Ze Ezahezi

Ku Suña Lilato la ku Lata Jehova mwa Lipilu za Bana ba Luna

KA MO LI KANDEKEZWI KI WERNER MATZEN

Lilimo ze felile kwamulaho, mweli wa ka, Hans Werner, n’a ni file Bibele. Mwahali a likepe la fahalimu n’a ñozi kuli: “Tate, Haike Linzwi la Jehova li zwelepili ku lu etelela sina lubasi mwa nzila ye isa kwa bupilo. Ni itumezi, ki na mweli wa mina.” Bashemi b’a kona ku utwisisa mo pilu ya ka ne i talezi tabo ni buitumelo kabakala manzwi ao. Ka nako yeo, ne ni sa zibi kuli luna ka ku ba lubasi ne lu sa na ni ku talimana ni mapacaca a cwañi.

NE NI pepilwe mwa 1924 mwa Halstenbek, ili likilomita ze bat’o ba ze 20 ku zwa kwa likamba la kwa German la Hamburg, mi ne ni utilwe ki boma ni bokuku. Hamulaho wa ku itutela ku yo muñwi mwa ku pangela lisebeliso, mwa 1942 na kopanywa kwa Wehrmacht (masole). Ze ne ni ipumani ku zona mwa nako ya Ndwa ya Lifasi ya II ye ne lu lwanile ni masole ba Russia ki ze sabisa hahulu ku li bulela. Ne ni yambuzi butuku bwa typhoid fever kono hamulaho wa ku alafiwa na kutiswa kwa ndwa. Mwa January ya 1945, ne ni li mwa Lodz, ili kwa Poland, ko ne ni izo holofazwa maswe ni ku beiwa mwa sipatela sa masole. Ndwa ha i fela ne ni sa li ona k’o. Ha ne ni li kwa sipatela mi hamulaho ni kwa tolongo ya mwa Neuengamme, ne ni bile ni nako ya ku nahanisisa lika. Ne ni katazwa ki lipuzo ze cwale ka ze li, Kana Mulimu u teñi luli? Haiba u teñi, ki kabakalañi h’a tuhelezi situhu se siñata cwana?

Hamulaho fela wa ku lukululwa mwa tolongo, na nyala Karla mwa September ya 1947. Ne lu hulezi mwa tolopo ye swana, kono hailif’o Karla ne li Mukatolika, na ne ni si ka hula ni  lituto za bulapeli. Muprisita ya n’a lu nyalanisa a akaleza kuli ite lu lapelange hamoho niheba fela Tapelo ya Mulena manzibwana ni manzibwana. Lwa eza ka mwa n’a bulelezi, lu sa zibi luli kuli lu lapelelañi.

Silimo si li siñwi ku zwa f’o Hans Werner a pepwa. Ibat’o ba ka nako ye swana, Wilhelm Ahrens, ye ne ni sebezanga ni yena, a ni zibahaza kwa Lipaki za Jehova. A ni bonisa ku zwelela mwa Bibele kuli lindwa li ka fela zazi le liñwi. (Samu 46:9) Mwa mbumbi ya mwa 1950, na neela bupilo bwa ka ku Jehova mi na kolobezwa. Ki tabo kwa butuna ye ne ni ikutwile musal’a ka ya lateha ni yena ha n’a kolobelizwe silimo se ne si tatami!

Ku Hulisa Bana mwa Linzila za Jehova

Ne ni balile mwa Bibele kuli Jehova ki yena musimululi wa linyalo. (Genese 1:26-28; 2:22-24) Ku iponela ku pepwa kwa bana ba luna—bo Hans Werner, Karl-Heinz, Michael, Gabriele, ni Thomas—ne ku tiisize buitamo bwa ka bwa ku ba munna ni ndate yo munde. Na ni Karla ne lu nyakalalanga ha ne ku pepiwa yo muñwi ni yo muñwi wa bana ba luna.

