‘Mu Apale Pilu-Telele’
‘Mu Apale Pilu-Telele’
“Mu apale maikuto a na ni makeke, . . . ni pilu-telele.” —MAKOLOSE 3:12.
1. Mu kandeke za mutala o munde wa ku ba ni pilu-telele.
RÉGIS, ya pila kwa mboela-wiko wa France, n’a bile Paki ya Jehova ya kolobelizwe ka 1952. Ka lilimo-limo, musal’a hae n’a likile mwa n’a konela kaufela kuli a mu palelwise ku sebeleza Jehova. N’a likile ku punyaka mawili a mota ya hae kuli a mu palelwise ku ya kwa mikopano, mi ka nako ye ñwi mane n’a mu latelezi ha n’a nze a kutaza lushango lwa Bibele fa ndu ni ndu, a nze a mu nenauna ha n’a nze a taluseza bañi ba mandu ka za taba ye nde ya Mubuso. Ku si na taba ni twaniso yeo ye n’e sa feli, Régis a zwelapili ku ba ni pilu-telele. Kacwalo, Régis ki mutala o munde kwa Bakreste kaufela, ka ku ba kuli Jehova u tokwa kuli balapeli ba hae kaufela ba be ni pilu-telele ha ba sebelisana ni ba bañwi.
2. Linzwi la Sigerike la “pilu-telele” li talusañi luli, mi lona linzwi leo li yemelañi?
2 Linzwi la Sigerike la “pilu-telele” li talusa luli “ku ba ni moya o mutelele.” Mwa Bibele ya Silozi ya 1951, linzwi leo la “pilu-telele” fokuñwi li tolokilwe kuIi ‘ku iswala,’ ni ‘ku itiisa.’ Sibeli sa manzwi a Sigerike ni Siheberu a’ tolokilwe kuli “pilu-telele” a kopanyeleza ni muhupulo wa ku iswala ni ku liyeha ku nyema.
3. Mubonelo wa Sikreste ka za pilu-telele ne u shutana cwañi ni wa Magerike ba mwa lilimo za mwanda wa pili?
3 Magerike ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba sa ngi pilu-telele ku ba mukwa o munde. Baluti ba za mihupulo ya batu ba Stoiki ne ba sa itusisangi lona linzwi leo. Ka ku ya ka muituti wa za Bibele ya bizwa William Barclay, pilu-telele “i shutanela kwahule ni mikwa ye minde ya Sigerike.” Mikwa ye minde ya Sigerike yeo, ne i ikuhumusezwa “ku sa tuhelela ku lwahiwa kamba ku holofazwa” hamohocwalo ni ze ñwi cwalo. U li: “Ku Mugerike, munna sakata ne li ya lombota ka mw’a konela kaufela. Ku Mukreste, munna sakata ki ya hana ku eza cwalo, niha n’a ka kona ku eza cwalo.” Mwendi Magerike ne ba nga pilu-telele ku ba nto ye bonisa bufokoli, kono fa, sina mwa miinelo ye miñwi, “butanya bwa Mulimu bu butali ku fita batu; mi ku fokola kwa Mulimu ku na ni mata ku fita a batu.”—1 Makorinte 1:25.
Mutala wa Kreste wa Pilu-Telele
4, 5. Jesu n’a file mutala mañi o munde wa pilu-telele?
4 Kreste Jesu n’a file mutala o munde wa pilu-telele, mi mutala wa hae u fitiwa fela ki wa Jehova. Ha n’a li mwa ziyezi ye tuna, Jesu n’a bonisize buiswalo bo bu komokisa. Ne ku polofitilwe ka za hae kuli: “A eziwa maswe inz’a itiisize, mi h’a si ka mumutula mulomo wa hae; a swana sina ngunyana ye iswa kwa silaha, ni sina ngu ye si na s’e bulela fapil’a bakuti ba yona; e, h’a si ka atamisa mulomo.”—Isaya 53:7.
