Ku Lumbeka Mulimu mwa Malundu a Philippines

Haiba mu nahana Philippines ku ba naha ya sioli, fo mu nepile. Kono hape ki naha ya malundu a mande. Kwa Lipaki za Jehova, ku kutaza mwa mileneñi ni mwa libaka za mabala ku ba bezi bunolonyana mi ku tahisize siselo. Kono libaka za malundu ki taba i sili.

MALUNDU a mande-nde a mwa naha yeo a shutanela kwahule ni makamba a mushabati, likuli za lizupa, minganda ya mandui, ni litolopo ze patehile ili za mwa mabala a mwa sioli seo. Malundu ao hape a sinanisa hahulu ku kutaza “evangeli” ya Mubuso wa Mulimu.—Mateu 24:14.

Lioli za Philippines li inzi fo li ngubanela likalulo ze peli za lundandala lwa macwe. Ku totobela kwa lundandala mwa sibaka seo ku tahisize kuli fa lioli ze tuna ku be ni malundu a’ shengile maswe. Lioli ze fitelela 7,100 ili ze eza Philippines li mwa kalulo ya kwa wiko wa mupotoloho wa Liwate la Pacific ko ku tunyanga sileze se si cisa. Kacwalo, fa lioli zeo ku shangatami malundu a’ cwalo, ili nto ye ekeza hape kwa ku pangeha kwa naha ya malundu. Sona sibupeho sa makilici-kilici seo si tibezi batu ba ba pila mwa malundu ao. Ku t’ata ku fita ku bona kakuli ki mikwakwa ye minyinyani fela mo ku kona ku fita limota.

Ku si na taba ni litibelo ze cwalo, Lipaki za Jehova ba bona butokwa bwa ku fita kwa “batu kamukana.” (1 Timotea 2:4) Kacwalo, Lipaki ba mwa Philippines ba sebelize ka ku lumelelana ni Isaya 42:11, 12 ye li: “Ba ba yahile mwa macwe ba opele; ba ba inzi fa lingo za malundu ba lulueze. Ba lumbeke [Muñ’a] Bupilo; litumbo za hae li bubaniswe mwa lioli.”

Buikatazotuna bwa ku kutaza kwa batu ba mwa malundu ao ne bu kalile lilimo ze fitelela 50 kwamulaho. Hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya II, balumiwa ba tusa ku tiisa musebezi w’o. Batu ba bañata ba mwa sibaka seo ba amuhela niti ya mwa Bibele mi, ku tuha f’o, ba tusa mwa ku hasanya niti yeo kwa minzi ye ishwatekile mwa malundu. Nto yeo n’e tahisize ze nde. Ka mutala, mwa malundu a Cordillera Central kwa mutulo wa Luzon, ku na ni  bahasanyi ba taba ye nde ba ba fitelela 6,000. Buñata bwa bona ki ba ba pepezwi mwa sibaka seo, ku kopanyeleza ni ba lipuo za si-Ibaloi, si-Ifugao, ni si-Kalinga.

Niteñi, ku sa na ni libaka ze li t’ata ku fita kwateñi mwa malundu ao. Batu ba ba pila kwa libaka zeo ha ba si ka libalwa. Ba bañwi ku bona ba fumanwi cwañi, mi ki lifi ze zwile mwateñi?

Tumelo Ya Niti I Yola Sizo

Fa sioli sa Luzon se si kwa mutulo, libaka za malundu a mwa provinsi ya Abra li yahilwe teñi ki batu ba ba bizwa Matinggian. Libizo leo mwendi ne li zwelezi fa linzwi la kale la puo ya Malay la tinggi, le li talusa “lilundu.” La swanela hahulu luli! Batu hape ba ipiza ni ku biza puo ya bona kuli Itneg. Ba lumela ku mulimu o bizwa Kabunian, mi bupilo bwa ka zazi bu zamaiswa ki litumelo za buhata. Ka mutala, haiba mutu ya lela ku ya ko kuñwi a itimula, kuti ki mitolo. U lukela ku libelela lihora li sikai kuli nto ye maswe yeo i fele.