Mukopano o mutuna wa Lipaki za Jehova wa mwa 1953 o n’o ezelizwe mwa Nuremberg n’o bile kezahalo ya butokwa kwa lubasi lwa luna. La Butanu musihali, ha ne ku fiwa ngambolo ye n’e li “Rearing Children in the New World Society,” (Ku Uta Bana mwa Nyangela ya Lifasi Le Linca), mubuleli n’a bulezi nto ye lu sa libali ni ka nako ye. N’a ize: “Sanda se situna ka ku fitisisa se lu kona ku fa bana ba luna ki takazo ya kuli ba be batanga ba Mulimu.” Ka tuso ya Jehova, na ni Karla ne lu bata ku eza ona cwalo. Kono kamukwaufi?

Ka ku kala, ne lu itwaelize ku lapelanga hamoho sina lubasi zazi ni zazi. Nto yeo ne i tusize bana ku ziba butokwa bwa tapelo. Mwana ni mwana n’a zibile a sa li yo munyinyani kuli kamita ne lu lapelanga pili lu si ka ca. Niha ne ba li limbututu, ba sa bona fela botela ya bona ya mabisi, ne ba inamisanga tutoho twa bona ni ku puta tuzoho twa bona. Muta o muñwi, ne lu memilwe kwa mukiti wa linyalo la yo muñwi wa bahabo musal’a ka, be ne ba si Lipaki. Hamulaho wa mukiti, bashemi ba munyaliwa ba memela baenyi kwa ndu ya bona ku yo ca tuco. Mañi ni mañi n’a bata ku kalisa ku ca ona f’o. Kono Karl-Heinz, mwan’a luna wa lilimo ze ketalizoho, n’a si ka ikutwa kuli ku eza cwalo ku lukile. A li: “Ni kupa kuli mu lapele pili.” Baenyi kaufela ba mu talima, ni ku talima luna, mi hamulaho ba talima mumemi. Ka ku pima maswabisa afi kamba afi, na ifana ku lapela tapelo ya ku itumela kwa lico, mi mumemi a lumela.

Kezahalonyana yeo ne i ni hupulisize manzwi a Jesu a’ li: “Ka milomo ya bana, ni ya ba ba anya, u fumani milumbeko ye petehile.”  (Mateu 21:16) Lu kolwa kuli litapelo za luna za kamita ili ze buniti ne li tusize bana k’u nga Jehova sina yena Ndat’a bona wa kwa lihalimu ya lilato.

Buikalabelo bwa Luna ku Jehova

Ku luta bana ku lata Mulimu hape ku tokwa ku bala ni ku ituta kamita Linzwi la hae. Ka ku beya seo mwa munahano, ne lu ezanga tuto ya lubasi sunda ni sunda, hañata la Mubulo manzibwana. Bakeñisa kuli ku fitile lilimo ze 9 mwahal’a mweli ni ñomba, ze ne ba tokwa bana ne li ze shutana hahulu, kacwalo ne si kamita lu nyakisisanga ni bona kaufela litaba ze swana.

Ka mutala, kwa bana be ne ba si ka fita kale fa buhulu bwa ku kena sikolo, ne lu nolofazanga litaelo. Karla n’a ba talusezanga liñolo li li liñwi fela mwa Bibele, kamba n’a itusisanga maswaniso a mwa lihatiso ze tomile fa Bibele. Ni sa hupula bunde bwa ku zusiwanga ki bana ba luna ba banyinyani be ne ba pahamanga fa mumbeta wa luna kakusasa-sasa ku to lu bonisa maswaniso e ne ba lata hahulu mwa buka ya The New World. *

Karla a hulisa buikoneli bwa ku ba ni pilu-telele ya ku luta bana mabaka a mañata a ku lata Jehova ao kaufela luna lu na ni ona. Taba yeo ikana ya utwahala ku ba ye bunolo hahulu, kono, kaniti, ku na, ni ku Karla, nto yeo n’e batil’o ba musebezi wa ka nako ye tezi o tokwa ku ikataza ni ku nahana luli. Niteñi ne lu si ka tuhela. Ne lu bata ku ñola fa lipilu za bona ze bunolo pili batu ba sili be ne ba sa zibi Jehova ba si ka ba yaulula kale. Kabakaleo lwa pihelela kuli bana ba luna ba bange teñi kwa tuto ya lubasi ba sa kona fela ku ina.

