Mu Likanyise Jehova Ha Mu Luta Bana ba Mina
Mu Likanyise Jehova Ha Mu Luta Bana ba Mina
“Ha ni li bashemi kaufela ba hakululanga bana ba bona?” —MAHEBERU 12:7, Bibele ya Contemporary English Version.
1, 2. Ki kabakalañi bashemi ha ba fumana butata ku hulisa bana ba bona kacenu?
P ATISISO ye n’e ezizwe lilimonyana ze felile mwa Japan ne i bonisize kuli ibat’o ba licika la ba bahulu be ne ba buzizwe ne ba ikutwa kuli bashemi ne ba sa ambolisanangi hahulu ni bana ba bona ni kuli bashemi ne ba fa hahulu tukuluho kwa bana ba bona. Mwa patisiso ye ñwi ye n’e ezizwe mwa naha ye swana yeo, ibat’o ba 25 pesenti ya be ne ba buzizwe ne ba itumelezi kuli ne ba sa zibi mwa ku sebelisanela ni bana ba bona. Mukwa w’o ha u fumanehi fela kwa Bucabela. Pampili ya makande ya The Toronto Star ne i bihile kuli, “Bashemi ba bañata ba mwa Canada ne ba itumelezi kuli ha ba zibi hande mo ba ka bela bashemi ba bande.” Kai ni kai, bashemi ba fumana t’ata ku hulisa bana ba bona.
2 Ki kabakalañi bashemi ha ba fumana butata ku hulisa bana ba bona? Libaka le lituna ki la kuli lu pila mwa “mazazi a maungulelo,” ili “linako ze tata.” (2 Timotea 3:1) Hape, Bibele i li “mihupulo ya mutu ki ye maswe ku kala kwa bwanana bwa hae.” (Genese 8:21) Mi sihulu ba banca ba kona ku tulwa ka bunolo ki Satani, y’o sina “tau ye lila” a bata ba ba si na yeloseli. (1 Pitrosi 5:8) Bashemi ba Sikreste ba ba lela ku hulisa bana ba bona “ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena” ba fumana butata bo buñata luli. (Maefese 6:4) Bashemi ba kona ku tusa cwañi bana ba bona kuli ba hule ka ku ba balapeli ba Jehova ba ba hulile, ba ba kona “ku keta ze nde ku ze maswe”?—Maheberu 5:14.
3. Ki kabakalañi tuto ni ketelelo ya bashemi ha i li ya butokwa hahulu mwa ku hulisa hande bana?
3 Mulena Salumoni n’a ize: “Bungulunde bu hanelezi mwa pilu ya mwana.” (Liproverbia 13:1; 22:15) Kuli bungulunde b’o bu zwiswe mwa lipilu za bona, bana ba tokwa kalimelo ye lilato kwa bashemi ba bona. Niteñi, ba banca hañata ha ba latangi ku amuhela kalimelo ye cwalo. Mane, hañata ba filikanywanga ki kelezo ku si na taba kuli i fiwa ki mañi. Kacwalo, bashemi ba lukela ku ituta ku “luta mwana nzila y’a swanezi ku zamaya” ku yona. (Liproverbia 22:6) Bana ha ba mamela kelezo ye cwalo, i kona ku ba tahiseza bupilo. (Liproverbia 4:13) Ku butokwa luli kuli bashemi ba zibe ze amiwa mwa ku luta bana ba bona!
Se I Talusa Kalimelo
4. Ki ifi taluso ya pili ya linzwi la “kalimelo” ka mo li itusiselizwe mwa Bibele?
4 Bashemi ba bañwi ba palelwa ku hakulula bana ba bona, ka ku saba k’u ngiwa ku ba ba ba nyandisa bana ba bona ka likezo, ka lipulelo, kamba mwa maikuto. Ha lu tokwi ku ba ni sabo ye cwalo. Linzwi la “kalimelo” ka mo li itusiselizwe mwa Bibele ha li ami ku nyandisa kufi kamba kufi kamba situhu. Linzwi la Sigerike le li talusa “kalimelo” sihulu li talusa taelo, tuto, hakululo, mi fokuñwi li talusa ku fa koto ye tiile kono ili ye lilato.
