Tumelo ya Nuwe I Atula Lifasi

KANA se mu utwile za Nuwe, munna ya n’a saba Mulimu ili ya n’a yahile aleka kuli ku piliswe batu ka nako ya munda o n’o kwahezi lifasi kaufela? Taba yeo niha i li ya kale, i zibiwa ki batu ba bañata-ñata. Kono ba bañata ha ba zibi kuli bupilo bwa Nuwe bu lu luta ze ñata.

Ki kabakalañi ha lu lukela ku isa pilu kwa taba ya kale-kale? Kana muinelo wa Nuwe wa swana ni wa luna? Haiba wa swana, mutala wa hae u kona ku lu tusa cwañi?

Lifasi la mwa Miteñi ya Nuwe

Ka ku ya ka linako ze bulezwi mwa Bibele, Nuwe n’a pepilwe ka 2970 B.C.E., ili lilimo ze 126 ku zwa fa n’a shwezi Adama. Ku t’o fita mwa miteñi ya Nuwe, lifasi ne li tezi mifilifili, mi buñata bwa baikulu ba Adama ne ba iketezi ku latelela mutala wa kukululu wa bona wa buipanguli. Kacwalo, “[Muñ’a] Bupilo a bona bumaswe bwa batu kuli ki bo butuna mwa lifasi, ni kuli mihupulo kamukana ya lipilu za bona ki ye maswe fela, ka mazazi kamukana.”—Genese 6:5, 11, 12.

Jehova n’a si ka nyemiswa fela ki buipanguli bwa batu. Taba ye mwa Genese i li: “Bana ba bashimani ba Mulimu, se ba bona bana ba basizana ba batu kuli ki ba bande, mi ba ikungela basali ku be ba ketile kamukana. . . . Ne ku na ni batu ba likwenyepa mwa lifasi mwa linako zani, bana ba bashimani ba Mulimu ha ba se ba tile kwa bana ba basizana ba batu mi ba ba pepela bana; ki bona batu ba likwenyepa ba kwa kale, bao mabizo a bona a ile kabubo.” (Genese 6:2-4) Ku bapanya litimana zeo ni pulelo ya n’a ñozi muapositola Pitrosi ku bonisa kuli “bana ba bashimani ba Mulimu” bao n’e li mangeloi a buipanguli. Likwenyepa ne li bana ba mazwake be ne ba pepilwe ki mangeloi a buipanguli a n’a ipetuzi ku ba batu ha n’a ezize tobali ni basali.—1 Pitrosi 3:19, 20.

Pulelo ya kuli “Likwenyepa,” ili ye talusa “Bawisi,” i talusa batu be ne ba tahisize ku wa kwa ba bañwi. Ne ba li batolisi ba buhateleli, mi sibi sa bondat’a bona ba litakazo ze maswe si swanisezwa kwa tobali ye si ya ka taho ya Sodoma ni Gomora. (Juda 6, 7)  Likwenyepa ni mangeloi ao ne ba fuzelezi bumaswe bo butuna mwa lifasi.

“N’a Pila ka Mulao mwa Linako za Hae”

Bumaswe ne bu atile hahulu kuli mane Mulimu a lela ku yundisa batu. Kono taba ye buyelezwi i li: “Nuwe a shemubiwa ki [Muñ’a] Bupilo. . . . Nuwe ne li mutu ya lukile, ya n’a pila ka mulao mwa linako za hae; mi n’a zamaya ni Mulimu.” (Genese 6:8, 9) Ne ku konahala cwañi ku ‘zamaya ni Mulimu’ mwa lifasi le li maswe le ne li swanelwa fela ki sinyeho?

Ku si na kuliñi, Nuwe n’a itutile ze ñata ku Lameke, ndat’ahe, ya n’a li munna ya n’a na ni tumelo ili ya n’a pilile mwa linako za Adama. Ha n’a beya mwan’a hae libizo la Nuwe (le li ngiwa kuli li talusa kuli “Pumulo” kamba “Ku Omba-omba”), Lameke n’a polofitile kuli: “Yo, ki yena ya ka lu pumulisa mwa musebezi wa luna ni mwa mukatala wa mazoho a luna, ka ku lu zwisa mwa lifasi le li kutilwe ki [Muñ’a] Bupilo.” Bupolofita b’o ne bu talelelizwe Mulimu ha n’a zwisize sikuto sa hae fa lifasi.—Genese 5:29; 8:21.

