, 3) Baokameli ba ba na ni yeloseli ba ziba kuli ki kwa butokwa hahulu ku bukeleza kozo ku fita ku eza ka mwa hupulela mutu.
19. Maeluda ba sebeza cwañi sina batahisi ba kozo mwa puteho?
19 Maeluda ba hulisa kozo ni lilama za mutapi ka ku ba tusa ni ka ku sa batisisa milatu ko ku sa swaneli fa buikatazo bwa bona. Ki niti kuli, fokuñwi ba bañwi ba kana ba tokwa ku hakululwa. (Magalata 6:1) Kono musebezi wa pili wa muokameli wa Sikreste haki wa ku fa kalimelo. Hañata u fa pabazo. Maeluda ba ba lilato ba lika ku bona bunde ku ba bañwi. Baokameli ba itebuha buikatazo bwa Bakreste ba bañwi, mi ba kolwa kuli balumeli ba bañwi ba eza ka mo ba konela kaufela.—2 Makorinte 2:3, 4.
20. Puteho i tuseha cwañi haiba kaufela bona ki batahisi ba kozo?
20 Kacwalo, mwa lubasi, mwa puteho, ni mwa ku sebelisana ni ba ba sa lumeli mwa litumelo za luna, lu lika ku ba ni kozo, ku bata kozo. Haiba lu eza ka t’ata ku hulisa kozo, lu ka ekeza kwa tabo ya puteho. Hape, lu ka silelezwa ni ku tiiswa mwa linzila ze ñata, sina ha lu ka bona mwa taba ye tatama.
Kana Mwa Hupula?
• Ku ba ni kozo ku talusañi?
• Lu kona cwañi ku ba ni kozo mwa ku sebelisana ni be si Lipaki?
• Ki lifi linzila ze ñwi za ku hulisa ka zona kozo mwa lubasi?
• Maeluda ba kona cwañi ku hulisa kozo mwa puteho?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 9]
Batahisi ba kozo ba pima moya wa ku ipahamisa
[Maswaniso a fa likepe 10]
Bakreste ki batahisi ba kozo mwa bukombwa, mwa lapa, ni mwa puteho