Jesu Tota

HA S’A zibile mo ne ba mu nahanela batu ku zwelela kwa baapositola ba hae, Jesu a ba buza kuli: “Mina, mu li ki na mañi?” Mwa Evangeli ya Mateu ku ñozwi kalabo ya Pitrosi ye li: “Ki wena Kreste, Mwan’a Mulimu Ya-Pila.” (Mateu 16:15, 16) Ni ba bañwi ne ba ikutwa cwalo. Natanaele, ili yo hamulaho n’a bile muapositola, a li ku Jesu: “Muluti, ki wena Mwan’a Mulimu, Mulena wa Isilaele.” (Joani 1:49) Jesu yena ka sibili n’a bulezi ka za butokwa bwa z’a peta, kuli: “Ki na nzila, ni niti, ni bupilo; ha ku na mutu ya ka taha ku Ndate, konji ka na.” (Joani 14:6) Ka linako ze shutana-shutana, n’a ipulezi kuli ki “Mwan’a Mulimu.” (Joani 5:24, 25; 11:4) Mi taba yeo n’a i tiisize ka limakazo za hae, ili ku zusa cwalo ni bafu.

Ku Honona Ko ku Mutomo?

Kono kana lwa kona ku kolwa luli m’o litaba za Evangeli li taluseza Jesu? Kana li talusa Jesu tota? Nyandi Frederick F. Bruce, caziba wa za ku tatubisisa ni ku talusa Bibele wa fa Yunivesiti ya mwa Manchester, ili mwa England, n’a ize: “Hañata ku t’ata ku bonisa buniti bwa tunango kaufela twa litaba ze ñozwi za kwaikale ka ku itusisa fela litaba ze ezahezi, ibe to tu ama Bibele kamba kutokwa. Ku likani ku ba ni buikolwiso bo bunde mwa ku sepahala kaufela kwa muñoli; haiba buikolwiso bu ba teñi, ni tunango twa hae tu kana twa bonahala ku ba twa niti. . . . Testamente ye Nca ha i swaneli k’u ngiwa kuli litaba za yona ze ezahezi haki ze itingwa bakeñisa kuli Bakreste ba i lumela ku ba buka ‘ye kenile.’”

Hamulaho wa ku tatuba za ku honona m’o Jesu a taluselizwe mwa libuka za Evangeli, James R. Edwards, caziba wa za bulapeli wa fa koleji ya Jamestown, mwa tolopo ya North Dakota, ili mwa U.S.A., n’a ñozi kuli: “Lwa kona ku lumela ka buikolwiso kuli libuka za Evangeli li na ni bupaki bo buñata ili bwa butokwa ka za buniti luli bwa Jesu. . . . Kalabo ye utwahala libaka libuka za Evangeli ha li talusa Jesu cwalo kikuli ki mwa n’a inezi luli. Libuka za Evangeli li bukelelize munahano wa n’a siyezi balateleli ba hae, wa kuli n’a lumilwe ki Mulimu ni kuli n’a filwe m’ata a ku ba Mwana ni Mutang’a Mulimu.” *

Ku Bata Jesu

Ku cwañi ka za litaba ze si za mwa Bibele ze bulezwi ka za Jesu Kreste? Li nyakisisizwe cwañi? Litaba za bo Tacitus, Suetonius, Josephus, Pliny yo Munyinyani, ni bañoli ba ba ipitezi ba sikai li amile hahulu ku Jesu. Buka ya The New Encyclopædia Britannica (ya 1995) i bulela ka za litaba zeo kuli: “Litaba ze  ikemezi zeo li bonisa kuli mwa linako za kwamulaho niheba bahanyezi ba Bukreste ne ba sa kakanyi buniti bwa litaba ze n’e ama Jesu, ili ze n’e to kananwa lwa pili ku si na mabaka a utwahala kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wa bu 18, mwahal’a lilimo za mwanda wa bu 19, ni kwa makalelo a lilimo za mwanda wa bu 20.”