Ku ba ni bashemi ba ba saba Mulimu ha ku talusi kuli mutu u ka ba mulapeli, kakuli mutu ni mutu u lukela ku ikezeza silikani ni Jehova. Nuwe n’a ‘zamaile ni Mulimu’ ka ku pila mupilelo o n’o amuheleha ku Mulimu. Za n’a itutile Nuwe ka za Mulimu ne li mu susuelize ku Mu sebeleza. Tumelo ya Nuwe ne i si ka fokola ha n’a zibisizwe za mulelo wa Mulimu wa ku ‘sinya ze pila kaufela ka munda o mutuna.’—Genese 6:13, 17.

Ka ku kolwa kuli sinyeho ye si ka bonwa kale yeo ne i ka ezahala, Nuwe a utwa Jehova ha n’a laezi kuli: “U ikezeze aleka ya kota ya gofere; u pumake mandu mwa aleka, mi u i matehe ka bitumi mwahali ni kwande.” (Genese 6:14) Ku latelela za n’a laezi Mulimu kaufela ka za aleka ne ku si bunolo. Niteñi, “Nuwe a eza kamukana mw’a n’a mu laelezi Mulimu.” Mane, “a eza cwalo.” (Genese 6:22) Nuwe n’a ezize cwalo ka tuso ya musal’a hae ni ya bana ba bona bo Sema, Kama, ni Jafeta, hamoho ni basali ba bona. Jehova n’a fuyozi tumelo yeo. Yeo ki mitala ye minde luli kwa mabasi kacenu!

Ku yaha aleka ne ku amañi? Jehova n’a laezi Nuwe ku yaha muyaho wa mabala o mutuna o sa kenisi mezi. Ne li muyaho o lundatamani mandu a malalu o n’o eza limita ze 133 mwa butelele, ze 22 mwa bupala, ni ze 13 mwa butelele bwa ku ya mwahalimu. (Genese 6:15, 16) Mukolotuna w’o n’o kona ku likana ni buñata bwa lisepetuna za mwa miteñi ya cwale.

W’o ne li mungendenge luli! Mwendi ne ku tokwa ku lema likota ze ñata-ñata, ku li hohololela kwa sibaka sa muyaho, ni ku li pumaka ku li eza mabala kamba miambeso. Ne ba na ni ku panga likalani za ku pahama teñi, litamiso, ku bata bitumi ya ku tiba masuba kuli mezi a si ke a kena, ku bata libyana ni lisebeliso, ni cwalo-cwalo. Mwendi mwa musebezi w’o ne ku ezwanga litumelelano ni balekisi ni ku lifa batu kabakala ku itusisa lika za bona ni kabakala misebezi ye ne ba eza. Mwendi n’o tokwa yeloseli ya bubeti ilikuli mabala a beiwe ka ku nepahala ilikuli ku yahiwe muyaho o tiile  luli. Mi hape mu hupule za teñi—mwendi ku yaha aleka ne ku tandile lilimo ze 50 kamba 60!

Cwale Nuwe hape n’a na ni ku kubukanya lico ze likani za batu ni za lifolofolo. (Genese 6:21) N’a na ni ku kubukanya ni ku kenya lifolofolo ze ñata-ñata mwa aleka. Nuwe n’a petile zote za n’a mu laezi Mulimu, mi musebezi w’o wa fela. (Genese 6:22) Kabakala ku fuyolwa ki Jehova, aleka yeo ya fezwa ku yahiwa.

“Mubuleli wa Ku Luka”

Kwand’a ku yaha aleka, Nuwe n’a lemusize batu mi n’a sebelelize Mulimu ka busepahali ka ku ba “mubuleli wa Ku Luka.” Kono batu ne ba “si ka lemuha se siñwi, mane munda wa kena, mi wa ba kukisa kaufela.”—2 Pitrosi 2:5; Mateu 24:38, 39.

