Busepahali Bu Zamaisa Ba Ba Na ni Niti

BIBELE i li: “Mutu ya pepilwe ki musali, bupilo bwa hae ki bo bukuswani, mi bu tezi maziyezi.” (Jobo 14:1) Ku bonahala kuli butuku ni manyando ki zona lika ze atile mwahal’a batu. Mane nihaiba bupilo bwa ka zazi bu kona ku tala lipilaelo ni mifilifili! Ki sika mañi se si ka lu etelela hande mwa miinelo y’e lika ni ku lu tusa ku zwelapili ku ba ba ba lukile ku Mulimu?

Mu hupule mutala wa munna ya n’a fumile ya n’a bizwa Jobo, ya n’a pilile lilimo ze bat’o ba ze 3,500 kwamulaho mwa sibaka se se si bizwa Arabia cwale. Satani n’a tahiselize munna ya n’a saba Mulimu y’o butata bo butuna! A latehelwa ki limunanu za hae kaufela mi bana ba hae ba n’a lata ba shwa. Hamulahonyana wa f’o, Satani a nata Jobo litombo ze maswe ku kalela kwa toho ku yo fita kwa mautu. (Jobo, likauhanyo 1, 2) Jobo n’a sa zibi libaka lika ze maswe ha ne li ezahala ku yena. Niteñi, “Jobo [n’a] si ka fosa ka mulomo wa hae.” (Jobo 2:10) N’a ize: “Ni ka bulela kuli ni tokwa mulatu, mane ku isa kwa lifu la ka.” (Jobo 27:5) Ee, busepahali bwa Jobo ne bu mu zamaisize mwa miliko ya hae.

Busepahali bu taluswa ku ba muzamao o lukile mi bu ama ku sa nyazahala ku Mulimu. Niteñi ha bu talusi lipulelo ni likezo ze petehile za batu ba ba si ka petahala, ba ba sa koni ku fita ka ku tala fa lipimo za Mulimu. Kono ku sepahala kwa butu ku talusa ku ipeya ka pilu kaufela ku Jehova ni kwa tato ni milelo ya hae. Buipeyo ku Mulimu bo bu cwalo bwa zamaisa, kamba ku etelela ba ba lukile mwa miinelo kaufela ni ka linako kaufela. Kalulo ya pili ya kauhanyo 11 ya buka ya Liproverbia mwa Bibele i bonisa m’o busepahali bwa luna bu konela ku lu etelela mwa likalulo ze shutana-shutana za bupilo mi i lu kolwisa ka za limbuyoti ze ka tahiswa ki seo. Kacwalo, ka cisehelo, ha lu boneñi ze ñozwi teñi.

Busepahali Bu Tahisa ku sa Puma mwa Lipisinisi

Salumoni, mulena wa Isilaele wa kwakale ka ku koñomeka sikuka sa ku sa puma, u itusisa manzwi a litoko ku fita ku itusisa a ama za mulao, u li: “Sikala se si puma si toilwe ki [Muñ’a] Bupilo; kono sikala sa luli sa mu tabisa.” (Liproverbia 11:1) Mwa buka ya Liproverbia, sikala si itusiswa kwa ku bonisa kuli Jehova u bata kuli balapeli ba hae ba si ke ba puma ku za lipisinisi. Taba yeo i bulezwi hane mwateñi, mi lo ki lona lwa pili.—Liproverbia 16:11; 20:10, 23.

 Ku eza hande kwa lipisinisi za ba ba itusisa sikala se si puma—kamba ba ba eza ka bupumi—ku kana kwa ba ko ku hoha. Kono kana luli ne lu ka bata ku fulalela lipimo za Mulimu ka za bunde ni bumaswe ka ku puma mwa lipisinisi za luna? Haiba lu etelelwa ki busepahali ha lu koni ku eza cwalo. Lu pima bupumi kakuli tikanyo ye lukile, ye yemela busepahali, i tabisa Jehova.

“Butali Bu Inzi ku Ba Ba Ikokobeza”

Mulena Salumoni u zwelapili kuli: “Ha ku taha buikuhumuso, ku taha ni maswabi; kono butali bu inzi ku ba ba ikokobeza.” (Liproverbia 11:2) Buikuhumuso—ibe kuli bu bonahala ka muipo, ku sa utwa, kamba ka muna—bu tahisa maswabi. Kono ku lemuha ka buikokobezo bufokoli bwa luna ki nto ye butali. Mitala ya mwa Mañolo i bonisa hande-nde buniti bwa lishitanguti leo!

