Mu Latelele Mutala O Ne Ba Filwe Malena

“A iñoliseze milao yeo mwa buka . . . Buka yeo i ine ku yena, a i bale mwa mazazi kaufela a bupilo bwa hae.”—DEUTERONOMA 17:18, 19.

1. Mukreste a kana a bata ku ba inge bomañi?

MWENDI ha mu nahanangi kuli mwa kona ku ba inge malena. Ki ufi Mukreste ya sepahala, y’a li muituti wa Bibele, y’a kona ku nahana kuli u kona ku ba ni m’ata a bulena, sina Malena ba ba sepahala inge bo Davida, Josiasi, Ezekiasi, kamba Josafati? Niteñi, mwa kona, mi mwa swanela, ku ba sina bona ka nzila ye ñwi ye ipitezi. Ki ifi yona nzila yeo? Mi ki kabakalañi ha mu lukela ku bata ku ba inge bona mwa nzila yeo?

2, 3. Ki nto mañi yeo Jehova n’a bonezi cimo ka za mulena, mi mulena ya cwalo n’a lukela ku ezañi?

² Mwa miteñi ya Mushe, kale-kale pili Mulimu a si ka lumeleza kuli Maisilaele ba be ni mulena wa butu, N’a bonezi cimo kuli batu ba Hae ne ba ka ba ni takazo ya ku ba ni mulena. Kacwalo, a susumeza Mushe ku ñola litaelo ze swanela mwa Mulao wa bulikani. Zeo n’e li litaelo za malena.

³ Mulimu n’a ize: “Ha u s’o keni mwa naha y’a ku fa [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao, . . . niha u ka li: Ni ka ipeela mulena, sina macaba kaufela a’ bapani ni na; fohe, u ipeele mulena y’a ka keta [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao . . . H’a s’a inzi mwa lubona lwa bulena bwa mubuso wa hae, a iñoliseze milao yeo mwa buka . . . Buka yeo i ine ku yena, a i bale mwa mazazi kaufela a bupilo bwa hae, kuli a itute ku saba [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hae, ni ku tokomela litaba kaufela ze mwa milao yeo, ni mwa litaelo zeo, ku li eza.”—Deuteronoma 17:14-19.

4. Litaelo za Mulimu kwa malena ne li amañi?

⁴ Ee, mulena y’o Jehova n’a ka ketela balapeli ba hae n’a lukela ku iñolela litaba ze mu kona ku ipumanela mwa Bibele ya mina. Mulena kihona ha n’a ka bala litaba z’a ñozi zeo ka zazi, ka ku kuta-kutela. Ku eza cwalo n’e si ku twaeza booko. N’e li ku ituta, mi ne ku na ni mulelo o munde. Kuli mulena a tabelwe ki Jehova, n’a tokwa ku eza tuto ye cwalo ilikuli a be ni pilu ye nde ni ku zwelapili ku ba ni yona. Hape n’a tokwa ku ituta litaba ze tahile ka moya zeo kuli a be mulena ya kondisa lika ili ya na ni kutwisiso.—2 Malena 22:8-13; Liproverbia 1:1-4.

Mu Itute Mo Ne Ba Itutelanga Malena

5. Ki lifi likalulo za Bibele zeo Mulena Davida n’a na ni ku iñolela ni ku li bala, mi n’a ikutwile cwañi ka za teñi?

⁵ Ka mo mu hupulela mina, Davida n’a tokwa ku ezañi ha n’a bile mulena wa Isilaele? N’a na ni ku iñolela Libuka za Bibele za Pili ze Ketalizoho (zona za Genese, Exoda, Livitike, Numere, Deuteronoma). Mu hupule fela mwa n’a kabe a ikutwezi Davida mwa munahano ni kwa pilu ka za ku itusisa meto ni mazoho a hae ku iñolela Mulao w’o. Mwendi Mushe hape n’a ñozi ni buka ya Jobo hamoho ni Lisamu 90 ni 91. Kana Davida n’a iñolezi ni zona zeo? Mwendi. Hape, mwendi n’a na ni libuka za Joshua, Baatuli, ni Ruti. Kacwalo, mwa kona ku iponela  kuli Mulena Davida n’a ka be a bile ni kalulo ye tuna ya Bibele ya ku bala ni ku yeya. Mi mwa kona luli ku kolwa kuli n’a ezize honacwalo fela. Mu bone za n’a bulezi ka za Mulao wa Mulimu, zeo cwale li fumanwa kwa Samu 19:7-11.

