Kutwelo-Butuku—I Tusa kwa ku Bonisa Musa ni Mukekecima

HELEN KELLER n’a ñozi kuli: “Ibile fela wa kona ku fukuza kwa butuku bwa yo muñwi, bupilo haki bwa mbango.” Ku si na ku kakanya Keller n’a utwisisa matomola-pilu. Ha n’a li wa buhulu bwa likweli ze 19, n’a kulile butuku bo ne bu mu tahiselize bubofu ni bususu. Kono bo muluti ba ba mukekecima ne ba lutile Helen ku bala ni ku ñola ka muñolo wa libofu, mi hamulaho ba mu luta ku bulela.

Bo muluti ba Keller, bo Ann Sullivan, ne ba ziba hande ka za butata bwa ku talimana ni buyanga. Bona ka sibili ne ba batile ku ba libofu. Kono bo Ann ka pilutelele ba nahana mukwa wa ku ambolanga ni Helen ili wa ku n’o “peletelanga” litaku mwa mazoho a hae. Ka ku susumezwa ki kutwelo-butuku ya bo muluti ba hae, Helen a keta ku neela bupilo bwa hae kwa ku tusa libofu ni bosusu. Ha s’a tulile buyanga bwa hae ka buikatazo bo butuna, n’a utwela makeke be ne ba li mwa muinelo o swana. N’a bata ku ba tusa.

Mwendi mu lemuhile kuli mwa lifasi le la buitati, ku bunolo ku mutu ku ‘kwala pilu ya hae’ ni ku itibaza butokwi bwa ba bañwi. (1 Joani 3:17) Nihakulicwalo, Bakreste ba laezwi ku lata batu ba bañwi ni ku latana ka lilato le lituna. (Mateu 22:39; 1 Pitrosi 4:8) Niteñi, mwendi mwa izibela taba ya niti y’e li: Nihaike lu lelile hahulu ku latana, hañata lu tulisanga meto fa linzila za ku imulula ba bañwi kwa butuku bwa bona. Seo si kana sa tahiswa fela kabakala ku sa ziba butokwi bwa bona. Kutwelo-butuku ki sinotolo se si kona ku kwalula munyako wa ku bonisa musa ni mukekecima wa luna.

Kutwelo-Butuku Ki Nto Mañi?

Kutwelo-butuku ki ku utwisisa butata, maikuto, ni milelo ya yo muñwi ni ku ikutwa mw’a ikutwela. Hape i talusizwe sina m’ata a ku kona ku ipeya mwa sibaka sa yo muñwi. Kacwalo kutwelo-butuku i tokwa kuli pili lu utwisise miinelo ya yo muñwi mi sa bubeli ki ku ikutwa ku ba ni maikuto ao miinelo yeo i shangumuzi ku yena. Ee, kutwelo-butuku i ama ku utwa butuku bwa yo muñwi mwa pilu ya luna.

Linzwi la “kutwelo-butuku” ha li fumanehi mwa Bibele, kono mañolo a ama ka nzila ye ñwi ku kona kalemeno kao. Muapositola Pitrosi n’a elelize Bakreste ku ba ni ‘maikuto a li mañwi, mukekecima ni musa.’ (1 Pitrosi 3:8) Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “maikuto a li mañwi” li talusa luli “ku nyanda ni yo muñwi” kamba “ku ba ni mukekecima.” Muapositola Paulusi n’a file muhupulo o swana ha n’a susuelize Bakreste sina yena kuli ba “tabe ni ba ba tabile, [mi ba] lile ni ba ba lila.” Paulusi n’a ekelize kuli: “Mu be ni pilu i liñwi ba bañwi ku ba bañwi.” (Maroma 12:15, 16) Mi kana ha mu lumeli kuli ne ku ka lu bela t’ata ku lata mutu  mo lu itatela haiba ha lu si ka ipeya mwa sibaka sa hae?

Ibata iba batu kaufela ba na ni kutwelo-butuku ya ka sipepo ka sipimo se siñwi. Ki mañi ya si ka ameha maswe muta a bona maswaniso a tomohisa pilu a banana ba ba lapile kamba babalehi ba ba sisitwa ki lipilaelo? Ki ufi me ya lilato y’a kona ku ityanganisa mwan’a hae a nz’a bokolola? Kono haki manyando kaufela a lemuhiwa ka bunolo. Ku t’ata hahulu ku utwisisa maikuto a mutu ya mwa masitapilu, ya na ni buyanga bo bu sa lemusehi, kamba mane ya na ni butata kwa micelo, haiba luna ha lu si ka tahelwa kale ki matata a cwalo. Nihakulicwalo, Mañolo a bonisa kuli lwa kona mi lwa lukela ku ba ni maikuto a li mañwi ku ba ba mwa miinelo ye lu si ku yona.

