Ku Sepahala ku Talusañi?

MAJUDA be ne ba li ba bulapeli bwa Hasidim ba mwa lilimo za mwanda wa bubeli B.C.E. ne ba ipala ku ba be ne ba sepahala luli. Libizo la bona li zwa fa linzwi la Siheberu la cha·sidhʹ, le li talusa “ku sepahala.” Li zwa fa linzwi le li yemela libizo la sika, lona la cheʹsedh, ili leo hañata li tolokiwanga kuli ki “lilato le li sishemo,” “lilato le li sepahala,” “bunde,” “sishemo.” Ka ku ya ka buka ye bizwa Theological Dictionary of the Old Testament, linzwi la cheʹsedh li talusa “ku tabela ku eza lika, ku swalisana ni ba bañwi, ni ku itiisa [mi] ha li talusi fela maikuto a mutu, kono li talusa ni kezo ye tahiswa ki maikuto a hae. Ki kezo ye sileleza kamba ku zwisezapili bupilo. Ki ku tusa mutu ya na ni bumai kamba maswenyeho. Ki ku bonisa silikani.”

Kaniti, mwa lipuo ze ñata ha ku na linzwi li li liñwi le li kona ku talusa linzwi la Siheberu leo ka mo li itusiselizwe mwa Bibele. Niteñi, ka ku ya ka Bibele busepahali ha bu talusi fela ku kumalela kwa litamo ka busepehi. Bu kopanyeleza ni muhupulo wa ku kumalela ka lilato hamoho ni ku eza likezo ze nde ka ku tusa ba bañwi. Kuli mu utwisise se bu talusa busepahali bwa niti, mu nyakisise m’o Jehova n’a bu boniselize ku Abrahama, Mushe, Davida, sicaba sa Isilaele, ni kwa batu kaufela.

Jehova N’a Bonisize Busepahali

Jehova n’a bulelezi mulatiwa wa hae Abrahama kuli: “Ki Na tebe ya hao.” (Genese 15:1; Isaya 41:8) Manzwi ao ne si a ku bulela fela. Jehova n’a silelelize ni ku punyusa Abrahama ni bandu ya hae ku Faro ni Abimeleke. N’a tusize Abrahama ku yangwela Lota ya n’a hapilwe ki mpi ya malena ba bane. Jehova n’a kutiselize m’ata a lupepo ku Abrahama ya n’a li wa lilimo ze 100 ni Sara ya n’a li wa lilimo ze 90 ilikuli ka bona ku kone ku taha Peu ye n’e sepisizwe. Kamita Jehova n’a ambolisananga ni Abrahama ka lipono, litolo, ni ka mangeloi. Mane, Jehova n’a bonisize busepahali ku Abrahama ha n’a sa pila ni hamulaho wa nako ye telele ku zwa fa lifu la hae. Ka mianda-nda ya lilimo, Jehova n’a bulukile lisepiso za hae ku ba ba simuluhile ku Abrahama, bona bana ba Isilaele, ku si na taba ni buipanguli bwa bona. Silikani sa Jehova ni Abrahama ne si bonisa seo busepahali bwa niti bu li sona—ili lilato le li boniswa ka likezo.—Genese, likauhanyo 12-25.

Ne ku izwe “[Muñ’a] Bupilo n’a bulela ni Mushe ba talimani lipata, ka mukwa w’a bulela mutu ni mulikan’a hae.” (Exoda 33:11) Ee, Mushe n’a na ni silikani se situna ni Jehova ku fita mupolofita ufi kamba ufi pili Jesu Kreste a si ka taha kale. Jehova n’a bonisize  cwañi busepahali ku Mushe?

Ka ku ba munna wa lilimo ze 40 ya n’a na ni m’ata ni buikoneli, Mushe ka buikanyiso a ikwameka ku lukulula banabahabo. Kono nako ne i si ka fita kale. N’a na ni ku baleha kuli a ipunyuse. A yo ba mulisani wa lingu ka lilimo ze 40 mwa Midiani. (Likezo 7:23-30) Niteñi, Jehova n’a si ka mu fulalela. Nako ha ne i fitile, Mushe n’a kutisizwe ku to etelela Isilaele ku zwa mwa Egepita.

