Ze Ezahezi Mwa Bupilo

Ku Amuhela Limemo za Jehova ku Tahisa Mipuzo

KA MO LI KANDEKEZWI KI MARIA DO CÉU ZANARDI

“Jehova wa ziba z’a eza. Haiba u ku memile, u amuhele memo yeo ka buikokobezo.” Manzwi a bondate ao, a n’a bulezwi lilimo ze 45 kwamulaho, n’a ni tusize ku amuhela memo ya pili ye ne i zwelela kwa kopano ya Jehova, ya ku sebeza sina sikombwa sa ka nako ye tezi. Kacenu, ni sa itumela kwa kelezo ya bondate kakuli ku amuhela limemo ze cwalo ku ni tahiselize mipuzo ye mituna.

KA 1928, Bondate ne ba ezize ñoliso ya magazini ya Tora ya ku Libelela mi ba tabela Bibele. Ka ku pila fahal’a Portugal, ne ba kona fela ku swalisana ni puteho ya Mulimu ka lihatiso ze ne ba amuhela ka poso ni Bibele ye n’e banga ya bokuku. Ka 1949, ha ne ni li wa lilimo ze 13 za buhulu, lubasi lwa hesu lwa tutela kwa Brazil, ili naha ko ne ba pepezwi boma, ni ku yo ina kwatuko ni Rio de Janeiro.

Be ne lu bapani ni bona ba lu mema ku ya kwa keleke ya bona, mi lwa ya ni bona misipili i sikai. Bondate ne ba latanga ku ba lenga lipuzo ka za mulilo wa lihele, moyo, ni mo li ka bela lifasi kwapili—kono ne ba palelwanga ku alaba. Bondate ne ba bulelanga kuli, “Lu ka libelela fela baituti ba Bibele ba niti.

Zazi le liñwi, kwa ndu ya luna ne ku tile munna wa sibofu inze a fa Tora ya ku Libelela ni Awake! Bondate ba mu buza ka za lika ze swana, mi a fa likalabo ze nde ze tomile fa Bibele. Viki ye n’e tatami, lwa potelwa ki yo muñwi wa Lipaki za Jehova hape. Ha s’a alabile lipuzo ze ñwi, a kupa ku funduka kuli a ye mwa bukombwa bwa mwa simu, ni ku talusa ka ku itusisa liñolo la Mateu13:38 kuli bukombwa b’o bu na ni ku eziwa mwa lifasi kaufela. Bondate ba li: “Kana ni na na kona ku ya?” Ba alabiwa kuli, “Eni, mwa kona.” Ne lu nyakalalile hahulu ku  fumana niti ya Bibele hape! Bondate ne ba kolobelizwe kwa mukopano o mutuna o ne u tatami, mi hamulaho fela wa f’o ni na na kolobezwa mwa November 1955.

Ku Amuhela Memo ya Ka ya Pili

Hamulaho wa silimo ni licika, na amuhela ingilopu ye tuna ye fubelu mo ne ku na ni liñolo la ku ni mema ku kena mwa musebezi wa ku kutaza ka nako ye tezi ku zwelela kwa ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mwa Rio de Janeiro. Ka nako yeo boma ne ba kula, kacwalo na kupa bondate kuli ba ni eleze. Ba alaba ka ku tiya kuli: “Jehova wa ziba z’a eza. Haiba u ku memile, u amuhele memo yeo ka buikokobezo.” Ka ku susuezwa ki manzwi ao, na taleleza fomu ni ku kalisa sebelezo ya ka nako ye tezi la July 1, 1957. Pili ne ni filwe ku yo sebeleza kwa Três Rios, tolopo ya mwa silalo sa Rio de Janeiro.

Kwa makalelo, bayahi ba mwa Três Rios ne ba honona ku teeleza kwa lushango lwa luna kakuli ne lu sa itusisi Bibele ya ba Katolika. Ne lu tusehile ha ne lu kalisize ku ituta ni Geraldo Ramalho, ya n’a lapela kwa Katolika. A ni tusa ku fumana Bibele ye sainilwe ki muprisita wa mwa sibaka seo. Ku zwa ona f’o, ya n’a hana kaufela ne ni mu bonisa fo ku sainilwe ki muprisita, mi lipuzo ne li felelanga ona f’o. Hamulaho Geraldo a kolobezwa.

Ka 1959 ne ni tabile hahulu ha ne ku ezizwe mukopano wa mupotoloho fahal’a tolopo ya Três Rios. Yo muhulu wa Mapokola ya n’a ituta Bibele ka nako yeo, a lukisa kuli mukopano u zibahazwe mwa tolopo kaufela ka ku hasanya masila a’ ñozwi ka za tukiso yeo. Ha se ni sebelelize mwa Três Rios ka lilimo ze talu, na memiwa ku yo sebeleza mwa Itu, ibat’o ba likilomita ze 110 ku liba kwa wiko wa tolopo ya São Paulo.

