Jehova—Mutala O Mutuna ka ku Fitisisa wa Bunde
Jehova—Mutala O Mutuna ka ku Fitisisa wa Bunde
“Mu lumbeke Jehova wa limpi, kakuli Jehova ki yo munde!”—JEREMIA 33:11, NW.
1. Ki kabakalañi ha lu susuezwa ku lumbeka Mulimu kabakala bunde bwa hae?
JEHOVA MULIMU ki yo munde ka ku fitisisa. Mupolofita Zakaria n’a ize: “Oho, bunde bwa hae ki bo butuna hahulu!” (Zakaria 9:17, NW) Ee, bunde bu boniswa ku zote za ezize Mulimu ha n’a lukisize lifasi kuli lu kone ku pila ku lona. (Genese 1:31) Ha lu na ku kona ku utwisisa milao ye tatezani kaufela ya n’a tomile Mulimu ha n’a ezize pupo kamukana. (Muekelesia 3:11; 8:17) Kono ze nyinyani ze lu ziba li lu susueza ku lumbeka Mulimu kabakala bunde bwa hae.
2. Mu kona ku talusa cwañi bunde?
2 Bunde bu talusañi? Bu talusa muzamao o munde ka ku fitisisa. Kono ha bu talusi fela kutokwa bumaswe kaufela. Bunde, ka ku ba o muñwi wa muselo wa moya, ki mukwa o munde. (Magalata 5:22, 23) Lu bonisa bunde ha lu ezeza ba bañwi ze nde ili ze tusa. Mwa muinelo wo wa linto, se si ngiwa ku ba bunde ki batu ba bañwi si kona ku ngiwa ku ba se si maswe ki ba bañwi. Kono kuli lu be ba ba na ni kozo ni tabo, lu lukela ku ba ni sipimo si li siñwi sa bunde. Ki mañi ya na ni swanelo ya ku toma sona sipimo seo?
3. Genese 2:16, 17 i bonisañi ka za sipimo sa bunde?
3 Mulimu ki yena ya toma sipimo sa bunde. Kwa makalelo a pupo ya mutu, Jehova ne li yena ya n’a laezi mutu wa pili kuli: “Haili likota kaufela za simu, u ka li ca; kono kota ya ku ziba bunde ni bumaswe, yona u si ke wa i ca; kakuli nako y’o i ca, u ka shwa luli.” (Genese 2:16, 17) Ee, batu ba tokwa ku itinga ku Mubupi wa bona kuli a ba fe zibo ya bunde ni bumaswe.
Ku Bonisa Bunde Bo Bu Sa Lukelwi
4. Ki nto mañi yeo Mulimu a ezelize batu ku zwa fa n’a ezelize sibi Adama?
4 Tibelelo ya batu ya ku pila kamita ka tabo ili ka ku ba ba ba petehile ne i sinyizwe Adama ha n’a ezize sibi ni ku hana ku amuhela tukelo ya Mulimu ya ku toma lipimo za bunde. (Genese 3:1-6) Kono pili bana ba Adama ba si ka pepiwa kale sina bahozi ba sibi ni lifu, Mulimu n’a polofitile za ku taha kwa Peu ye petehile. Mane, ka ku bulelela “noha ya kale,” yena Satani Diabulosi, Jehova n’a ize: “Ni ka beya toyano mwahal’a mina, ni wena ni musali, ni mwahal’a peu ya hao ni peu ya musali; peu yeo i ka ku pyata toho, wena u i lume fa lisito.” (Sinulo 12:9; Genese 3:15) Jehova n’a lelile ku liulula batu ba ba li baezalibi. Ka ku bonisa bunde bo bu sa lukelwi, Jehova kaniti luli u lukisize kuli ba ba lumela mwa sitabelo sa tiululo sa Mwan’a hae ya lateha ba kone ku piliswa.—Mateu 20:28; Maroma 5:8, 12.