Ka ku swana, Jehova n’a bonisize busepahali ku Davida, mulena wa bubeli ya bubana wa Isilaele. Davida ha n’a sa li mucaha, Jehova n’a bulelezi mupolofita Samuele kuli: “Yema, u mu toze; kakuli ki yena yo.” Ku zwa ona f’o, Jehova n’a silelelize ni ku etelela Davida ka busepahali ha n’a nz’a hula kuli kwapili a be mulena wa Isilaele kaufela. Jehova n’a mu lamulezi “kwa manala a tau, ni kwa manala a bere” ni ku mu lamulela ku Goliati, singangalume sa Mufilisita. N’a konisize Davida ku tula lila za Isilaele hañata-ñata, mi Jehova n’a lamulezi Davida kwa lilumo la Saule y’a muna ni sitoyo.—1 Samuele 16:12; 17:37; 18:11; 19:10.

Ki niti kuli Davida n’a si ka petahala. Mane, n’a ezize sibi se situna. Kono ku fita ku mu fulalela, Jehova n’a bonisize lilato le li sepahala ku Davida ya n’a bakile ka ku tala. Mwa bupilo bwa Davida kaufela, Jehova n’a kuta-kutezi ku sileleza ni ku zwisezapili bupilo. N’a tusa ya n’a ziyeleha. Ki musa hakalo!—2 Samuele 11:1–12:25; 24:1-17.

Sicaba sa Isilaele kaufela ne si keni mwa bulikani bo bu ipitezi ni Jehova ha ne ba itumelezi ku latelela Mulao wa Mushe kwa Lilundu la Sinai. (Exoda 19:3-8) Kacwalo, Isilaele i taluswa ku ba mwa linyalo ni Jehova. Isilaele ne i bulelezwi kuli: “[Muñ’a] Bupilo wa ku kutisa, mo ku kutisezwa musali.” Mi Jehova n’a ize ku Isilaele: “Ka musa o sa feli ni ka ku shemuba.” (Isaya 54:6, 8) Jehova n’a bonisize cwañi busepahali mwa silikani se si ipitezi seo?

Jehova n’a babalela butokwi bwa Maisilaele ni ku tiisa swalisano ya bona ni yena. N’a ba lukuluzi mwa Egepita, ku ba eza sicaba, ni ku ba tisa mwa “naha mo ku buba mabisi ni linosi.” (Exoda 3:8) Ka ku itusisa baprisita, Malivi, bapolofita be ne ba latelelana, ni linumwana, n’a ba fa kamita litaelo za kwa moya. (2 Makolonika 17:7-9; Nehemia 8:7-9; Jeremia 7:25) Jehova n’a sikulula sicaba ha ne si kala ku sebeleza milimu isili. Ha ne ba baka, n’a ba swalela. Ka niti, sicaba sa Isilaele ne si li “musali” ya t’ata. Niteñi, Jehova n’a si ka akufa ku si fulalela. Bakeñisa lisepiso za hae ku Abrahama, Jehova a swalisana ni Maisilaele ka busepahali ku fitela mulelo wa Hae o ne u ba ama u talelezwa. (Deuteronoma 7:7-9) Ki mutala o munde hakalo ku ba ba li mwa manyalo kacenu!

Hape Jehova u bonisa busepahali kwa batu ka nañungelele, ka ku fa batu kaufela ze tokwahala mwa bupilo, ba bande ni ba ba maswe. (Mateu 5:45; Likezo 17:25) Sa butokwa ni ku fita, u file sitabelo sa tiululo ka Mwan’a hae ilikuli batu kaufela ba kone ku ba ni kolo ya ku lukululwa kwa butanga bwa sibi ni lifu ni  ku ba ni tibelelo ye makaza ya bupilo bo bu sa feli ili bo bu petehile mwa Paradaisi. (Mateu 20:28; Joani 3:16) Mpo ya tiululo ne li kezo ye pahami ka ku fitisisa ya ku sileleza bupilo ni ku bu zwisezapili. Ka niti luli ne li “ku tusa mutu ya na ni bumai kamba maswenyeho.”

Mu Bonise Busepahali ka Likezo Ze Nde

Ka ku swana ni lilato le li sishemo, busepahali ni bona bu fa mubonelo o swana wa ku ezana ka nzila ye swana. Haiba mu eziwa ka sishemo, mu ka libelelwa ku bonisa sishemo ni mina. Busepahali ni bona bu kutiswa ka nzila ye swana. Buniti bwa kuli Davida n’a utwisisize se ne si amiwa mwa cheʹsedh bu bonisizwe mwa manzwi a hae a’ li: “Ni ka kubama fapil’a Tempele ya hao ye kenile, ni lumbe Libizo la hao.” Kabakalañi? “Kabakala sishemo sa hao, ni niti ya hao.” (Samu 138:2) Ka ku ba muamuheli wa sishemo sa Jehova, Davida ka niti n’a susuelizwe ku Mu sebeleza ni ku mu lumbeka. Kacwalo, ha lu nze lu nyakisisa m’o Jehova a lu boniseza sishemo, kana lwa susuezwa ku bonisa sishemo ni luna? Ka mutala, haiba libizo la Jehova li nyaziwa, kana buiyakato bwa mina ka za libizo la hae bu ka mi susueza ku bulela ka ku mu yemela?

