Butata bwa ku Shutana kwa Likwata za Batu

“KU LIKANELELA MWENDI KU KANA KWA BA TUKELO, KONO HA KU NA TAMAISO FA LIFASI YE TAHISA CWALO.”

Ki mwa kile a bulelela muñoli wa libuka wa Mufura wa mwa lilimo za mwanda wa bu 19, ya bizwa Honoré de Balzac. Kana mwa lumelelana ni yena? Buñata ba ikutwa fela kuli ku shutana kwa likwata za batu ku fosahezi. Kono, niheba mwa lilimo ze za mwanda wa bu 21, nyangela i sa aluhani ku eza likwata ze ñata-ñata.

CALVIN COOLIDGE, ya n’a banga mueteleli wa naha ya United States ku zwa 1923 ku isa 1929, n’a iyakatitwe za butata bwa ku shutana kwa likwata za nyangela mi a bulela ka za “ku fela kwa likwata ze pahami kaufela.” Kono, lilimo ze 40 ku zwa fa buseza Coolidge, sikwata se si bizwa Kerner Commission se ne si ketilwe ku batisisa ka za m’o batu ba ngela ba mushobo u sili, ne si sabile kuli ku si na kuli cwañi naha ya United States neikaba ni likwata ze peli: “sa batu ba bansu, ni sa makuwa—ili likwata ze aluhani ni ku sa likanelela.” Ba bañwi ba li nto yeo i sweli ya ezahala ni kuli mwa naha yeo “ku sweli ku ba ni shutano ye tuna ku za sifumu ni mishobo.”

Ki kabakalañi ha ku li t’ata ku tahisa kuli batu ba likanelele? Libaka le lituna ki mukwa wa batu. Ya n’a banga mwa ndu ya milao mwa United States, William Randolph Hearst n’a kile a bulela kuli: “Mwa muinelo o muñwi, batu kaufela ba bupilwe ka ku likanelela, mi ku likanelela k’o ki takazo ya ku bata ku sa likanelela.” N’a talusañi? Mwendi muñoli wa za lipapali wa Mufura wa mwa lilimo za mwanda wa bu 19, Henry Becque n’a bulezi nto yeo ka ku utwahala hande kuli: “Se si tahisa butata kikuli lu bata fela ku likanelela ni ba ba pahami.” F’o ki ku talusa kuli, batu ba bata ku likanelela ni ba mayemo a pahami mwa bupilo; kono ki ba banyinyani ba ba kona ku tabela ku fukuza kwa bupahamo ni butuna bwa bona kuli ba likane ni ba b’a ngiwa ku ba mwatas’a bona.

Kwamulaho, batu ne ba pepiwa ba li batu-tu fela, ba li bana ba sikwatanyana sa babusi, kamba mane ba li lusika lwa silena. Ku sa li ona cwalo mwa libakanyana. Kono mwa linaha ze ñata kacenu, ki ku ba ni mali—kamba ku sa ba ni ona—ko ku bonisa kuli mutu u mwa sikwata sa kwatasi, sa fasihali-hali, kamba se si pahami. Kono ku na ni ze ñwi ze shutanisa batu, inge cwalo mushobo, ni ku ituta. Mi mwa libaka ze ñwi, basali ba ketululwa hahulu, mi b’a ngiwa ku ba sikwata sa kwatasi.

 Kana Sepo ya Bonahala?

Ku tomiwa kwa mulao wa litukelo za batu ku tusize mwa ku felisa ku shutana kwa likwata za batu. Mwa naha ya United States ne ku tomilwe milao ye hanisa ketululo. Mwa South Africa ne ku felisizwe saluluti sa mubala. Buzike, niha bu sa li teñi, ha bu sa lumelezwa mwa linaha ze ñata. Likatulo za mwa likuta li tahiselize batu ku lemuha tukelo ya batu ba bañwi ya ku ba bañi ba mubu mwa naha ya habo bona, mi milao ye lwanisa ketululo i imuluzi likwata ze hatelezwi.

Kana seo si bonisa kuli ketululo kipeto i felile? Ha ku cwalo luli. Nihaike kuli ketululo se i fukuzehile, se ku kalile ku ba ni likauhano ze nca. Buka ye bizwa Class Warfare in the Information Age i li: “Kacenu ha ku sa swanela ku bulela kuli ku na ni likwata mutumbi za bañi ba mali ni za babeleki, kono fela kikuli likwata ze pahami zeo li ikabile ku eza tukwata-kwata twa batu ba ba buhali.”

Kana ku shutana kwa likwata za batu ku ka zwelapili ku kauhanya batu ku ya ku ile? Taba ye tatama i bonisa kuli sepo i teñi.