Ka ku ba bashemi, na ni Karla ne lu lemuhile butokwa bwa ku tomela bana ba luna mitala ye minde mwa taba ya ku lapela. Mi niha ne lu ca, ku lima, kamba ku ya kwa ku hata-hata, ne lu lika ku tiisa silikani sa yo muñwi ni yo muñwi wa bana ni Jehova. (Deuteronoma 6:6, 7) Ne lu boni teñi kuli mwana ni mwana wa ba ni Bibele ya hae ku zwa kwa bwanana. Hape, ha ne ni amuhelanga limagazini ne ni ñolanga libizo la yo muñwi ni yo muñwi wa mwa lubasi fa kopi ya hae. Kacwalo bana ne ba kona ku ziba lihatiso za bona. Lwa ba ni muhupulo wa ku fanga bana litaba za mwa Awake! kuli ba li bale. Hamulaho wa sico sa luna sa musihali la Sunda, ne ba lu taluseza mo ba utwezi litaba zeo.

Ku Fa Bana Mamelelo Ye Ne Ba Tokwa

Ki niti kuli fokuñwi lika ne li sa zamayangi hande. Bana ha ne ba nze ba hula, lwa fumana kuli ku suña lilato mwa lipilu za bona ne ku tokwa kuli lu zibe ze n’e li kale mwa lipilu za bona. Kacwalo ne ku tokwahala ku teeleza ku bona. Ka linako ze ñwi bana ba luna ne ba ikutwanga kuli ne ba na ni se ne si ba bilaeza, kacwalo na ni Karla ne lu inanga hamoho ni bona ku ikambota ka za teñi. Lwa toma licika la hora le li ipitezi kwa mafelelezo a tuto ya lubasi. Mañi ni mañi n’a lumelezwanga ku bulela ka ku lukuluha mwa n’a ikutwela kaufela.

Ka mutala, Thomas ni Gabriele, bana ba luna b’e li banana ka ku fitisisa, ne ba ikutwile kuli luna bashemi ne lu olisa hahulu muhulwan’a bona wa mweli. Fa tuto ye ñwi, ne ba bulezi ka ku lukuluha, kuli: “Tate, lu ikutwa kuli mina ni boma mu tuhelela Hans Werner ku ikezeza mwa latela.” Pili ne ni ikomokezi. Kono hamulaho wa ku nyakisisa taba ku si na sobozi, na ni Karla lwa lumela kuli bana ne ba bulezi niti. Kacwalo lwa ikataza hahulu ku nga bana kaufela ka nzila ye swana.

Fokuñwi ne ni fanga bana koto ka ku hema kamba ka ku sa luka. Ka linako ze cwalo luna ka ku ba bashemi ne lu na ni ku ituta ku kupa swalelo ku bona. Hamulaho wa ku eza cwalo ne lu lapelanga ku Jehova. Ne ku li kwa butokwa kuli bana ba lemuhe kuli na ndat’a bona ne ni iteekezi ku kupa swalelo ku Jehova ni ku bona, bana ba luna. Seo ne si tahisize kuli lu be ni swalisano ye nde ili ye silikani ni bona. Hañata ne ba lu bulelelanga kuli, “Ki mina balikani ba luna ba bande ka ku fitisisa.” Nto yeo n’e lu tabisanga hahulu.

 Ku sebelisana hamoho sina lubasi ku tahisa swalisano. Kacwalo, mañi ni mañi n’a na ni misebezi ya n’a ezanga. Hans Werner n’a filwe musebezi wa ku yanga kwa lintolo ku yo leka lika za kwa ndu hañwi mwa sunda, ili nto ye n’e talusa kuli n’a fiwanga mali hamoho ni mukoloko wa lika za ku yo leka. Sunda ye ñwi, ne lu si ka mu fa mukoloko kamba mali. A buza bomahe ka za teñi, mi ba mu bulelela kuli ne lu si ka fumana kale mali. Bana ba kala ku shobotelana, mi ku tuha f’o mañi ni mañi a nga kambokisi ka hae ka masheleñi ni ku shukumunena mali a n’a li mwateñi fa tafule. Mi kaufela bona ba huweleza ba li: “Ima, lwa kona ku ya kwa ku leka cwale!” Ee, bana ne ba itutile ku tusa ha ku na ni butokwi, mi nto yeo n’e tahisize swalisano ye tuna mwa lubasi.