5. Nihaike kuli lu hozize mihupulo ye maswe, ki kabakalañi ha lu kona ku bonisa bunde ka sipimonyana?
5 Kaniti, kabakala ku eza sibi kwa Adama, lu hozize mihupulo ye maswe. (Genese 8:21) Kono ka litohonolo, Jehova wa lu tusa kuli lu kone ku bonisa bunde ka sipimonyana. Ku zwelapili ku ze lu itutile mwa Mañolo a hae a kenile ili a butokwa ku lu ‘talifisa kuli lu piliswe’ mi ku lu ‘talifiseza misebezi ye minde.’ Hape ku lu tusa ku eza se sinde ku yena. (2 Timotea 3:14-17) Kono kuli lu tusiwe ki litaelo za mwa Mañolo ni kuli lu bonise bunde, lu lukela ku ba ni moya wa n’a na ni ona walisamu, ya n’a opezi kuli: “Wena [Jehova] u yo munde, mi z’o eza kaufela ki ze nde. U ni lute litaelo za hao.”—Samu 119:68, NW.
Bunde bwa Jehova Bwa Lumbekwa
6. Mulena Davida ha s’a ezisize kuli aleka ya bulikani i tiswe mwa Jerusalema, Malivi ne ba opezi pina ye na ni manzwi afi?
6 Mulena Davida wa Isilaele wa kwaikale n’a lemuhile bunde bwa Jehova mi n’a batile ku etelelwa ki Yena. Davida n’a ize: “[Muñ’a] Bupilo [ki yo munde, NW], mi u lukile, kabakaleo, bafosi u ka ba bonisa nzila.” (Samu 25:8) Milao ya Mulimu ye n’e filwe kwa Maisilaele ne i kopanyeleza milao ye lishumi ya butokwa—yona Milao ye Lishumi—ye n’e ñozwi fa macwe a mabeli. Macwe ao n’a bulukilwe mwa sibulukelo se si kenile se ne si bizwa kuli aleka ya bulikani. Davida ha s’a ezisize kuli Aleka i tiswe mwa muleneñi wa Isilaele, ona wa Jerusalema, Malivi ne ba opezi pina ye n’e na ni manzwi a’ li: “A mu lumbeke Jehova kakuli ki yo munde; kakuli sishemo sa hae ki sa kamita.” (1 Makolonika 16:34, 37-41, NW) Ku lukela ku ba ko ne ku tabisa ku utwa manzwi ao ha n’a opelwa ki baopeli ba Malivi!
7. Ne ku ezaheziñi Aleka ha se i tisizwe mwa Sibaka se si kenile hahulu ni hamulaho wa tapelo ya Salumoni ya kakulo?
7 Ona manzwi a tumbo ao n’a koñomekilwe ha ne ku kakuzwi tempele ya Jehova ye n’e yahilwe ki Salumoni mwan’a Davida. Aleka ya bulikani ha se i beilwe mwa Sibaka se si kenile hahulu sa tempele ye n’e sa z’o yahiwa, Malivi ba kalisa ku lumbeka Jehova, “kakuli [ki yo munde, NW]; kakuli sishemo sa hae ki sa kamita.” Ka yona nako yeo, tempele yeo ka makazo ya tala lilu, ili ku bonisa kuli Jehova n’a li teñi mwa kanya ya hae. (2 Makolonika 5:13, 14) Hamulaho wa tapelo ya Salumoni ya kakulo, “mulilo wa zwa kwahalimu, wa t’o cisa linubu ni matabelo a ku cisa.” Ka ku bona kezahalo yeo, “bana ba Isilaele kaufela . . . ba kubama, ba lumba [Muñ’a] Bupilo, ba li: Kakuli [ki yo munde, NW]; kakuli sishemo sa hae ki sa kamita.” (2 Makolonika 7:1-3) Hamulaho wa mukiti wa mazazi a 14, Maisilaele ba ikela kwa litende za bona “ka tabo ni ka lipilu ze wabezwi, kabakala [bunde bwa Jehova, NW] ku Davida, ni ku Salumoni, ni kwa sicaba sa hae sa Isilaele.”—2 Makolonika 7:10.
8, 9. (a) Maisilaele niha ne ba lumbekile Jehova kabakala bunde bwa hae, ne ba ezizeñi hasamulaho? (b) Ka Jeremia, ne ku polofitilweñi ka za Jerusalema, mi bupolofita b’o ne bu talelelizwe cwañi?