5. Ki kabakalañi ku nyakisisa mo Jehova n’a sebelisanela ni batu ba hae ha ku li ko ku tusa?
5 Jehova Mulimu u fa mutala o petehile mwa ku fa kalimelo ye cwalo. Ka ku bapanya Jehova ku ndate wa fa lifasi, muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Ha ni li bashemi kaufela ba hakululanga bana ba bona? . . . Bondat’a luna ba fa lifasi ba lu sikulula nakonyana fela, ka mo ba bonela ku ba swanelo. Kono Mulimu u lu hakulula kuli lu tusehe, kakuli u bata kuli lu be ba ba kenile.” (Maheberu 12:7-10, Bibele ya Contemporary English Version) Ee, Jehova u kalimela batu ba hae ka mulelo wa kuli ba be ba ba kenile, kamba ba ba twekile. Ka ku nyakisisa m’o Jehova n’a lutela batu ba hae, lu kona luli ku ituta ze ñata ka mwa ku fela bana kalimelo.—Deuteronoma 32:4; Mateu 7:11; Maefese 5:1.
Lilato ki M’ata A Susueza
6. Ki kabakalañi ha ku kana kwa bela bashemi t’ata ku likanyisa lilato la Jehova?
6 Muapositola Joani u li: “Mulimu u lilato.” Kacwalo he, tuto ya fa Jehova kamita i tahiswa ki lilato. (1 Joani 4:8; Liproverbia 3:11, 12) Kana seo si talusa kuli bashemi ba ba na ni lilato la ka taho kwa bana ba bona ba ka kona ku likanyisa Jehova ka bunolo mwa ku eza cwalo? Kutokwa. Lilato la Mulimu li tomile fa likuka. Mi muituti yo muñwi wa Mugerike u bonisa kuli lilato le li cwalo “hañata ha li lumelelani ni litengamo za ka sipepo.” Mulimu h’a yaululwi ki maikuto a fitelezi. Hañata u nyakisisa ze nde ka ku fitisisa kwa batu ba hae.—Isaya 30:20, NW; 48:17.
7, 8. (a) Jehova n’a file mutala mañi wa lilato le li tomile fa likuka mwa ku sebelisana ni batu ba hae? (b) Bashemi ba kona ku likanyisa cwañi Jehova mwa ku tusa bana ba bona ku hulisa buikoneli bwa ku latelela likuka za Bibele?
7 Mu nahane lilato la n’a bonisize Jehova mwa ku sebelisana ni Maisilaele. Mushe n’a itusisize swanisezo ye nde kwa ku talusa ka za lilato la Jehova kwa sicaba sa Isilaele se ne si sa li se sinca. Lu bala kuli: “Mo i ezeza mbande ha i zwisa bana ba yona mwa siyaleto, inze i zengelela fahalimu a bona, ya ambalala, ya ba nga, mi ya ba lwala fa mafufa a yona; ni [Muñ’a] Bupilo ki mw’a ezelize [Jakobo], u mu zamaisize isali Yena a nosi.” (Deuteronoma 32:9, 11, 12) Mbande ya musali ha i luta bana ba yona ku fufa i “zwisa bana ba yona mwa siyaleto,” i pepelisa mafufa a yona kuli i susueze bana ba yona ku fufa. Mbande ya mwana kwa mafelelezo ha i lumpuka mwa siyaleto, ili seo hañata si yaletwanga fa njongonjongo, mbande ya mushemi ya “zengelela fahalimu a” mwana. Haiba ku bonahala kuli mbande ya mwana i ka swana ya wela fafasi, ya mushemi i fufela mwatas’a yona, ili ku i lwala “fa mafufa a yona.” Ka nzila ye swana, Jehova n’a babalezi sicaba se sinca sa Isilaele ka lilato. N’a file batu bao Mulao wa Mushe. (Samu 78:5-7) Kacwalo Mulimu a lisa sicaba sa hae ka tokomelo, inze a itukisize ku yangwela batu ba hae ha ne ba li mwa butata.