5 Jesu n’a bonisize pilu-telele luli mwa bukombwa bwa hae kaufela bwa fa lifasi-mubu! N’a tiyezi lipuzo za bubeteki za lila za hae ni matapa a balwanisi ba hae. (Mateu 22:15-46; 1 Pitrosi 2:23) N’a bile ni pilu-telele kwa balutiwa ba hae, niha ne ba zwezipili ku omanela za kuli yo mutuna ka ku fitisisa ku bona ne li mañi. (Mareka 9:33-37; 10:35-45; Luka 22:24-27) Mi Jesu n’a bonisize buiswalo luli busihu bwa n’a betekilwe, bo Pitrosi ni Joani ha ne ba lobezi ba sin’o talusezwa kuli ba “tone”!—Mateu 26:36-41.
6. Paulusi n’a tusizwe cwañi ki pilu-telele ya Jesu, mi seo si lu lutañi?
6 Hamulaho wa lifu ni zuho ya hae, Jesu n’a zwezipili ku ba ni pilu-telele. Muapositola Paulusi sihulu n’a ziba ka za seo, ka ku ba kuli n’a nyandisanga Bakreste kwamulaho. Paulusi n’a ñozi kuli: “Ki linzwi le li sepahala, le li lukela ku amuhelwa ka ku kolwa kaufela, le li li: Jesu Kreste u tile mwa lifasi ku pilisa baezalibi. Ku bona ki na wa kwapili. Nihakubacwalo ni shemubilwe, kuli ka na pili, Jesu Kreste a bonahalise pilu-telele ya hae, mi ku eziwe mutala ka na, ku tusa kaufela ba ba ka lumela ku yena, kuli ba fiwe bupilo bo bu sa feli.” (1 Timotea 1:15, 16) Ku si na taba ni mo ne bu inezi bupilo bwa luna bwa kwamulaho, ha lu ba ni tumelo ku Jesu, u ka ba ni pilu-telele ku luna. Kono niteñi u ka libelela kuli lu eze “misebezi ye lukela ba ba bakile.” (Likezo 26:20; Maroma 2:4) Litaba za n’a lumezi Kreste kwa liputeho ze 7 za kwa Asia Minor li bonisa kuli niha na ni pilu-telele, u bata kuli lu eze zwelopili.—Sinulo, likauhanyo 2 ni 3.
Muselo wa Moya
7. Ki swalisano mañi ye mwahal’a pilu-telele ni moya o kenile?
7 Mwa kauhanyo ya buketa-lizoho ya liñolo la n’a ñolezi Magalata, Paulusi u bonisa shutano ye mwahal’a misebezi ya nama ni muselo wa moya. (Magalata 5:19-23) Ka ku ba kuli pilu-telele ki ka kañwi ka tulemeno twa Jehova, kalemeno kao ka zwelela ku yena mi ki muselo wa moya wa hae. (Exoda 34:6, 7) Kaniti, pilu-telele ki muselo wa bune mwa mukoloko wa Paulusi o talusa muselo wa moya, mi i hamoho ni ‘lilato, tabo, kozo, musa, bunde, busepahali, ku ishuwa, ni buiswalo.’ (Magalata 5:22, 23) Kacwalo, batanga ba Mulimu ha ba bonisa pilu-telele ye swana ni ya hae, ba eza cwalo ka ku zamaiswa ki moya o kenile.
