Mu Etelelwe Ka Likuka Za Mulimu

‘[Mulimu] u lu luta se si lu swanela.’—ISAYA 48:17.

1. Mubupi u etelela cwañi batu?

BA SAYANSI ha ba nze ba mbindana ku patulula likunutu za lihalimu, ba komokiswa ki butuna bwa m’ata a iputezi mwa mulalambinda wa luna. Lizazi la luna—yona naleli ye tunanyana—li na ni m’ata a’ likana ni “a limbomba za hydrogen ze eza mabilioni a’ mwanda ze tunya mwa sekondi ni sekondi.” Mubupi wa kona ku zamaisa ni ku etelela lilama-tuna za lihalimu ze cwalo ka m’ata a hae a’ si na maciñekelo. (Jobo 38:32; Isaya 40:26) Luna batu bo, ba ba filwe m’ata a ku iketela, ku atula bunde ni bumaswe, ku nahana, ni ku kona ku utwisisa za kwa moya? Mubupi wa luna u ikatulezi ku lu etelela ka nzila ifi? U lu etelela ha lilato ka milao ya hae ye petehile ni likuka za hae ze ipitezi, hamoho ni lizwalo le li twaelizwe hande.—2 Samuele 22:31; Maroma 2:14, 15.

2, 3. Mulimu u tabela ku ipeya ku utwa kwa mufuta mañi?

² Mulimu u tabela libupiwa ze butali ze iketela ku mu utwa. (Liproverbia 27:11) Ku fita ku lu lukisa kuli lu ipeye kwatasi ka ku sa nahana sina mishini ye si na booko, Jehova u lu kapwekile m’ata a ku iketela ilikuli lu kone ku eza likatulo ze lu nahanisisize za ku eza se si lukile.—Maheberu 5:14.

³ Jesu, ya n’a likanyisize Ndat’ahe ka ku tala, n’a bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Balikani ba  ka ki mina, ha mu eza se ni mi laela kaufela. Ha ni sa mi biza batanga.” (Joani 15:14, 15) Kale-kale, mutanga n’a tamehile ku latelela litaelo za mulen’a hae. Kwa neku le liñwi, silikani si eziwa ka ku bonisa mikwa ye tabisa pilu. Lwa kona ku ba balikani ba Jehova. (Jakobo 2:23, NW) Silikani seo si tiiswa ki lilato la ku latana. Jesu n’a nyalanisize ku utwa Mulimu ni lilato ha n’a ize: “Mutu h’a ni lata, u ka mamela linzwi la ka; mi Ndate u ka mu lata.” (Joani 14:23) Kacwalo, hape kuli Jehova a lu etelele hande, u bata kuli lu pile ka likuka za hae.

Likuka za Mulimu

4. Mu kona ku talusa cwañi likuka?

⁴ Likuka ki nto mañi? Linzwi la sikuka li talusa “niti ka nañungelele kamba ka mutomo: mulao, tuto, kamba akalezo ye tungile ili ye mutomo, fo ku tomile milao ye miñwi kamba fo ku zwa ye miñwi.” (Webster’s Third New International Dictionary) Tuto ye tungile ya Bibele i bonisa kuli Ndat’a luna wa kwa lihalimu u fa milao ye tungile ye ama miinelo ni likalulo ze shutana-shutana za mwa bupilo. U eza cwalo ka mulelo wa ku lu tusa ku ya ku ile. Seo si lumelelana ni za n’a ñozi Mulena Salumoni y’a butali, kuli: “Mwan’a ka, u teeleze, mi u amuhele manzwi a ka, mi myaha ya bupilo bwa hao i ka ba ye miñata. Kakuli ni ku lutile za nzila ya butali, ni ku zamaisize mwa mukwakwa wa ku luka.” (Liproverbia 4:10, 11) Likuka ze mutomo z’a fanile Jehova li ama silikani sa luna ni yena ni batu ba bañwi, bulapeli bwa luna, ni bupilo bwa luna bwa ka zazi. (Samu 1:1) Ha lu nyakisiseñi ze ñwi za likuka ze tungile zeo.