Mwa 1572, batu ba mwa Spain ne ba tile ni litumelo za Katolika, kono ne ba palezwi ku luta Bukreste bwa niti kwa Matinggian. Be ne ba bile Makatolika ne ba sa zwelapili ku lumela ku Kabunian ni ku latelela lizo za bona za ka sipepo. Zibo ye nepahezi ka za Bibele n’e fitile lwa pili kwa batu bao mwa ma-1930, Lipaki za Jehova ha ne ba kalisize ku hasanya taba ya Mubuso mwa malundu ao. Buñata bwa Matinggian ba ba sepahala ku zwa ona nako yeo ne ba kalisize ku lumbeka Jehova “fa lingo za malundu.”

Ka mutala, Lingbaoan n’a banga toho ya kutekeha wa mushobo mwa sibaka seo. N’a ikenyize hahulu mwa lizo za Matinggian. “Ne ni latelelanga ka busepahali lizo za Matinggian. Ha ne ku bulaiwa mutu, ne lu binanga ha s’a bulukilwe, mi ne lu lizanga lingongi. Hape ne lu tabanga lifolofolo. Ne lu lumela ku Kabunian, mi ne ni sa zibi Mulimu wa Bibele.” Nto yeo ne i li  cwalo ku si na taba ni kuli kuti n’a li Mukatolika.

Likombwa za Lipaki za Jehova ne ba iz’o kutaza mwa sibaka seo. Ne ba katani Lingbaoan mi ba mu susueza ku bala Bibele. U hupula cwana kuli: “Ki Bibele ye n’e ni kolwisize kuli Jehova ki yena Mulimu wa niti.” Kacwalo, Paki yo muñwi a ituta Bibele ni yena, mi Lingbaoan a eza katulo ya ku sebeleza Mulimu wa niti. A siya linzila za hae za pili, hamoho ni situlo sa hae sa ku ba toho ya mushobo, ili muhato o n’o filikanyize baprisita ba mwa sibaka seo ni be ne ba banga balikani ba Lingbaoan. Kono Lingbaoan n’a itamile ku latelela niti ya n’a fumani mwa Bibele. Cwale s’a li eluda mwa puteho.

Mazazi A Supile ni Masihu A Silezi

Nihaike kuli likalulo ze ñwi za Abra cwale se li utwa kamita taba ye nde, ze ñwi li kwahule hahulu mi bupaki bu fitiswanga kwateñi ka siwela. Muta o muñwi kwamulaho, ne ku ezizwe buikatazo bwa ku ya ku se siñwi sa libaka zeo. Sikwata sa Lipaki b’a 35 ne si fundukile ku yo kutaza kwa kalulo ya simu ye si na bakutazi ya Tineg, mwa Abra, ili sibaka se si samba si ba si fitiwe ku sona ka lilimo ze 27.

Musipili w’o wa za bukutazi ne u zamailwe ka mahutu, ka ku tanda mazazi a fitelela a supile. Mu nahane ku tana fa mitano ye lepelela ni linuka ze tungile ni ku zamaya lihora na lihora ku pumahanya malundu inze mu lwezi liitusiso za mina—zeo kaufela ki ku yo kutaza fela taba ye nde ku ba ba i utwanga ka siwela! Mwahal’a masihu a’ silezi mwa lieto leo, a mane ne li a ku lobala fa nalela mwa malundu.

Nihaike kuli Lipaki ba ba tiile be ne ba tamile musipili w’o ne ba shimbile mufaho, ne ba si ka kona ku shimba o kwana musipili kaufela. Kono taba yeo ne si nto ye kataza, kakuli batu ne ba tabela hahulu ku cinca lico ka lihatiso ze tomile fa Bibele. Lipaki bao ne ba fiwa lico ze ñata, litapi ni nama ya mufuta wa ya lizwii. Nihaike kuli ne ku na ni ze n’e sinanisa, sikwata seo ne si ize: “Se ne si zwile mwa buitomboli b’o kikuli ne lu ikutwile tabo ye tuna.”

