Mezi A Pilisa A Bubela mwa Andes

Malundu a Andes a fita fahal’a naha ya Peru. A alula naha ku i eza likalulo ze peli. Kalulo ya kwa wiko i na ni mubu o’ si ka nuna wa kwa likamba la liwate mi ya kwa upa i na ni likulushitu la mubu o nunile. Kwa batu ba mwa Peru b’a 27 milioni, b’a 9 milioni ba pila mwa naha ya malundu yeo. Ba bañwi ba pila fo ku lumbile ni fa njetumuko ya malundu a Andes mi ba bañwi mwa likisi ze tungile hahulu ni mwa misindi ya malundu ye na ni mubu o nunile.

NAHA ya malundu ya Andes i t’ata ku fita ku yona. Kacwalo, ibat’o ba kuli bolule-lule ba ba pila teñi ba kauhezwi ku ba bañwi, hañata likezahalo kamba lizwelopili ze ezahalanga mwa libaka ze ñwi ha li fitangi ku bona.

Kwa linukana ku yahilwe tunzi ilikuli ku fumanwe mezi a tokwahala kwa licalo ni lifolofolo ze bizwa llama, alpaca, li-vicuña, ni lingu. Kono ku na ni mufuta o muñwi wa mezi a butokwa a’ bubela mwa Andes—ili mezi a kwa moya a’ katulusa a’ zwa ku Jehova, yena “liweluwelu la mezi a’ pilisa.” (Jeremia 2:13) Ka Lipaki za hae Mulimu u tusa batu ba ba pila mwa libaka ze lumbile hahulu za Andes kuli ba fumane zibo ye nepahezi ka za yena ni mulelo wa hae.—Isaya 12:3; Joani 17:3.

Bakeñisa kuli ki tato ya Mulimu kuli “batu kamukana ba piliswe, mi ba fite fa zibo ya ku ziba niti,” likombwa bao ba ikataza ka t’ata ku fitisa lushango lo lu pilisa lwa mwa Bibele kwa batu bao ba ba pila mwa likalulo ze t’ata ku fita teñi. (1 Timotea 2:4) Lushango lo lu tomile fa Bibele l’o lu fa zibo mi ki lo lutuna. Lu lukuluzi batu ba ba sepahala ba mwa sibaka seo kwa litumelo ze si na tuso, lizo, ni mibonelo ye n’e ba ezisa ku saba bafu, mioya ye maswe, ni m’ata a ka taho. Sa butokwa ni ku fita kikuli, lushango l’o lu ba fa sepo ye makaza ya bupilo bo bu sa feli mwa paradaisi fa lifasi-mubu.

Ku Eza Buikatazo

Bakutazi ba Mubuso ba ba potela libaka za matakanyani zeo ba na ni ku eza licinceho ze ñata. Kuli ba fitise lushango kwa batu, baluti ba Bibele ba tokwa ku ziba ye ñwi ya lipuo za mwa sibaka seo, ili si-Quechua kamba si-Aymara.

Ku t’ata ku fita kwa minzi ya mwa Andes yeo. Linjanji ze ñata ha li fiti kwa libaka zeo. Linzila ki za ku tandalelwa kabakala muinelo wa kwa teñi o maswe ni kabakala malundu. Kacwalo, Lipaki ba fitisanga cwañi lushango lwa Mubuso kwa batu ba kwateñi?

Bakutazi ba ba bundume ba taba ye nde b’a ngile likulutendano leo mi b’a alabile ka moya wa mupolofita Isaya ya n’a ize: “Ki na yo, u lume na!” (Isaya 6:8) Ba itusisize limota ze talu ze na ni mandu ku ya kwa libaka za kwa mutulo, za fahali, ni za kwa mboela. Mapaina ba ba na ni cisehelo, kamba likombwa ba ka nako ye tezi, ba lwezi limbokisi za Libibele ni lihatiso ze tomile fa Bibele, mi ba cezi peu ya niti ya Bibele mwahal’a batu ba ba pila mwa sibaka seo ba ba silikani, kamuhelo ili ba lipilu ze sepahala.