8 Bashemi ba Sikreste ba kona ku likanyisa cwañi lilato la Jehova? Pili, ba lukela ku luta bana ba bona likuka ni lipimo ze fumaneha mwa Linzwi la Mulimu. (Deuteronoma 6:4-9) Sikonkwani ki sa ku tusa bana ku ituta ku eza likatulo ka ku lumelelana ni likuka za Bibele. Mwa ku eza seo, ka swanisezo bashemi ba ba lilato ba zengelela fahalimw’a bana ba bona, ili ku talimela mo ba itusiseza likuka ze ba itutile. Bana ha ba nze ba hula mi hanyinyani-hanyinyani ba fiwa tukuluho ye tuna, bashemi ba ba na ni pabalelo ba itukiseza ku ‘fufela mwatasi’ ni ku ‘lwala bana ba bona fa mafufa a bona’ ku sa ba fela ni lubeta. Ki lubeta lo lu cwañi?
9. Bashemi sihulu ba swanela ku tonela lubeta lufi? Mu taluse.
9 Jehova Mulimu n’a lemusize Maisilaele ka za lika ze tahiswa ki liswalisano ze maswe. (Numere 25:1-18; Ezira 10:10-14) Ku swalisana ni batu ba ba maswe ki lubeta lo lu atile ni kacenu. (1 Makorinte 15:33) Bashemi ba Sikreste ba lukela ku likanyisa Jehova ku seo. Musizana wa lilimo ze 15, ya bizwa Lisa n’a latile mushimani ya n’a sa lumelelani ni likuka za lubasi lwa Lisa ku za muzamao ni za kwa moya. Lisa u talusa kuli: “Kapili-pili bashemi ba ka ba lemuha kuli moya wa ka ne u cincize mi ba ñoñoleha. Fokuñwi ne ba ni hakulula, mi fokuñwi ne ba ni tiisa pilu.” Bashemi ba inisana ni Lisa ni ku teeleza ku yena ka pilu-telele, ili ku mu tusa cwalo ku tatulula se ne ba lemuhile ku ba bona butata—ili takazo ya ku bata ku latiwa ki litaka za hae. *
Mu Zwisezepili ku Ambolisana
10. Mwa ku ambolisana ni Maisilaele Jehova n’a tomile mutala o munde ka linzila lifi?
10 Kuli ba kondise mwa ku luta bana, bashemi ba lukela ku lika ku zwisezapili ku ambolisana ni bana ba bona. Jehova niha ziba hande ze mwa lipilu za luna, u lu susueza ku ambola ni yena. (1 Makolonika 28:9) Jehova ha s’a file bana ba Isilaele Mulao, a keta Malivi kuli ba ba lute, mi n’a lumile bapolofita kuli ba yo nyakisisa litaba ni bona ni ku ba hakulula. Hape n’a bonisize ku tabela ku utwa litapelo za bona.—2 Makolonika 17:7-9; Samu 65:2; Isaya 1:1-3, 18-20; Jeremia 25:4; Magalata 3:22-24.
11. (a) Bashemi ba kona ku hulisa cwañi ku ambolisana ko kunde ni bana ba bona? (b) Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa kuli bashemi ba be bateelezi ba bande ha ba ambolisana ni bana ba bona?