6. Lu kona ku kolwa cwañi kuli Jesu n’a tabela Mañolo, sina Davida kukululu wa hae?

⁶ Davida Yo Mutuna—yena Jesu, Mwan’a Davida—ni yena n’a ezize nto ye swana. Jesu n’ a yanga ka viki kwa sinagoge ye n’e li bukaufi. Teñi k’o, n’a utwanga Mañolo h’a baliwa ni ku tolongoshwa. Hape, Jesu fokuñwi n’a balanga fapil’a nyangela ze mwa Linzwi la Mulimu ni ku talusa mo li sebeleza. (Luka 4:16-21) Mwa kona ku itemuhela ka bunolo kuli n’a ziba Mañolo. Mu bale fela litaba za Evangeli, mi mu bone m’o Jesu n’a kuta-kutezi ku bulela kuli “ku ñozwi kuli” kamba ku ama kwa litaba ze ñwi za mwa Mañolo ka linzila ze ñwi. Ka mutala, mwa Ngambolo ya hae ya fa lilundu, ka mo i ñolezwi ki Mateu, Jesu n’a kutezi ku bulela h’a 21 manzwi a fumaneha mwa Mañolo a Siheberu.—Mateu 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Joani 6:31, 45; 8:17.

7. Jesu n’a shutana cwañi ni ba bahulu ba bulapeli?

⁷ Jesu n’a latelezi kelezo ye kwa Samu 1:1-3, ye li: “U filwe mbuyoti mutu ya sa zamayi ka kelezo ya ba ba maswe, . . . kono ki ya tabela mulao wa [Muñ’a] Bupilo; mi wa u nahana musihali ni busihu. . . . S’a eza kaufela sa konda.” Ba bahulu ba bulapeli ba mwa miteñi ya hae ne ba siyo cwalo, bona be ne ba “inzi mwa situlo sa Mushe” kono ili be ne ba keshebisa “mulao wa [Muñ’a] Bupilo”!—Mateu 23:2-4.

8. Ki kabakalañi ku bala ni ku ituta Bibele ha ne ku sa tusi ba bahulu ba bulapeli bwa Sijuda?

⁸ Kono ba bañwi ba kana ba komokiswa ki taba ye ñwi ye konwa ku ngiwa inge kuli Jesu n’a sa susuezi ku ituta Bibele. Kwa Joani 5:39, 40, lu bala za n’a bulezi Jesu ku ba bañwi ba mwa miteñi ya hae ha n’a ize: “Mu balisisa Mañolo kakuli mu sepile ku fumana mwateñi bupilo bo bu sa feli; bo ki ona a paka za ka; mi mu hana ku taha ku na, kuli mu be ni bupilo bo bu sa feli.” Ka ku bulela cwalo, Jesu n’a sa hanisi Majuda be ne ba mu teeleza ku ituta Mañolo. Kono n’a bonisa ku sa sepahala kwa bona kamba ku cinca-cinca kwa bona. Ne ba lemuhile kuli Mañolo n’a kona ku ba fumanisa bupilo bo bu sa feli, kono ona Mañolo e ne ba sweli ku balisisa ao hape n’a kabe a ba libisize ku Mesiya, yena Jesu. Kono ne ba si ka mu lumela. Kacwalo, ku ituta ne ku si ka ba tusa kakuli ne ba sa sepahali, ne ba sa konwi ku lutiwa.—Deuteronoma 18:15; Luka 11:52; Joani 7:47, 48.