Ku minyauka kwa mikwakwa ya mwa malundu ku lubeta hahulu. Kuli limota li kone ku zamaya hande ku ze ñwi za ku zona, li na ni ku itusisa mikwakwa ye picauka-picauka. Mwa musipili o cwalo, mulumiwa yo muñwi ya n’a inzi mwa sipula sa kwamulaho mwa mbasi a nangela mwa lihaulo mi a bona kuli liwili le liñwi la kwamulaho ne li zamaela fakaufi ni liñope le li tungile hahulu ku fitelela limita z’e 190! A itima kwa meto ku fitela mbasi i zwa fa sibaka seo.

Mikwakwa ye miñwi ha i yo hande mi i kumbani hahulu. Mota ye ñwi ye na ni ndu ha ne i nze i shetumuka mwa nzila yeo ya masulungundu ili ye kumbani, ya kopana ni simbayambaya se ne si taha kwa pata. Mota ye na ni ndu yeo ne i na ni ku kuta ngombemongo fa lilundu ku ya fa sibaka fo ne li kona ku yaukanela hande.

Nihakulicwalo, buikatazo bo bu tiile bo bu cwalo bu tahisize ze nde ni ku fita. Kana ne mu ka tabela ku ituta ze ñata ka za buikatazo b’o?

“Ku Selaela” Lisa la Titicaca

Mwa sikisi sa mwa Malundu a Andes, ku na ni Lisa la Titicaca le li umbukile ka limita ze 3,800. Lisa leo ki lona le li umbukile hahulu ka ku fitisisa ni ku fuluhiwa ka bunolo mwa lifasi. Mwahal’a linuka ze 25 ze sululela mezi mwa Titicaca, buñata bwa zona li simuluha fa lingo za malundu a kwahezwi ki litwa. A mañwi ku ona malundu ao ki a butelele bwa limita ze 6,400. Sibaka seo sa hazela bakeñisa ku lumba kwa sona, mi ba ba si ka hulela mwa sibaka seo ba kuliswanga ki ku lumba kwa sona k’o.

Muta o muñwi, sikwata sa mapaina ba ba bulela puo ya si-Quechua ni ya si-Aymara ne ba  tamile musipili wa ku ya kwa sioli sa Amantani ni sa Taquile mwa Lisa la Titicaca. Ne ba shimbile litapa la maswaniso la toho ya taba ye li “A Closer Look at the Churches,” (Ku Tatubisisa Likeleke) ili ku tatubisisa ka ku nonga buhata bwa Krestendomu. Nto yeo ne i tabezwi luli. Munna yo muñwi n’a amuhezi mizwale ni ku ba fa muzuzu o mutuna mwa ndu ya hae ili mo ne ba kona ku ina ni ku luta za Bibele.

Mukopano wa pili mwa Amantani ne u bile ni batu b’a 100; mukopano wa mwa Taquile ne u bile ni batu b’a 140. Taba yeo ne i filwe mwa puo ya si-Quechua. Bosinyalana ba bañwi be ne ba pilile ku sili pili ne ba ize: “Ne li nako ya kuli mina Lipaki za Jehova mu lu hupule. Ne lu nze lu mi lapelela kuli mu tahe.”

Kwand’a lioli ze tuna ze peli zeo, taba ye nde i fitisizwe ni kwa lioli ze “kukana” ze bat’o ba ze 40 mwa Lisa la Titicaca. Lioli ze kukana ki nto mañi? Ki lioli ze ezizwe ka mataka a’ bizwa totoras, a’ melile mwa likalulo ze si ka tunga za lisa leo. Mataka ao a cimbuka mwa mezi ni ku namalala fahalimu. Kuli sioli si pangiwe, batu ba mwa sibaka seo ba putanga mataka ao a’ melile mwa lisa, ni ku a tama hamoho ku eza sitindi. Mi sitindi seo si bundekiwa sileze ni ku si tiisa ka mataka a’ pumilwe. Batu ba pila mwa libuma za mataka ze yahilwe fahalimu.

Lipaki za Jehova ne ba fumani sisepe sa ku ya ni sona kwa ku kutaza mwa lioli za mwa Lisa la Titicaca. Sisepe seo si kona ku longa batu b’a 16. Ha se ba fwekile fa lioli ze kukana zeo, Lipaki ba zamaya fa sitindi sa mataka seo ku ya kwa sibuma ni sibuma. Ba bulela kuli hañata fafasi ku utwahala ku nyanganya hanyinyani. Sibaka seo haki sa ba ba kuliswanga ki ku zamaya mwa liwate!