5. Mu fe mitala ye miñwi ya likuka ze tuna.

⁵ Ka za silikani sa luna ni Jehova, Jesu n’a ize: “Lata Mulena Mulimu wa hao, ka pilu ya hao kaufela, ni ka moya wa hao kaufela, ni ka kutwisiso ya hao kaufela.” (Mateu 22:37) Hape, Mulimu u fa likuka ka za mo lu sebelisanela ni batu ba bañwi, ze cwale ka Sikuka Se Situna, se si li: “Mi cwale linto kamukana ze mu lata kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze zona ni mina.” (Mateu 7:12; Magalata 6:10; Tite 3:2) Ka za bulapeli, lu elezwa kuli: “A lu babalelane, kuli lu susumezane mwa lilato ni mwa misebezi ye minde. Lu si ke lwa tuhela liputeho za luna.” (Maheberu 10:24, 25) Haili ka za bupilo bwa luna bwa ka zazi, muapositola Paulusi u li: “Niha mu ca, niha mu nwa, niha mu eza nto ye ñwi, mu eze linto kaufela kuli Mulimu a lumbekwe ka zona.” (1 Makorinte 10:31) Ku na ni likuka ze ñwi ze ñata-ñata mwa Linzwi la Mulimu.

6. Likuka ni milao li shutana cwañi?

⁶ Likuka ki liniti ze sebeza, ze tungile, mi Bakreste ba ba butali ba ituta ku li lata. Jehova n’a susumelize Salumoni ku ñola kuli: “U teeleze manzwi a ka, mi u sikekele milao ya ka, lizebe za hao. I si ke ya zwa fapil’a meto a hao, u n’o i mamela mwa pilu ya hao. Kakuli ku ba ba i amuhela ki bupilo, ni buiketo bwa mwa mubili wa bona kaufela.” (Liproverbia 4:20-22) Likuka ni milao li shutana cwañi? Milao i tomile fa likuka. Milao, ye bat’o ba ye nongile, ikana ya sebeza ka nako kamba muinelo o muñwi, kono likuka zona li sebeza mwa linako kaufela. (Samu 119:111) Likuka za Mulimu ha li felangi kamba kutokwa tuso. Manzwi a mupolofita Isaya a n’a susumelizwe ka moya ki a niti, a’ li: “Bucwañi bwa oma, palisa ya letuka; kono linzwi la Mulimu wa luna li ka tiya ku ya ku ile.”—Isaya 40:8.

Mu Nahane ni ku Eza Lika ka ku Sebelisa Likuka

7. Linzwi la Mulimu li lu susueza cwañi ku nahana ni ku eza lika ka ku sebelisa likuka?

⁷ Hañata-ñata, “linzwi la Mulimu wa luna” li lu susueza ku nahana ni ku eza lika ka ku sebelisa likuka. Jesu ha n’a kupilwe ku kusufaza Mulao, n’a file likalabo z’e peli ze kuswani—ya pili ili ye n’e koñomeka lilato ku Jehova, mi ya bubeli ili ye n’e koñomeka lilato kwa batu ba bañwi. (Mateu 22:37-40) Ka ku eza cwalo, Jesu n’a kutela ku bulela likuka ze kuswani za Mulao wa Mushe, ze bulezwi kwa Deuteronoma 6:4, 5, kuli: “[Muñ’a] Bupilo Mulimu wa  luna, ki Yena [Muñ’a] Bupilo a nosi. Mi u na ni ku lata [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao, ka pilu ya hao kaufela, ni ka moya wa hao kaufela, ni ka mata a hao kaufela.” Ku bonahala kuli Jesu hape n’a hupula ka za ketelelo ya Mulimu ye kwa Livitike 19:18. Ka ku ungula ka ku utwahala hande, ka bukuswani, ni ka m’ata buka ya Muekelesia, Mulena Salumoni a kusufaza milao ye miñata-ñata ya Mulimu, ha n’a ize: “Mi cwale litaba ze, mafelelezo a zona ki a: Saba Mulimu, mi u mamele milao ya hae. Kakuli ki yona swanelo kaufela ya mutu. Kakuli misebezi kaufela, ni ze patilwe kaufela, kamba ki ze nde kamba ze maswe, Mulimu u ka li bulela ni ku li atula.”—Muekelesia 12:13, 14; Mika 6:8.