Ka bumai, baituti ba cwale, mwa ku bata ku ziba Jesu “tota” kamba Jesu wa “kwaikale,” ba bonahala kuli ba patile sizibelo sa hae tota ka mihupulo ye si na mutomo, ku honona ko ku si na libaka, ni ka litaba za ku ipangela. Ka mukwa o muñwi, ki bona ba ba tahisize matangu e ba tameleza bañoli ba Evangeli. Ba bañwi ba iyakatwa hahulu ku bubana mwahal’a batu ba bañwi ni kuli ba zibahale ka mibonelo ye minca ye komokisa ili nto y’e ba palelwisa ku tatuba hande bupaki ka za Jesu. Mwa ku eza cwalo, ba panga “Jesu” wa ku ikupulela ka lituto za bona.

Ku ba ba bata ku mu fumana, Jesu tota u konwa ku fumanwa mwa Bibele. Luke Johnson, caziba wa za Testament ye Nca ni simuluho ya Bakreste wa fa Yunivesiti ya Emory ili kwa Candler School of Theology, u talusa kuli lipatisiso ze ñata ka za Jesu wa kwaikale li fokolisa mutomo wa Bibele. U li ne ku ka hoha mamelelo ku tatuba miinelo ya sicaba, bupolitiki, batu, ni lizo ili ye n’e ama bupilo ni nako ya Jesu. Kono u ekeza kuli, ku fumana ye ba biza baituti kuli ki Jesu wa kwaikale “haki ona mutomo wa Mañolo.” Mañolo “ona a talusa hahulu mw’a inezi Jesu,” lushango lwa hae, ni musebezi wa hae wa ku ba Muliululi. Kacwalo, Jesu n’a li cwañi luli mi lushango lwa hae ne lu li cwañi?

 Jesu Tota

Libuka za Evangeli—zona libuka z’e ne za mwa Bibele ka za bupilo bwa Jesu—li bonisa mutu ya n’a na ni kutwelo-butuku. Jesu n’a susuelizwe ki makeke ni muhau ku tusa batu be ne ba na ni makulanu, bubofu, ni maziyezi a mañwi. (Mateu 9:36; 14:14; 20:34) Lifu la mulikan’a hae Lazaro ni maswabi e ne li tahisize kwa likaizeli za Lazaro ne li susuelize Jesu ku ‘tabeha mwa pilu ni ku lila.’ (Joani 11:32-36) Mane, libuka za Evangeli li bonisa buñata bwa maikuto a Jesu—ku utwela butuku mutu wa mbingwa, ku tabela hahulu ze ba kondisa balutiwa ba hae, ku halifiswa ki kutokwa makeke kwa ba ba kumalela hahulu kwa mulao, ni ku swaba kabakala Jerusalema ye n’e hana Mesiya.

Jesu ha n’a ezanga makazo, hañata n’a isanga mamelelo ku y’a foliswa ka ku bulela kuli: “Tumelo ya hao i ku pilisize.” (Mateu 9:22) N’a lumbile Natanaele kuli ki “Muisilaele wa niti, ye ku si na bupumi ku yena!” (Joani 1:47) Ba bañwi ha ne ba nahanile kuli mpo ya buitumelo ya n’a file musali ne i fitelezi tikanyo, Jesu n’a yemezi musali y’o mi a li taba ya sishemo sa musali y’o ne i ka hupulwa nako ye telele. (Mateu 26:6-13) N’a bile mulikani sakata ili mulikani y’a lilato kwa balateleli ba hae, “a ba lata ku feleleza.”—Joani 13:1; 15:11-15.

Hape libuka za Evangeli li bonisa kuli Jesu n’a lemuha ka bubebe butokwi bwa batu ba n’a katana. Ibe ha n’a ambola ni musali fa siliba, muluti wa za bulapeli mwa simu, kamba ndui kwa lisa, n’a ba fita kwa lipilu ka bubebe. Hamulaho wa manzwi a Jesu a makalelo, buñata bwa bona batu bao ba mu bulelela mihupulo ya bona ye mituna. N’a ba susuelize hahulu. Nihaike batu ba mwa nako ya hae ne ba saba bazamaisi, Jesu yena n’a bupelelwa ki sicaba. Ne ba tabela ku ba ni Jesu; ne ba lukuluha ku ba hamoho ni yena. Banana ne ba mu tabela, mi ha n’a fa mutala ka mwanana, n’a mu yemisize fapil’a balutiwa ba hae ni ku “mu ambeka ka mazoho a hae.” (Mareka 9:36; 10:13-16) Kaniti, libuka za Evangeli li bonisa kuli Jesu ne li mutu ya n’a hoha mamelelo kuli mane batu ne ba inzi mazazi a malalu inze ba teeleza kwa manzwi a hae a’ tabisa.—Mateu 15:32.