Mwahal’a mazazi a supile ao, likombwa zeo ne li file bupaki mwa minzi ye lishumi, ni ku fa libuka ze 60, limagazini ze 186, libroshuwa ze 50, ni matrakiti a mañata. Ne ba bonisize mwa ku itutela Bibele kwa likwata za batu ze 74. Mwa tolopo ya Tineg, ka ku kupiwa ki ba muuso ba mwa sibaka ni bayahi ba bañwi ba batuna, ne ku ezizwe mukopano wa puteho o n’o bile ni batu ba ba eza 78. Buñata bwa be ne ba fumanehile teñi ne li baluti ni mapokola. Lu sepa kuli Matinggian ba bañata hape ba ka swalisana ni ba ba sweli ku ‘opela’ ni ku lumbeka Jehova fa lingo za malundu.

Nto Ye Nde ku Fita Gauda

Kwa mboela hahulu wa Philippines ku na ni lioli ze ñwi fo ne ba fumani gauda ba Spain. Nto yeo ne i tahisize libizo la Mindoro, ili libizo le l’i ngilwe fa ku kusufaza pulelo ya puo ya Spanish ya mina de oro, kamba “mukoti wa gauda.” Kono nto ye nde ku fita gauda se i fumaneha mwa lioli zeo—ili batu ba ba bata ku sebeleza Mulimu wa niti, Jehova.

Ibat’o ba batu ba ba eza 125,000 ba mwa sibaka seo ba ba bizwa Mamangyan ba pila mwa mishitu ya kwahule mwahal’a Mindoro. Ba pila bupilo bo bu bunolo, hañata ha ba kopanangi hahulu ni batu ba kwande, mi ba na  ni puo ya bona fela. Buñata ba lapela balimu ni milimu ye miñata, mi ba lumela mwa mioya ye mwa pupo.

Fokuñwi, ha ba tokwa lico ni lika ze ñwi, Mamangyan ba yanga ka buñwi kwa libaka za kwa likamba ku yo bata misebezi. Ki mwa n’a ezelize Pailing, ya zwa kwa mushobo wa Mamangyan o bizwa Batangan. N’a hulezi mwahal’a bahabo yena kwa mishitu ya mwa malundu, mi n’a lumela mwa litumelo ni likezo za ba Batangan. Sitino se ne si atile ne li fela kalapi ka ku icoleta mwa teka. Kuli ba kone ku ba ni kutulo ye nde, sizo sa ba Batangan ne si tokwa kuli balapeli ba bulaye kuhu, ni ku lotiseza mali a yona mwa mezi inze ba lapela.

Pailing h’a sa latelela lizo zeo. Libaka? Ha n’a ile kwa mabala, n’a il’o fumana musebezi kwa mabasi a Lipaki za Jehova. Lo luñwi lwa mabasi ao lwa itusisa muinelo w’o kwa ku kalisa tuto ya Bibele ku Pailing. N’a ngile muhato o munde ni ku tabela luli ku ituta mulelo wa Jehova ka za batu ni ka za lifasi. Ba lukisa kuli a kalise ku kena sikolo, hamoho ni ku ituta Bibele. Pailing n’a kolobelizwe sina yo muñwi wa Lipaki za Jehova inz’a li wa lilimo za buhulu ze 24. Ha fita fa lilimo za buhulu ze 30, n’a li mwa silimo sa bubeli kwa sikolo se si pahami, mi sikolo ne li yona kalulo ya simu mwa n’a kutaleza. Nako ye cwale se ba mu bizanga kuli ki yena Rolando (libizo la kwa mabala).

