Matata a Batu Kana A Ka Fela Muta O Muñwi?

PIHO ye zwa kwa Ireland ya za mayemo a lifasi i li: “Batu ba ba eza kalulo ya bune ya bayahi fa lifasi-mubu ba mwa bunjebwe, ba 1.3 bilioni ba ipilisa ka mali a sa kwani [K4,000.00] ka zazi, ba 1 bilioni ha ba zibi ku bala ni ku ñola, ba 1.3 bilioni ha ba na mezi a kenile a ku nwa mi ba 1 bilioni ba lapa ka zazi ni zazi.”

Ki poniso kwa butuna ya bupalelwi bwa batu bwa ku fumana tatululo ye inelela kwa matata a lifasi! Matata ao mane a fita fa ku bilaeza ni ku fita sihulu ha mu lemuha kuli buñata-tuna bwa batu ba ba talusizwe mwa piho yale ki basali ni banana ba ba sa koni ku isileleza. Ki bumaswe kwa butuna kuli nihaiba cwale, mwa lilimo za ma-2000, litukelo za bona li sa zwelapili ku “sinyiwa hañata-ñata ka zazi ni zazi ili ka sipimo se situna hahulu-hulu”!—The State of the World’s Children 2000.

“Lifasi Le Linca mwa Lusika Lu Li Luñwi”

Kopano ya United Nations Children’s Fund i li i sepa kuli ‘ku zwafa ko ku tahisizwe ki manyando ao kwa batu mwa lifasi kaufela kwa kona ku feliswa.’ Kopano yeo i bulela kuli matata e ba nze ba tiyela bonalimai ba ba eza libilioni bao “ha kikuli a tamehile ku ezahala luli kamba kuli h’a konwi ku cinciwa.” Mane, kopano yeo i shaezi kuli “batu kaufela ba fumane lifasi le linca mwa lusika lu li luñwi.” Kopano yeo i sepa kuli leo li ka ba lifasi mo batu kaufela ba ka “lukululwa kwa bunjebwe ni ketululo, ku lukululwa kwa mifilifili ni matuku.”

Ba ba bulela cwalo ba buleliswa ki buniti bwa kuli niheba nako ye batu ba ba sishemo ba peta musebezi o mutuna wa ku fukuza kwa matata a matuna a tahiswa ki “lindwa ni makandauko a’ sa bonahali ku fela.” Sina ka mutala, mwahal’a lilimo ze 15 ze felile, kopano ya Chernobyl Children’s Project “i tusize ku kusufaza manyando a banana ba ba myanda-nda ba ba kula matuku a kansa a tahisizwe ki nyukilia.” (The Irish Examiner, April 4, 2000) Likopano ze tusa ba ba tokwile ili ze tuna ni ze nyinyani, kaniti li tusa luli batu ba bañata-ñata ili ba ba maibisizwe ki lindwa ni likozi.

Niteñi, batu ba ba abana mwa buikatazo bwa ku tusa ba bañwi bo, b’a ziba niti ya taba. Ba ziba kuli matata a batu kacenu “a atile hahulu ni ku tibisa maswe mibisi ku fita mane ni mo ne a inezi mwa lilimo ze lishumi kwamulaho.” David Begg, muzamaisi yo muhulu wa kopano ya kwa Ireland ya ku tusa babotana ye bizwa Concern, u bulela kuli “babeleki, bayemeli ni ba ba tusa ku fa mali ne b’a ngile muhato o makaza” muta Mozambique ne i lengilwe ki kozi ya munda. U ekeza kuli, “Kono ha lu koni ku tula sipimo se situna cwalo sa likozi lu nosi.” Ka ku ama kwa buikatazo bwa mwa Africa bwa ku tusa ba ba nyanda, u lumela ha buniti kuli: “Mabaka a ku ba ni sepo a li teñi a swana sina likandela ze fela-fela kapili.” Ba bañata ne ba ka ikutwa kuli za n’a bulezi zeo li ama ka ku nepahala kwa muinelo o mwa lifasi kaufela.

Kana lwa kona ku libelela ka ku tala ku bona “lifasi le linca mwa lusika lu li luñwi” le li sepiwa kuli li ka ba beñi? Nihaike lituso za kacenu za ku tusa ba bañwi z’a itebuhiwa luli, kaniti kwa swanela ku nyakisisa za sepo ye ñwi ya za lifasi le linca la ku luka ni kozo. Bibele ya bulela ka za sepo yeo, sina taba ye tatama ha i ka bonisa.

 [Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 2]

Likepe 3, banana: Siswaniso sa UN/DPI se si swanisizwe ki James Bu