8. Lu ka koniswa kiñi ku hulisa muselo wa moya, o kopanyeleza ni pilu-telele?
8 Kono seo ha si talusi kuli Jehova u fanga fela moya wa hae ku mutu. Lu lukela ku itatela ku zamaiswa ki ona. (2 Makorinte 3:17; Maefese 4:30) Lu lumelela moya ku sebeza mwa bupilo bwa luna ka ku hulisa miselo ya ona ku ze lu eza kaufela. Ha s’a kolohanyize misebezi ya nama ni muselo wa moya, Paulusi n’a ekelize kuli: “Ha lu pila ka Moya, hape lu zamaye ka Moya. Mu si ke mwa ipuma, Mulimu h’a somiwi; kakuli s’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula. Ya calela nama ya hae, u ka kutuliswa ki nama ku bola; kono ya calela Moya, u ka kutuliswa ki Moya bupilo bo bu sa feli.” (Magalata 5:25; 6:7, 8) Kuli lu kondise mwa ku hulisa pilu-telele, lu lukela ku hulisa ni miselo ye miñwi kaufela ye ba ba ni yona Bakreste ka moya o kenile.
“Lilato Li Na ni Pilu-Telele”
9. Mwendi ki kabakalañi Paulusi ha n’a taluselize ba kwa Korinte kuli “lilato li na ni pilu-telele”?
9 Paulusi n’a bonisize kuli ku na ni swalisano ye ipitezi mwahal’a lilato ni pilu-telele ha n’a ize: “Lilato li na ni pilu-telele.” (1 Makorinte 13:4) Caziba yo muñwi wa za Bibele ya bizwa Albert Barnes, u akaleza kuli Paulusi n’a koñomekile seo kabakala mikwangalakanyi ye n’e li mwa puteho ya Sikreste ya kwa Korinte. (1 Makorinte 1:11, 12) Barnes u talusa kuli: “Linzwi le li itusisizwe fa [la pilu-telele] li lwanisana ni la kayeye: ni lipulelo ni mihupulo ya buhali, ni ku fela pilu ka bubebe. Li talusa muinelo wa munahano o kona ku ITIISA KA NAKO YE TELELE mutu h’a nyandiswa, ku filikanywa.” Lilato ni pilu-telele li sa ekeza hahulu kwa kozo mwa puteho ya Sikreste.
10. (a) Lilato li lu tusa cwañi ku ba ni pilu-telele, mi muapositola Paulusi u fa kelezo mañi ku seo? (b) Caziba yo muñwi wa za Bibele n’a buleziñi ka za pilu-telele ni musa wa Mulimu? (Mu bone litaluso za kwatasi.)
10 “Lilato li na ni pilu-telele, li na ni musa; lilato . . . ha li yemi fa litukelo za lona; ha li konwi ku halifiswa.” Kacwalo, ka linzila ze ñata, lilato li lu tusa ku ba ni pilu-telele. * (1 Makorinte 13:4, 5) Lilato li lu tusa ku ezana hande ka pilu-telele ni ku hupula kuli kaufel’a luna ha lu si ka petahala mi lu na ni mapalelwi. Li lu tusa ku nahana za ba bañwi ni ku swalela. Muapositola Paulusi u lu susueza ku zamaya “mwa ku ishuwa kaufela, mwa ku ba ni musa ni pilu-telele, inze [lu] swalelana ka lilato. [Lu] tundamene mwa ku buluka buñwi bwa moya ka tamo ya kozo.”—Maefese 4:1-3.
11. Ki kabakalañi sihulu ha ku li kwa butokwa ku ba ni pilu-telele mwa likwata za Sikreste?
11 Lilama za likwata za Sikreste ha ba na ni pilu-telele, ku ka ba ni kozo ni tabo mwahal’a bona, ibe mwa liputeho, fa Betele, mwa mandu a balumiwa, mwa likwata za bayahi, kamba kwa likolo. Kabakala ku shutana kwa mikwa ya butu, lika ze ba lata batu, mo ba huliselizwe, lipimo za likute, mane ni makete, fokuñwi ku kona ku ba ni miinelo ye filikanya. Ku cwalo ni mwa mabasi. Ku sa halifa kapili ku butokwa. (Liproverbia 14:29; 15:18; 19:11) Pilu-telele—ili ku itiisa ka ku sepa kuli lika li ka cinca ni ku ba hande—ya tokwahala ku bote.—Maroma 15:1-6.