11 Bashemi ba kona ku likanyisa cwañi Jehova ha ba ambolisana ni bana ba bona? Sapili, ba lukela ku ba ni nako ya ku ambola ni bona. Hape bashemi ba lukela ku pima lipulelo ze si ka nahanisiswa za ku sheununa, ze cwale ka, “Ki taba ona yeo? Ne ni nahana kuli ki nto ya butokwa”; “Ha li na tuso zeo”; “Ona mo ku ezahalezi ku likani? U mwanana fela wena.” (Liproverbia 12:18) Kuli bana ba susuezwe ku ambola, bashemi ba ba butali ba lika ku ba bateelezi ba bande. Bashemi ba ba sa isi mamelelo kwa bana ba bona ha ba sa li ba banyinyani ba kana ba sa isezwi mamelelo ki bana ba bona ha ba ka hula. Kamita Jehova u bile ya tabela ku teeleza kwa batu ba hae. U teeleza ku ba ba lapela ku yena ka buikokobezo.—Samu 91:15; Jeremia 29:12; Luka 11:9-13.
12. Bashemi ba kona ku ba ni mikwa mañi ye kona ku biseza bana bunolo ku ambola ni bona?
12 Mu nahane hape m’o miinelo ye miñwi ya butu bwa Mulimu i biselize batu ba hae bunolo ku ambola ni yena ka tukuluho. Ka mutala, Mulena Davida wa Isilaele wa kwaikale n’a ezize sibi se situna ka ku buka ni Bati-Sheba. Ka ku ba mutu ya si ka petahala, Davida a eza libi ze ñwi ze tuna mwa bupilo bwa hae. Niteñi, n’a si ka palelwa ku ambola ni Jehova ni ku kupa swalelo ya hae ni nyazo. Ku si na ku kakanya, sishemo sa Mulimu ni musa ne li konisize Davida ku kutela ku Jehova. (Samu 103:8) Ka ku bonisa mikwa ya Sikreste ye cwale ka musa ni mukekecima, bashemi ba kona ku tusa ku zwisezapili ku ambolisana ni bana nihaiba ka nako ye ba fosa.—Samu 103:13; Malaki 3:17.
Mu Be ni Musa
13. Ku ba ni musa ku kopanyelezañi?
13 Bashemi ba lukela ku ba ni musa ni ku bonisa “butali bo bu zwa kwahalimu” ha ba teeleza kwa bana ba bona. (Jakobo 3:17) Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Musa wa mina u zibwe ki batu kamukana.” (Mafilipi 4:5) Ku ba ni musa ku talusañi? Taluso ye ñwi ya linzwi la Sigerike le li tolokilwe “musa” ki “ku sa ñañelela ku ya ka mo ku tokwahalela fela.” Bashemi ba kona cwañi ku ba ni musa ni ku yemela lipimo za muzamao ni za kwa moya ka nako ye swana?
14. Mwa ku sebelisana ni Lota, Jehova n’a bonisize cwañi musa?
14 Jehova u fa mutala o ipitezi wa musa. (Samu 10:17) Ha n’a susuelize Lota ni lubasi lwa hae ku zwa mwa muleneñi wa Sodoma o n’o ka sinyiwa, Lota a “lika-lika.” Hamulaho, lingeloi la Jehova ha ne li mu bulelezi kuli a sabele kwa lilundu, Lota a li: “Ha ni koni ku sabela kwa lilundu . . . Munzi wani [Zoari] u fakaufi, ni lumelele ni sabele ku ona; ha ni li, ki o munyinyani?” Jehova n’a ezize cwañi? N’a ize: “Ni ku utwile ni mwa taba ye; mi ha ni na ku sinya munzi w’o bulela.” (Genese 19:16-21, 30) Jehova n’a tabezi ku amuhela kupo ya Lota. Ee, bashemi ba tokwa ku latelela lipimo za tomile Jehova Mulimu mwa Linzwi la hae, yona Bibele. Niteñi, ku kana kwa konahala ku lumeleza litakazo za mwana haiba likuka za Bibele ha li lobiwi.
15, 16. Bashemi ba kona ku itutañi kwa swanisezo ye fumaneha kwa Isaya 28:24, 25?