8 Ka bumai, Maisilaele ne ba si ka zwelapili ku pila ka ku lumelelana ni lipina za bona za ku lumbeka Mulimu. Nako ha ne inze i ya, batu ba Juda ba ‘sutelela ku Jehova ka milomo fela.’ (Isaya 29:13) Ku fita ku pila ka ku lumelelana ni lipimo za Mulimu za bunde, ba kalisa ku eza bumaswe. Mi ne ba ezize bumaswe bo bu cwañi? Ne ba ezize bumaswe bo bu kopanyeleza ku lapela maswaniso, buhule, ku nyandisa likuzana, ni libi ze ñwi ze tuna! Kabakaleo, Jerusalema ya sinyiwa mi be ne ba yahile ku yona ba hapiwa ki Mababilona ka 607 B.C.E.
9 Mulimu n’a kalimezi cwalo batu ba hae. Kono ka mupolofita Jeremia, n’a polofitile kuli hape ne ku ka utwiwa linzwi la batu ba ba bulela kuli: “A mu lumbeke [Muñ’a] Bupilo wa limpi, kakuli [Jehova ki yo munde, NW], kakuli sishemo sa hae ki sa kamita.” (Jeremia 33:10, 11) Mi ne ku bile honacwalo. Hamulaho wa lilimo ze 70 za ku ba matota kwa naha yeo, ili ka 537 B.C.E., bomasiyaleti ba Majuda ne ba kutezi kwa Jerusalema. (Jeremia 25:11; Daniele 9:1, 2) Ba yaha sinca aletare fa lilundu la Moria fo ne i tomilwe tempele mi ba ezeza teñi matabelo. Kwa tomiwa mutomo wa tempele mwa silimo sa bubeli ku zwa fo ne ba kutezi habo. Yeo ne li nako ye nde luli! Ezira n’a ize: “Mi ba ba yaha ha ba se ba toma mitomo ya Tempele ya [Muñ’a] Bupilo, kwa bewa baprisita ba ba apezi liapalo za bona za buprisita, ba sweli litolombita, ni Malivi bana ba Asafi ba sweli likambeliso, kuli ba lumbeke [Muñ’a] Bupilo, inze ba ya ka litaelo za Davida mulena wa Isilaele. Mi ba opela hamoho ka ku lumelelana, inze ba lumbeka, ba itumela ku [Muñ’a] Bupilo, ba li: Kakuli [ki yo munde, NW], kakuli sishemo sa hae ku Isilaele ki sa kamita.”—Ezira 3:1-11.
10. Samu 118 i kalisa ni ku fela ka manzwi mañi a butokwa?
10 Pulelo ye swana ya tumbo ka za bunde bwa Jehova i fumaneha mwa lisamu li sikai. Ku zona ku na ni Samu 118, ye n’e opezwi ki bana ba Isilaele kwa mafelelezo a Paseka. Samu yeo i kalisa ni ku fela ka manzwi a li: “A mu itumele ku [Muñ’a] Bupilo, kakuli [ki yo munde, NW]; kakuli sishemo sa hae ki sa kamita.” (Samu 118:1, 29) Mwendi ao n’e li ona manzwi a mafelelezo a tumbo ao Jesu Kreste n’a opezi ni baapositola ba hae ba ba sepahala busihu pili a si ka shwa kale ka 33 C.E.—Mateu 26:30.
“Na Kupa, U Ni Bonise Kanya Ya Hao”
11, 12. Mushe ha n’a iponezi kanya ya Mulimu, n’a utwile zibahazo mañi?
11 Swalisano ye mwahal’a bunde bwa Jehova ni sishemo sa hae ne i ezizwe lilimo ze mianda-nda kwamulaho Ezira a si ka pepwa kale. Nakonyana ku zwa f’o Maisilaele ne ba kubamezi namani ya gauda mwa lihalaupa mi baezalibi ha se ba bulailwe, Mushe n’a kupile Jehova kuli: “Na kupa, u ni bonise kanya ya hao.” Ka ku ziba kuli Mushe n’a sa koni ku bona pata ya Hae ni ku zwelapili ku pila, Jehova n’a ize: “Ni ka fitisa [bunde bwa, NW] ka kaufela fapil’a hao.”—Exoda 33:13-20.