Kora, mulivi ya n’a bile ni muna, n’a etelezi sikwata sa batu mwa ku fetuhela Mushe ni Aruni be ne ba ketilwe ni ku fiwa m’ata ki Jehova. Kezo ya buikuhumuso yeo ne i tahisizeñi? ‘Lifasi la atamisa mulomo wa lona, la miza’ ba bañwi kwa bakwenuheli bao, mi ba bañwi bona, ku kopanyeleza ni Kora, ba bulaiwa ki mulilo. (Numere 16:1-3, 16-35; 26:10; Deuteronoma 11:6) Ki lishubu kwa butuna! Hape mu nahane Uza, ya n’a ipile m’ata a ku swala kwa aleka ya bulikani kuli i si ke ya wa. N’a shwile honaf’o fela. (2 Samuele 6:3-8) Ku butokwa hahulu kuli lu ambuke buikuhumuso!

Mutu ya ikokobeza niha ka fosa h’a shubulwi. Jobo niha n’a li mutala o munde mwa likalulo ze ñata, n’a si ka petahala. Miliko ya hae ne i bonisize bufokoli bo butuna ku ze ñwi za n’a nahana. Ha n’a itamulela kwa batu be ne ba mu tama litaba, a fiteleza. Mane n’a bonisize kuli n’a li ya lukile ku fita Mulimu. (Jobo 35:2, 3) Jehova n’a hakuluzi cwañi mubonelo wa Jobo?

Ka ku talusa za lifasi, liwate, mahalimu a tezi linaleli, lifolofolo ze ñwi, ni lika ze ñwi ze bupilwe ze makaza, Jehova n’a lutile Jobo ka za bunyinyani bwa mutu ha bapanyiwa kwa butuna bwa Mulimu. (Jobo, likauhanyo 38-41) Ku za n’a bulezi kaufela, Jehova n’a si ka talusa za n’a nyandela Jobo. N’a sa tokwi ku eza cwalo. Jobo n’a na ni buikokobezo. Ka buikokobezo n’a lemuhile shutano ye tuna ye n’e li mwahal’a hae ni Mulimu. N’a boni kuli yena n’a si ka petahala mi n’a na ni bufokoli, hailif’o Jehova yena n’a li ya lukile, ya na ni m’ata. N’a ize: “Ni ipona bumaswe mi na inyaza, mwa maluli ni mwa mulola.” (Jobo 42:6) Busepahali bwa Jobo ne bu mu ezisize ku amuhela kalimelo. Luna bo? Ka ku zamaiswa ki busepahali, kana ne lu ka amuhela kalimelo kamba hakululo ha lu i tokwa?

Mushe ni yena n’a na ni buikokobezo. Ha n’a imezwi ki ku talima za butata bwa ba bañwi, Jetero, mukwenyan’a hae, a mu fa kelezo ye sebeza: U fe buikalabelo kwa banna ba bañwi ba ba kona. Ka ku lemuha bufokoli bwa hae, Mushe ka butali a amuhela akalezo yeo. (Exoda 18:17-26; Numere 12:3) Mutu ya na ni buikokobezo ki ya tabela ku fa ba bañwi m’ata a ku eza lika, mi hape h’a sabi kuli ka ku fa ba bañwi ba ba kona buikalabelo, m’ata  a hae a fukuzeha. (Numere 11:16, 17, 26-29) Kono u tabela ku ba tusa ku hula kwa moya. (1 Timotea 4:15) Kana ni luna ha lu swaneli ku ba cwalo?

‘Nzila ya Ya Lukile I Lukisizwe’

Ka ku lemuha kuli haki kamita busepahali bu sileleza ya lukile kwa kozi kamba butata, Salumoni u li: “Niti ya ba ba na ni niti i ka ba zamaisa; kono ku puma kwa bapumi ku ka ba tiseza lisinyehelo.” (Liproverbia 11:3) Kaniti busepahali bu etelela ba ba lukile kuli ba eze ze lukile ku Mulimu, nihaiba mwa miinelo ye t’ata, mi kwa mafelelezo bu tahisa ze nde. Jobo n’a hanile ku tuhela ku sepahala, mi Jehova “a fa Jobo limbuyoti mwa mafelelezo a bupilo bwa hae, ku fita mw’a n’a mu fezi mwa makalelo.” (Jobo 42:12) Ba ba eza ka bupumi ba kana ba ikutwa kuli ba kondisa za bona ka ku putelela ba bañwi, mi mane ka nako ye ñwi ba kana ba bonahala kuli ba eza hande. Kono kwa mafelelezo bupumi bwa bona bu ka ba bulaya.