Ka ku beya mwa munahano ku pongana kwa mizamao ni miinelo ya kwa moya ya mwa miteñi yeo, ku bunolo ku bona m’o lubasi lwa Nuwe ne lu sheununezwi, ku nyandiswa, ni ku lwahakiwa ki bahononi be ne ba pila ni bona. Mwendi nyangela ne i b’a nga ku ba lipulumuki. Kono Nuwe n’a konile ku susueza ni ku tusa ba ndu ya hae kwa moya, kakuli ne ba si ka yambula mikwa ya mifilifili, ya buhule, ili ya buipanguli ya batu ba ba maswe ba mwa miteñi ya bona. Ka za n’a bulelanga ni ku eza, ili ze n’e bonisa tumelo ya hae, Nuwe n’a atuzi lifasi la ka nako yeo.—Maheberu 11:7.

Ku Bulukwa ka Nako ya Munda

Nakonyana fela munda u si ka kalisa kale, Mulimu n’a bulelezi Nuwe ku kena mwa aleka ye n’e felizwe ku yahiwa. Nuwe ni lubasi lwa hae ha se ba keni mwa aleka ni lifolofolo, “[Muñ’a] Bupilo a mu kwalela,” ili ku tibela bahononi kaufela. Munda ha ne u tile, ku bonahala kuli mangeloi a buipanguli n’a ipetuzi ku ba mangeloi hape mi n’a bandukile sinyeho. Kono ba bañwi bona bo? Ze pila kaufela ze n’e li fa lifasi kwande a aleka, ku kopanyeleza cwalo ni likwenyepa, ne li yundile! Ne li fela Nuwe ni lubasi lwa hae be ne ba bandukile.—Genese 7:1-23.

Nuwe ni ba ndu ya hae ne ba inzi mwa aleka silimo ni mazazi a lishumi. Ne ba patehile ku fepa ni ku nwisa lifolofolo mezi, ku zwisa musutelo, ni ku bala mazazi. Genese i bulela ka ku nepahala ka za mazazi a Munda. Sina kapangaliko ka ka bonisa nako ye si tandile sisepe mwa  liwate, Bibele ni yona i bonisa ku nepahala kwa taba yeo.—Genese 7:11, 17, 24; 8:3-14.

Nuwe ha n’a li mwa aleka, kaniti luli n’a buhisananga ni lubasi lwa hae lika za kwa moya ni ku lumbeka Mulimu. Ku bonahala kuli, ka Nuwe ni lubasi lwa hae, litaba za pili Munda u si ka taha kale ne li bulukilwe. Makande a sepahala kamba litaba ze ñozwi ze ne ba na ni zona ne li ka ba tahiseza litaba ze nde za ku buhisana ka nako ya Munda.

Nuwe ni lubasi lwa hae ba lukela ku ba be ne ba tabile ha ne ba zwezi kwande hape ni ku hata fa mubu o omile! Nto ya pili ya n’a ezize ne li ku yaha aletare ni ku ezeza lubasi lwa hae musebezi wa buprisita, ili ku ciseza matabelo Yena ya n’a ba pulusize.—Genese 8:18-20.

“Mo Ne Ku Inezi mwa Mazazi a Nuwe”

Jesu Kreste n’a ize: “Mo ne ku inezi mwa mazazi a Nuwe, ku ka ba cwalo kwa ku taha kwa Mwan’a mutu.” (Mateu 24:37) Kacenu, Bakreste ni bona ki babuleli ba ku luka, mi ba susueza batu kuli ba bake. (2 Pitrosi 3:5-9) Ka ku beya muinelo w’o mwa munahano, lu kana lwa ipuza za n’a nahana Nuwe pili Munda u si ka taha kale. Kana n’a ikutwile kuli ku kutaza kwa hae ne ku si na tuso? Kana fokuñwi n’a katalanga? Bibele ha i talusi. Lu bulelelwa fela kuli Nuwe n’a utwile Mulimu.