9. Baapositola ni bapolofita ba kwakale ne ba tomile mutala mañi o munde?

⁹ Balutiwa ba Jesu, hamoho ni baapositola, bona ne ba si cwalo! Ne ba itutile “Mañolo a kenile, a’ kona ku [ba] talifisa kuli [ba] piliswe.” (2 Timotea 3:15) Mwa taba yeo, ne ba swana ni bapolofita ba kwamulaho be ne ba “batile, mi ne ba buziselize.” Bapolofita bao ne ba si ka nga patisiso yeo ku ba nako ya ku ituta ka tukufalelo ka likweli li sikai kamba silimo. Muapositola Pitrosi u bulela kuli ne “ba nze ba batiseza,” sihulu ka za Kreste ni kanya ye n’e amilwe ka za kalulo ya n’a ka peta mwa ku pilisa batu. Pitrosi mwa liñolo la hae la pili n’a ñozi h’a 34 manzwi a fumaneha mwa libuka ze 10 ze mwa Bibele.—1 Pitrosi 1:10, 11.

10. Ki kabakalañi mañi ni mañi wa luna h’a lukela ku iyakatwa ka za ku ituta Bibele?

¹⁰ Kacwalo, kwa iponelwa hande kuli ku ituta Linzwi la Mulimu ka tokomelo n’e li  musebezi o ne ba filwe malena ba Isilaele wa kwaikale. Jesu n’a latelezi mutala w’o. Mi ku ituta lona n’e li mungendenge o ne ba na ni ku eza be ne ba ka busa ni Kreste kwa lihalimu. (Luka 22:28-30; Maroma 8:17; 2 Timotea 2:12; Sinulo 5:10; 20:6) Mutala w’o o ne ba filwe malena ki wa butokwa ni kacenu ku bote ba ba libelela limbuyoti za fa lifasi mwatas’a puso ya Mubuso.—Mateu 25:34, 46.

Mungendenge wa Malena ni wa Mina

11. (a) Bakreste ba bandamezwi ki kozi mañi ku za ku ituta? (b) Ki lifi lipuzo ze lu lukela ku ipuza?

¹¹ Lwa kona ku bulela ku si na ku kakanya ni ka busepahali kuli Mukreste ni Mukreste u lukela ku ituta Bibele. Yeo haki nto ye tokwahala fela ha mu kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Mañi ni mañi wa luna u lukela ku ikatulela ku sa ba sina ba bañwi ba mwa miteñi ya muapositola Paulusi bao hañihañi ne ba tuhezi ku eza tuto ya ka butu. Ne ba itutile “matatekelo a litaba za Mulimu,” inge cwalo “litaba za makalelo a tuto ya Kreste.” Kono ne ba si ka zwelapili ku ituta mi kacwalo ne ba si ka ‘fitela ku za ku petahala.’ (Maheberu 5:12–6:3) Ni luna lwa kona ku ipuza kuli: ‘Ni ikutwa cwañi ka za tuto ya ka butu ya Linzwi la Mulimu, ku si na taba kuli se ni bile mwa puteho ya Sikreste ka nako ye nyinyani kamba ka lilimo-limo? Paulusi n’a lapezi kuli Bakreste ba mwa miteñi ya hae ba zwelepili ku “hula ka zibo ya Mulimu.” Kana na bonisa kuli ni na ni na ni takazo yeo?’—Makolose 1:9, 10.

12. Ki kabakalañi ku zwelapili ku lata Linzwi la Mulimu ha ku li kwa butokwa?

¹² Kuli mu be ni mikwa ye minde ya ku ituta, mu lukela ku lata Linzwi la Mulimu. Samu 119:14-16 i bonisa kuli mwa kona ku tabela Linzwi la Mulimu ha mu li yeya kamita ni ka tundamo. Hape, ki mo ku inezi cwalo ku si na taba ni butelele bwa nako ye se mu bile Bakreste. Ka ku koñomeka taba yeo, mu hupule mutala wa Timotea. Mukreste y’o ya n’a li eluda niha n’a s’a bile kale “lisole le linde la Jesu Kreste,” Paulusi n’a mu susuelize ku tundamena ku “aba Linzwi la niti ka mukwa o lukile.” (2 Timotea 2:3, 15; 1 Timotea 4:15) Kwa iponelwa hande kuli ku “tundamena” kwa mina ku ama ku ba ni mikwa ye minde ya ku ituta.

13. (a) Nako ye ñata ya ku ituta Bibele i kona ku fumanwa cwañi? (b) Ki lifi licinceho ze mu kona ku eza kuli mu be ni nako ye ñata ya ku ituta?