Mitala ya mwa Mañolo ya Kutwelo-Butuku

Jehova ki yena mutala wa luna o munde wa kutwelo-butuku. Nihaike yena u petahalile, h’a lu libeleli ku ba ba ba petehile, “kakuli u ziba se lu bupilwe ka sona, u nz’a hupula kuli lu liluli fela.” (Samu 103:14; Maroma 5:12) Hape, bakeñisa kuli w’a ziba bufokoli bwa luna, ‘h’a lumeli kuli lu likwe ki ze lu fita.’ (1 Makorinte 10:13) Ka ku itusisa batanga ba hae ni moya wa hae, u lu fa nzila ya ku zwa mwa muliko.—Jeremia 25:4, 5; Likezo 5:32.

Jehova ka butu w’a utwanga butuku bo ba utwanga batu ba hae. N’a bulelezi Majuda ba ne ba kutile ku zwa kwa Babilona kuli: “Ya mi ngunyuta, u ngunyuta taku ya liito la [ka, NW].” (Zakaria 2:8) Ka ku izibela hande za kutwelo-butuku ya Mulimu, muñoli yo muñwi wa Bibele, Davida, n’a ize ku yena: “U buluke mioko ya ka mwa botolo ya hao, ha ni li, i ñozwi kaufela mwa buka ya hao?” (Samu 56:8) Kwa omba-omba hakalo ku ziba kuli Jehova wa hupula miyoko ye ba lotisa batanga ba hae ha ba nze ba satalala ku zwelapili ku sepahala, mane inge kuli n’e ñozwi mwa buka!

Sina Ndat’ahe wa kwa lihalimu, Jesu Kreste u lemuha kapili-pili maikuto a ba bañwi. Ha n’a folisize munna wa sibofu, n’a mu isize kwatuko, mwendi ka mulelo wa kuli ku foliswa kwa hae kwa ka makazo ku si ke kwa mu utwisa hahulu maswabi kamba ku mu tilimuna maswe. (Mareka 7:32-35) Ka nako ye ñwi, Jesu n’a boni mbelwa ya n’a ya kwa ku pumbeka mwan’a hae wa libanda. Kapili-pili a lemuha butuku bwa n’a li ku bona, a atumela balili ba ba y’o pumbeka, mi a zusa mucaha.—Luka 7:11-16.

Jesu ha s’a zuhile kwa bafu, n’a bonahezi ku Saule mwa nzila ye liba kwa Damaseka. N’a bulelezi Saule ka mo mwa n’a nyandiseza hahulu balutiwa ne ku amela yena Jesu. N’a mu bulelezi kuli: “Ki na Jesu ye u nyandisa.” (Likezo 9:3-5) Jesu ka butu n’a utwile butuku bwa balutiwa ba hae, sina me y’a utwa butuku bwa mwan’a hae y’a kula. Ka nzila ye swana, ka ku ba Muprisita wa luna Yo Mutuna wa kwa lihalimu, Jesu w’a “lu utwela butuku mwa mifokolo ya luna.”—Maheberu 4:15.

Muapositola Paulusi n’a itutile ku lemuha manyando ni maikuto a ba bañwi. N’a buzize kuli: “Ku fokole mañi, na ni sa fokoli? Ku  sitatale mañi, na ni sa ci inge mulilo?” (2 Makorinte 11:29) Muta lingeloi ne li tamuluzi ka makazo mawenge a bo Paulusi ni Silasi mwa tolongo ya kwa Filipi, muhupulo wa pili wa Paulusi n’e li ku lemusa mulibeleli wa tolongo kuli ha ku na ya n’a tobile. Ka ku utwela butuku mulibeleli wa tolongo, n’a lemuhile kuli mwendi n’a ka ipulaya. Paulusi n’a ziba kuli ka ku ya ka sizo sa Siroma, mulibeleli n’a fiwa koto ye tuna mutamiwa h’a tobile—sihulu haiba n’a laelezwi ku mu kantela hahulu-hulu. (Likezo 16:24-28) Kezo ye pilisa ili ye musa ya Paulusi ne i susumelize mulibeleli, mi yena ni ba ndu ya hae b’a nga mihato ya ku ba Bakreste.—Likezo 16:30-34.

