Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ku Fiwa Mipuzo Ka Ku Pila Ka Buipeyo Ku Mulimu

KA MO LI KANDEKEZWI KI WILLIAM AIHINORIA

Na zuha fahal’a busihu bakeñisa ku tonga ko ne ba tonganga bondate kamita. Ne ba alabana fa bulilo inze ba iswalelezi mwa mba. Boma, kaizel’a ka, ni na lwa to ba ina kwatuko. Butuku ha se bu bonahala ku kutumana, ba ina ka ku otoloha, ba lula moya, mi ba li: “Ki Lipaki za Jehova fela ba ba na ni kozo fa lifasi fa.” Pulelo yeo n’e zinga, kono ne i siile muhupulo o tungile mwa munahano wa ka kakuli ni samba ni ba ni utwe ka za Lipaki za Jehova. Na tokwa ku ziba ze ne ba talusa.

TABA yeo n’e ezahezi mwa 1953 ha ne ni li wa lilimo za buhulu ze silezi. Ne ni li yo muñwi wa lubasi lwa libali mwa Ewossa, munzi wa balimi o n’o li fahal’a wiko wa Nigeria. Ne li na mwana wa bubeli, kono ne ni li mushimani wa pili mwa lubasi lo ne lu yandulukile ku kopanyeleza basali ba bondate ba balalu ni bana b’a 13. Ne lu lobalanga mwa ndu ya bokuku ya ku mateha, ye lulezwi, ye n’e na ni mizuzu ye mine. Hape mwa lubasi l’o ne ku na ni bokuku, ni bahulwani ba bondate ba balalu, ni mabasi a bona.

Bupilo bwa ka kwa bwanana ne bu bilaeza. Sihulu se ne si tahisize kuli ku be cwalo kikuli bondate ne ba li bakuli. Ne ba kula butuku bo bu sa utwi kalafo bwa ku nyapa mwa mba bo ne ba shwile ni bona hamulaho wa lilimo-limo. Butuku bwa bona bo bu sa zibahali b’o ne bu palile kwa likalafo kaufela ze n’e kona ku lifelwa ki lubasi lwa balimi ba mwa Africa—ili za mikangabishi ni za kwa sipatela. Ne lu tandanga masihu a mañata inze lu liloka kwatuko a bondate be ne ba alabananga fa bulilo kabakala butuku ku fitela mikombwe ha i tungula  kakusasana lizazi le li tatama. Hañata ha ne ba yanga kwa ku bata likalafo ne ba yanga ni boma, mi luna bana ne ba lu siyanga mwa pabalelo ya bokuku.

Lubasi lwa luna ne lu fepiwa ka ku lima ni ku lekisa sikuswani, mwanja, ni ndongo ya kota ya kola. Hape ne lu zwetisanga hanyinyani mabisi a likota za mufuta wa mutata kuli lu lekise ilikuli lu ekeze kwa kapene ke ne lu sweli. Ne lu ifepa hahulu ka sikuswani. Ne lu kushuka sikuswani, musihali ne lu koba sikuswani, mi hape ne lu lalela sikuswani. Fokuñwi, ne lu shutanisanga hanyinyani ha ne lu canga makonde a ku yowa.

Ku lapela balimu ne li kalulo ye tuna hahulu mwa bupilo bwa luna. Lubasi ne lu pailelanga ka likapani za liñongolo. Hape bondate ne ba lapelanga mulimu wa ku beta kuli u lelekise mioya ye maswe ni baloi.

Ha ne ni li wa lilimo za buhulu ze ketalizoho, lwa tuta mwa hae ya luna ku yo ina hanyinyani kwa masimu, ili likilomita ze bat’o eza 11. Teñi k’o, bondate ba yo yambula tumaikolokuwawa twa mwa mezi to tu sinya lilama ze cwale ka lulimi ni mahutu, ili t’o hape ne tu ekelize kwa likando la bona la ku kula mwa mba. Ne ba sa koni ku sebeza musihali, mi busihu ne ba tongiswa ki butuku bwa bona bwa mwa mba. Na ne ni yambuzi butuku bwa jigger, kamba sandflea, bo bu tahiswa ki minunu, ili mufuta wa butuku bo bu tutulukisa. Kacwalo, lwa pila ka ku tusiwa ki bahabo luna. Kuli lu si ke lwa shwela mwa sibaka se si silafezi seo, lwa kuta kwa munzi wa luna wa Ewossa. Bondate ne ba bata hahulu kuli na, mwan’a bona wa mushimani wa pili, ni itute ze ñata ku fita ku ba fela mulimi ya pila kayoya-ndambo. Ne ba ikutwile kuli ku ituta hande za kwa sikolo ne ku ka ni konisa ku hulisa mayemo a bupilo bwa lubasi ni ku ni tusa ku uta be ni pepilwe ni bona.