Mulena ya butali u li: “Bufumu ha bu tusi se siñwi ka lizazi la buhali; kono ku luka ku lamulela kwa lifu.” (Liproverbia 11:4) Ki bukuba luli ku satalalela sifumu ni ku palelwa ku fumana nako ya ku eza tuto ya ka butu, tapelo, ku fumaneha kwa mikopano, ni sebelezo ya mwa simu—ili zona lika ze tiisa lilato la luna ku Mulimu ni ku tiisa buipeyo bwa luna ku yena! Sifumu si kume kai kamba kai ha si na ku tahisa puluso kwa ñalelwa ye tuna ye taha. (Mateu 24:21) Ki ku luka kwa ba ba lukile fela ko ku ka tahisa puluso. (Sinulo 7:9, 14) Kacwalo lu ka eza ka butali ku utwa kupo ya Zefania ye li: “Mu si ka fitelwa kale ki lizazi la buhali bwa [Muñ’a] Bupilo. A mu bate [Muñ’a] Bupilo, mina kaufela ba ba ishuwa mwa lifasi, ba ba zamaya ka milao ya hae; a mu bate ze lukile, mu bate buikokobezo.” (Zefania 2:2, 3) Kono ka nako ye, lu be ni mulelo wa ku ‘kuteka Muñ’a Bupilo ka tutu ya luna.’—Liproverbia 3:9.

Ka ku koñomeka hape butokwa bwa ku bata ku luka, Salumoni u bonisa shutano ye mwahal’a ze tahela ba ba lukile ni ze tahela ba ba maswe, u li: “Niti ya mutu ya lukile i ka mu lukiseza nzila; kono ya maswe u ka wiswa ki bumaswe bwa hae. Niti ya ba ba lukile i ka ba pilisa; kono ba malimi a mañata ba ka swaswa ki lunya lwa bona. Ha ku shwa ya maswe, s’a n’a fumbile sa sinyeha; mi ba ba lunya, se ne ba isepisize ka sona, sa fela. Ya na ni niti wa lamulelwa mwa ziyezi; mi mwa sibaka sa hae ku kena ya maswe.” (Liproverbia 11:5-8) Mutu ya lukile h’a wi mwa linzila za hae kamba ku swasiwa mwa lika z’a eza. Nzila ya hae i namile. Kwa mafelelezo, ba ba lukile ba lamulelwa kwa ziyezi. Ba ba maswe ba kana ba bonahala ku ba ni m’ata, kono bona ha ba na tamulelo ye cwalo.

“Munzi Wa Wabelwa”

Busepahali bwa ba ba lukile ni bumaswe bwa ba ba maswe hape za ama ba bañwi. Mulena wa Isilaele u li: “Munyefuli u bulaya wahabo ka mulomo wa hae; kono ba ba na ni niti ba piliswa ki zibo.” (Liproverbia 11:9) Ki mañi ya kona ku latula kuli busawani, lusebo lo lu maswe, matapa, ni ku mbwasauka li kona ku tataula ba bañwi? Kono lipulelo za ya lukile zona ki ze kenile, ze nahanilwe hande, mi li isa mamelelo kwa maikuto a ba bañwi. U piliswa ki zibo kakuli busepahali bwa hae bu mu fa lisupo za bupaki bo bu tokwahala bwa ku bonisa kuli ba ba mu tama litaba b’a puma.

Mulena u zwelapili u li: “Ba ba na ni niti ha ba konda, munzi wa wabelwa; mi ba ba maswe ha ba tokwahala, ki mihuwelezo ya tabo.”  (Liproverbia 11:10) Hañata ba ba lukile ba latiwa ki ba bañwi, mi ba ezisanga be ba pila ni bona ku wabelwa—ku ba ni tabo. Ha ku na mutu ya tabela “ba ba maswe.” Ba ba maswe ha ba shwa, hañata ha ba liliwangi ki batu ba bañata. Kaniti ha ku na ku ba ni maswabi Jehova h’a ka ‘kauleza ba ba maswe mwa lifasi, ni ku zwisa ba ba pila ka bupumi mwateñi.’ (Liproverbia 2:21, 22) Kono ku ka ba ni tabo kakuli ha ba sa li yo. Kono luna bo? Ne lu ka eza hande ku nyakisisa haiba mo lu ezeza lika ku ekeza kwa tabo ya ba bañwi.

“Munzi Wa Lumbiwa”

Ka ku bonisa hape shutano ya mo ba amela munzi ba ba lukile ni ba ba maswe, Salumoni u li: “Ka mbuyoti ye fiwa ba ba lukile, munzi wa lumbiwa; kono u sinyiwa ki milomo ya ba ba maswe.”—Liproverbia 11:11.