¹³ Mu kona ku ba ni mikwa ye minde ya ku ituta ka ku toma nako ya kamita ya ku ituta Bibele. Mu ezize cwañi mwa kalulo yeo? Ku si na taba ni mo mu ka alabela ka busepahali, kana mu hupula kuli mu ka tuseha hahulu ha mu eza tuto ya ka butu ka nako ye ñata? Mu kana mwa buza kuli: ‘Ni kona ku fumana cwañi nako ya ku eza cwalo?’ Ba bañwi ba ekelize kwa nako ya bona ya ku ituta hande Bibele ka ku zuhanga ka ku pakela. Ba kana ba tanda mizuzu ye 15 ku bala Bibele kamba ku eza mungendenge wa tuto ya ka butu. Mwendi hape mwa kona ku eza licinceho ze nyinyani ka za tomahanyo ya mina ya ka viki. Ka mutala, haiba buñata bwa mazazi mu balanga mutende kamba ku ina mu buha makande a manzibwana fa TV, kana kwa konahala ku sa eza cwalo lizazi li li liñwi ka viki? Mwa kona ku itusisa nako ya lizazi leo kwa ku ekeza kwa nako ya ku ituta Bibele. Ha ne mu si ke mwa buha za makande fa lizazi leo mi mwa itusisa mizuzu ye bat’o ba ye 30 kwa ku eza tuto ya ka butu, ne mu ka ekeza lihora ze 25 kwa nako ya ku ituta mwa silimo. Mu nahane lituso za ku bala kamba ku ituta Bibele ka lihora ze ñwi ze 25! Kamba mwa kona ku eza cwana: Mwa viki ye taha, kwa mafelelezo a lizazi ni lizazi, mu tatube ze mu ezize kaufela mwa lizazi. Mu bone nji ku na ni nto ye ñwi ye kona ku tokolomohiwa kamba ku kusufazwa kuli mu be ni nako ye ñata ya ku bala kamba ku ituta Bibele.—Maefese 5:15, 16.

14, 15. (a) Ki kabakalañi milelo ha i li ya butokwa ka za ku eza tuto ya ka butu? (b) Ki ifi milelo ye kona ku eziwa ka za ku bala Bibele?

¹⁴ Ki nto mañi ye ka mi nolofaleza ni ku mi natifaleza ku ituta kwa mina? Ki milelo. Mu kona ku toma milelo mañi ye sebeza ka za tuto? Ku ba bañata, mulelo wa pili o munde ki wa ku bala Bibele mutumbi. Mwendi ku t’o fita  cwale, se mu balile likalulo-kalulo za Bibele mi se li mi tusize. Kana cwale mwa kona ku tukufalelwa ku bala Bibele mutumbi? Mulelo wa pili kuli mu kone ku eza cwalo ikana wa ba wa ku bala libuka z’e ne za Evangeli, mi kihona mu ka latelela mulelo wa bubeli, inge cwalo wa ku bala Mañolo a Sigerike a Sikreste kaufela a’ siyezi. Ha se mu boni bunde ni lituso za ku eza cwalo, mulelo wa mina o tatama u kana wa ba wa ku zwelapili ku bala libuka za Mushe, ku y’o fita cwalo kwa libuka za litaba ze ezahezi mane ni ya Estere. Ha se mu konile ku eza cwalo, mu ka bona kuli kwa konahala ku feza ku bala Bibele mutumbi. Musali yo muñwi, ya n’a li wa lilimo ze 65 fa n’a bezi Mukreste, n’a ñozi mwa Bibele ya hae lizazi fa n’a kalezi ku bala Bibele ni lizazi fa n’a i felelize. Cwale s’a balile Bibele haketalizoho! (Deuteronoma 32:45-47) Mi ku fita ku balela fa kompyuta kamba fa mapepa a’ hatisizwe, n’a balanga Bibele inge a i sweli mwa mazoho.