Ku Ziba Bulapeli Bo Bu Fitana-Fitana

Ha ne ni kutile kwa munzi wahesu, na yo kalisa ku kena sikolo. Nto yeo n’e ni konisize ku ziba bulapeli bo buñata bwa Krestendomu. Mwa ma-1950, lituto za ba kwa Wiko ne li zamaelela ni bulapeli bwa be ne ba busa. Bakeñisa kuli ne ni kena fa sikolo sa Makatolika, ne ni na ni ku ba wa Katolika.

Mwa 1966, silimo se ne ni kwanisize lilimo ze 19, na amuhelwa kwa sikolo sa Pilgrim Baptist Secondary School mwa tolopo ya Ewohinmi, ibat’o ba likilomita ze 8 ku zwa kwa Ewossa. Teñi k’o lituto za ka za bulapeli za yo cinca. Bakeñisa kuli ne se ni kena fa sikolo sa ba Protesitanti, baprisita ba Katolika ba ni tuhelisa ku ca Misa ya la Sunda.

Ne li ka yona nako yeo ye ne ni li kwa sikolo sa ba Baptist fo ne ni bonezi Bibele lwa pili. Nihaike ne ni zwezipili ku yanga kwa keleke ya Katolika, ne ni ipalelanga Bibele ni nosi la Sunda ni la Sunda hamulaho wa lisebelezo za kwa keleke ya Katolika. Ne ni tabisizwe ki lituto za Jesu Kreste, ili ku ni susueza ku ba ni takazo ya ku pila bupilo bo bu na ni mulelo bwa ku ipeya ku Mulimu. Mwa ku zwelapili ku bala Bibele, na toya hahulu buipi bwa baeteleli ba bulapeli ba bañwi ni buozwa bo ne ba eza batu ba bañata ba mwa bulapeli b’o. Ze ne ni boni mwahal’a be ne ba ipala ku ba Bakreste bao ne li shutanela kwahule ni zeo Jesu ni balutiwa ba hae ne ba luta ni ku li eza.

Likezahalo ze ñwi ne li ni sisimuzi hahulu. Muta o muñwi ha ne ni ile kwa kantolo ka muluti wa za bulapeli ku yo leka rozari, na yo bona siunduma se ne si lepelela fa mubio wa  munyako. Nako ye ñwi hape, yo muhulu wa sikolo seo sa ba Baptist n’a likile ku eza ni na kalombe. Hamulaho na lemuha kuli ki wa kalombe ni kuli n’a s’a ezize kale kalombe ku ba bañwi. Na nahanisisa lika zeo, na ikomokela kuli, ‘Kana Mulimu wa lumeleza bulapeli b’o balapeli ni baeteleli ba bona ba sa nyaziwi ka libi za bona ze tuna?’

Ku Cinca Bulapeli

Niteñi, ne ni lata ze ne ni bala mwa Bibele mi na eza keto ya ku zwelapili ku i bala. Ka nako yeo na kalisa ku hupula ze ne ba bulezi bondate ibat’o ba lilimo ze 15 kwamulaho kuli: “Ki Lipaki za Jehova fela ba ba na ni kozo fa lifasi fa.” Kono ne ni ikalelwa kakuli ba banca b’e li Lipaki be ne ni kena ni bona sikolo ne ba nenaunwa mi fokuñwi ne ba fiwanga koto kabakala ku sa eza ni luna milapelo ya kakusasana. Mi litumelo za bona ze ñwi ne li bonahala ku ba ze sienyi. Ka mutala, ne ni palelwa ku lumela kuli ki b’a 144,000 fela ba ba ya kwa lihalimu. (Sinulo 14:3) Bakeñisa kuli ne ni lakaza ku ya kwa lihalimu, na ipuza ka za haiba palo yeo n’e kwanile na mane ni si ka pepwa kale.