Pilu-Telele I Lu Tusa ku Tiya
12. Ki kabakalañi pilu-telele ha i li ya butokwa mwa miinelo ye lika?
12 Pilu-telele i lu tusa ku tiyela miinelo ye lika ye bonahala ku sa fela kamba ku sa kona ku tatululwa kapili. Ne ku bile cwalo ku Régis, ya talusizwe kwa makalelo. Ka lilimo-limo, musal’a hae n’a lwanisize buikatazo bwa hae bwa ku sebeleza Jehova. Kono zazi le liñwi, a taha ku yena inge a lila mi a li: “Na ziba kuli ki niti. U ni tuse. Ni bata tuto ya Bibele.” Kwa mafelelezo a ba Paki ya kolobelizwe. Régis u li: “Seo ne si bonisize kuli Jehova n’a fuyauzi lilimo zani za ku itiisa, ni ku ba ni pilu-telele.” Pilu-telele ya hae ne i tahisize ze nde.
13. Kiñi se ne si konisize Paulusi ku tiya, mi mutala wa hae u kona cwañi ku lu tusa ku tiya?
13 Mwa lilimo za mwanda wa pili C.E., muapositola Paulusi n’a li mutala o munde wa pilu-telele. (2 Makorinte 6:3-10; 1 Timotea 1:16) Ha n’a li fakaufi ni ku shwa, ha n’a eleza Timotea, mulikan’a hae wa mwanana, Paulusi n’a mu lemusize kuli Bakreste kaufela ne ba ka tahelwa ki miliko. Paulusi n’a file mutala wa hae ka sibili mi a talusa mikwa ya butokwa ya Sikreste ye tokwahala kuli mutu a itiise. N’a ñozi kuli: “Wena u zibile tuto ya ka luli, ni mo ni ezezanga, ni milelo ya ka, ni tumelo ya ka, ni pilu-telele ya ka, ni lilato la ka, ni ku itiisa kwa ka. U ziba ku nyandiswa ni ku utwiswa butuku ko ne ku ni tahezi kwa Antioke, ni Ikone, ni Listra; mwa manyando ao ni itiisize, mi Mulena u ni lamulezi ku ona kamukana. Batu kaufela ba ba lata ku pila ka bulumeli bo bu li teñi ku Jesu Kreste, ba ka nyandiswa.” (2 Timotea 3:10-12; Likezo 13:49-51; 14:19-22) Kuli lu tiye, kaufel’a luna lu tokwa tumelo, lilato, ni pilu-telele.
Ku Apala Pilu-Telele
14. Paulusi n’a swaniselize mikwa ya Sikreste ye cwale ka pilu-telele kwañi, mi n’a elelizeñi Bakreste ba kwa Kolose?
14 Muapositola Paulusi n’a swaniselize pilu-telele ni mikwa ye miñwi ya Sikreste kwa liapalo z’a swanela ku apala Mukreste ha s’a tubuzi likezo za “mutu wa kale.” (Makolose 3:5-10) N’a ñozi kuli: “Ha mu li ba ba ketilwe ki Mulimu, ba ba kenile, ba ba latwa, mu apale maikuto a na ni makeke, ni musa, ni buikokobezo, ni bunolo, ni pilu-telele. Mu ezane hande, mi mutu h’a na ni s’a tongoka yo muñwi, mu swalelane; sina Kreste h’a mi swalezi, mu eze cwalo ni mina. Mi fahalimw’a zeo kaufela, mu apale lilato, kakuli ki tamo ye lu fa bupetehi.”—Makolose 3:12-14.