8. Ki kabakalañi ha ku li silelezo ku ba ni kutwisiso ye tungile ya likuka za Bibele?

⁸ Ku ba ni kutwisiso ye tungile ya likuka ze mutomo ze cwalo ku kona ku lu tusa ku utwisisa ni ku sebelisa milao ye nongile. Hape, ha lu sa utwisisi ka ku tala ni ku amuhela likuka ze mutomo, mwendi ha lu na ku kona ku eza likatulo ze nde mi tumelo ya luna i kona ku shekesha ka bunolo. (Maefese 4:14) Ha lu toma likuka ze cwalo mwa munahano ni pilu ya luna, lu ka kona ku itusisa zona mwa ku eza likatulo. Ha lu li sebelisa ka kutwisiso, lwa kondisa lika.—Joshua 1:8; Liproverbia 4:1-9.

9. Ki kabakalañi fokuñwi ha ku sa bangi bunolo ku lemuha ni ku sebelisa likuka za Bibele?

⁹ Ku utwisisa ni ku sebelisa likuka za Bibele haki ko ku bunolo sina ku latelela milao ye tomilwe. Ka ku ba kuli lu batu ba ba si ka petahala, lu kana lwa tokolomoha ku eza buikatazo bo bu tokwahala bwa ku sebelisa likuka. Lu kana lwa tabela ku tomelwa mulao ha lu eza katulo kamba ha lu li mwa muliko. Fokuñwi, lu kana lwa kupa tuso ku Mukreste ya hulile—mwendi eluda wa mwa puteho—ka ku libelela ku fiwa mulao o nongile o sebeza mwa muinelo wa luna. Niteñi, Bibele kamba lihatiso ze tomile fa Bibele mwendi ha li fi milao ye nongile, mi niha ne lu ka fiwa mulao o muñwi, mwendi ha u sebezi mwa likalulo kaufela za muinelo wa luna. Mwendi mwa hupula munna yo muñwi ya n’a buzize Jesu kuli: “Muluti, u bulelele muhulwan’a ka kuli a ikabele ni na bufumu bwa sanda sa luna.” Ku fita ku toma kapili-pili mulao kuli a tatulule butata bwa bana ba mba bao, Jesu n’a mu file sikuka se si si ka nonga, kuli: “Mu tokomele, mi mu ipuluke kwa takazo kaufela ya bufumu.” Kacwalo, Jesu n’a file ketelelo ye n’e li ya butokwa ka nako yeo ili y’e li ya butokwa ni cwale.—Luka 12:12-15.

10. Ku pila ka ku sebelisa likuka ku patulula cwañi milelo ya pilu ya luna?

¹⁰ Mwendi mu boni batu ba ba latelela milao ka ku kata-kata, ka ku saba ku fiwa koto. Moya o cwalo ha u yo ku ba ba kuteka likuka. Zona likuka luli li susueza ba ba etelelwa ki zona ku nga muhato ku zwelela kwa pilu. Mane, buñata bwa likuka ha li ami koto ya kapili-pili ye fiwa ba ba sa pili ka zona. Seo si lu tusa ku bonisa libaka ha lu utwa Jehova, se i lu susueza pilu ya luna ku eza. Josefa ya n’a hanile ku eza bubuki ni musal’a Potifaro u lu fa  mutala o munde. Nihaike Jehova n’a si ka fa kale mulao o ñozwi o hanisa bubuki mi ne ku si na koto ye n’e tomezwi mutu y’a lobala ni musal’a mutu, Josefa n’a ziba likuka za n’a tomile Mulimu ka za busepahali mwa linyalo. (Genese 2:24; 12:18-20) Lwa kona ku bona kwa kalabo ya hae kuli likuka ze cwalo ne li mu susueza hahulu ha n’a ize: “Ni ka eza cwañi bumaswe bo butuna cwalo, na foseza Mulimu?”—Genese 39:9.