Ka Mwa ku Huliseza Kutwelo-Butuku

Mañolo ka ku kuta-kutela a lu susueza ku likanyisa Ndat’a luna wa kwa lihalimu ni Mwan’a hae, yena Jesu Kreste. Kacwalo, kutwelo-butuku ki kalemeno ke lu tokwa ku hulisa. Lu kona ku eza cwañi seo? Ku na ni linzila ze tuna ze talu ze lu kona ku hulisa ka zona buikoneli bwa ku lemuha kapili-pili butokwi ni maikuto a ba bañwi: ki ku teeleza, ku talimisisa, ni ku nahanisisa.

Mu teeleze. Ka ku teeleza ka tokomelo, lu ituta matata e ba talimani ni ona ba bañwi. Mi ka mo lu ba teeleleza hande, ki ka mo ba lukuluhela hahulu ku luna ni ku lu patululela maikuto a bona. Miriam u talusa kuli: “Ni kona ku bulelela sika eluda haiba ni ikolwisisa kuli u ka ni teeleza. Ni bata ku ziba kuli luli wa utwisisa butata bwa ka. Buikolwiso bwa ka ku yena bwa hula haiba a ni buza lipuzo ze shwashwata lika ili ze bonisa kuli n’a teeleza ka tokomelo ku ze ne ni mu bulelela.”

Mu talimisise. Haki mutu kaufela ya ka lu bulelela fo ku sweu ka za mw’a ikutwela kamba miinelo y’a li ku yona. Kono ya talimisisa ka tokomelo u ka lemuha muta Mukreste yo muñwi a bonahala ku lembwala, muta ya sa nonoboka a tuhela ku ambola, kamba muta sikombwa ya cisehezi a felelwa ki mafulofulo a hae. Buikoneli b’o bwa ku lemuha butata bu sa li kwa makalelo-kalelo ki bwa butokwa kwa bashemi. Marie u bulela kuli: “Boma ka nzila ye ñwi b’a zibanga mo ni ikutwela ni si ka ba bulelela kale, kacwalo ku ni belanga bunolo ku ba bulelela niti ka za matata a ka.”

Mu nahanisise. Nzila ye m’ata hahulu kwa ku susumeza kutwelo-butuku ki ku ipuza kuli: ‘Ne ni ka ikutwa cwañi kambe ni inzi mwa muinelo wo? Ki muhato mañi o ne ni k’a nga? Ki nto mañi ye ne ni ka tokwa?’ Baomba-ombi ba Jobo ba buhata ba balalu ne ba si ka kona ku ipeya mwa mayemo a hae. Kabakaleo, ne ba mu nyazelize libi za ku ikupulela fela ze ne ba akaleza kuli n’a li ezize.

Batu ba ba si ka petahala hañata ba fumana bunolo ku nyaza lifoso ku fita ku utwisisa maikuto. Kono haiba lu lika ka t’ata ku nahanisisa ka za manyando a yo muñwi, lu ka kona ku mu utwela butuku ku fita ku nyaza. Juan, eluda ya cuukile, n’a bulezi kuli: “Ni fanga kelezo ye nde hahulu ha ni teeleza ka tokomelo ni ku lika ku utwisisa muinelo kaufela pili ni si ka kala kale ku fa liakalezo.”

Lihatiso ze abelwa ki Lipaki za Jehova li tusize ba bañata mwa taba yeo. Limagazini za Tora ya ku Libelela ni Awake! li bulezi ka za matata a tatezani sina a ku lembwala ni ku nyandiswa kwa banana. Litaba zeo za ka nako ye swanela li tusa babali ku ba ba ba lemuha kapili-pili maikuto a ba ba nyanda cwalo. Ka mukwa o swana, buka ye bizwa Questions Young People Ask—Answers That Work i  tusize bashemi ba bañata ku utwisisa matata a bana ba bona.

Kutwelo-Butuku Y’a Tusa mwa Misebezi ya Sikreste

Ki ba sikai ku luna ba ba kana ba itibaza ziyezi ya mwanana y’a lapile haiba lu na ni lico ze lu kona ku mu fa. Haiba lu na ni kutwelo-butuku, lu ka lemuha hape muinelo wa kwa moya wa mutu. Bibele i bulela ka za Jesu kuli: “H’a bona undi wa nyangela, a ba utwela butuku, kakuli ne ba katezi, ba hasani, inge lingu ze si na mulisana.” (Mateu 9:36) Bolule-lule kacenu ba mwa muinelo o swana wa kwa moya, mi ba tokwa ku tusiwa.