Ha ne ba nze ba hula, bashimani ba se siñwi ba kala ku tabela basizana. Ka mutala, Thomas n’a tabezi hahulu Paki yo muñwi wa lilimo za buhulu ze 16. Na mu taluseza kuli haiba luli n’a lata musizana y’o, n’a na ni ku itukiseza ku mu nyala ni ku lwala buikalabelo bwa ku ba ni musali ni bana. Thomas a lemuha kuli n’a si ka itukiseza ku nyala, kakuli n’a na ni lilimo za buhulu ze 18 fela.

Ku Eza Zwelopili Sina Lubasi

Ha ne ba sa li ba banyinyani, mwana ni mwana n’a iñolisize mwa Sikolo sa Bukombwa Sa Teokratiki. Ne lu teelezanga ka tokomelo kwa lingambolo za bona, mi ne lu susumezwanga hahulu kakuli ne lu iponelanga lilato le lituna la bana la ku lata Mulimu. Baokameli ba mupotoloho ni ba sikiliti bao ka siwela ne ba to lulelanga ku luna ne ba talusanga ze ezahezi mwa bupilo bwa bona luli kamba ku lu balela mwa Bibele. Banna bao ni basali ba bona ne ba tusize ku hulisa lilato la ku lata sebelezo ya ka nako ye tezi mwa lipilu za ba mwa lubasi lwa luna.

Ne lu nyolelwanga mikopano ye mituna. Ne i lu tusa hahulu mwa buikatazo bwa luna bwa ku suña mwa lipilu za bana ba luna takazo ya ku ba batanga ba Mulimu. Kwa bana, ne i banga nako ye ipitezi ye ne ba tinanga mabaji a bona ha ba ya kwa sibaka sa mukopano. Ne lu susuelizwe Hans Werner ha n’a kolobelizwe inz’a li wa lilimo ze 10. Ba bañata ne ba m’u ngile kuli n’a si ka fita kale fa buhulu bwa ku ineela ku Jehova, kono ha n’a kwanisize lilimo ze 50, n’a ni bulelezi ka za buitumelo bwa n’a bile ni bona kwa ku sebeleza Jehova lilimo ze 40.

Ne lu bonisanga bana ba luna kuli silikani ni Jehova ki sa butokwa, kono ne lu si ka ba hapeleza ku ineela. Niteñi, ne lu tabezi ba bañwi hape ha ne ba zwezipili ku fita fa ku kolobezwa mwa nako ya bona.

Ku Ituta ku Nepela Mishimbo ya Luna ku Jehova

Tabo ya luna ne i tunafalile Hans Werner ha n’a kwazize sina silama sa sitopa sa bu 51 sa Sikolo sa Giliadi sa Bibele sa Watchtower, mwa 1971, ni ku fiwa ku yo sebeleza kwa Spain sina mulumiwa. A li muñwi ka a li muñwi, bana ba bañwi ni bona ba ba likombwa za ka nako ye tezi, ili nto ye n’e lu tabisize hahulu luna bashemi. Ibat’o  ba ka nako yeo, Hans Werner a ni fa Bibele ye bulezwi kwa makalelo a taba ye. Tabo ya luna sina lubasi ne i bonahala ku ba ye tezi.

Kiha lu fumana kuli ne lu sa tokwa ku kumalela hahulu-hulu ku Jehova. Libaka? Kakuli ne lu iponezi ba bañwi kwa bana ba luna ba ba hulile ha ba ipumana mwa matata a n’a beile tumelo ya bona mwa tiko ye tuna. Ka mutala, mwan’a luna wa musizana Gabriele ni yena n’a ipumani mwa miliko. Mwa 1976, a nyalana ni Lothar. Nakonyana hamulaho wa sinawenga Lothar a kula. Ha n’a nze a zwelapili ku fokola, Gabriele a mu babalela ku fitela a timela. Ku bona silama sa lubasi ya iketile hande-nde a kula ni ku timela ne ku lu hupulisize ku bona mo lu tokwela tuso ye lilato ya Jehova.—Isaya 33:2.