Seo ki sona se ne si ezahezi ku Mukreste yo muñwi ya n’a sa li yo munca mwa niti ni musal’a hae ha ne ba ile kwa maswabi a muhabo bona ya n’a shwile mwa kozi ya fa mukwakwa fa mutututu. Ne ku si na za bulapeli kwa maswabi, mi be ne ba li teñi ne ba lumelelizwe ku bulela se siñwi ka za mufu. Mubuleli yo muñwi a kalisa ku nyaza Mulimu bakeñisa lifu la mucaha y’o la ka sipundumukela ka ku bulela kuli, ‘Mulimu n’a mu bata kwa lihalimu, kacwalo n’a m’u ngile.’ Muzwale wa luna wa Sikreste n’a palezwi ku kuza fela. A ya kwa libulelelo, nihaike kuli n’a si na Bibele kamba ze ñozwi. A buza kuli, “Kana mu hupula kuli Mulimu ya m’ata ote, ya na ni mukekecima, ni kutwelo-butuku wa tabela miinelo ye cwana?” Mi a zwelapili ka ngambolo ya ka sipundumukela ya mizuzu y’e 10. Ka ku itusisa manzwi a bulezwi mwa Mañolo a talusa libaka ha lu shwa, seo Mulimu a ezize ka ku lukulula batu kwa lifu, ni tibelelo ye makalisa ya zuho ni ku ba ni bupilo bo bu sa feli mwa paradaisi fa lifasi mubu. Batu ba ba fitelela 100 be ne ba li teñi ba kwashela ka nako ye telele. Hamulaho muzwale y’o a hupula kuli: “Ne ni ikutwile ku ba ni tabo ye ni si ka ba kale ni yona. Ne ni itumezi ku Jehova kwa ku ni luta za butali bwa hae ni kwa ku ni fa kolo ya ku yemela libizo la hae.”

Ku sepahala ku Jehova ku kopanyeleza ni ku sepahala kwa Linzwi la hae, yona Bibele. Kabakalañi? Kakuli Jehova u lu luta ka Bibele mwa ku pilela. Milao ni likuka ze ñozwi mwateñi ki zona ze nde ili ze tusa ka ku fitisisa mwa bupilo. (Isaya 48:17) Mu si tuheleli sineneketo ye zwa ku ba bañwi kamba bufokoli bwa mina ku mi kelusa kwa ku latelela milao ya Jehova. Mu zwelepili ku sepahala kwa Linzwi la Mulimu.

Ku sepahala ku Mulimu hape ku kopanyeleza ni ku sepahala kwa kopano ya hae. Ka mo ku bezi ko ku tokwahala, mwa lilimo ze felile, ku bile ni lihakululo ni licinceho mwa kutwisiso ya luna ya mañolo a mañwi. Buniti kikuli ha ku na ya fepiwa hande kwa moya inge luna. (Mateu 24:45-47) Ku si na kuli cwañi, Jehova u yemezi kopano ya hae ya cwale. Kana ni luna lwa kona ku eza cwalo? A. H. Macmillan n’a ezize cwalo. Nakonyana pili a si ka shwa, n’a ize: “Ni boni kopano ya Jehova ha i hula ku zwa kwa makalelo a manyinyani, ha ne ni ineezi ku Mulimu inze ni li wa lilimo za buhulu ze 23 mwa September 1900, ku to fita fa ku ba kopano ya mwa lifasi kaufela ya batu ba ba tabile ba ba sweli ku shaela niti ya hae ka cisehelo. . . . Ni kolwa hahulu ku fita lili kaufela, ha ni nze ni atumela mafelelezo a sebelezo ya ka ya fa lifasi-mubu ku Mulimu, kuli Jehova u etelezi batu ba hae ni ku ba fa ze ba tokwa ka sibili ka nako ye lukela.” Muzwale Macmillan n’a sebelize ka busepahali ka lilimo ze bat’o ba 66, ku fitela lifu la hae ka August 26, 1966. N’a li mutala o munde wa busepahali kwa kopano  ya Mulimu ye bonahala.

