Lifasi Kamukana La Sinyiwa!

A mu bone lifasi ni ze mwateñi, ili mileneñi, mipilelo, ze i petile sayansi, palo ya bayahi ye eza libilioni. Ku bunolo ku tabiswa ki mubonahalelo wa lona wa bukamita, nji cwañi? Kana mu hupula kuli zazi le liñwi lifasi le l’a kona ku yundelela? Ku kona ku ba t’ata ku beya seo mwa pono. Nihakulicwalo, kana mwa ziba kuli ka ku ya ka simbule se si sepeha hahulu, ne ku na ni lifasi la pili ku si ka taha kale le, mi ne li yundisizwe?

Ha lu buleli ka za lifasi la batu ba ba si ka zwelapili. Lifasi le ne li sinyizwe n’e li le li zwezipili mi ne li na ni mileneñi, likwala kwa ku swanisa, kwa lipina, ni ze ñwi cwalo, ni zibo ya za sayansi. Niteñi, litaba za mwa Bibele li lu bulelela kuli hañihañi, ka lizazi la bu 17 mwa kweli ya bubeli, ili lilimo ze 352 pili mushemi wa lusika Abrahama a si ka pepwa kale, kwa bayula munda o n’o sinyize lifasi kamukana.*

 Kana taba yeo i nepahalile? Kana luli taba ye cwalo ne i kile ya ezahala? Kana ki niti kuli luli ne ku na ni lifasi le linde la kale le ne li sinyizwe hasamulaho? Haiba ku cwalo, ne li yundeziñi? Ki sifi se ne si fosahalile? Mi kana ku na ni ze lu kona ku ituta kwa sinyeho ya lona?

Kana Lifasi la Kale Ne Li Sinyizwe Luli?

Haiba sinyeho ye tuna cwalo ne i kile ya ezahala luli, ne i si ke ya libalwa ni kamuta. Kabakaleo, mwa linaha ze ñata ku na ni likupuliso za sinyeho yeo. Ka mutala, a mu nyakisise ku nepahala kwa lizazi le li ñozwi mwa Mañolo. Fa kalenda ya ikale, kweli ya bubeli ne i kalisezanga fahal’a kweli yeo kacenu i bizwa October ku isa fahal’a kweli ya November. Kacwalo lizazi la bu 17 li bat’o ba lona lizazi la pili mwa November. Kacwalo he ne ku si ke kwa ikezahalela fela kuli mwa linaha ze ñata, mikiti ya ku hupula bafu i no ezwanga ka yona nako yeo ya silimo.

Bupaki bo buñwi ka za Munda bu fumaneha mwa litaba za sizo za masika. Ibata iba masika kaufela a kale-kale a na ni litangu le li bulela kuli bokukululu ba ona ne ba punyuhile munda o n’o bayuzi mwa lifasi kamukana. Bombonezikai ba mwa Africa, batu ba kwa Yurope, ba kwa South America—kaufela bona ba na ni matangu a swana, sina mane batu ba kwa Alaska, Australia, China, India, Lithuania, Mexico, Micronesia, New Zealand, ni libaka ze ñwi za North America, ha lu bala fela ze sikai za ku zona.

Ku si na ku kakanya, nako ha ne inze i ya, matangu ao n’a natifalizwe, kono kaufel’a ona a na ni tunango to tu lumelelana, twa kuli: Mulimu n’a halifisizwe ki bumaswe bwa batu. N’a tahisize munda o mutuna. Batu ba kaufela ne ba timelizwe. Nihakulicwalo, ba sikai ba ba lukile ne ba punyusizwe. Bona bao, ne ba pangile mukolo mo ne ku punyuhezi batu ni lifolofolo. Hasamulaho, linyunywani ne li lumilwe ku yo bata naha ye omile. Kwa mafelelezo, mukolo wa to fuama fa lilundu. Ha se ba longokile, bapunyuhi ba eza sitabelo.

Seo si bonisa nto mañi? Ku swana ko ku cwalo ha ku koni ku ikezahalela fela. Litaba za matangu ao ha li kopanywa hamoho li yemela bupaki bwa ikale bwa Bibele bwa kuli batu kaufela ba simuluha kwa bapunyuhi ba munda o n’o sinyize lifasi, ili ku talusa batu. Kacwalo he, kuli lu zibe ze ne ezahezi, ha lu tokwi ku itinga fa matangu. Lu na ni litaba ze bulukilwe ka tokomelo mwa Mañolo a Siheberu a Bibele.—Genese, likauhanyo 6-8.

Bibele i na ni litaba ze buyelezwi ze ezahezi za kwamulaho ku kala kwa makalelo a bupilo. Nihakulicwalo, bupaki bu bonisa kuli zona  zeo haki litaba-taba fela ze ezahezi. Ku nepahala kwa bupolofita ni butali sakata ze ku yona li bonisa kuli kaniti luli ki yona nzila yeo Mulimu a ambolisana ni batu, sina ka mo i ipapatela. Ka ku fapahana ni matangu, Bibele mwa litaba za yona za kale i kopanyeleza ni mabizo ni nako fo ne li ezahalezi lika, hamohocwalo ni litaba za masika ni ze ama linaha. I lu fa pono ya mo ne bu inezi bupilo pili Munda u si ka bayula kale ni ku patulula libaka lifasi kamukana ha ne li felile ka sipundumukela cwalo.

Ki kabakalañi lika ha ne li fosahalezi nyangela ye n’e li teñi pili Munda u si ka taha kale? Taba ye tatama i nyakisisa puzo yeo. Ki puzo ya butokwa ku ba ba kana ba iyakatwa ka za buiketo bwa kwapili bwa nyangela ye.

[Litaluso za kwatasi]

Genese 7:11; 11:10-25, 32; 12:4.

[Chati fa likepe 4]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Matangu a Munda mwa Lifasi Kaufela

Naha Ku Lumelelana 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Greece 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Rome 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Lithuania 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Assyria 9 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Tanzania 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

India - Hindu 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

New Zealand - Maori 5 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Micronesia 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Washington U.S.A. - Yakima 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Mississippi U.S.A. - Choctaw 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Mexico - Michoacan 5 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

South America - Quechua 4 ◆ ◆ ◆ ◆

Bolivia - Chiriguano 5 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Guyana - Arawak 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

1: Mulimu u halifiswa ki bumaswe

2: Sinyeho ka munda

3: Ne u tahisizwe ki Mulimu

4: Temuso ya Mulimu ne i filwe

5: Ki ba sikai ba ne ba punyuhile

6: Ne ba punyuhezi mwa mukolo

7: Lifolofolo ne li punyusizwe

8: Ne ku lumilwe nyunywani kamba sibupiwa se siñwi

9: Mafelelezo wa fuama fa lilundu

10: Sitabelo sa ciswa