Kana mwa bona m’o muinelo wa Nuwe u swanela ni wa luna? N’a utwile Jehova ku si na taba ni manyando ni matata. Ki kabakaleo Jehova ha n’a mu atuzi ku ba ya lukile. Lubasi lwa Nuwe ne lu sa zibi kuli Mulimu n’a ka tahisa Munda lili, kono ne ba ziba kuli n’o ka taha. Kabakala ku lumela linzwi la Mulimu, Nuwe n’a tiisizwe mwa lilimo kaufela za ku sebeza ni ku kutaza ko ne ku kana ku bonahezi ku ba kwa mbango. Ee, lu bulelelwa kuli: “Ka tumelo, Nuwe a man’o zibiswa ki Mulimu ze ne si ka bonahala kale, a saba Mulimu, mi a yaha aleka ku bandusa ba ndu ya hae; ka yona u atuzi lifasi, mi a fetuha mucasanda sa Ku Luka ko ku zwa kwa tumelo.”—Maheberu 11:7.

Nuwe n’a bile cwañi ni tumelo ye cwalo? Ku bonahala kuli n’a bile ni nako ya ku yeya zote za n’a ziba ka za Jehova mi n’a itatezi ku etelelwa ki zibo yeo. Ku si na kuliñi, Nuwe n’a lapelanga ku Mulimu. Mane, a ba mulikani yo mutuna hahulu wa Jehova kuli ‘a zamaya ni Mulimu.’ Ka ku ba toho ya lubasi, Nuwe ka tabo n’a tandanga nako ni lubasi lwa hae ni ku ba isa pilu ka lilato. Seo ne si kopanyeleza ku fepa kwa moya musal’a hae, bana ba hae ba balalu, ni makwenyan’a hae.

Sina Nuwe, Bakreste ba niti kacenu ba ziba kuli Jehova u ka tuha a felisa muinelo wa linto wo o sa lumeli ku Mulimu. Ha lu zibi lizazi leo kamba nako, kono lu ziba kuli ku likanyisa tumelo ni ku ipeya ku utwa kwa “mubuleli wa Ku Luka” y’o ku ka “pilisa mioya ya luna.”—Maheberu 10:36-39.

[Mbokisi fa likepe 29]

Kana Luli N’o Bile Teñi?

Baituti ba simuluho ya batu ba kubukanyize matangu a fitelela 270 ka za munda a zwelela ibat’o ba kwa mishobo ni macaba kaufela. Muituti Claus Westermann u bulela kuli: “Taba ya munda i fumaneha kai ni kai mwa lifasi. Ka ku swana ni taba ya pupo, taba ya munda ki kalulo ye mutomo ya sizo sa luna. Kwa komokisa luli: kai ni kai mwa lifasi, lu fumana litaba ka za munda o mutuna o n’o ezahalile kale-kale k’o.” Libaka? Mutalusi ya bizwa Enrico Galbiati u li: “Ku fumaneha kwa taba ya munda kwa batu ba ba fitana-fitana ili ba ba fumaneha kwa libaka ze shambani hahulu ku bonisa kuli luli ne ku bile ni munda.” Kono sa butokwa hahulu kwa Bakreste ku fita ze ba lemuha baituti ki ku ziba kuli Jesu ka sibili n’a bulezi kuli Munda luli n’o ezahezi.—Luka 17:26, 27.

[Mbokisi fa likepe 30]

Likwenyepa mwa Matangu?

Matangu a tobali ya milimu ni batu—ni “bahali” kamba “balimu” be ne ba pepilwe kabakala swalisano yeo—n’a atile mwa lituto za Magerike, Maegepita, Maugariti, Mahurria, ni Mamesopotamia. Milimu ya mwa matangu a Sigerike ne i swana ni batu mi ne i buheha hahulu. Ne i canga, ku nwa, ku lobala, ku eza tobali, ku omana, ku lwana, ku kwasheka, ni ku swala likalala. Niha ne i ngiwa ku ba ye kenile, ne i kona ku eza lishano ni bubangoki. Bahali ba ba cwale ka Achilles ne ba bulelwa ku ba be ne ba simuluha kwa milimu ni batu mi ne ba na ni m’ata a matuna-tuna kono ne ba sa koni ku pila ku ya ku ile. Kacwalo, se i bulela Genese ka za Likwenyepa si lu zibisa ko a kona ku simuluha makande a cwalo.