Fahalimw’a ku sepahala kwa kopano, kana lu ka sepahala ku ba bañwi? Ha lu ipumana mwa lubeta lwa nyandiso ye situhu, kana lu ka zwelapili ku sepahala kwa mizwale ni likaizeli ba luna? Mwa Ndwa ya Lifasi ya II, mizwale ba luna ba mwa Netherlands ne ba bonisize mutala o munde wa busepahali. Eluda yo muñwi, ya bizwa Klaas de Vries, wa mwa puteho ya Groningen, n’a tosangisizwe ka lunya ni ka situhu ki mapokola ba kwa mukunda ba Nazi, ba Gestapo. Ba mu kwalelwa a nosi ka mazazi a 12. Lico za hae ne li fela sinkwa ni mezi, mi ku tuha f’o a tosangiswa hape. Inge a supisizwe tobolo ni ku bembiwa ku bulaiwa, n’a filwe mizuzu ye mibeli kuli a taluse ko ne ba inzi mizwale be ne ba na ni buikalabelo, hamohocwalo ni litaba ze ñwi za butokwa. Sa n’a bulela fela Klaas ne li kuli: “Ha mu na ku utwa se siñwi hape ku na. . . . Ha ni na ku ba mubeteki.” N’a bembilwe halalu ka tobolo. Kwa mafelelezo mapokola bao ba tuhela, mi Klaas a iswa kwa tolongo ye ñwi. N’a si ka beteka mizwale ba hae.

Kana busepahali bwa luna bu ka zwelapili ni ku wahabo luna ka ku fitisisa—yena sinyalana ni luna? Kana lwa sepahala kwa buitamo bwa luna bwa fa sinawenga, sina Jehova mwa n’a bulukezi swalisano ya silikani sa hae ni sicaba sa Isilaele? Ku fita ku sepahala fela, hape mu tundamene ku ba ni silikani se si tiile ni sinyalana ni mina. Mu tiise linyalo la mina. Mu tande nako hamoho, mu ambolisane ka ku lukuluha ni ka ku sa pata-pata lika, mu tusane ni ku susumezana, mu teelezane, mu sehe hamoho, mu lile hamoho, mu bapale hamoho, mu sebeze hamoho kuli mu pete ze mu bata sibeli sa mina, mu tabisane, mu be balikani. Sihulu mu tokomele kuli mu pime ku ba ni maikuto a za tobali ku ba bañwi. Haili f’o ku lukile ku twaelana ni ku eza silikani se si tiile ni ba ba kwand’a linyalo la mina, maikuto a za tobali a swanela ku boniswa fela ku sinyalana ni mina. Mu si lumelezi mutu yo muñwi ku taha mwahal’a mina ni sinyalana ni mina.—Liproverbia 5:15-20.

Mu zwelepili ku sepahala kwa balikani ni lubasi lo lu li lwa silumeli. Lilimo ha li nze li ya, mu si ke mwa ba libala. Mu zibe mo ba pilela ka ku ñolelana, ku lizezana luwaile, ni ku potelana. Ko bu mi libisa bupilo kaufela, mu like ku sa ba swabisa. Mu ba konise ku tabela ku bulela kuli ba mi ziba kamba ki bahabo mina. Ku sepahala ku bona ku ka mi tiisa ku ze lukile mi ku ka mi susueza.—Estere 4:6-16.

Ee, busepahali bwa niti bu kopanyeleza likezo ze nde za ku sileleza silikani sa butokwa. Mu like ka mo mu konela kaufela kuli mu kutiseze sishemo sa Jehova se si lilato. Mu likanyise busepahali bwa Jehova mwa ku sebelisana ni puteho ya Sikreste, sinyalana ni mina, lubasi, ni balikani. Mu shaele bunde bwa Jehova ku bomuyahwa ni mina ka busepahali. Walisamu n’a nepile ha n’a ize: “Ni ka opela lituso za sishemo sa [Muñ’a] Bupilo kamita; ka mulomo wa ka ni ka talusa ku sepahala kwa hao, mwa linako za masika ni masika.” (Samu 89:1) Kana ha lu ikutwi ku hohelwa ku Mulimu ya cwalo? Luli, “sishemo sa hae ki sa kamita.”—Samu 100:5.

[Siswaniso se si fa likepe 23]

A. H. Macmillan