Libuka Ze Fubelu, za Ndilu, ni za Ñandatalukeke

Ha se lu batisisize hanyinyani, na ni paina yo muñwi lwa fumana maino a mande mwahal’a tolopo ku mbelwa y’a sishemo, Maria. Maria n’a l’u nga inge bana ba hae ka sibili. Kono, hañihañi kwa taha bishopu wa Katolika wa mwa Itu ku to bulelela Maria kuli a lu lundule, kono a hana ka ku tiya kuli: “Munn’a ka ha na shwile, ne mu si ka to ni omba-omba. Ni tusizwe ki Lipaki za Jehova b’a niha ni si wa bulapeli bwa bona.”

Ibat’o ba ona nako yeo, musali yo muñwi a lu bulelela kuli baprisita ba Katolika ba mwa Itu ba hanisize batu ba bona ku amuhela likopi za “buka ye fubelu ya za Diabulosi”. F’o, ne ba talusa buka ya “Let God Be True,” ili hatiso ye tomile fa Bibele ye ne lu sweli ku fa batu viki yeo. Bakeñisa kuli buka ye fubelu ne i “kwalezwi” ki baprisita, lwa lukisa mutahisezo wa buka ya ndilu (“New Heavens and a New Earth”). Hamulaho, ba bahulu ba bulapeli ba utwa ka za cinceho yeo, lwa cinceza kwa buka ya ñandatalukeke (What Has Religion Done for Mankind?), ni cwalo-cwalo. Ne ku bile hande kuli ne lu na ni libuka ze ñata za mibala ye shutana-shutana fahalimu!

Hamulaho wa ku ina nako ye bat’o kwana  silimo mwa Itu, na amuhela telegiramu ya kuli ni yo sebeleza fa Betele ka swalelele, ili ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mwa Rio de Janeiro, ka ku yo itukiseza mukopano wa macaba. Na amuhela memo yeo ka tabo.

Limbuyoti Ze Ekezehile ni Lishemaeto

Misebezi ne li ye miñata fa Betele, mi ne ni tabezi ku tusa ka mo ne ku konahalela kaufela. Ne ni matafazwa hahulu ki ku ba kwa puhisano ya liñolo la zazi kakusasana ni kakusasana ni Tuto ya Tora ya ku Libelela la Mubulo manzibwana! Ne ni susuezwa hahulu ki litapelo ze zwelela kwa pilu za Otto Estelmann ni ba bañwi ba ba yeziseli ba mwa lubasi lwa Betele.

Hamulaho wa mukopano wa macaba, na longa libyana za ka kuli ni kute kwa Itu, kono ka ku sa libelela, na tambekwa liñolo ki mutanga wa mutai, Grant Miller, la ku ni mema kuli ni be silama sa lubasi lwa Betele wa kamita. Ne ni pila mwa muzuzu u li muñwi ni Kaizeli Hosa Yazedjian, y’a sa sebeza fa Betele ya mwa Brazil ni nako ye. Mwa mazazi ao lubasi lwa Betele ne li lo lunyinyani—ne lu li b’a 28 fela—mi kaufela ne lu utwana hahulu.

Ka 1964, João Zanardi, yo munca ya n’a li sikombwa sa ka nako ye tezi, a taha kwa Betele ku to lutwa. Hamulaho a lumwa sina mutang’a mupotoloho, kamba muokameli wa mupotoloho, mwa sibaka se si fakaufi. Ne lu kopananga ni yena fokuñwi ha n’a tisanga lipiho za hae kwa Betele. Mutang’a mutai a lumeleza João ku banga kwa tuto ya lubasi la Mubulo manzibwana, kacwalo ne lu konile ku banga hamoho. Mwa August 1965 na nyalana ni João. Na amuhela memo ka tabo ya ku swalisana ni munn’a ka mwa musebezi wa mupotoloho.

Mwa mazazi ao musebezi wa maeto mwahal’a Brazil ne u kona ku tahisa butata. Ha ni na ku libala misipili ya luna ya ku yo potela bahasanyi ba mwa Aranha, ili mwa silalo sa Minas Gerais. Ne lu na ni ku kwela sitima mi ku tuha f’o ni ku zamaya ka mahutu musipili o’ siyezi kaufela—inze lu lwezi mikotana, taipi, mushini wa mafilimu, mikotana ya ku ya ni yona mwa simu, ni libuka. Ne lu tabanga hahulu ku fumana Lourival Chantal, muzwale wa musupali, ha n’a lu libelelanga fa sitishini kuli a lu shimbise mikotana.