11. Ki mwa likalulo lifi m’o Bakreste ba bata ku etelelwa ki likuka za Jehova?

¹¹ Kacenu, Bakreste ba bata ku etelelwa ki likuka za Jehova mwa litaba za ka butu, ze cwale ka balikani b’a iketela mutu, za ku itabisa ka zona, lipina, ni za ku bala. (1 Makorinte 15:33; Mafilipi 4:8) Ha lu nze lu ekeza kwa zibo, kutwisiso, ni kwa ku itebuha Jehova ni lipimo za hae, lizwalo la luna li ka lu tusa ku sebelisa likuka za Mulimu mwa miinelo kaufela y’e lu tahela, mane ni mwa litaba za kwa mukunda luli. Ka ku etelelwa ki likuka za Bibele, ha lu na ku bata mafosisa mwa mulao wa Mulimu; mi ha lu na ku likanyisa batu ba ba bata ku bona sipimo se ba kona ku fita ku sona ba sa lobi mulao o muñwi. Lu lemuha kuli ku nahana cwalo ha ku tusi mi ku lubeta.—Jakobo 1:22-25.

12. Ki nto mañi ya butokwa ka za ku etelelwa ki likuka za Mulimu?

¹² Bakreste ba ba hulile kwa moya ba ziba kuli nto ya butokwa mwa ku latelela likuka za Mulimu ki ku bata ku ziba mw’a ikutwela Jehova mwa taba ye ñwi. Walisamu u eleza kuli: “Mina ba ba lata [Muñ’a] Bupilo, mu toye bumaswe.” (Samu 97:10) Ka ku kolohanya ze ñwi za lika zeo Mulimu a’ nga ku ba ze maswe, Liproverbia 6:16-19 i li: “Ku na ni linto ze 6 ze toilwe ki [Muñ’a] Bupilo, mane ki ze 7, ze masila ku Yena: Ki meto a’ talima ka buikuhumuso; ki lilimi le li puma; ki mazoho a’ sulula mali a’ si na mulatu; ki pilu ye lela milelo ye maswe; ki mautu a lubilo a’ matela kwa ku y’o sinya; ki paki ya buhata, ye bulela lishano, ni mutu ya tisa lifapano kwa batu ba ndu i li ñwi.” Ha lu lakaza ku bonisa mw’a ikutwela Jehova mwa lika za butokwa ze cwalo, lu ka kona ku zwelapili ku pila ka likuka.—Jeremia 22:16.

Milelo Ye Minde Y’a Tokwahala

13. Jesu n’a koñomekile moya mañi mwa Ngambolo ya hae ya fa lilundu?

¹³ Ku ziba likuka ni ku li sebelisa hape ku lu sileleza kwa katwa ka bulapeli bwa fahalimu fela. Ku latelela likuka kwa shutana ni ku latelela litaelo ka ku ezeza fela mulao. Jesu n’a bonisize hande shutano yeo mwa Ngambolo ya fa lilundu. (Mateu 5:17-48) Mu si libali kuli bateelezi ba Jesu n’e li Majuda, kacwalo ne ba lukela ku pila ka ku lumelelana ni Mulao wa Mushe. Kono niti kikuli ne ba na ni mubonelo o fosahezi wa Mulao. Ne ba fitile fa ku ñañelela kuli Mulao u bulukiwe ku fita ku eza ze u talusa luli. Mi ne ba koñomeka hahulu lizo za bona, ili ku bata kuli li eziwe hahulu ku fita tuto ya Mulimu. (Mateu 12:9-12; 15:1-9)  Kabakaleo, buñata bwa batu ne ba si ka lutwa ku sebelisa likuka.