12 Jehova n’a fitisize bunde bwa hae fapil’a Mushe lizazi le li tatama fa lilundu la Sinai. Ka nako yeo, Mushe n’a boni kanya ya Mulimu mi n’a utwile manzwi a, a’ li: “[Muñ’a] Bupilo, [Muñ’a] Bupilo, ki Mulimu ya na ni makeke ni musa, ya sa akufi ku halifa, ya tezi sishemo, ya na ni niti; ya tiiseza ku shemuba batu mwa masika a bona a’ eza lule, ya swalela batu bumaswe, ni buikuhumuso, ni sibi; kono ki ya sa latuli mulatu wa ya fosize; ya nata bana kabakala bumaswe bwa bashemi, ku isa kwa bana ba bana, ni bana ba baikulu, ni baikulu ba baikulu.” (Exoda 34:6, 7) Manzwi ao a bonisa kuli bunde bwa Jehova bu lumelelana ni sishemo sa hae ni likalulo ze ñwi za butu bwa hae. Ku nyakisisa zona likalulo zeo ku ka lu tusa ku bonisa bunde. Pili lu nyakisiseñi mukwa o bulezwi habeli mwa zibahazo ye makaza yeo ya bunde bwa Mulimu.
“Mulimu . . . Ya Tezi Sishemo”
13. Mwa zibahazo ya bunde bwa Mulimu, ki mukwa mañi o bulezwi habeli, mi ki kabakalañi ha ku swanela cwalo?
13 “[Muñ’a] Bupilo . . . ki Mulimu . . . ya tezi sishemo, . . . ya tiiseza ku shemuba batu mwa masika a bona a’ eza lule.” Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli “sishemo” hape li talusa “lilato le li sepahala.” Ki wona fela mukwa o’ bulezwi habeli mwa zibahazo ya Mulimu ku Mushe. Kwa swanela luli, kakuli mukwa o ipitezi hahulu wa Jehova ki lilato! (1 Joani 4:8) Pulelo ye zibahala hahulu ya ku lumbeka ka yona Jehova ye li “kakuli ki yo munde; kakuli sishemo sa hae ki sa kamita” i koñomeka ona mukwa w’o.
14. Ki bomañi bao sihulu ba ikola bunde ni sishemo sa Mulimu?
14 Ponahazo ye ñwi ya bunde bwa Jehova ki ya kuli ki ya “tezi sishemo.” Seo sa iponelwa sihulu ka m’o a tokomelela batu ba ba li batanga ba hae ba ba ineezi ili ba ba sepahala. (1 Pitrosi 5:6, 7) Sina Lipaki za Jehova ha ba kona ku paka, ki ya “tiiseza ku shemuba” ba ba mu lata ni ku mu sebeleza. (Exoda 20:6) Jehova n’a tuhezi ku shemuba sicaba sa Isilaele wa nama, kamba ku ba ni lilato le li sepahala ku bona, kakuli ne ba hanile Mwan’a hae. Kono bunde bwa Mulimu ni lilato le li sepahala la hae kwa Bakreste ba ba sepahala ba mwa macaba kaufela li ka zwelapili ku ya ku ile.—Joani 3:36.
Jehova U Na Ni Makeke ni Musa
15. (a) Zibahazo ya n’a utwile Mushe fa lilundu la Sinai ne i kalilwe ka pulelo mañi? (b) Makeke a amañi?
15 Zibahazo yeo Mushe n’a utwile fa lilundu la Sinai ne i kalilwe ka pulelo ye li: “[Muñ’a] Bupilo, [Muñ’a] Bupilo, ki Mulimu ya na ni makeke ni musa.” Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli “makeke” li kona ku talusa “mala” mi li lumelelana hahulu ni linzwi la “zwalo.” Kacwalo, makeke a ama kutwelo butuku ye zwelela mwahal’a mutu luli. Kono makeke a ama ze ñata ku fita fela ku shwela mutu makeke luli. A lukela ku lu susueza ku eza se siñwi kuli lu imulule ba bañwi kwa manyando. Ka mutala, maeluda ba Sikreste ba ba lilato ba bona butokwa bwa ku shwela makeke balumeli ba bañwi, ili ‘ku eza za makeke inze ba tabile,’ haiba ku eza cwalo kwa swanela.—Maroma 12:8; Jakobo 2:13; Juda 22, 23.