Kuli mu katane Rolando, mu ka fumana sikombwa ya menya ya apezi hande ya sweli ku sebeza sina mukutazi wa ka nako ye tezi ni sina mutang’a bukombwa ku ye ñwi ya liputeho za fa Mindoro. Cwanoñu f’a Rolando n’a kutile kwa malundu, isi ku yo swalisana ni ba Batangan mwa lizo za bona, kono ku yo ba bulelela ka za niti ye pilisa ya mwa Bibele.

Ku Nyolelwa ku Ba ni Ndu ya Mubuso

Provinsi ya Bukidnon—ili ku talusa “Batu ba mwa Malundu” mwa si-Cebuano—i fa sioli sa Mindanao se si kwa mboela. Sibaka seo ki sa malundu, misindi ye tungile, misindi ye na ni linuka, ni libaka ze lumbile. Mubu o nunile w’o ki o munde kwa njimo ya mimbita, mbonyi, kofi, laisi, ni makonde. Mishobo ya kwa libaka ze lumbile ya Matalaandig ni Mahigaonon i kwateñi ona k’o. Batu bao ni bona ba tokwa ku ituta ka za Jehova. Cwanoñu fa, bukaufi ni tolopo ya Talakag, kolo yeo n’e kalisize ka nzila ye tabisa hahulu.

Lipaki be ne ba ya kwa libaka ze lumbile zeo ne ba il’o fumana muinelo o bata kono kamuhelo ne li ye silikani. Batu ba mwa sibaka seo ne ba ipala kuli ba lumela ku Mulimu ya m’ata ote, yena Ndate, kono ne ba sa zibi libizo la hae. Bakeñisa kuli nako ye ñata ba pila mwa mushitu, nako yeo ne li lwa pili ku kopana ni Lipaki za Jehova. Ne ba bulelezwi libizo la Mulimu, hamohocwalo ni mulelo wa hae o munde o’ ama za Mubuso. Batu bao ne ba tabezi, kacwalo kwa leliwa kuli ku tamiwe misipili ye miñwi ya ku ya kwa munzi wa bona.

Kwa eziwa misipili i sikai. Kabakaleo, batu ba mwa sibaka seo se ba fa sisa sa ku yaha fateñi ndu ya Lipaki za Jehova. Lipaki ba amuhela mpo yeo ka tabo. Sisa seo si fahalimw’a lilundu le litelele ka ku fitisisa mwa sibaka seo, ili se si talimezi kwa mukwakwa. Muyaho n’o yahilwe ka likota, mamenge, ni matali a nzalu. Musebezi w’o n’o felizwe mwa likweli ze talu ni mazazi a’ lishumi. Fapil’a muyaho ne ku bonahala muñolo o li “Ndu ya Mubuso ya Lipaki za Jehova.” Mu komoke taba yeo, Ndu ya Mubuso i yahiwa pili puteho i si ka tomiwa!

Ku zwa ona f’o, eluda wa puteho y’a li sikombwa sa ka nako ye tezi n’a tutezi kwateñi, sina mwa n’a ezelize mutang’a bukombwa yo muñwi. Ka ku swalisana ni Lipaki ba mwa libaka za fakaufi, ba sebeza ka mulelo wa ku toma puteho. Nto yeo n’e konahalile mwa August ya 1998. Ndu ya Mubuso yeo, cwale se i itusiswa ka ku tala ki putehonyana, ili ku tusa batu ba mwa malundu ku ituta niti ya mwa Bibele.

Kaniti, Jehova ka m’ata u itusisize batanga ba hae ba ba tabela mwa Philippines kwa ku zibahaza niti ya za Mubuso mane ni mwa malundu a t’ata ku fita ku ona. Lu hupuzwa Isaya 52:7, ye li: “Ki a mande cwañi fa malundu, mautu a ya tisa litaba ze nde.”

[Limapa ze fa likepe 11]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

ABRA

MINDORO

BUKIDNON

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Lifasi: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Maswaniso a fa likepe 10]

Ku kutaza mwa malundu ku ama ku zamaya mu nze mu pahama matulungundu ka lihora ze ñata

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Kolobezo mwa kanukana ka mwa malundu