15 Ku ba ni musa ku kopanyeleza ku lukisa lipilu za bana kuli li be ze itukiselize ku utwa kelezo. Ka swanisezo, Isaya n’a likanyelize Jehova ku mulimi, kuli: “Mulimi ya limela ku cala, kikuli a ka lima kamita? Ni ku bakanya ni ku puputa mubu kamita? Ha ni li, ha s’a bakanyize mubu, ibe u hasa aneta, u hasa ni kumini, a cale buloto ka mifolo, ni mabele mwa tima ya ona; mi mwa matuko u cala mufuta o muñwi wa buloto?”—Isaya 28:24, 25.
16 Jehova u “limela ku cala” mi u “bakanya ni ku puputa mubu.” Kacwalo u lukisa lipilu za batu ba hae pili a si ka ba eleza. Bashemi ba kona cwañi ku “lima” mwa lipilu za bana ba bona ha ba ba hakulula? Ndate yo muñwi n’a likanyisize Jehova ha n’a hakuluzi mwan’a hae wa lilimo z’e ne. Mwan’a hae ha n’a natile mwan’a muyahwa ni yena, ndate y’o a teeleza pili ka tokomelo kwa mabaka a mwan’a hae. Ku tuha f’o, ka ku eza inge ku “lima” mwa pilu ya mwana, ndate a kandeka ka za kashimani ke ne ka nyandiswa ki mutolisi yo muñwi. Ha s’a utwile likande leo, mwana y’o a fita fa ku bulela kuli mutolisi y’o u lukela ku fiwa koto. Ku “lima” ko ku cwalo ne ku lukisize pilu ya mwana y’o mi ne ku mu konisize ku bona ka bunolo kuli ku nata mwan’a muyahwa ni yena y’o ne li kezo ya butolisi mi ne ku fosahalile.—2 Samuele 12:1-14.
17. Ki tuto mañi ye filwe kwa Isaya 28:26-29 ka za hakululo ya bashemi?
17 Ku tuha f’o Isaya n’a bapanyize hakululo ya Jehova kwa kezo ye ñwi ya bunjimi—ili ku pula. Njimi u itusisanga lipuliso ze shutana-shutana ka ku ya ka ku tiya kwa muuku wa bubeke. Tupa i itusiswa kwa ku pula aneta mi mulamu u itusiswa kwa kumini. Kono silei kamba sikocikala si itusiswa kwa bubeke bo bu na ni muuku o tiile. Niteñi, h’a na ku hatikela bubeke bo bu tiile kuli mane bu pyatehe. Ka ku swana, Jehova h’a bata ku zwisa nto ye ñwi ye sa tabisi kwa batu ba hae, u shutanisanga muezezo ka ku ya ka butokwi bo bu li teñi kamba miinelo. H’a itusisangi m’ata hae ka buhali kamba ka ku nyandisa. (Isaya 28:26-29) Bana ba bañwi ba kona ku utwa ka ku talimiwa fela ki bashemi ba bona, mi ha ku tokwahali ze ñwi hape. Ba bañwi ba tokwa ku kuta-kutela ku hupuliswa, hailif’o ba bañwi bona ba kana ba tokwa susuezo ye tiile. Bashemi ba ba musa ba ka hakulula ka ku ya ka butokwi bwa mwana ni mwana.
Mu Eze Lipuhisano za mwa Lubasi ku Ba Ze Tabisa
18. Bashemi ba kona ku toma cwañi nako ya kamita ya tuto ya Bibele ya lubasi?
18 Ze ñwi za linzila ze nde ka ku fitisisa za ku laela bana ba mina ka zona ki tuto ya Lubasi ya Bibele ya kamita ni puhisano ya ka zazi ya Mañolo. Tuto ya lubasi i sebeza hahulu ha i eziwa kamita. Haiba i eziwanga ka siwela kamba ku leliwa ka sipundumukela, i kana ya sa ba ya kamita. Kacwalo bashemi ba lukela ku ‘yolisa linako’ za tuto. (Maefese 5:15-17) Ku toma nako ye swanela ku bote ku kona ku ba t’ata. Toho ya lubasi lo luñwi n’a fumani kuli bana ba hae ha ne ba nze ba hula, litomahanyo za bona ze shutana-shutana ne li bisa t’ata ku kopanya lubasi kaufela. Niteñi, kamita lubasi ne lu ba nga hamoho manzibwana a mazazi a mikopano ya puteho. Kacwalo ndate a lukisa ku ezanga tuto ya lubasi ku le liñwi la mazazi ao. Tukiso yeo ne i sebelize. Bana ba balalu kaufela se ba li batanga ba Jehova ba ba kolobelizwe.