16. Ki kabakalañi ha ku konwa ku bulelwa kuli Jehova u musa?
16 Bunde bwa Mulimu hape bu boniswa ka musa wa hae. Mutu ya musa wa iyakatwa maikuto a ba bañwi mi u utwela butuku sihulu ba ba kwatas’a hae. Jehova ki yena mutala o mutuna ka ku fitisisa wa musa mwa ku sebelisana ni batanga ba hae ba ba sepahala. Ka mutala, ka mangeloi a hae, Mulimu ka musa n’a tiisize mupolofita Daniele mwa busupali bwa hae mi n’a zibisize mwalyanjo Maria ka za tohonolo ya n’a ka ba ni yona ya ku pepa Jesu. (Daniele 10:19; Luka 1:26-38) Ka ku ba batu ba Jehova, kaniti luli lwa itebuha mw’a bulelela ku luna ka musa ka ku itusisa Bibele. Lwa mu lumbeka kakuli u bonisa bunde bwa hae mi lu bata ku ba ni musa ha lu sebelisana ni ba bañwi. Ba ba fitile ku ze konisa za kwa moya ha ba sikulula mulumeli yo muñwi “ka moya o musa,” ba lika ku eza cwalo ka musa.—Magalata 6:1.
Mulimu Ya Sa Akufi ku Halifa
17. Ki kabakalañi ha lu itumela kuli Jehova ki “ya sa akufi ku halifa”?
17 “Mulimu . . . ya sa akufi ku halifa.” Manzwi ao a koñomeka kalulo ye ñwi ye bonisa bunde bwa Jehova. Ka pilutelele, Jehova wa utwisisa bufokoli bwa luna mi wa lu fa nako kuli lu tule bufokoli bo butuna ni ku eza zwelopili ya kwa moya. (Maheberu 5:12–6:3; Jakobo 5:14, 15) Ba ba si ka ba kale balapeli ba Mulimu ni bona ba fumana tuso kabakala pilutelele ya Mulimu. Ba sa na ni nako ya ku amuhela lushango lwa Mubuso ni ku baka. (Maroma 2:4) Kono nihaike Jehova u na ni pilutelele, bunde bwa hae fokuñwi bu mu ezisanga ku bonisa buhali bwa hae, sina mwa n’a ezelize Maisilaele ha ne ba lapezi ngunyana ya gauda kwa lilundu la Sinai. Buhali bwa Mulimu bu ka tuha bu boniswa hahulu ni ku fita h’a ka felisa muinelo wa linto o maswe wa Satani.—Ezekiele 38:19, 21-23.
18. Ka za niti, ki shutano ifi ye mwahal’a Jehova ni babusi ba butu?
18 “[Muñ’a] Bupilo [ki] Mulimu . . . ya tezi . . . niti.” Jehova u shutanela kwahule-hule ni babusi ba batu, ba ba sepisa ze tuna ni ku palelwa ku li peta! Ka ku fapahana, balapeli ba Jehova ba kona ku sepa zote z’a bulezi mwa Linzwi la hae le li ñozwi ka moya wa hae. Bakeñisa kuli Mulimu ki ya tezi niti, kamita lwa kona ku sepa kuli u ka taleleza lisepiso za hae. Kabakala bunde bwa hae, Ndat’a luna wa kwa lihalimu h’a palelwi ku lu alaba ha lu kupa niti ya kwa moya, mi u lu fa yona ka buñata-ñata.—Samu 43:3; 65:2.