Ku petahala kwa Jesu ne ku si ka mu ezisa ku ba ya tatafaza lika kamba ku ikaca ni ku hatelela batu ba ba si ka petahala, ba ba imezwi ki sibi ili bao n’a pila ni bona ni ku kutaza ku bona. (Mateu 9:10-13; 21:31, 32; Luka 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Jesu n’a sa bati ze fitelezi ku ba bañwi. N’a sa ekelezi batu kwa mishimbo.  Kono, n’a li: “Mu tahe ku na mina kamukana ba ba katezi, . . . mi ni ka mi imulula.” Balutiwa ba hae ne ba mu fumani ku ba ya na ni “musa ni pilu ye bunolo”; coko ya hae ne li ye bubebe, mi mulwalo wa hae ne si o bukiti.—Mateu 11:28-30.

Mw’a inezi Jesu ku bonisizwe mwa litaba za Evangeli ka buniti bo bu utwahala. Ne ku si ke kwa ba ko ku bunolo kuli batu ba bane ba ikupulele mutu ya ipitezi mi ku tuha fo ni ku mu talusa ka nzila ye lumelelana mwa makande a mane a’ shutana-shutana. Ne ku ka ba t’ata kuli bañoli ba bane ba taluse mutu ya swana ni ku mu bulela ka nzila ye lumelelana haiba mutu y’o n’a siyo luli.

Caziba wa litaba ze ezahezi Michael Grant u buza puzo ye nyangumuna kuli: “Ku konahala cwañi kuli ze bulelwa mwa libuka za Evangeli kaufela li talusa hande-nde mutangana ya buheha ili ya swalisana ka tukuluho ni basali ba mifuta-futa, ku kopanyeleza ni ba mikwa ye maswe luli, ku si na ku ba ni maikuto a fitelezi, kamba ku tahelwa ki takazo ya tobali, kono ka nako kaufela u zwisezapili mukwa wa busepahali?” Kalabo ye utwahala ki ya kuli mutu ya cwalo luli n’a li teñi ni ku eza ka mo i bulelela Bibele.

Jesu Tota ni Nako ya Mina ya Kwapili

Kwand’a ku talusa muinelo tota wa bupilo bwa Jesu ha n’a sa li fa lifasi, Bibele i bonisa kuli n’a li teñi pili a si ka taha fa lifasi ka ku ba Mwan’a Mulimu wa libanda, “mweli ku ze bupilwe kamukana.” (Makolose 1:15) Lilimo ze 2,000 kwamulaho, Mulimu n’a shimbululezi bupilo bwa Mwan’a hae wa kwa lihalimu mwa mba ya mwalyanjo wa Mujuda kuli a pepwe sina mutu wa fa lifasi. (Mateu 1:18) Mwa bukombwa bwa hae bwa fa lifasi, Jesu n’a zibahalize Mubuso wa Mulimu ku ba yona sepo fela kwa batu ba ba ziyelehile, mi n’a lutile balutiwa ba hae ku zwisezapili musebezi wo wa ku kutaza.—Mateu 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

La Nisani 14 (ibat’o ba April 1), 33 C.E., Jesu n’a tamilwe, ku zekiswa, ku atulwa, ni ku bulaiwa ka mabaka a buhata a kuli na kwenuhezi mulonga. (Mateu 26:18-20; 26:48–27:50) Lifu la Jesu li sebeza sina tiululo ye lukulula batu ba ba lumela kwa muinelo wa bona wa sibi mi kacwalo ili ku kwalula nzila ye isa kwa bupilo bwa kamita ku bote ba ba bonisa tumelo ku yena. (Maroma 3:23, 24; 1 Joani 2:2) La Nisani 16, Jesu n’a zusizwe kwa bafu, mi hamulaho fela wa f’o a kambamela kwa lihalimu. (Mareka 16:1-8; Luka 24:50-53; Likezo 1:6-9) Ka ku ba Mulena ya ketilwe ki Jehova, Jesu ya zusizwe kwa bafu u na ni m’ata a matuna a ku peta mulelo wa Mulimu wa kwa makalelo ka za batu. (Isaya 9:6, 7; Luka 1:32, 33) Ee, Bibele i bonisa kuli Jesu ki wa butokwa hahulu kuli mulelo wa Mulimu u talelezwe.