¹⁵ Ba bañwi be se ba konile ku bala Bibele mutumbi ba eza ze ñwi kuli tuto ya bona ye zwelapili i be ye tusa ili ye tabisa. Nzila ye ñwi ki ka ku bala litaba ze ñwi za tuto mu si ka bala kale buka ye ñwi ni ye ñwi ya Bibele. Mwa libuka za “Liñolo Kamukana Li Tahile ka Moya wa Mulimu, mi Li Na ni Tuso” ni Insight on the Scriptures, mutu wa kona ku fumana litaba ze nde ka za miinelo ya nako fo ne i ñolezwi buka, muñolelo wa yona, ni lituso ze konwa ku fumanwa mwa buka ni buka ya mwa Bibele. *

16. Ki ufi mutala o lu lukela ku tokolomoha ka za ku ituta Bibele?

¹⁶ Ha mu eza tuto ya mina, mu si bi ni mukwa o ba banga ni ona ba batwi ki bocaziba ba za Bibele. Ba isa hahulu mamelelo kwa ku tatubisisa mañolo inge kuli Bibele i simuluha kwa batu. Ba bañwi ku bona ba lika ku bonisa mufuta wa batu be i ñolezwi buka ni buka kamba ku hupula mulelo ni muhupulo o b’a nga kuli muñoli wa buka ni buka n’a na ni ona. Kabakala mihupulo ya ka butu ye cwalo, libuka za Bibele li kana z’a ngiwa ku ba libuka-buka fela za litaba ze ezahezi kamba ze bonisa buikatazo bwa ku bata ku cinca bulapeli. Bocaziba ba bañwi ba ikataza hahulu za ku ituta manzwi, inge cwalo ku ituta manzwi a itusisizwe mwa Bibele. Ba patehiswa hahulu ki ku ituta kw’a simuluha manzwi ni ku bonisa litaluso za Siheberu ni za Sigerike ku fita butokwa bwa lushango lwa Mulimu. Ka mo mu bonela mina, kana miatumelo ye cwalo ya kona ku tusa mutu ku ba ni tumelo ye tiile ili ye susueza?—1 Matesalonika 2:13.

17. Ki kabakalañi ha lu lukela k’u nga Bibele ku ba ye na ni lushango lo lu sebeza ku bote?

¹⁷ Kana likatulo za bocaziba zeo ki ze sepeha luli? Kana ki niti kuli buka ni buka ya Bibele i na ni fela sisupo si li siñwi se situna kamba kuli ku na ni mufuta wa batu be ne i lelezwi ku ñolelwa? (1 Makorinte 1:19-21) Niti kikuli libuka za Linzwi la Mulimu li na ni butokwa bwa kamita kwa batu ba mwa linako ni lisimuluho kaufela. Nihaike buka ye ñwi ne i ñolezwi mutu a li muñwi, inge cwalo ya Timotea kamba ya Tite, kamba ne i ñolezwi sikwata se siñwi sa batu, inge cwalo ya Magalata kamba ya Mafilipi, kaufel’a luna lwa kona mi lwa swanela ku ituta libuka zeo. Ki za butokwa ku mañi ni mañi wa luna, mi buka ifi kamba ifi y’a kona ku talusa litaba ze ñata ni ku tusa batu ba  bañata. Ee, lushango lwa Bibele lu sebeza kai ni kai, mi nto yeo i lu tusa ku utwisisa libaka ha i tolokilwe mwa lipuo za batu ba mwa lifasi kaufela.—Maroma 15:4.

I Tusa Mina ni Ba Bañwi

18. Ha mu nze mu bala Linzwi la Mulimu, ki lika mañi ze mu lukela ku n’o nahananga?

¹⁸ Ha mu nze mu ituta, mu ka fumana kuli kwa tusa luli ha mu bata ku utwisisa Bibele hamoho ni ku lika ku bona m’o litaba li swalisanela hande. (Liproverbia 2:3-5; 4:7) Z’a patuluzi Jehova ka Linzwi la hae li swalisana hahulu ni mulelo wa hae. Kacwalo, ha mu nze mu bala, mu nyalanise litaba ni likelezo za yona ku ona mulelo w’o. Mwa kona ku yeya ka za m’o kezahalo, muhupulo, kamba bupolofita bo buñwi bu nyalanela ni mulelo wa Jehova. Mu ipuze kuli: ‘Taba ye i ni bulelelañi ka za Jehova? I nyalana cwañi ni mulelo wa Mulimu o sweli ku petiwa ka Mubuso wa hae?’ Hape mwa kona ku ipuza kuli: ‘Ni kona ku itusisa cwañi litaba ze? Kana na kona ku itusisa zona mwa ku luta kamba ku eleza ba bañwi ka ku itusisa Mañolo?’—Joshua 1:8.