Mwa Aranha mikopano ne i ezezwanga mwa ndu ya ku telela. Ne lu lobezi mwa muzuzu o munyinyani kwamulaho. Kwa neku le liñwi la muzuzu, ne ku tumbuzwi mulilo wa likota fo ne lu tateha ni ku futumaza mezi e ne lu tiselizwe ki mizwale mwa mahemele. Kalimbalimba ka luna ne li musima o yepilwe mwahal’a mataka a sishukulumbwe. Ne lu siyanga lambi inze i tuka busihu kaufela kuli lu sabise likokwani ze bizwa barber beetles—ili ze kona ku tisa butuku bo bu bizwa Chagas’ disease. Kakusasana ne lu zuhanga inze lu unsufezi mwa lingo ka musi. Ki kezahalo ye nyangumuna luli!

Ha lu nze lu sebeza mwa mupotoloho mwa silalo sa Paraná, lwa amuhela hape ingilopu ye fubelu ye tuna ye swana ni ye ne lu amuhezi kwamulaho ku zwelela kwa ofisi ya mutai. Memo ye ñwi hape ku zwelela kwa kopano ya Jehova—cwale ki ya ku yo sebeleza kwa Portugal! Liñolo leo la lu eleza ku nyakisisa sikuka se si kwa Luka 14:28 ni ku nyakisisa lisinyehelo lu  si ka amuhela kale musebezi wo kakuli musebezi wa luna wa Sikreste ne u kwalilwe teñi k’o, mi mizwale ba bañata ne se ba tamilwe ki muuso wa Portugal.

Kana ne lu ka ya kwa naha ko lu ka yo nyandiswa cwalo? João a li: “Haiba mizwale ba luna ba Maputukisi ba kona ku pila kwateñi ni ku sebeleza Jehova ka busepahali, luna lu ka palelwa cwañi?” Ka ku hupula manzwi a susueza a bondate, na lumela kuli: “Haiba Jehova u lu memile, lu swanela ku amuhela memo yeo ni ku sepa yena.” Hamulaho wa f’o fela, lwa ba mwa Betele mwa São Paulo, ili ku fiwa litaelo ze ekezehile ni ku lukisa mapampili a ku zamaya ka ona.

João Maria ni Maria João

Ka la September 6, 1969 lwa fuula sisepe sa luna se si bizwa Eugênio C, ku zwa fa likamba la Santos, mwa silalo sa São Paulo. Hamulaho wa ku tanda mazazi a’ 9 mwa liwate, lwa fita mwa Portugal. Pili ne lu tandile likwelinyana inge lu sebelisana ni mizwale ba ba na ni yeloseli mwa linzila ze kumbani za mwa Alfama ni mwa Mouraria mwa tolopo ya kale ya Lisbon. Ba lu luta ku ba ni maseme ilikuli lu si ke lwa swalwa ka bunolo ki mapokola.

Mikopano ya puteho ne i ezezwa kwa mandu a Lipaki. Ha ne lu lemuhile kuli be lu bapani ni bona ne se ba bonahala ku lu honona, kapili-pili mikopano ya cincezwa kwa sibaka si sili ilikuli ndu i si ke ya tasezwa kamba mizwale ku tamiwa. Mikopano ye ne lu bizanga kuli ki ku ishumusa ne i ezezwanga mwa parki ya Monsanto, kwande a Lisbon, ni kwa Costa da Caparica, sibaka sa mushitu se si kwa likamba. Ne lu itinela litino-tino fela ha lu ya kwa mikopano, mi sikwata sa balibeleli ba ba butali ne si yema fa libaka ze swanela za ku bonela teñi. Ha ne ku taha mutu ya sa zibahali ne lu banga ni nako ya ku icanganisa ku bapala, ku lukisa za ku ishumusa, kamba ku kala ku ikopelisa pina ya sizo.

Ka ku paleliswa mapokola ku lu ziba, lwa ipeya mabizo a sili. Mizwale ne ba lu ziba kuli ki luna bo João Maria ni Maria João. Mabizo a luna n’a sa itusiswi mwa mañolo kamba ku ze ñolwa. Kono ne lu filwe linombolo. Na eza buikatazo bo bu tezi bwa ku sa peta likeyala za mizwale. Ka ku eza cwalo, ne ku si ke kwa konahala ku ba beteka ha ne ni ka tamiwa.