Ne ku iponelwa hande-nde kuli Lipaki ne ba shutana ni ba bañwi mwa muzamao ni mubonelo. Ne ba sa ikenyi mwa likezo za buozwa ni za mifilifili ze ne ba eza ba banca ba bañwi mwa sikolo. Na ne ni ba bona kuli luli ba ikambusize kwa lifasi, sina ka mo ne ni balezi mwa Bibele ka za m’o balapeli ba niti ba swanela ku bela.—Joani 17:14-16; Jakobo 1:27.

Na eza keto ya ku zwelapili ku batisisa. Mwa September ya 1969, na kona ku fumana buka ye bizwa “Niti ye isa kwa Bupilo Bwa Kamita.” Kweli ye n’e tatami, paina, ka mw’a bizezwa sikombwa wa ka nako ye tezi wa Lipaki za Jehova cwale, a kalisa ku ituta ni na. Ka susuezo ya tuto ya ka ya pili, na kalisa ku bala buka ya Niti busihu bo buñwi bwa la Mukibelo ni ku i feleleza musihali wa lizazi le ne li tatami. Kapili-pili, na kalisa ku bulelela be ne ni kena ni bona sikolo ka za lika ze komokisa ze ne ni balile. Bana ba sikolo ni baluti ba hupula kuli niti ya ka ye ne ni sa zo fumana ne i ni takanisa. Kono ne ni ziba kuli ne ni sa takani.—Likezo 26:24.

Makande a za bukutazi bwa ka bwa ku kutaza za bulapeli bo bunca a yo talusezwa bashemi ba ka. Ba ni kupa ku kutela kwahae kapili-pili  kuli ba yo ikolwisisa ka za butata bwa ka. Ne ku si na ye ne ni kona ku kupa kelezo, kakuli Lipaki kaufela ne se ba ile ku o muñwi wa mikopano ya bona ya sikiliti kwa Ilesha. Ha ni kutile kwahae, na yo lengakiwa lipuzo ni ku nyazakiwa maswe ki boma ni bahesu ba bañwi. Na lika ka t’ata ku yemela ze ne ni ituta mwa Bibele.—1 Pitrosi 3:15.

Hamulaho wa ku palelwa ku lika ku bonisa kuli Lipaki za Jehova ki baluti ba buhata, bomalume ba lika muatumelelo u sili. Ba ni kupa ka t’ata kuli: “U zibe kuli n’o ile kwa sikolo ku yo ituta za kwa sikolo. Haiba u siya lituto za hao ni ku ya kwa ku kutaza, u ka palelwa ku feza sikolo sa hao. Kacwalo u libelele u feze pili sikolo kihona u ka kena kwa bulapeli bo bunca b’o.” Ka nako yeo taba yeo n’e utwahala ku ba ye nde, kacwalo na tuhela ku ituta ni Lipaki.

Mwa December ya 1970, ni sa feza fela sikolo, na liba kwa Ndu ya Mubuso, mi ni zwezipili ku yanga kwa mikopano ya Lipaki za Jehova ku zwa ona f’o. La August 30, 1971, na kolobezwa ka ku bonisa buineelo bwa ka ku Mulimu. Kezo yeo n’e filikanyize bashemi ba ka ni ba mwa silalanda kaufela. Ne ba ize ni ba zwafisize kakuli ne li na wa pili mwa Ewossa ni libaka ze li mabapa ni yona ku lifelwa mali a kwa sikolo ki muuso. Ba bañata ne ba libelela ze ñata ku na. Ne ba sepile kuli ne ni ka itusisa tuto ya ka kwa ku zwisezapili silalanda sa luna.

Ze N’e Zwile mwa ku Cinca kwa Ka

Ba mwa lubasi lwa hesu ni banna-bahulu ba mwa silalanda ba luma batu ku to ni susueza ku siya tumelo ya ka. Mwa buikatazo bwa bona, ne ba sweli ni ku ni kuta. Ba li: “Haiba u sa siyi bulapeli b’o, bupilo bwa hao bu sinyehile. Ha u na ku fumana musebezi. Ha u na ku icahela ndu. Ha u na ku kona ku nyala ni ku ba ni lubasi.”