Haili nyangela ye bulela puo ya si-Aymara, yona i pila mwa lilalanda ze tuna ni minzi ya kwa likamba ni fa likuli ze lapalalezi mwa lisa. Libaka zeo li kona ku fitwa ka bunolo ka lisepe ku fita ku zamaya fa likamba. Mwa libaka zeo kaufela ku akalezwa kuli ku pila batu ba ba bat’o ba ba 400,000 mi ku itusiswa lisepe mwa ku fitisa lushango lwa Mubuso ku bona. Mwa nakonyana ye taha lisepe zeo li ka pateha luli.

Ku Feza Linyolwa la kwa Moya

Flavio n’a pila mwa munzi wa Santa Lucía, fakaufi ni Juliaca, mwa Andes. Mwa keleke ya hae ya Evangelical Church, n’a lutilwe tuto ya lihele la mulilo. Ka lilimo-limo n’a pila ka sabo ya koto ya mulilo o sa feli w’o. Hañata n’a komokanga ka m’o Mulimu ya lilato n’a kona ku tukufaza batu ku ya ku ile mwa mulilo. Tito, sikombwa wa ka nako ye tezi wa Lipaki za Jehova, ha n’a potezi munzi w’o, a potela Flavio.

Ye ñwi ya lipuzo za pili za n’a buzize Flavio ne li ya kuli, “Kana bulapeli bwa mina bu luta kuli batu ba tukufazwa mwa lihele la mulilo?” Tito n’a alabile kuli mubonelo o cwalo u nyenyisa Mubupi mi u tahisa nyazo fahalimw’a libizo la Jehova, Mulimu ya lilato. Ka ku itusisa toloko ya Bibele ya Flavio ka sibili, Tito a mu bonisa kuli bafu ha ba na se ba ziba ni kuli ba libelela zuho fa lifasi-mubu mwa Mubuso wa Mulimu. (Muekelesia 9:5; Joani 5:28, 29) Taba yeo ne i file Flavio monyehelo. Kapili-pili a lumela ku ituta Bibele mi a ba Mukreste ya kolobelizwe.

Munzi O Na Ni Buitumelo

Mu nahane tabo ye kona ku ba teñi mwa ku fitisa Mañolo kwa batu ba mwa minzi ba ba samba ba bone Bibele kamba ku kutaza mwa minzi mo ku pila batu ba ba samba ba utwe ka za Lipaki za Jehova kamba ka za lushango lo ba kutaza! Zeo ki zona ze ne ba ipumani ku zona likaizeli ba balalu ba mapaina—ili bo Rosa, Alicia, ni Cecilia—be ne ba kutalize mwa minzi ya mwa Izcuchaca ni mwa Conayca, ye inzi fa sibaka sa butelele bo bu fitelela limita ze 3,600 fahal’a naha ya Peru.

Ha ba punya mwa munzi wa pili, ne ba si na kwa ku fitela. Ba ambola ni yo muhulu wa mapokola  wa fa sibaka mi ba mu taluseza mulelo wa musipili wa bona. Ne ku zwileñi? N’a ba lumelelize ku lobala mwa ofisi ya mapokola. Habusa, mapaina bao ne ba konile ku fumana mandu a ku inelela teñi ili mo ne ba zwanga ha ba ya kwa ku kutaza.

Hañihañi nako ya Kupuzo ya ka silimo ya lifu la Kreste ya fita. Mapaina ne ba potezi mandu kaufela a mwa munzi wa Izcuchaca, ne ba file Libibele ze ñata, mi ne ba kalisize lituto za Bibele li sikai. Kupuzo i si ka ezahala kale, ne ba memezi batu kwa kezahalo yeo, ka ku talusa mulelo wa mukiti w’o ni taluso ya liswanisezo ze ka itusiswa mwa nako ya kupuzo. Ne ku memilwe sikwata sa mizwale ku to tusa kwa kezahalo yeo, mi yo muñwi wa bona n’a file ngambolo. Ne ku tabisize luli ku bona batu b’a 50 ba mwa munzinyana w’o fa kezahalo ye ipitezi yeo! Ne ba konile ku utwisisa luli lwa pili se u talusa Mulalelo wa Mulena. Hape ne ba nyakalalile luli ku ba ni Linzwi la Mulimu mwa mazoho a bona!