Ku si na taba ni ku kwalelwa, na ni João ne lu  itamile ku sebelisa kolo ifi kamba ifi kwa ku fa bupaki, kakuli ne lu ziba kuli lwa kona ku felelwa ki tukuluho ka nako ifi kamba ifi. Ne lu itutile ku itinga ku Ndat’a luna wa kwa lihalimu, Jehova. Ka ku ba Musilelezi wa luna, n’a itusisize mangeloi a hae kuli mane ne lu ikutwile ‘inge lu bona ya sa bonwi.’—Maheberu 11:27.

Muta o muñwi, ha ne lu kutaza fa ndu ni ndu mwa Porto, ne lu katani munna ya n’a ñañelezi kuli lu kene mwa ndu. Kaizeli ye ne ni sebeza ni yena a lumela ku si na ku honona, kacwalo ka kutokwa sa ku eza na mu latelela. Na kenelwa ki sabo ha ne ni boni siswaniso mwa likozwana sa mutu ya tinile yunifomu ya sisole. Sa ku eza ki sifi cwale? Munna yo a lu kupa ku ina, mi a ni buza kuli: “Kana ne u ka lumeleza mwan’a hao ku kena busole ha n’a ka bizwa kuli a eze cwalo?” Ne li puzo ye t’ata luli. Hamulaho wa ku lapelela mwa pilu na mu alaba ka ku wa pilu kuli: “Ha ni na mwana, mi ni kolwa kuli ha ne ni ka mi buza puzo ya ku inahanela cwalo, ne mu ka ni alaba ka nzila ye swana.” A kuza. Kacwalo na ekeza kuli: “Cwale kambe mu ni buza mo ku utwahalela ku shwelwa ki munyani kamba ndate, f’o na kona ku alaba kakuli sibeli sa bona ba shwile.” Meto a ka a enga-enga mioko ha ne ni sweli ku bulela, mi na lemuha kuli ni yena n’a bata ku lila. A talusa kuli kona a sa z’o shwelwa ki musal’a hae. A teeleza ka tokomelo ha ni nze ni talusa ka za sepo ya zuho ya bafu. Hamulaho lwa laeza ka likute ni ku ikela ku si na butata, ili ku siya taba mwa mazoho a Jehova.

Ku si na taba ni ku kwalelwa, batu ba ba sepahala ne ba tusizwe ku ba ni zibo ka za niti. Ha ne lu li mwa Porto munn’a ka n’a kalile ku ituta ni Horácio, ya n’a eza pisinisi. Horácio n’a ezize zwelopili ka bubebe. Hamulaho mwan’a hae Emílio, dokota ya cuukile, ni yena a yema kwa lineku la Jehova ni ku kolobezwa. Kaniti, ha ku na se si kona ku paleliswa moya o kenile wa Jehova.

“Ha Mu Zibi S’a Ka Lumeleza Jehova”

Ka 1973, na ni João lwa memiwa ku ya kwa Mukopano wa Mwahal’a Macaba wa “Divine Victory” (“Tulo ya Bumulimu”) mwa Brussels, ili mwa Belgium. Mizwale ba bañata-ñata ba kwa Spain ni kwa Belgium ne ba bile teñi, hamoho ni ba kwa Mozambique, Angola, Cape Verde, Madeira, ni kwa Azores. Mwa manzwi a hae a mafelelezo, Muzwale Knorr, wa kwa sibaka se situna sa tamaiso mwa New York, n’a elelize kuli: “Mu zwelepili ku sebeleza Jehova ka busepahali. Ha mu zibi s’a ka lumeleza Jehova. Ki mañi ya ziba, mwendi mu ka yo ba kwa mukopano o mwahal’a macaba o tatama mwa Portugal!”

Silimo se si tatama musebezi wa ku kutaza wa lumelezwa ka mulao mwa Portugal. Mi Muzwale Knorr n’a bulezi niti kakuli la April 25, 1978, lwa ba ni mukopano wa luna wa mwahal’a macaba wa pili mwa Lisbon. Ne li tohonolo  luli ku zamaya mwa mikwakwa ya mwa Lisbon, ili ku fa bupaki ka ku shimba mapepa a ñozwi, limagazini, ni ku memela batu kwa ngambolo ya nyangela! Ze ne lu nyolezwi ne li ezahezi.

Lilato la luna kwa mizwale ba Maputukisi ne li hulile, ili bao buñata bwa bona ne ba lengakilwe mwa tolongo ni ku natakiwa bakeñisa ku ba ni buikambuso bwa Sikreste. Ne lu lakaza ku zwelapili ku sebeleza mwa Portugal. Kono ne ku si ka ba cwalo. Ka 1982, João a kalisa ku kula hahulu butuku bwa pilu, mi ofisi ya mutai ya akaleza kuli lu kutele kwa Brazil.