19. Ki bomañi ba ba tuseha ha mu nze mu kandekela ba bañwi ze mu itutile? Mu taluse.

¹⁹ Ku nahananga ba bañwi ni kona ku kona ku tusa ka nzila ye ñwi. Ha mu nze mu bala ni ku ituta Bibele, mu ka ituta ni ku utwisisa lika ze nca. Mu like ku kopanya zeo mwa ku ikambota kwa mina ni ba mwa lubasi lwa mina kamba ba bañwi cwalo. Ha ne mu ka eza cwalo ka linako ze swanela ni ka nzila ye nde, ku ikambota ko ku cwalo kaniti luli ku ka tusa. Ha ne mu ka kandeka ha buniti ili ka cisehelo ka za ze mu itutile kamba litaba ze mu fumani ku ba ze tabisa, kaniti ku ka tibisa litaba zeo ku ba bañwi. Sa butokwa ni ku fita kikuli, ku ka tusa mina ka butu. Ka nzila ifi? Bocaziba ba lemuhile kuli mutu u ka hupula ka nako ye telele z’a itutile kamba z’a balile haiba h’a sa li hupula, wa itusisa zona kamba ku li kuta-kutela, inge cwalo ku li kandekela ba bañwi. *

20. Ki kabakalañi ha ku li ko ku tusa ku kuta-kutela ku bala Bibele?

²⁰ Nako kaufela ye mu bala buka mutumbi ya  mwa Bibele, kaniti luli mu ka ituta ze nca. Mu ka komokiswa ki litaba zeo kwamulaho ne mu sa li utwisisangi. Mu ka li utwisisa hahulu luli. Seo si lukela ku bonisa buniti bwa kuli, ku fita ku ba libuka ze ñozwi ki batu fela, libuka za Bibele ki buswa bo bu swanela, bo mu kona ku kuta-kutela ku ituta ni ku tuseha ka bona. Mu si libali kuli mulena, inge cwalo Davida, n’a na ni ku ‘i bala mwa mazazi kaufela a bupilo bwa hae.’

21. Mu kona ku libelela mupuzo mañi ha mu nze mu ekeza kwa ku ituta Linzwi la Mulimu?

²¹ Ee, ba b’a nga nako ya ku eza tuto ya ngana ya Bibele ba tuseha hahulu. Ba ipumanela kutwisiso ni litaba za kwa moya za butokwa. Silikani sa bona ni Mulimu si ba se si tiile, se situna. Hape ba ba ba ba tusa hahulu ku ba mwa lubasi, kwa mizwale ni likaizeli ba mwa puteho ya Sikreste, ni ku ba bañwi ba ba si ka ba kale balapeli ba Jehova.—Maroma 10:9-14; 1 Timotea 4:16.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

• Malena ba mwa Isilaele ne ba lukela ku ezañi?

• Jesu ni baapositola ne ba tomile mutala mañi ka za ku ituta Bibele?

• Mu kona ku eza licinceho mañi kuli mu ekeze kwa nako ya mina ya ku eza tuto ya ka butu?

• Ki ufi moya w’o ka ona mu lukela ku ituta Linzwi la Mulimu?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 15]

“Mwa Mazoho a Luna”

“Haiba lu bata . . . siitusiso mo ku kolohanyizwe manzwi a mwa Bibele, Intaneti ki yona nto ye nde ka ku fitisisa ya ku itusisa. Kono haiba lu bata ku bala Bibele, ku ituta yona, ku nahana ka za yona, ku i yeya, lu lukela ku ba ni yona mwa mazoho a luna, kakuli yeo ki yona fela nzila ya ku i kenya mwa mihupulo ni lipilu za luna.”—Gertrude Himmelfarb, caziba ya zibahala ya s’a tuhezi ku sebeza, wa kwa City University, mwa New York.