19. Jehova u bonisize cwañi bunde ka nzila ye makaza kwa baezalibi ba ba baka?
19 “[Muñ’a] Bupilo . . . ki Mulimu . . . ya swalela batu bumaswe.” Kabakala bunde bwa hae, Jehova ki ya tabela ku swalela baezalibi ba ba baka. Kaniti, lu itebuha hahulu kuli Ndat’a luna ya kwa lihalimu ya lilato u ezize tukiso ya kuli lu swalelwe libi za luna ka sitabelo sa Jesu. (1 Joani 2:1, 2) Lu ba ba tabile luli kuli kaufela ba ba lumela mwa tiululo yeo ba kona ku ba ni swalisano ye nde ni Jehova, ka ku ba ni sepo ya ku pila bupilo bo bu sa feli mwa lifasi le linca le li sepisizwe. Ao ki mabaka a ipitezi luli a ku lumbeka Jehova kabakala ku bonisa bunde bwa hae kwa batu!—2 Pitrosi 3:13.
20. Lu na ni bupaki mañi bwa kuli Mulimu h’a tuheleli bumaswe?
20 “[Jehova] ki ya sa latuli mulatu wa ya fosize.” Leo mane ki libaka le liñwi ha lu lukela ku lumbeka Jehova kabakala bunde bwa hae. Libaka? Kakuli kalulo ya butokwa ya bunde kikuli ha bu tuheleli bumaswe ni hanyinyani. Hape, “nako y’a ka bonahala Mulena Jesu, a zwa kwa lihalimu ni mangeloi a mata a hae,” “ba ba sa zibi Mulimu, ni ba ba sa ipeyi kwatas’a Evangeli” ba ka natwa koto. Bona bao “koto ya bona, ki ku sinyeha ko ku sa feli.” (2 Matesalonika 1:6-9) Balapeli ba Jehova ba ba ka punyuha ka nako yeo kihona ba ka pila bupilo bo bu tabisa luli ba sa katazwi ki batu ba ba maswe, ba ba “toya batu ba bande.”—2 Timotea 3:1-3.
Mu Likanyise Bunde bwa Jehova
21. Ki kabakalañi ha lu lukela ku bonisa bunde?
21 Ku si na kuliñi, lu na ni mabaka a mañata ha lu lukela ku lumbeka Jehova ni ku itumela ku yena kabakala bunde bwa hae. Ka ku ba batanga ba hae, kana ha lu swaneli ku satalala ku ba ni ona moya w’o? Lwa swanela, kakuli muapositola Paulusi n’a susuelize Bakreste ba bañwi kuli: “Mu be ba ba likanyisa Mulimu sina bana ba ba latwa.” (Maefese 5:1) Ndat’a luna wa kwa lihalimu u zwelapili ku bonisa bunde, mi ni luna lu lukela ku eza cwalo.
22. Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?
22 Haiba luli lu ineezi ku Jehova ka pilu kaufela, kaniti luli lu lakaza hahulu ku likanyisa bunde bwa hae. Bakeñisa kuli lu bana ba Adama muezalibi, ku lu bela t’ata ku eza se sinde. Kono mwa taba ye tatama, lu ka bona libaka ha lu kona ku bonisa bunde. Hape lu ka nyakisisa linzila ze fitana-fitana zeo ka zona lu kona ku likanyisa Jehova, yena mutala o mutuna ka ku fitisisa wa bunde, ni ha lu swanela ku mu likanyisa.
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Bunde bu talusañi?
• Ki pulelo ifi ye mwa Bibele ye koñomeka bunde bwa Mulimu?
• Ki ka linzila lifi ze ñwi zeo ka zona Jehova a bonisize bunde bwa hae?
• Ki kabakalañi ha lu lukela ku likanyisa mutala wa Jehova wa bunde?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 12]
Jehova n’a kalimezi batu ba hae ba kwaikale kakuli ne ba si ka latelela manzwi a bona a tumbo
[Siswaniso se si fa likepe 12]
Bomasiyaleti ba ba sepahala ne ba kutezi kwa Jerusalema
[Siswaniso se si fa likepe 13]
Mushe n’a ikutwezi zibahazo ye makaza ya bunde bwa Mulimu
[Siswaniso se si fa likepe 15]
Bunde bwa Jehova bwa iponelwa ka m’o a bulelela ku luna ka sishemo ka ku itusisa Bibele