Nako ya Tiko

Mizwale ba fa ofisi ya mutai mwa Brazil ne ba lu tusize hahulu mi ba lu luma ku yo sebeleza kwa puteho ya Quiririm y’e mwa Taubaté, mwa silalo sa São Paulo. João a totobela kapili ku kula, mi hañi-hañi a palelwa ku zwela fande. Batu be ne ba tabela ne ba tahanga kwa ndu ya luna ku to ituta Bibele, mi mikopano ya ku zwela mwa simu ne i ezwanga kwa ndu ya luna ka zazi ni zazi, hamohocwalo ni tuto ya buka ya sikwata. Litukiso zeo ne li lu tusa ku zwelapili ku tiya kwa moya.

João a zwelapili ku sebeleza Jehova ka mwa n’a konela kaufela ku fitela a shwa la October 1, 1985. Ne ni tabehile ni ku bata ku ishonda, kono ne ni itamile ku zwelapili mwa musebezi wa ka. Ne ni bile ni matomola a mañwi mwa April 1986 ha ne ni kenezwi ki masholi be ne ba bukuzi ibat’o ba lika kaufela. Lwa pili mwa bupilo bwa ka, na ikutwa buinosi ni sabo. Bosinyalana ba bañwi ba ni mema ka lilato ku yo ina ni bona nakonyana, mi ne ni itumezi hahulu.

Ku shwa kwa João ni ku kenelwa ki masholi ne ku amile hahulu sebelezo ya ka ku Jehova. Ne ni felezwi ki buikolwiso mwa bukombwa. Hamulaho wa ku ñolela kwa mutai ka za butata bo, na memiwa ku yo ina nakonyana fa Betele kuli ni tusiwe ku yoyelwa mwa maikuto. Ne ni tiisizwe luli mwa nako yeo!

Ni sa z’o ikutwa fela hande hanyinyani, na fiwa ku yo sebeleza kwa Ipuã, tolopo ye mwa silalo sa São Paulo. Na yo patehiswa ki musebezi wa ku kutaza, kono ne ku banga ni linako ze ne ni zwafanga. Ka linako ze cwalo, ne ni lizezanga luwaile kwa mizwale ba mwa Quiririm, mi ne ni potezwi ki lubasi lo luñwi ka mazazi a sikai. Ku potelwa k’o ne ku ni susuezanga luli! Silimo sa pili mwa Ipuã, mizwale ni likaizeli b’a 38 be ne ba zwa kwahule ne ba til’o ni bona.

Ka 1992, lilimo ze 6 ku zwa fa shwela João, na amuhela memo ye ñwi ku zwa kwa kopano ya Jehova, yeo ne li memo ya ku ya kwa Franca, mwa silalo sa São Paulo, ko ni sa sweli ku sebeleza sina sikombwa sa ka nako ye tezi. Simu ya kwanu i na ni siselo. Ka 1994, na kalisa ku ituta Bibele ni yo muhulu mwa tolopo (mayor). Ka nako yeo, n’a sweli ku lwanela situlo mwa Brazil, kono ku si na taba ni mwa n’a patehezi ne lu itutanga la Mubulo ni la Mubulo musihali. Ka ku pima ku kaulezwa n’a timanga luwaile lwa hae. Ne ni tabezi luli ha n’a kalile ku tuhela za bupolitiki hanyinyani-hanyinyani, mi ka tuso ya ku ziba niti, a kutisa sinca linyalo la hae! Yena hamoho ni musal’a hae ne ba kolobelizwe ka 1998.

Ha ni iheta kwamulaho, na kona ku bulela kuli bupilo bwa ka ka ku ba sikombwa sa ka nako ye tezi bu bile bwa lituso ze tuna ni matohonolo. Kaniti ni fumani mipuzo ye mituna ka ku amuhela limemo za Jehova ze ni filwe ka kopano ya hae. Mi ni sa tabela hahulu-hulu ku amuhela limemo lifi kamba lifi ze ni ka kona ku fiwa kwapili.

[Maswaniso a fa likepe 25]

Ka 1957, ha ni kalisa sebelezo ya ka nako ye tezi, ni kacenu le

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Hamoho ni lubasi lwa Betele ya mwa Brazil ka 1963

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Sinawenga sa luna ka 1965

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Mukopano mwa Portugal musebezi inze u kwalilwe

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Ku kutaza mwa mukwakwa mwa Lisbon ka nako ya Mukopano wa Mwahal’a Macaba wa “Victorious Faith” (“Tumelo Ye Tuzi”) ka 1978