Ku Imululwa kwa Mushimbo O Buima

Kamita kwa tabisa luli ku fitisa mezi a’ katulusa a niti ya Bibele ku ba ba hapilwe ki bulapeli bwa buhata. Pisac ne li munzi o tiile wa Mubuso wa Inca wa kwaikale. Batu ba bañata ba ba pila kwateñi kacenu ba lutilwe tuto ye si ya ka mañolo ya lihele la mulilo. Baprisita ba bona ba ba bulelelanga kuli ba kona fela ku ya kwa lihalimu ha ba lapelelwa ki baprisita.

Kwa utwahala luli kuli batu ba ba cwalo ba shwa linyolwa la mezi a katulusa a niti ya Bibele. Sikombwa wa ka nako ye tezi y’a li Paki wa Jehova ya bizwa Santiago, ha n’a sweli ku paka fa ndu ni ndu, n’a bile ni kolo ya ku taluseza munna yo muñwi kuli ba ba lukile ba ka pila mwa paradaisi fa lifasi-mubu. (Samu 37:11) Ku zwelela mwa Bibele, Santiago a bonisa kuli bafu ba ka zuha ni kuli batu ba ka lutiwa linzila za Jehova ze petehile ka ku ba ni tibelelo ya bupilo bo bu sa feli. (Isaya 11:9) Pili, munna yo n’a li Mukatolika ya tiile, n’a likile ku ikenya mwa bulapeli bwa mioya, mi n’a itupwaela bucwala. Cwale a ba ni sepo ye tomile fa Bibele ni mulelo mwa bupilo—ili wa ku pila mwa Paradaisi. A cisa tubongobongo twa hae kaufela twa za mioya mi a tuhela ku itupwaela bucwala. A kopanya lubasi lwa hae mi ba amuhela tuto ya Bibele. Hasamulaho, ba mwa lubasi lo kaufela ba ineela ku Jehova Mulimu ni ku kolobezwa.

Ne Ba Filwe Kamuhelo

Batu bao ba ba pila mwa malundu ba na ni kamuhelo ye tuna. Nihaike kuli batu bao ba shebile mi mandu a bona ki a manyinyani, ba yumbulanga baenyi ze ba na ni zona. Pili a si ka ituta kale lipimo ze pahami za Bibele, muñ’a ndu a kana a yumbula mupoti matali a coca kuli a tafune ha ba nze ba ambolisana. Kono h’a ba Paki, a kana a yumbula lushwana lo lu tezi lwa swikili, ili lwa teko ye swana ni ya matali a coca mwa likalulo za kwahule.

Mulumiwa yo muñwi n’a kupilwe ki muzwale kuli a mu sindekete kwa musipili wa makutisezo. Hamulaho wa ku boteha ku kambama mwa nzila ya fa ñambamo ya lilundu, ba kambelela kuli ba itibahaze ku muñ’a ndu. Ne ba memilwe ku kena mwa ndu ye lulezwi ka bucwañi, ya munyako o mukuswani o tokwa ku obama kuli mutu a kene. Ka tokomelo ba kena ka ku sa hata fahal’a bulilo bo bu masila, ili f’o bom’a mbututu ne ba yepile musima, ku soñeta mwateñi kubo ni ku lobaza mwateñi mbututu. Ka ku sa kona ku zwa mwateñi, mbututu yeo ya itulela inge i ikezeza lilata ka tabo ba bahulu ha ba nze ba ambola. Ha se ba felize puhisano ye nyangumuna ka za limbuyoti za Mubuso, me y’o a shokomona tubana ye telele ya lino. Hañihañi mizwale ba shetumuka kwa matuko a lilundu ili ku yo kutaza ko kuñwi hape.

Kutulo Ye Ñata Hahulu

Cwale mwa sibaka seo se ku na ni likwata ze bat’o ba ze 100 ze shambani ze na ni batu ba ba fitelela 1,000 ba ba ituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Ba ba feza kwa Sikolo sa Tuto ya Bukombwa mwa tolopo ya Lima ba sweli ku lumelwa kwa likwata zeo kuli ba yo li hulisa ku ba liputeho. Batu ba ba sepahala be ne ba li batanga ba bulapeli bwa buhata ni litumelo za mioya ka nako ye telele se ba lukuluzwi ki taba ye nde ya Mubuso! (Joani 8:32) Linyolwa la bona la mezi a niti li kolwisizwe.

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Ku kutaza fa lioli ze “kukana” za mwa Lisa la Titicaca