Mwa lilimo za mwanda wa pili, undiwanyangela ne ba amuhezi Jesu ku ba yena luli Mesiya, kamba Kreste ya n’a sepisizwe, ya n’a lumilwe fa lifasi ku to bonisa ku luka kwa bubusi bwa Jehova ni ku to liulula batu ka lifu la hae. (Mateu 20:28; Luka 2:25-32; Joani 17:25, 26; 18:37) Ha n’a li mwa nyandiso ye buhali, batu ne ba si ke ba susuezwa ku ba balutiwa ba Jesu kambe ne ba si ka mu ziba kuli ki mañi. Ka bundume ni cisehelo, ba amuhela musebezi wa n’a ba file, wa kuli ba “lute macaba kaufela.”—Mateu 28:19.

Kacenu, limilioni za Bakreste ba ba sepahala ni ku lemuha lika ba ziba kuli Jesu haki litangu fela. Ba lumela kuli u beilwe ku ba Mulena mwa Mubuso wa Mulimu o tomilwe kwa lihalimu, ili yo a tuha a zamaisa lifasi ni miinelo ye mwateñi kaufela. Mulonga o tomilwe ki Mulimu w’o ki lushango lo lu tabisa kakuli u ka tahisa kimululo kwa matata a mwa lifasi. Bakreste ba niti ba bonisa kemelo ya bona ka busepahali ku Mulena ya ketilwe ki Jehova ka ku zibahaza “evangeli ye ya mubuso” ku ba bañwi.—Mateu 24:14.

Ba ba yemela tukiso ya Mubuso ka Kreste, Mwan’a Mulimu ya pila, ba ka pila ni ku ikola limbuyoti za kamita. Ni mina mwa kona ku ba ni limbuyoti zeo! Bahasanyi ba magazini ye ba ka tabela ku mi tusa ku ziba Jesu tota.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 6]

Ze Ba Bulezi Ba Bañwi

“Jesu wa Nazareta ni m’u ngile ku ba ya ipitezi mwahal’a baluti ba batuna kaufela ba ba kile ba ba mwa lifasi. . . . Ni ka bulelela Mahindu kuli bupilo bwa mina ha bu na ku kwanelela konji ha mu ka ituta lituto za Jesu ka likute.” Mohandas K. Gandhi, The Message of Jesus Christ.

“Mutu tota, ya kwanelezi, ya sa cinca-cinci, y’a petehile, mutu luli kono ili ya pahami ku fita batu kaufela, h’a koni ku ba wa bupumi kamba wa ku ikupulela. . . . Ne ku ka tokwahala mutu ya fitelela Jesu kuli a pange Jesu.” Philip Schaff, History of the Christian Church.

“Taba ya kuli batu-tu fela ba sikai ba mwa lusika lo luñwi ne ba ipangezi mutu ya m’ata ili ya tabisa cwalo, wa likuka ze pahami hahulu ili ya susumeza hahulu muhupulo wa sizwale sa batu kaufela, n’e ka ba makazo ye kakamalisa ku fita limakazo kaufela ze ñozwi mwa libuka za Evangeli.” Will Durant, Caesar and Christ.

“Ku kana ku sa utwahali ku bulela kuli bulapeli kaufela bo bu tanakani lifasi kaufela bu tahisizwe ki mutu ya siyo ili ya n’a ikupulezwi ka ku likanyisa nto ye ne i itusiswa kwa ku fundotisa lika kwaikale, ha ku nahanwa batu fa munyanya be ne ba likile bulapeli bo bu tomilwe ni ku bu palelwa.” Gregg Easterbrook, Beside Still Waters.

‘Ka ku ba caziba ya itutile za litaba ze ezahezi, ni kozwi hande-nde kuli libuka za Evangeli li be cwañi kamba cwañi, haki matangu. Haki lika ze ipangezwi ka butali kuli li be matangu. . . . Buñata bwa bupilo bwa Jesu ha lu bu zibi, mi ha ku na baezi ba matangu be ne ba ka lumeleza kuli ku be cwalo.’ C.S. Lewis, God in the Dock.

[Maswaniso a fa likepe 7]

Libuka za Evangeli li bonisa maikuto a Jesu a mañata-ñata