Sina mwa mazazi a Jesu, lu kana lwa tokwa ku fenya saluluti kamba sizo se si tomile mibisi luli ilikuli lu fite kwa lipilu za batu ba bañwi. Sikombwa ya na ni kutwelo-butuku u lika ka t’ata ku fumana litaba f’a lumelelana ni mutu yo muñwi kamba ku ambola litaba ze mwa minahano ya batu ili ku tahisa kuli lushango lwa hae lu tabise. (Likezo 17:22, 23; 1 Makorinte 9:20-23) Hape likezo ze musa ze susumezwa ki kutwelo-butuku li kona ku ezisa bateelezi ku amuhela hahulu lushango lwa Mubuso, sina mo ne ku bezi ku mulibeleli yani wa tolongo ya kwa Filipi.

Kutwelo-butuku ki ya butokwa hahulu-hulu kwa ku lu tusa ku sa landalala fa bufokoli bwa ba bañwi mwa puteho. Haiba lu lika ka t’ata ku utwisisa maikuto a muzwale y’a lu foselize, ku si na ku kakanya ku mu swalela ku ka lu bela hahulu bunolo. Mwendi ni luna ne lu kabe lu ezize sina yena ha ne lu ka ba mwa muinelo ni simuluho ye swana ni ya hae. Kutwelo-butuku ya Jehova i mu susueza ku “hupula kuli lu liluli fela,” kacwalo he, kana kutwelo-butuku ya luna ha i lukeli ku lu susumeza ku hupula ku sa petahala kwa ba bañwi ni ku ‘ba swalela’?—Samu 103:14; Makolose 3:13.

Haiba ku tokwahala kuli lu fe kelezo, mwendi lu ka i fa ka nzila ye musa hahulu haiba lu utwisisa maikuto a sifosi y’o. Eluda wa Sikreste ya na ni kutwelo-butuku u ikupuza cwana: ‘Ni na ne ni kabe ni ezize mafosisa a. Ne ni ka ba mwa muinelo wa hae.’ Kabakaleo Paulusi u eleza kuli: “Mu mu kutise ka moya o musa; mi u tokomele, u ka suhana u likwa ni wena.”—Magalata 6:1.

Kutwelo-butuku hape i kona ku lu susumeza ku tusa ka likezo haiba lu na ni buikoneli bo bu cwalo, nihaike kuli Mukreste yo muñwi a kana a kata-kata ku kupa tuso yeo. Muapositola Joani u ñola kuli: “Mutu h’a fumile tutu ya lifasi, mi a bona mwanahabo a tokwa se siñwi, mi a mu kwalela pilu ya hae, fo, lilato la Mulimu li inzi cwañi ku yena? . . . Ku lata kwa luna ku si ke kwa ba ka manzwi ni ka lulimi, kono ibe ka likezo ni ku eza niti.”—1 Joani 3:17, 18.

Kuli lu late “ka likezo ni ku eza niti,” lu tokwa pili ku bona butokwi tenyene bwa muzwale wa luna. Kana lwa talimisisanga butokwi bwa ba bañwi ka mulelo wa ku ba tusa? Seo ki sona se i talusa kutwelo-butuku.

Mu Hulise Maikuto A Li Mañwi

Ka sipepo ne lu kana lwa s’a bi ni kutwelo-butuku ye tuna, kono lwa kona ku hulisa maikuto a li mañwi ao. Haiba lu teeleza hahulu ka tokomelo, ku talimisisa ka butungi, ni ku ikutwa ku ba mwa muinelo wa yo muñwi hañata, kutwelo-butuku ya luna i ka hula. Kabakaleo lu ka susumezwa ku bonisa hahulu lilato, musa, ni mukekecima kwa bana ba luna, kwa Bakreste ba bañwi, ni kwa batu ba bañwi.

Mu si tuheleli buitati ku tibela kutwelo-butuku ya mina. Paulusi n’a ñozi kuli: “Mutu mañi kamba mañi a si ke a tokomela za hae fela, kono a talime ni za ba bañwi.” (Mafilipi 2:4) Ku pila ku ya ku ile kwa luna ku itingile fa kutwelo-butuku ya Jehova ni ya Muprisita yo Mutuna wa hae yena Jesu Kreste. Kacwalo lu na ni tamo ya ka lizwalo ya ku hulisa kalemeno kao. Kutwelo-butuku ya luna i ka lu konisa ku ba likombwa ni ku ba bashemi ba bande. Fahalimw’a zeo kaufela, kutwelo-butuku i ka lu konisa ku lemuha kuli “ku na ni mbuyoti mwa ku fana, ye fita ye mwa ku fiwa.”—Likezo 20:35.

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Kutwelo-butuku i ama ku talimisisa butokwi bwa ba bañwi ka mulelo wa ku ba tusa

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Kana lu ka ituta ku bonisa kutwelo-butuku yeo me y’a lilato ka sipepo a na ni yona ku mwan’a hae?