15. Bakreste ha ba ‘apala’ pilu-telele ni mikwa ye miñwi ya Sikreste ku ezahalañi?
15 Lilama za puteho ha ba ‘apala’ makeke, musa, buikokobezo, bunolo, pilu-telele, ni lilato, ba kona ku tatulula butata ni ku zwelapili mwa sebelezo ya Jehova ka swalisano. Sihulu, baokameli ba Sikreste ba tokwa ku ba ni pilu-telele. Ku kana kwa ba ni linako fo ba tokwela ku kalimela Mukreste yo muñwi, kono ku na ni linzila ze shutana-shutana za ku eza cwalo. Paulusi n’a talusize moya o munde ka ku fitisisa ha n’a ñolezi Timotea kuli: “U nyaze, u kalimele, u kutaze ka pilu-telele kaufela, u nz’o talusa.” (2 Timotea 4:2) Ee, lingu za Jehova kamita li swanela ku eziwa ka pilu-telele, likute, ni ka tokomelo.—Mateu 7:12; 11:28; Likezo 20:28, 29; Maroma 12:10.
“Pilu-Telele kwa Batu Kamukana”
16. Ha lu ba “ni pilu-telele kwa batu kamukana” ku kona ku ezahalañi?
16 Pilu-telele ya Jehova kwa batu i lu beya mwa tamo ya ku ba “ni pilu-telele kwa batu kamukana.” (1 Matesalonika 5:14) Seo si talusa ku ba ni pilu-telele kwa lilama za lubasi ba ba si Lipaki, bomuyahwa ni luna, be lu beleka ni bona, be lu kena ni bona sikolo. Ku sa eziwa hande hañata ku tulilwe ki Lipaki bao, fokuñwi ka lilimo-limo ba tiyezi manzwi a zwapaula kamba nyandiso luli ya ba bañwi kwa musebezi kamba kwa sikolo. (Makolose 4:5, 6) Muapositola Pitrosi n’a ñozi kuli: “Mu be ni muzamao o munde mwahali a bahedeni, kuli bakeñisa litaba ze ba mi seba ka zona, inge ki mina lisinyi, ba lemuhe misebezi ya mina ye minde, mi ba lumbe Mulimu zazi l’a ka ba potela.”—1 Pitrosi 2:12.
17. Lu kona ku likanyisa cwañi lilato ni pilu-telele ya Jehova, mi lu swanela ku ezezañi cwalo?
17 Pilu-telele ya Jehova i ka tahiseza bolule-lule puluso. (2 Pitrosi 3:9, 15) Haiba lu likanyisa lilato ni pilu-telele ya Jehova, ka pilu-telele lu ka zwelapili ku kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu ni ku luta ba bañwi ku ipeya kwatas’a puso ya Kreste. (Mateu 28:18-20; Mareka 13:10) Ha ne lu ka tuhela ku kutaza, neikaba inge kuli lu bata ku felisa pilu-telele ya Jehova ni kuli lu palezwi ku hupula mulelo wa yona, ona wa ku ezisa batu ku baka.—Maroma 2:4.
18. Paulusi n’a lapelezi Makolose ka lifi?
18 Mwa liñolo la n’a ñolela Bakreste ba kwa Kolose, ye mwa Asia Minor, Paulusi n’a ñozi kuli: “Kabakaleo ni luna, ku zwa lizazi le lu utwile zeo, ha lu si ka lisela ku mi lapelela ni ku mi kupela kuli mu tale zibo ya tato ya hae, ye ka yona mu ka fiwa butali ni kutwisiso ya za Moya; kuli mu zamaye ka mukwa o swanela Mulena, a mi katelwe kai ni kai, mi mu beye miselo mwa misebezi ye minde kaufela, mu nze mu hula ka zibo ya Mulimu, mu nze mu tiile mwa maneku kaufela, ka mata a kanya ya hae, kuli mu be ni pilu-telele, ni ku iswala, ni tabo kaufela.”—Makolose 1:9-11.
19, 20. (a) Lu kona cwañi ku pima ku nga pilu-telele ye zwelapili ya Jehova ku ba tiko? (b) Ki lituso mañi ze lu ka fumana ha lu ka ba ni pilu-telele?