Ka ku fapahana ni liakalezo za bona ze maswe, hamulaho wa likweli ze lishumi ku zwa fo ni feleza sikolo, na kena buluti. Mwa October ya 1972, na nyala musal’a ka ya lateha, Veronica. Hamulaho, muuso wa ni luta ku ba muyemeli wa ona ku za njimo. Na leka mota ya ka ya pili, mi na kala ku yaha ndu ya luna. La November 5, 1973, mweli wa luna Victory a pepwa, mi mwa lilimo ze ñwi ze n’e latelezi, lwa pepa hape Lydia, Wilfred, ni Joan. Mwa 1986 ñomba wa luna Micah a pepwa. Kaufela bona ba bile bana b’e li limpo za butokwa, ili sanda se si zwa ku Jehova.—Samu 127:3.

Ha ni iheta, n’a kona ku bulela kuli bumaswe kaufela bo ne ni lakalezwa ki ba mwa silalanda bu fetuhile limbuyoti. Kona libaka ha ne ni beile mweli wa luna libizo la Victory, le li talusa “tulo.” Cwanoñu fa, ba mwa silalanda ne ba ni ñolezi kuli: “Lu kupa kuli u tahe kwahae u to swalisana ni luna mwa ku zwisezapili silalanda sa luna ha u bona Mulimu wa ku fuyola.”

Ku Hulisa Bana mwa Linzila za Mulimu

Na ni musal’a ka ne lu ziba kuli ha ku konahali kuli lu bate sifumu mi ka nako ye swana lu bone za buikalabelo bwa luna bo lu filwe ki Mulimu bwa ku uta bana. Kacwalo, lu itutile ku kolwa ka ku pila bupilo bo bu bunolo. Lu tabela ku pila cwalo ku fita ku talimana ni ze kona ku zwa mwa ku keta mupilelo u sili.

Ki nto ye atile mwa kalulo ya luna ya lifasi ku pila mwa ndu i liñwi ni mabasi a mañwi, ku itusisa muzuzu u li muñwi wa ku tapela, litatehiso ze swana, ni ze ñwi cwalo. Ne lu tabile ku telela fela mandu a’ na ni lika kaufela mwa tolopo ni tolopo ko ne ni tutisezwa ku yo belekela muuso. Ki niti kuli mandu a cwalo n’a tula, kono ku ba ni ona ne ku tusize bana ba luna ku sa ba hahulu ni batu be ne ba ka ba kukueza ku ze maswe. Ni itumela ku Jehova kuli mwa lilimo ze felile, ne lu konile ku hulisa bana ba luna mwa muinelo o munde kwa moya.

Hape, musal’a ka u siyalanga fa lapa kuli a be ni bana ba luna ni ku ba babalela. Ha ni kotoka, lu likanga ku eza lika hamoho sina lubasi. Se lu eza kaufela, lu si eza ka sikwata. Seo si kopanyeleza tuto ya Bibele ya lubasi, ku itukiseza mikopano ya puteho ni ku ya kwateñi, ku ya mwa bukombwa bwa Sikreste, hamohocwalo ni ku eza za ku itabisa ka zona.

Lu likile ku latelela kelezo ye kwa Deuteronoma 6:6, 7 ye susueza bashemi ku luta bana  ba bona isi kwa mandu fela kono fo ba fumanela nako kaufela. Nto yeo i tusize bana ku keta balikani mwahali isi kwande. Ba itutile ka mitala ya luna ku tatuba balikani be ba keta kakuli na ni Veronica ha lu inangi hahulu mwa liango ni batu ba ba sa lapeli ni luna.—Liproverbia 13:20; 1 Makorinte 15:33.

Ki niti kuli ketelelo ya luna ni tuto haki zona fela ze bile ni susuezo mwa bupilo bwa bana ba luna. Ndu ya luna i bile mi isali ye kwaluhile kwa Bakreste ba ba mafulofulo, ili bao buñata bwa bona ki likombwa za maeto za Lipaki za Jehova. Nako ye ba tandile ni lubasi lwa luna Bakreste ba ba hulile bao i file bana ba luna kolo ya ku bona ni ku ituta kwa mupilelo wa bona wa buitomboli. Nto yeo i tiisize tuto ya luna mi bana ba latile hahulu niti ya Bibele.