Matohonolo mwa Kopano ya Jehova

Ha ne ni ketilwe ku ba mutang’a puteho (ya s’a bizwa muokameli ya zamaisa) mwa 1955, ne ni si ka ikutwa ku ba ya swanela fa buikalabelo b’o. Za ku eza ne li ze ñata, mi nzila fela ya ku kona ku peta hande musebezi w’o ne li ka ku shitukanga ku zuha ka 4 kiloko mazazi a mañwi. Musal’a ka ni bana ba ka ne ba ni tusize hahulu, ili ku bona teñi kuli ha ba ni shupi manzibwana ha ne ni banga ni lika ze ñwi za ku eza.

Niteñi, ka ku ba lubasi, ne lu banga ni nako ya ku ina hamoho ka mo ne ku konahalela kaufela. Fokuñwi mubelekisi wa ka n’a ni lumelezanga ku itusisa mota ya hae kuli ni ise lubasi kwa ku pota-pota. Bana ne ba ikolanga linako fo ne lu itutelanga Tora ya ku Libelela mwa mushitu. Hape ne lu yanga kwa ku zamaya-zamaya hamoho, fokuñwi inze lu opela lipina ka ku latelela siñwañwa sa ka ha ne lu nze lu zamaya mwa mutemwa.

Mwa 1978, ne ni ketilwe ku ba mubakweli wa muokameli wa mupotoloho (sikombwa sa maeto). Ka ku ikutwa ku eshulwa, na lapela kuli: “Jehova, ha ni ikutwi kuli n’a kona ku peta musebezi wo. Kono haiba u bata kuli ni u like, fohe ni ka lika ka mo ni ka konela kaufela.” Hamulaho wa lilimo ze peli, inze ni li wa lilimo za buhulu ze 54, na shimbululela pisinisi ya ka ye nyinyani ku ñomba wa luna Thomas.

Bana ba luna kaufela ne se ba hulile, ili nto ye n’e file na ni Karla nako ya ku ezeza Jehova lika ze ñata. Silimo se si swana seo, ne ni ketilwe ku ba muokameli wa mupotoloho ni ku fiwa ku yo sebeleza kwa kalulo ya Hamburg ni sibaka kaufela sa Schleswig-Holstein. Bakeñisa yeloseli ya luna mwa ku uta lubasi, ne lu konile ku bonisa kutwisiso ye tuna kwa bashemi ni bana ba bona. Mizwale ba bañata ne ba lu biza kuli bashemi ba mupotoloho wa bona.

Hamulaho wa lilimo ze 10 za ku ba ni na mwa musebezi wa mupotoloho, Karla a kula mi a yo pazulwa. Mi mwa silimo se si swana seo, baalafi ba fumana kuli ne ni na ni silonda kwa booko. Kacwalo, na tuhela sebelezo ya ka ya ku ba muokameli wa mupotoloho mi na y’o pazulwa kwa booko. Ne ku fitile lilimo ze talu kihona ni kona hape ku sebeza sina mutusi wa muokameli wa mupotoloho. Na ni Karla se lu li mwa lilimo za mwa ma-70 mi ha lu sa li yo mwa musebezi wa maeto. Jehova n’a lu tusize ku bona kuli ha ku na tuso ya ku kumalela kwa tohonolo ye ne ni sa koni ku peta cwale.

Ha lu iheta kwamulaho, na ni Karla lwa itumela ku Jehova kwa ku lu tusa ku suña lilato la ku lata niti mwa lipilu za bana ba luna. (Liproverbia 22:6) Mwahal’a lilimo ze felile kaufela, Jehova u lu etelezi ni ku lu luta, ili ku lu tusa ku lwala buikalabelo bwa luna. Niha lu kana lwa ba basupali ili ba ba kula, lilato la luna ku Jehova li sa li le linca mi li sa pila sina kwamulaho.—Maroma 12:10, 11.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Lubasi lwa luna lu zamaya kwa munanga wa Nuka ya Elbe, ili kwa Hamburg, mwa 1965

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Lilama ze ñwi za lubasi kwa mukopano o mutuna wa mwahal’a macaba wa kwa Berlin mwa 1998

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Na ni musal’a ka Karla