14. Jesu n’a tusize cwañi bateelezi ba hae ku nahananga ka ku sebelisa likuka?

¹⁴ Kono mwa Ngambolo ya fa lilundu, Jesu n’a kopanyize teñi likalulo ze ketalizoho za muzamao: ili buhali, manyalo ni telekano, lisepiso, ku kutiseza misuha, ni lilato ni sitoyo. Mwa taba ni taba, Jesu n’a bonisize bunde bwa ku latelela sikuka. Kacwalo, Jesu n’a pahamisize sipimo sa muzamao wa balateleli ba hae. Ka mutala, ka za bubuki, n’a file sikuka se si sileleza isi fela likezo za luna kono ni mihupulo ni litakazo za luna ha n’a ize: “Mutu nihaikaba ufi kamba ufi ya talima musali ka ku mu lakaza, u s’a mu bukile mwa pilu.”—Mateu 5:28.

15. Lu kona ku pima cwañi moya ufi ni ufi wa ku latelela hahulu mulao?

¹⁵ Mutala w’o u bonisa kuli lu lukela ku tokomelanga mulelo ni taluso ya likuka za Jehova. Kaniti ha lu lukeli ku bata ku shemubiwa ki Mulimu ka muzamao wa fahalimu fela. Jesu n’a bonisize butoto bwa moya o cwalo ka ku koñomeka sishemo sa Mulimu ni lilato la hae. (Mateu 12:7; Luka 6:1-11) Ha lu latelela likuka za Bibele, lu tokolomoha ku pila ka ku latelela milao ye miñata-ñata ya za ku eza ni za ku sa eza ye sa lumelelani ni ze i luta Bibele, kamba ku bata kuli ba bañwi ba pile cwalo. Lu ka iyakatwa hahulu ka za likuka za lilato ni ku ipeya ku utwa ku Mulimu ku fita bulapeli bwa fahalimu fela.—Luka 11:42.

Ze Nde Ze Zwa Mwateñi

16. Mu fe mitala ya likuka ze iputezi mwa milao ye mwa Bibele.

¹⁶ Ha lu nze lu lika ka t’ata ku utwa Jehova, ki kwa butokwa ku lemuha kuli milao ya hae i tomile fa likuka ze tungile. Ka mutala, Bakreste ba lukela ku tokolomoha ku lapela milimu, ku eza buhule, ni ku itusisa maswe mali. (Likezo 15:28, 29) Ki ufi mutomo wa Mukreste fa litaba zeo? Lu lukela ku lapela fela Mulimu; lu lukela ku sepahala ku ye lu nyalani ni yena; mi Jehova ki yena Mufani wa bupilo. (Genese 2:24; Exoda 20:5; Samu 36:9) Ku amuhela ni ku latelela milao ye ñwi ye swana ni yeo ku nolofazwa ka ku lemuha likuka zeo ze mutomo.

17. Ki lika mañi ze nde ze zwa mwa ku lemuha ni ku sebelisa likuka za mwa Bibele?

¹⁷ Ha lu nze lu lemuha likuka ze mutomo ni ku li sebelisa, lu lemuha kuli ki ze lu tusa. Lituso za kwa moya ze ba ikola batu ba Mulimu hañata li tahelelanga ni lituso za luli. Ka mutala, ba ba tokolomoha ku zuba kwai, buhule, ni ku kuteka bukeni bwa mali ha ba kulangi matuku a mañwi. Ka ku swana, ku sebelisa niti ya Mulimu mwa bupilo bwa luna ku kona ku lu tusa ku za masheleñi, mayemo a mwa bupilo, ni ku za lubasi. Lituso lifi ni lifi ze cwalo ili za luli li bonisa butokwa bwa lipimo za Jehova, kuli kaniti luli za sebeza. Kono ku fumana lituso ze sebeza zeo haki lona libaka le lituna la ku sebelisa likuka za Mulimu. Bakreste ba niti ba utwa Jehova kakuli ba mu lata, kakuli wa swanelwa ku lapelwa ki bona, ni kuli ku lukile ku eza cwalo.—Sinulo 4:11.