19. Bashemi ba kona ku likanyisa cwañi Jehova ha ba zamaisa tuto ya lubasi?
19 Kono, ha ku si ka likana ku bala fela litaba za ka Mañolo ha ku itutiwa. Jehova n’a lutile Maisilaele ba ba kutisizwe sinca ka baprisita be ne ba “taluseza batu” Mulao, “kuli ba utwisise se si balwa.” (Nehemia 8:8) Ndate yo muñwi ya n’a konile ku tusa bana ba hae b’a 7 kaufela ku lata Jehova kamita n’a kenanga mwa muzuzu wa hae ku yo itukiseza pili tuto ya lubasi isi ka kalisa kale. N’a lukisanga litaba ka ku ya ka butokwi bwa mwana ni mwana. N’a ezisa tuto ku ba ye tabisa kwa bana ba hae. Yo muñwi wa bana ba hae ya s’a hulile u hupula kuli: “Tuto ne i tabisa kamita. Haiba ne lu bapala mbola mwa lapa, ha ne lu bizwa ku yo eza tuto ya lubasi, ne lu siya mbola hona f’o ni ku kitimela kwa tuto. Ne li ye ñwi ya linako za manzibwana ze ne lu ikola hahulu mwahal’a sunda.”
20. Ki butata mañi bo bu kona ku ba teñi mwa ku hulisa bana bo bu lukela ku nyakisiswa?
20 Walisamu n’a zibahalize kuli: “A mu bone, bana ki sanda se si zwa ku [Muñ’a] Bupilo; mi se si pepwa ki mba, ki mupuzo w’a fa mutu.” (Samu 127:3) Ku luta bana ba luna ku tokwa nako ni buikatazo, kono ku eza hande cwalo ku tahisa bupilo bo bu sa feli kwa bana ba luna. W’o luli n’o ka ba mupuzo o munde hakalo! Kacwalo haike lu likanyise Jehova ka cisehelo ha lu luta bana ba luna. Nihakulicwalo, bashemi niha ba filwe buikalabelo bwa kuli ba “hulise [bana] ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena,” ha ku talusi kuli ba ka kondisa ku be cwañi kamba cwañi. (Maefese 6:4) Nihaiba ka pabalelo ye nde ka ku fitisisa, mwana wa kona ku ipangula ni ku tuhela ku sebeleza Jehova. Ki sifi sa ku eza f’o? Yeo ki yona taba ye ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 9 Ze ipumanwi ku zona ze talusizwe mwa taba ye ni ku ye tatama li kana za zwa mwa linaha ze na ni lizo ze shutana ni za ku mina. Mu like ku bonisisa likuka ze amiwa, mi mu li sebelise ka ku ya ka lizo za ku mina.
Ki Ifi Kalabo ya Mina?
• Bashemi ba kona ku likanyisa cwañi lilato la Jehova le li talusizwe kwa Deuteronoma 32:11, 12?
• Mu itutileñi kwa nzila yeo Jehova n’a ambolisani ka yona ni Maisilaele?
• Ku utwa kupo ya Lota kwa Jehova ku lu lutañi?
• Isaya 28:24-29 i mi lutileñi ka za ku hakulula bana?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 8, 9]
Mushe n’a swaniselize Jehova mw’a lutela batu ba hae ni mbande mo i lutelanga bana ba yona
[Maswaniso a fa likepe 10]
Bashemi ba tokwa ku fumana nako ya ku ba ni bana ba bona
[Siswaniso se si fa likepe 12]
“Ne li ye ñwi ya linako za manzibwana ze ne lu ikola hahulu mwahal’a sunda”