Ku Fiwa Mupuzo ka ku Ipeya ku Mulimu

Kacenu le na ni musal’a ka, hamohocwalo ni ba bane kwa bana ba luna, lu mwa bukombwa bwa ka nako ye tezi. Ne ni kalile ku eza bupaina mwa 1973. Mwa lilimo ze felile, ne ni kaulezanga bukombwa bwa ka bwa ka nako ye tezi bakeñisa lika za mwa bupilo. Fokuñwi, hape ni bile ni tohonolo ya ku lutanga kwa Sikolo sa Bukombwa bwa Mubuso, ili se si fa lituto kwa Bakreste b’e li baokameli ba Lipaki za Jehova. Nako ye ni ikola tohonolo ya ku sebeza mwa Katengo ka Kutwano ni ba Sipatela, hamohocwalo ni ku ba muokameli wa muleneñi wa Uhonmora.

Mwan’a ka wa mweli, Victory, ni ya mu tatama, Lydia, ba nyezwi hande kwa maeluda ba Sikreste ba bande. Bona ni banna ba bona ki lilama za mutai wa Lipaki za Jehova mwa Igieduma, Nigeria. Yo muhulu kwa bana ba luna ba bashimani, Wilfred, ki mutang’a bukombwa, mi ñomba wa luna Micah yena u ezanga bupaina bwa ku tusa fokuñwi. Mwa 1997, Joan n’a felize sikolo sa hae sa sekondari ni ku kena mwa sebelezo ya bupaina bwa kamita.

Mwahal’a mipuzo ye bile mwa bupilo bwa ka ku bile ni wa ku tusa ba bañwi ku sebeleza Jehova Mulimu. Bao ba kopanyeleza ni ba bañwi ba banabahabo luna. Bondate ne ba ezize buikatazo bwa ku sebeleza Jehova, kono ba palelisizwe ki libali. Ku zwa kwa bwanana bwa ka, ni bile ya lata batu. Ha ni bona ba bañwi ba ba nyanda, ni ikutwa inge matata a ka haki a matuna. Ni bona kuli ba lemuhanga kuli ni bata luli ku ba tusa, mi nto yeo i ba konisa ku ambola ni na.

Yo muñwi wa be ne ni tusize ku ziba milelo ya Mulimu ki mutangana ya n’a kula hahulu, ya n’a lapamanga fela fa mumbeta. N’a belekanga ku ba malaiti, mi a hohiwa ki malaiti kwa mubeleko ili nto ye n’e mu ezize buhole ku kalela fa sifuba ku isa kwa mahutu. A amuhela tuto ya Bibele mi hanyinyani-hanyinyani a’ nga muhato ku za n’a ituta. Fa kolobezo ya hae la October 14, 1995, mwa kasa ka ka fakaufi ni ku luna, ki fona fa n’a zuhezi lwa pili fa mumbeta hamulaho wa lilimo ze 15. A li zazi leo n’a tabile hahulu ku fita lili kaufela. Cwale s’a li mutang’a bukombwa mwa puteho.

Niti kikuli ha ni inyazi kuli ne ni ketile ku sebeleza Jehova lilimo ze 30 kwamulaho, hamoho ni batu ba hae ba ba swalisani ili ba ba ineezi. Ni iponezi lilato tenyene mwahal’a bona. Niha ne ku si ke kwa ba ni sepo ya bupilo bo bu sa feli mwa limpo z’a fa Jehova kwa batanga ba hae ba ba sepahala, ne ni ka zwelapili ku ba ni takazo ya ku pila ka ku ipeya ku Mulimu. (1 Timotea 6:6; Maheberu 11:6) Ki yona nzila ye kondolokisize ni ku tiisa bupilo bwa ka, ku tahisa nyakalalo, buikolwiso, ni tabo ku na ni lubasi lwa ka.

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Na ni musal’a ka ni bana ba ka mwa 1990

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Na ni musal’a ka ni bana ba ka ni makwenyan’a ka ba babeli