18. Haiba lu bata ku ba Bakreste ba ba kondisa lika, ki nto mañi ye lukela ku lu etelela mwa bupilo bwa luna?

¹⁸ Ku sebelisa likuka za Bibele mwa bupilo bwa luna ku tahisa kuli lu pile bupilo bo bunde ka ku fitisisa, mi bupilo bo ka bona fela bwa kona ku hohela ba bañwi kwa nzila ya Mulimu. Sa butokwa ka ku fitisisa kikuli, mupilelo wa luna u kutekehisa Jehova. Lu lemuha kuli Jehova kaniti luli ki Mulimu y’a lilato, y’a lu batela fela bunde. Ha lu eza likatulo ka ku ya ka likuka ze mwa Bibele ni ku bona m’o Jehova a lu tuseza, lu fita fa ku ikutwa ku sutelela hahulu ku yena. Ee, lu zwelapili ku tiisa silikani se si li lilato ni Ndat’a luna wa kwa lihalimu.

Kana Mwa Hupula?

• Sikuka ki nto mañi?

• Likuka li shutana cwañi ni milao?

• Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa kuli lu sebelisange likuka?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 20]

Wilson, Mukreste wa kwa Ghana, n’a bulelezwi kuli mwa mazazinyana, n’a ka zwisiwa fa mubeleko. Fa lizazi la hae la mafelelezo kwa mubeleko, n’a filwe musebezi wa ku tapisa mota ya muzamaisi wa kampani yeo. Wilson ha n’a fumani masheleñi mwa mota yeo, yo muhulu wa hae a mu bulelela kuli Mulimu n’a lumile mali ao kakuli Wilson n’a tuha a zwisiwa fa mubeleko ona fa lizazi leo. Kono ka ku sebelisa likuka za Bibele ka za busepahali, Wilson a kutiseza muzamaisi wa kampani y’o mali ao. Muzamaisi y’o n’a komokile ni ku tabela, mi honaf’o a fa Wilson mubeleko o inelela mi hape a mu hulisa ku ba yo muñwi wa ba bahulu ba kampani yeo.—Maefese 4:28.

[Mbokisi fa likepe 21]

Rukia ki musali wa kwa Albania wa lilimo za mwa ma 60. Kabakala fapahano ye ñwi ya mwa lubasi, n’a si ka ambota kaizel’a hae ka lilimo ze fitelela 17. A kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova mi a ituta kuli Bakreste ba niti ba lukela ku pilisana ka kozo ni ba bañwi, ba si na ñoñoleho. A lapela busihu kaufela, mi pilu ya hae ha ne i nze i nata, a ya ku y’o bona kaizel’a hae. Muikulyae a kwalula munyako. Ka ku komoka, a buza Rukia: “Ki mañi y’a timezi? Mu batañi kwanu?” Rukia a kupa kuli a bonane ni kaizel’a hae. A talusa ka ku wa pilu kuli n’a bata ku kutisana ni kaizel’a hae kabakala ku ituta likuka za Bibele ni ka za Jehova. Ha se ba lotisize miyoko ni ku kumbatana, ba eza mukiti wa ku kutisana k’o!—Maroma 12:17, 18.

 [Siswaniso se si fa likepe 23]

Mateu 5:27, 28

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Mateu 5:3

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Mateu 5:24

[Siswaniso se si fa likepe 23]

“H’a bona buñata, a kambama fa lilundu; a ina, mi balutiwa ba hae ba sutelela ku yena. Cwale a atamisa mulomo, a ba luta.”—MATEU 5:1, 2