19 Haiba lu tezi “zibo ya tato ya hae,” yona ya kuli “batu kamukana ba piliswe, mi ba fite fa zibo ya ku ziba niti,” pilu-telele ya Jehova ye zwelapili ha i na ku ba tiko ku luna. (1 Timotea 2:4) Lu ka “[beya] miselo mwa misebezi ye minde kaufela,” sihulu mwa musebezi wa ku kutaza ‘Evangeli ya mubuso.’ (Mateu 24:14) Haiba lu zwelapili ku eza cwalo ka busepahali, Jehova u ka lu “[tiisa] mwa maneku kaufela,” ili ku lu konisa ku ba “ni pilu-telele, ni ku iswala, ni tabo kaufela.” Ha lu ka eza cwalo, lu ka “[zamaya] ka mukwa o swanela Mulena,” mi lu ka ba ni kozo ye tahiswa ki ku ziba kuli wa lu ‘katelwa kai ni kai.’
20 Haike lu kolwe ka ku tala kuli pilu-telele ya Jehova ki ya ka butali. I tahisa puluso ku luna ni ku ba ba lu teeleza ha lu kutaza ni ku luta. (1 Timotea 4:16) Ku hulisa muselo wa moya, ili lilato la luna, musa, bunde, buishuwo, ni buiswalo ku ka lu konisa ku ba ni pilu-telele ka tabo. Lu ka kona hande ku pila ni mabasi a luna, ni mizwale ni likaizeli ba luna mwa puteho. Hape pilu-telele i ka lu tusa ku ba ni pilu-telele ni be lu beleka ni bona ni be lu kena ni bona sikolo. Mi pilu-telele ya luna i ka ba ni mulelo, wa ku pulusa lifosi ni ku tahisa tumbo ku Jehova, yena Mulimu ya na ni pilu-telele.
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 10 Ka ku bulela ka za pulelo ya Paulusi ya kuli ‘lilato li na ni pilu-telele ni musa,’ caziba wa za Bibele ya bizwa Gordon D. Fee u ñola kuli: “Mwa lituto za bulapeli za Paulusi, [pilu-telele ni musa] li yemela likalulo ze peli za m’o Mulimu a’ ngela batu (mu bapanye Maroma 2:4). Kwa lineku le liñwi, buiswalo bwa Mulimu bo bu lilato bu boniswa ka nzila ya kuli ha si ka tahisa kale buhali bwa hae kabakala buipanguli bwa batu; kwa lineku le liñwi, musa wa hae u fumaneha mwa lika ze ñata-ñata ze bonisa sishemo sa hae. Kacwalo, taluso ya Paulusi ya lilato i kala ka taluso ye na ni likalulo ze peli yeo ya Mulimu, y’o ka Kreste u bonisize ku ba ni buiswalo ni musa ku ba ba swanela ku atulwa ki yena.”
Kana Mwa Kona ku Talusa?
• Kreste ki mutala o munde wa pilu-telele ka linzila lifi?
• Lu ka tusiwa kiñi ku hulisa pilu-telele?
• Pilu-telele i tusa cwañi mabasi, likwata za Sikreste, ni maeluda?
• Ku ba ni pilu-telele kwa luna ku ka tahisa cwañi lituso ku luna ni ku ba bañwi?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 15]
Niha n’a li mwa ziyezi ye tuna, Jesu n’a bile ni pilu-telele kwa balutiwa ba hae
[Siswaniso se si fa likepe 16]
Baokameli ba Sikreste ba susuezwa ku ba mutala o munde wa pilu-telele ha ba eza lika ni mizwale ba bona
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Haiba lu likanyisa lilato ni pilu-telele ya Jehova, lu ka zwelapili ku kutaza taba ye nde
[Siswaniso se si fa likepe 18]
Paulusi n’a lapelezi kuli Bakreste ba be ‘ni pilu-telele ni tabo’