Batu ba mwa munzi ba ba eza ze lukile ba hulisa kozo ni buiketo mi ba tiisa ba bañwi mwa munzi. Kacwalo, munzi wa lumbiwa—wa konda. Ba ba bulela lika za busawani, ze holofaza, ni ze si ka luka ba tahisa mifilifili, ku sa ba ni tabo, ku sa swalisana, ni butata. Seo si kona ku ezahala sihulu haiba batu bao ki bazamaisi. Mwa munzi o cwalo, lika ha li zamayi hande, ku ba ni likweta, mi muzamao ni za bufumu li kutela kwatasi.

Sikuka se si kwa Liproverbia 11:11 si sebeza cwalo ni kwa batu ba Jehova ha ba nze ba swalisana mwa liputeho za bona ze swana sina munzi. Mwa puteho m’o batu ba ba lata za kwa moya—ili batu ba ba lukile ba ba zamaiswa ki busepahali—ba ama ba bañwi, mi ki kopano ya batu ba ba tabile, ba ba sebeza, ba ba tusana, ba ba tahisa tumbo ku Mulimu. Jehova wa fuyaula puteho, mi ya konda kwa moya. Fokuñwi, ba banyinyani ba ba kana ba zwafa ni ku sa tabela lika, ba ba batisisa milatu ni ku nyaza mo li ezezwa lika, ba swana sina “mubisi o baba” o kona ku yamba ni ku silafaza ba bañwi be ne ba si cwalo kwa makalelo. (Maheberu 12:15) Ba ba cwalo hañata ba batanga ku fiwa m’ata. Ba shangumuna mabulatwi a kuli ku na ni sobozi, ketululo ka za mikowa, kamba lika ze cwalo mwa puteho kamba kwa banna-bahulu. Kaniti, mulomo wa bona u kona ku tahisa likauhano mwa puteho. Kana ha lu swaneli ku sa teeleza ku ze ba bulela ni ku lika ku ba batu ba ba lata za kwa moya ba ba ekeza kwa kozo ni swalisano mwa puteho?

Salumoni u zwelapili u li: “Ya shwaula wahabo h’a na butali; kono ya na ni kutwisiso wa ikuzeza. Lihata le li pota-pota li punya makunutu; kono wa pilu ye sepahala u buluka taba.”—Liproverbia 11:12, 13.

Mutu ya sa atuli hande lika, kamba ya ‘si na butali’ kaniti u kona ku tahisa kozi luli! U zwelapili ku bulela mane ku fitela a sawana kamba ku nyefula. Maeluda ba ba ketilwe ba swanela ku felisa ka bubebe kukuezo ye maswe ye cwalo. Ka ku sa swana ni ‘ya si na butali,’ ya na ni kutwisiso yena wa ziba nako ya ku kuza. Ku fita ku bulela lika za kunutu, wa li buluka. Ka ku ziba kuli lilimi le li ipulelela fela li kona ku tahisa kozi ye tuna, mutu ya na ni kutwisiso u ba ni “pilu ye sepahala.” Wa sepahala kwa balumeli ba bañwi mi h’a buleli litaba za kunutu ze kona ku ba tahiseza kozi. Batu ba ba cwalo ba ba buluka busepahali ki mbuyoti ye tuna luli kwa puteho!

Kuli a lu tuse ku zamaya mwa nzila ya ba ba lukile, Jehova u lu fa lico ze ñata za kwa moya  ze lukisizwe ka ketelelo ya “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso.” (Mateu 24:45) Hape lu fiwa tuso ye tuna ka butu ka maeluda ba Sikreste mwa liputeho za luna ze swana sina minzi. (Maefese 4:11-13) Kaniti luli lwa itebuha bona bao, kakuli “sicaba si wiswa ki ku tokwa zamaiso ye butali; kono ha ku na ni baelezi ba bañata, sa piliswa.” (Liproverbia 11:14) Ku be cwañi kamba cwañi, lu ikatulele ka ku tiya kuli lu ka ‘zamaya ka ku sepahala.’—Samu 26:1.

[Blurp on page 26]

Ku Satalalela Za Sifumu Ni Ku Keshebisa Lika Za Teokratiki Ki Bukuba Luli!

[Maswaniso a fa likepe 24]

Jobo n’a etelezwi ki busepahali bwa hae, mi Jehova n’a mu fuyauzi

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Uza n’a bulailwe ki buikuhumuso bwa hae